Publikacje polskich badaczy w czo³owych
czasopismach miêdzynarodowych z dziedziny nauk o Ziemi
Wojciech Koz³owski
1, Katarzyna Narkiewicz
2STRATYGRAFIA – PALEOEKOLOGIA –
PALEONTOLOGIA Maciej Bojanow-ski (Uniwersytet War -szawski) przedstawia w Chemical Geology3
szczegó³ow¹ analizê petrologiczn¹ i geoche-miczn¹ warstwy laminowanych wapieni, nale¿¹cej do for-macji kroœnieñskiej (oligocen) w p³aszczowinie grybowskiej w oknie tektonicznym Œwi¹tkowej Wielkiej w Beskidzie Ma³ym. Warstwa przykrywa kompleks autigenicznych wapieni, które powsta³y w wyniku uwalniania wêglo-wodorów. Autor przytacza argumenty na z³o¿on¹ genezê analizowanych utworów, powsta³ych co prawda w wyniku sedymentacji pelagicznego kokkolitowego mu³u wêglano-wego, jednak¿e scementowanego w etapie wczesnej diagenezy ska³otwórczym, autigenicznym kalcytem boga-tym w lekki izotop wêgla. Cementacja ta jest wynikiem dwóch konkurencyjnych procesów anaerobowego utlenia-nia zwi¹zków organicznych w œrodowisku redukcji siar-czanów. Liniowo zmienna kompozycja izotopowa w profilu warstwy wskazuje na anaerobowe utlenianie metanu jako proces dominuj¹cy w jej dolnej czêœci i anaerobowe utle-nianie materii organicznej manifestuj¹ce siê w czêœci stro-powej. Analizowana warstwa jest wiêc ciekawym przy-k³adem wapieni powsta³ych w wyniku specyficznych warunków diagenetycznych w œrodowisku anoksycznym, których odczytanie by³o mo¿liwe jedynie dziêki badaniom izotopowym. (WK)
Adrian Kin (Uniwersytet Jagielloñski; Stowarzysze-nie Przyjació³ Nauk o Ziemi „Phacops”) i Robert NiedŸ-wiedzki (Uniwersytet Wroc³awski) opracowali dwa okazy najwiêkszych amonitów znalezionych w Polsce, których pierwsz¹ szczegó³ow¹ dokumentacjê zamieszczono w Cre-taceous Research. Wystawiony w Muzeum Geologicznym PIG-PIB wspania³y egzemplarz oznaczony jako Lewesiceras peramplum (Mantell) musia³ czekaæ ponad pó³ wieku na swój dok³adny opis. Znaleziono go w kamienio³omie Opoczka Ma³a w pobli¿u Annopola nad Wis³¹ w margli-stych opokach z czertami, które s¹ datowane na wczesn¹ czêœæ turonu póŸnego (kreda górna). Drugi okaz zosta³ znaleziony przez Adriana Kina w 2007 r. w kamienio³omie Odra Nowa zlokalizowanym na terenie Opola, w najwy¿-szej czêœci turonu œrodkowego. Okaz ten jest najwiêkszym
znanym polskim amonitem – jego œrednica wynosi 1,18 m. Oba giganty porównano ze sob¹, a tak¿e i z innymi amoni-tami o wielkich muszlach znanymi z literatury. Na podsta-wie analizy poszczególnych elementów biometrycznych muszli, np. przekroju przez komorê mieszkaln¹, ornamen-tacji oraz rozmiarów, zaliczono je do Pachydesmoceras cf. pachydiscoide Matsumoto. S¹ to pierwsi i jak dot¹d jedyni przedstawicieli rodzaju Pachydesmoceras znani z osadów górnokredowych Polski. Wyj¹tkowoœæ znaleziska podkreœla fakt, ¿e rodzaj ten jest typowy dla obszaru Tetydy, natomiast w strefie borealnej prowincji europejskiej jest on znajdo-wany niezwykle rzadko. (KN)
Grzegorz NiedŸwiedzki (Uniwersytet Warszawski, Instytut Paleobiologii PAN), Tomasz Singer (Park Jurajski w Ostrowcu Œwiêtokrzyskim), Gerard D. Gierliñski (PIG-PIB, Park Jurajski) i Martin G. Lockley (Uniwersytet Kolorado, Stany Zjednoczone) dokonali odkrycia, o którym marz¹ chyba wszyscy ichnolodzy zajmuj¹cy siê krêgow-cami – tropu zwierzêcia wystêpuj¹cego razem z jego szcz¹t-kami kostnymi. W trakcie preparacji szkieletu niewielkiego dinozaura, zaliczonego do rodzaju Protoceratops, Tomasz Singer ods³oni³ odcisk czteropalczastej stopy ukryty pod jego pasem miedniczym. Szczegó³y dotycz¹ce tego nie-zwyk³ego znaleziska opisano w Cretaceous Research. Szcz¹tki zwierzêcia skrywa³y swoj¹ tajemnicê od 1965 r., kiedy to zosta³y znalezione przez ekspedycjê mongolsko--polsk¹ w górnokredowej formacji Djadokhta na pustyni Gobi w Mongolii. Wydmowe osady tej formacji dostarczy³y obfitego materia³u szkieletowego zarówno dinozaurów, jak i innych krêgowców, a tak¿e tropów hadrozaurów i ankylo-zaurów, ale nigdy nie znaleziono tam tropów protocera-topsów. Jest to zaskakujace, poniewa¿ w póŸnej kredzie protoceratopsy by³y najbardziej pospolitymi dinozaurami prowadz¹cymi stadny tryb ¿ycia, o czym œwiadcz¹ jaja, gniazda i liczne szkielety m³odocianych i doros³ych osobni-ków tego rodzaju, czêsto nagromadzonych w jednym miejscu. Zbadanie ods³oniêtego œladu ujawni³o, ¿e zwierzê, które go zostawi³o, by³o palcochodne. Autorzy sugeruj¹, ¿e odcisk stopy móg³ postawiæ osobnik, którego szkielet towarzyszy skamienia³oœci œladowej. (KN)
Natalia Starzyk, Ewa Krzemiñska i Wies³aw Krze-miñski (Instytut Systematyki i Ewolucji PAN) s¹ kreato-rami nowego gatunku kraba Goniodromites kubai. Wyniki znaleziska opublikowali w Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie, Abhandlungen. Gatunek ten nale¿y do jednej z najbardziej prymitywnych rodzin, Goniodromitidae,
249
Przegl¹d Geologiczny, vol. 60, nr 5, 2012
NASI W FILADELFII
1
Instytut Geologii Podstawowej, Wydzia³ Geologii, Uniwersytet Warszawski, ul. ¯wirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa; wojciech. kozlowski@uw.edu.pl.
2
Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; katarzyna.narkiewicz@ pgi.gov.pl.
3
Dok³adne dane bibliograficzne wszystkich omawianych tekstów znajduj¹ siê na koñcu artyku³u. W. Koz³owski K. Narkiewicz
której przedstawiciele licznie zasiedlali w jurze po³udniow¹ czêœæ Polski. Z 1100 okazów przechowywanych w Instytu-cie Systematyki i Ewolucji PAN w Krakowie, a zebranych przez amatorów, autorzy wybrali 103 najbardziej kompletne egzemplarze do dalszych analiz. Materia³ pochodzi z kilku ods³oniêæ na obszarze Wy¿yny Krakowsko-Wieluñskiej, a jego wiek okreœlono na oksford. Poza nowym gatunkiem autorzy znaleŸli tak¿e dwa inne nale¿¹ce do tego samego rodzaju – G. serratus Beurlen i G. narinosus Frantescu. Identyfikacji dokonano na podstawie ró¿nic dotycz¹cych rozmiaru i kszta³tu powierzchni rostralnej, pola spoczynko-wego oka, a tak¿e analizy morfometrycznej. Wszystkie trzy taksony szczegó³owo udokumentowano, a ponadto popra-wiono diagnozê G. narinosus. Brak stadiów przejœciowych miêdzy gatunkami wyklucza przypuszczenie, ¿e mog¹ one reprezentowaæ ró¿ne etapy rozwoju tego samego taksonu. Ró¿nice w budowie pancerzyka, a szczególnie powierzch-ni rostralnej, autorzy t³umacz¹ odmiennymi sposobami zdobywania pokarmu. (KN)
W styczniowym numerze czasopisma Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology ukaza³a siê d³ugo ocze-kiwana monografia polsko-niemieckiego zespo³u paleon-tologów: Sebastiana Voigta (Uniwersytet Techniczny – Akademia Górnicza we Freibergu, Niemcy), Grzegorza NiedŸwiedzkiego (Uniwersytet Warszawski; Instytut Paleo-biologii PAN), Paw³a Raczyñskiego (Uniwersytet Wroc-³awski), Krzysztofa Mastalerza (Kanada) i Tadeusza Ptaszyñskiego (Polska), dotycz¹ca ichnofauny wczesno-permskich krêgowców z T³umaczowa w Sudetach, pocho-dz¹cych m.in. ze zbiorów kolekcjonerów: Artura Go³asy i Arnolda Mizio³ka. Zespó³ ichnofauny zosta³ zinterpre-towany jako œlady sejmourianomorfów, diadektomorfów, synapsidów z grupy pelykozaurów i wczesnych zauro-psydów, co znacznie rozszerza grupê zwierz¹t l¹dowych rekonstruowany ze szcz¹tków kostnych znajdowanych w tej czêœci waryscydów. W ichnofaunie T³umaczowa, podobnie jak w tej pochodz¹cej z historycznego stanowiska w Wam-bierzycach, przewa¿aj¹ œlady pozostawione przez p³azy i gady przystosowane do œciœle l¹dowego trybu ¿ycia, przy nieobecnoœci œladów ziemnowodnych temnospondyli, które to czêsto dominuj¹ w zespo³ach ichnofauny wczesnego permu. Sugeruje to, ¿e utwory formacji ze S³upca zawie-raj¹ce œlady czworonogów reprezentuj¹ œrodowisko l¹dowe odleg³e od miejsc bytowania tych zwierz¹t, co wspiera interpretacjê œrodowiska sedymentacji jako obszaru równi zalewowej. Liczny udzia³ œladów diadektomorfów w zespole ichnofauny T³umaczowa dowodzi wystêpowania tej grupy w œrodowiskach wy¿ynnych permu. Zespó³ ichnofau-nistyczny z T³umaczowa potwierdza wczesnopermski (assel– sakmar) wiek formacji ze S³upca. (WK)
Micha³ Zatoñ (Uniwersytet Œl¹ski), Barbara Kremer (Instytut Paleobiologii PAN), Leszek Marynowski (UŒ), Mark A. Wilson (The College of Wooster, Stany Zjedno-czone) i Wojciech Krawczyñski (UŒ) na ³amach Facies podjêli siê obszernej pod wzglêdem metod analizy genezy i paleoekologii onkoidów obecnych w utworach i³ów rudo-noœnych Jury Polskiej (baton) w Blanowicach i Ogrodzieñcu. Porównanie onkoidów z tych lokalizacji prowadzi do wnios-ku, ¿e onkoidy wystêpuj¹ce w Ogrodzieñcu w wapieniach dolnego batonu s¹ wiêksze, eliptyczne, posiadaj¹ grubszy korteks i s¹ generalnie lepiej zachowane od onkoidów z Blanowic. Pow³oki onkoidowe zawieraj¹ warstwy bogate w wêglany oraz obwódki bogate w krzemionkê i s¹ zbli¿one
pod k¹tem mikrostruktury do wspó³czesnych mikrobialitów tworzonych przez cyjanobakterie, co sugeruje powstanie badanych onkoidów w strefie fotycznej. Niska zawartoœæ wêgla organicznego oraz kompozycja biomarkerów, sk³o-ni³y autorów do wniosku o oksycznych warunkach sedymen-tacji. Autorzy zilustrowali równie¿ w artykule liczne epi-bionty (serpule, mszywio³y) obecne zarówno na powierzch-ni, jak i wewn¹trz ziaren obleczonych. Ich wystêpowanie wokó³ ziaren wskazuje na epizodyczne odwracanie ziaren podczas ich wzrostu. Porównanie onkoidów z dwóch lokali-zacji prowadzi w rezultacie do wniosku o korzystniejszych warunkach do wzrostu onkoidów we wczesnym batonie w okolicy Ogrodzieñca, przejawiaj¹cych siê zapewne mniejsz¹ batymetria i lepsza penetracj¹ wód przydennych przez promieniowanie s³oneczne. (WK)
Natalia Zavialova (Instytut Paleontologiczny im. A.A. Borysiaka Rosyjskiej Akademii Nauk) i El¿bieta Turnau (Instytut Nauk Geologicznych PAN) maj¹ znacz¹cy wk³ad w odkrywaniu tajemnic roœlin dewoñskich, o czym mog¹ przekonaæ siê czytelnicy Review of Palaeobotany and Paly-nology. Autorki podjê³y siê trudnego zadania powi¹zania zarodników znajdowanych w stanie rozproszonym z wy-twarzaj¹cymi je roœlinami. Przedmiotem badañ s¹ mega-spory czterech gatunków: Corystisporites acutispinosus, Coronispora variabilis, Grandispora ciliata i Pomeranispo-rites subtriangularis, które nigdzie nie zosta³y znalezione in situ, tzn. w organach rozrodczych tych roœlin. Materia³ pochodzi z eiflu górnego i ¿ywetu dolnego-œrodkowego wiercenia Miastko 1 po³o¿onego w pó³nocno-zachodniej Polsce. Wiek utworów, jak równie¿ ogóln¹ morfologiê i zasadnicze cechy budowy przedstawicieli wymienionych gatunków przedstawiono we wczeœniejszych opracowaniach. W tej pracy autorki skoncentrowa³y siê na szczegó³owej analizie ultrastruktury zewnêtrznej warstwy œciany komórko-wej (egzosporu) przeprowadzonej przy u¿yciu mikroskopu elektronowego. Liczne cechy dotycz¹ce ogólnej morfo-logii ultrastruktury egzosporu mog¹ wskazywaæ, ¿e anali-zowane taksony reprezentuj¹ roœliny wid³akowe. Jednak¿e, jak sugeruj¹ autorki, mog¹ te¿ nale¿eæ do innych roœlin, których przynale¿noœæ taksonomiczna nie jest jeszcze znana. (KN)
OMÓWIONE PUBLIKACJE
BOJANOWSKI M.J. 2012 – Geochemical paleogradient in pore waters controlled by AOM recorded in an Oligocene laminated limestone from the Outer Carpathians. Chem. Geol., 292–293: 45–56. KIN A. & NIEDWIEDZKI R. 2012 – First record of the puzosiine ammonite genus Pachydesmoceras from the Middle and Upper Turonian of Poland. Cretaceous Res., 33: 15–20.
NIEDWIEDZKI G., SINGER T., GIERLIÑSKI G.D. & LOCKLEY M.G. 2012 – A protoceratopsid skeleton with an associated track from the Upper Cretaceous of Mongolia. Cretaceous Res., 33: 7–10.
STARZYK N., KRZEMIÑSKA E. & KRZEMIÑSKI W. 2012 – A new crab species from the Oxfordian of Poland (Decapoda: Brachyura: Goniodromitidae). N. Jb. Geol. Paläont., Abh., 263/2: 143–153. VOIGT S., NIEDWIEDZKI G., RACZYÑSKI P., MASTALERZ K. & PTASZYÑSKI T. 2012 – Early Permian tetrapod ichnofauna from the Intra-Sudetic Basin, SW Poland. Palaeogeogr., Palaeoclim., Palaeoecol., 313–314: 173–180.
ZATOÑ M., KREMER B., MARYNOWSKI L., WILSON M.A. & KRAWCZYÑSKI W. 2012 – Middle Jurassic (Bathonian) encrusted oncoids from the Polish Jura, southern Poland. Facies, 58: 57–77. ZAVIALOVA N. & TURNAU E. 2012 – Morphology and wall ultra-structure of some Middle Devonian dispersed megaspores from northern Poland. Rev. Palaeobot. Palynol., 171: 103–123.
250
