Wybrane aspekty percepcji współczesnej sztuki teatru : od interakcji poznawczej do metainterakcji

Dominika Szmyt

Wybrane aspekty percepcji

współczesnej sztuki teatru : od

interakcji poznawczej do

metainterakcji

Media – Kultura – Komunikacja Społeczna 6, 123-133

2010

Wybrane aspekty percepcji współczesnej

sztuki teatru. Od interakcji poznawczej

do metainterakcji

S łow a k lu c z o w e : n ajn o w szy te atr, te a tr w Internecie, in te rak ty w n o ść , p ercep cja d zieła

sztu k i, p u b lic zn o ść te a tra ln a , ek sp e ry m e n t w te a trz e

K ey w o rd s: th e latest th e a tre , th e a tre in th e In te rn e t, in te ractiv ity , p e rc e p tio n of w o rk s

of art, th e th e a tre sp ectato rs, th e e x p e rim en t in th e th e atre

T w ó r c y z a j m u j ą c y s ię t e a t r e m - p o d o b n ie j a k s ię to d z ie je w p r z y p a d k u in n y c h d z ie d z in w s p ó łc z e s n e j s z t u k i - c o r a z c z ę ś c ie j s ię g a j ą p o n o w e m e ­ d ia , r o z u m ia n e j a k o m e d ia z in t e g r o w a n e ( łą c z ą c e s i e c i t e le k o m u n ik a c y j n e , w y m i a n y d a n y c h , m a s s m e d ió w ) i i n t e r a k t y w n e p r z e ło m u X X i X X I w i e ­ k u , o p a r t e n a k o d z ie b in a r n y m 1. W y k o r z y s tu ją ic h p o te n c j a ł z a r ó w n o j a k o e l e m e n t t w o r z ą c y s p e k t a k l, j a k i g łó w n y ś r o d e k s łu ż ą c y k o m u n ik o w a n iu t r e ś c i d z ie ła o d b io r c o m . O b o k p r z e d s t a w ie ń t r a d y c y jn y c h - r o z g r y w a j ą ­ c y c h s ię w b u d y n k a c h t e a t r ó w , p r z e d s t a w ie ń , k tó r y c h s i ł a p o le g a p r z e d e w s z y s t k i m n a g r z e a k to r ó w , ic h r e a ln e j o b e c n o ś c i n a s c e n ie - w w ie l u s p e k t a k la c h p r o p o n u ją w id z o w i s k o n f r o n to w a n ie a k to r a z p r o je k c ja m i m u lt im e d ia ln y m i , c z ę s t o s t a n o w ią c y m i j e d y n ą s c e n o g r a f ię , a n a w e t c y fr o ­ w ą k o n k r e t y z a c j ę s c e n ic z n y c h p r o t a g o n is t ó w . Z a c z y n a ją s ię g a ć p o n a d to po m o ż liw o ś c i, k tó r e d a je I n t e r n e t , w c h o d z ą w p r z e s t r z e n ie w ir t u a ln e . W o b ec t a k z a r y s o w a n e j s y t u a c j i r o d z i s i ę p y t a n ie o r o lę w id z a w t a k im t e a t r z e , o s p o s ó b p e r c e p c j i s p e k t a k lu , k tó r y - d z ię k i w y k o r z y s t a n iu n a jn o w s z e j t e c h n ik i - z a c z y n a n a b ie r a ć c e c h d z ie ła in t e r a k t y w n e g o , d a ją c e g o o d b io r c y m o ż liw o ś ć w s p ó ł t w o r z e n ia go, f a k t y c z n e g o d o o k r e ś la n ia . P r z e d m io t e m r o z w a ż a ń , k tó r y c h w y n i k i p r z e d s ta w io n o w n in i e j s z y m a r t y k u le , j e s t o d b ió r w s p ó łc z e s n y c h d z ie ł t e a t r a ln y c h , s z c z e g ó ln ie ty c h , k tó r e is t n i e j ą d z ię k i m e d io m c y fr o w y m . P o d u w a g ę w z ię t o p o ls k ie r e a l i z a ­ cje b a z u ją c e n a p ie r w s z y c h e k s p e r y m e n t a c h t e a t r a ln y c h z n o w o c z e s n y m i t e c h n o lo g ia m i, o k tó r y c h w a r t y k u le T e a t r w I n t e r n e c i e , I n t e r n e t w T e a ­ t r z e w s p o m in a T a d e u s z M ic z k a 2 . P r z y w o łu j e o n s p e k t a k l H a m N e t z k o ń c a 1 9 9 3 r o k u , b a z u ją c y n a S z e k s p ir o w s k im H a m l e c i e , a le u tr z y m a n y w p o e ­ t y c e r e l a y c h a t ( p o g a w ę d k i p r z e z I n te r n e t ). D r a m a t t e n n ie ja k o „ p is a ł s i ę ”

1 J. van Dijk,

Spo

eczne aspekty nowych mediów,

2 T. Miczka, Teatr w Internecie, Internet w teatrze, w:

Teatr - media - kultura, red. D. Fox,

n a e k r a n ie d z ię k i a k t y w n o ś c i u ż y t k o w n ik ó w c z a t u . I n n y m p r z y k ła d e m j e s t d z ia ła ln o ś ć fir m y S u n M ic r o s y s t e m s , d z ię k i k tó r e j w 1 9 9 4 r o k u p o w s t a ł V ir t u a l G lo b e T h e a t r e - p r z e s t r z e n n y o b r a z t e a t r u T h e G lo b e , w k tó r y m w i r t u a l n i a k to r z y o d g r y w a li s c e n y p o c h o d z ą c e z n a jb a r d z ie j z n a n y c h d r a ­ m a t ó w a u t o r a M a k b e t a . P r ó b y V ir t u a l G lo b e T h e a t r e o d b y w a ły s ię z a p o ­ ś r e d n ic t w e m e - m a ili u ż y t k o w n ik ó w s ie c i. W P o ls c e p r ó b y a n g a ż o w a n ia p u b lic z n o ś c i w p r z e b ie g t e a t r a ln e g o d z ie ła , w d o o k r e ś la n ie j e g o o s t a t e c z ­ n e g o k s z t a ł t u z a p o m o c ą m o ż liw o ś c i s t w a r z a n y c h p r z e z t e c h n o lo g ię c y fr o ­ w ą , p o d e jm u je P a w e ł P a s s i n i , t w ó r c a in t e r n e t o w e g o t e a t r u n e T T h e a tr e , k tó r e g o d z ia ła ln o ś ć z o s t a ł a z a in ic j o w a n a w g r u d n iu 2 0 0 7 r o k u p r z e d s t a ­ w ie n ie m O d p o c z y w a n i e n a p o d s t a w ie t e k s t u S t a n i s ł a w a W y s p ia ń s k ie g o . D o u d z ia łu w s p e k t a k lu z a p r o s z o n o m ło d y c h lu d z i, k tó r y c h z a d a n ie m b y ło k o m e n t o w a n ie - d r o g ą w p is ó w u m ie s z c z a n y c h n a p r z e z n a c z o n e j do t e g o s t r o n ie in t e r n e t o w e j , t a k z w a n y m c z a c ie - te g o , co s i ę d z ia ło n a s c e n ie ; ic h w y p o w ie d z i u k a z y w a ł y s ię z a r ó w n o n a m o n it o r z e w g łę b i s c e n y , j a k i n a m o n it o r a c h w s z y s t k ic h o g lą d a ją c y c h p r z e d s t a w ie n ie z a p o ś r e d n ic t w e m I n ­ t e r n e t u . P r z e s t r z e ń s c e n ic z n a w y p e łn io n a w ie l k im i e k r a n a m i e m it u j ą c y m i p r z e t w o r z o n e c y fr o w o o b r a z y j e s t c e c h ą c h a r a k t e r y s t y c z n ą n ie k t ó r y c h r e a ­ liz a c j i r e ż y s e r k i I z a b e li G u s t o w s k ie j. W id z m o ż e s t a ć s ię a k t o r e m t a k ie g o p r z e d s t a w ie n ia , p o s t a c ią z a m k n ię t ą w cy fr o w e j p r o je k c ji, w id z ia n ą p r z e z w s z y s t k ic h p r z y b y ły c h . P r ó b a o p is a n i a s p e c y f ik i o d b io r u n a j n o w s z y c h d z ie ł t e a t r a ln y c h n ie b y ­ ły b y m o ż liw a b e z o k r e ś le n ia is t o t y in t e r a k t y w n o ś c i t r a d y c y j n y c h s p e k t a ­ k l i i p r z e d e w s z y s t k i m p r z y w o ła n y c h p o w y ż e j p r a k ty k , k tó r e k o r z y s ta j ą c z n a j n o w s z y c h z d o b y c z y t e c h n ik i, s t a w ia j ą p r z e d o d b io r c ą z u p e łn ie n o w e w y m a g a n ia . R y s z a r d W . K lu s z c z y ń s k i d e f in iu j e in te r a k c j ę ja k o

rodzaj działania, które w ystępuje w ów czas, gdy dwa lub więcej obiektów [...] w yw iera na siebie obustronny wpływ, w idząc w sobie naw zajem przedm ioty sw ych d ziałań3. W c e lu s c h a r a k t e r y z o w a n i a r o d z a jó w t e g o w p ły w u p o d u w a g ę z o s t a ły w z ię t e u s t a l e n i a E r ic h a Z im m e r m a n a - b a d a c z a t e o r ii g ie r i w s p ó łc z e s n e j s z t u k i. W y o d r ę b n ił o n c z t e r y t y p y i n t e r a k t y w n o ś c i4 ; ic h r o z u m ie n ie r o z ­ w i n ą ł K lu s z c z y ń s k i5. Z im m e r m a n w y r ó ż n ił i n t e r a k t y w n o ś ć 1) p o z n a w c z ą ( k o g n it y w n ą ) , k tó r a z a c h o d z i n a p o z io m ie o p e r a c ji m e n t a ln y c h o d b io r c y , 2 ) fu n k c jo n a ln ą , u w id a c z n ia j ą c ą s i ę n a p o z io m ie s a m e g o d z ie ła , 3 ) e k s - p lic y t n ą , d o ty c z ą c ą n a jc z ę ś c ie j d z ie ł n ie li n e a r n y c h , z w ią z a n ą z in g e r e n c j ą w ic h s t r u k t u r ę , o r a z 4 ) m e t a in t e r a k t y w n o ś ć , p o le g a j ą c ą n a t y m , że:

3 R.W. Kluszczyński,

Sztuka interaktywna. Od dzie

a instrumentu do interaktywnego

spektaklu, Warszawa 2010, s. 176.

4 Zob. E. Zimmerman, Narrative Interactivity, Play and Games: Four Naughty Concepts

in Need of Discipline, w:

First Person. New Media as a Story, Performance, and Game,

doświadczające jej podm ioty łączą w ram ach interak tyw n ych praktyk zjaw iska n ależące do sfer różnych m ediów, w tym tak że n ieinteraktyw nych, zaw łasz­ czając je, dekonstruując, po to, żeby tworzyć z nich rozległe, społeczne św iaty narracyjne6.

O b aj c y t o w a n i p o w y ż e j b a d a c z e p o d k r e ś la j ą j e d n o c z e ś n ie , ż e w p e r c e p ­ cji d z ie ł s z t u k i n ie z w y k le r z a d k o m a m y do c z y n i e n ia z j e d n y m ty lk o t y p e m in t e r a k t y w n o ś c i. K lu s z c z y ń s k i s t w ie r d z a p o n a d to , iż d z ia ła n ia in t e r a k t y w ­ n e p o ja w ia j ą s ię

- w różnym stopniu i różnej konfiguracji - w e w szystk ich naszych dośw iadcze­ niach m edialnych, określając ich charakterystykę partycypacyjną7.

W a r to p r z y to c z y ć t a k ż e s ło w a W o lf g a n g a W e ls c h a , k tó r y k o n s t a t u j e , ż e ż a d n a

sztu k a n ie egzekw uje [...] jakiegoś jednego typu percepcji, lecz zaw sze w ym aga co najm niej kilku, proponując ich specyficzną konstelację i często niezw ykłą organizację pola percepcji. Percepcję artystyczną w yróżnia w łaśn ie to, że ani gam a płaszczyzn percepcyjnych, ani ich w zajem ne relacje nie są ustalone raz na zaw sze, lecz ciągle się zm ieniają8.

Z a p r o p o n o w a n a p r z y n a le ż n o ś ć d z ie ł t e a t r a ln y c h do w s p o m n ia n y c h p a ­ r a d y g m a t ó w i n t e r a k t y w n o ś c i o r a z o k r e ś le n ie c h a r a k t e r u ic h p e r c e p c ji s t a ­ n o w ią z a t e m , w k o n t e k ś c i e p r z y to c z o n y c h p o w y ż e j w y p o w ie d z i, j e d y n ie p r o je k t ic h k la s y f ik a c j i o p a r t y n a c e c h a c h k o n s t y t u t y w n y c h k o n k r e tn y c h s p e k t a k li, k tó r y c h t w ó r c y w r ó ż n e j m ie r z e w y k o r z y s t a li n a jn o w s z e t e c h n o ­ lo g ie m e d ia ln e . P i e r w s z y z o p is a n y c h p r z e z Z im m e r m a n a t y p ó w i n t e r a k t y w n o ś c i (p o ­ z n a w c z a ) j e s t d o m e n ą d z ie ł t e a t r a ln y c h , k tó r y c h w y r ó ż n ik a m i s ą m ię d z y in n y m i: w y r a ź n y p o d z ia ł n a s c e n ę i w id o w n ię , o b e c n o ś ć k u r t y n y s y g n a l i ­ z u ją c e j k o le j n e e t a p y p r z e d s t a w ie n ia , a t a k ż e fa k t , iż a k c j a r o z g r y w a s ię n a jc z ę ś c ie j w z a m k n ię t e j , w y z n a c z o n e j d la a r t y s t y c z n e g o „ d z ia n ia s i ę ” p r z e s t r z e n i. W id z o w ie p r z y b y li n a s p e k t a k l do t a k s k o n f ig u r o w a n e j s a l i t e a t r a ln e j n ie s t a j ą z a z w y c z a j p r z e d k o n ie c z n o ś c ią in g e r e n c j i w to , co n a s c e n ie s i ę w y d a r z a , n ie s ą w c ią g a n i w t k a n k ę s p e k t a k lu , s ą n a t o m i a s t j e g o o b s e r w a t o r a m i, k o n t e m p la t o r a m i. U w a g a w id z a j e s t z o r g a n iz o w a n a w c z a ­ s i e 9, z m u s z o n y j e s t o n j e d n a k t e a t r a l n e d z ie ło o d b ie r a ć j e d n o c z e ś n ie k ilk o ­ m a k a n a ł a m i z m y s ło w y m i, z a a n g a ż o w a ć sw ó j w z r o k , s łu c h , n ie k ie d y w ę c h . W t a k im r o z u m ie n iu s p e k t a k l t e a t r a l n y j e s t s z t u k ą p o lis e n s o r y c z n ą , w o d ­ r ó ż n ie n iu do s z t u k m o n o s e n s o r y c z n y c h : p la s t y c z n y c h , m u z y c z n y c h , a r c h i­ t e k t u r y c z y f o to g r a fii, a n g a ż u j ą c y c h g ó w n ie j e d e n z m y s ł o d b io r c y 10. 6 Tamże, s. 162-163. 7 Tamże, s. 163.

8 W. Welsch, Estetyka poza estetyką, tłum. K. Guczalska, Kraków 2005, s. 142.

9 Por. L. Manovich, Język nowych m ediów, tłum. P. Cypryański, Warszawa 2006, s. 129-130.

10 Podział na tradycyjne sztuki monosensoryczne i polisensoryczne proponuje Michał Ostro- wicki. Zob. M. Ostrowicki, Wirtualne realis

.

, Kraków 2006, s. 185.

W p r z y p a d k u in t e r a k t y w n o ś c i p o z n a w c z e j z a a n g a ż o w a n ie t e a t r a ln e j p u b lic z n o ś c i z a c h o d z i w o b r ę b ie o p e r a c ji m e n ta ln y c h : w id z o d w o łu je s ię do s w o ic h d o ś w ia d c z e ń , o d c z y t u je s p e k t a k l z g o d n ie z w ł a s n ą w r a ż liw o ś c ią i p r e d y s p o z y c j a m i i n t e l e k t u a l n y m i , u r u c h a m ia s w o je e m o c je . J e g o a k t y w ­ n o ś ć n ie z m i e n i a j e d n a k s t r u k t u r y s a m e g o p r z e d s t a w ie n ia . K lu s z c z y ń s k i, r o z w a ż a j ą c t e n p o z io m in t e r a k t y w n o ś c i , p is z e , iż p r z y s łu g u j e o n a w i s t o ­ c ie „ n ie s z t u c e , le c z j e d y n ie p o d m io t o w i je j d o ś w ia d c z a j ą c e m u ”11. W t a k im s e n s i e k a ż d e d z ie ło , b e z w z g lę d u n a e p o k ę h i s t o r y c z n ą , w k tó r e j p o w s t a ­ ło, o k r e ś lić m o ż n a j a k o in t e r a k t y w n e . I n t e r a k t y w n o ś ć t a j e d n a k j e s t o c z y ­ w iś c ie j e d n o s t r o n n a : r z e c z y w is t y k s z t a ł t d z ie ła , j e g o m a t e r ia , n ie u le g a z m ia n ie . W e d łu g K lu s z c z y ń s k ie g o j e d n ą z d w ó c h g łó w n y c h t e n d e n c j i w a r u n k u ­ j ą c y c h ro zw ó j s z t u k i in t e r a k t y w n e j j e s t , o b o k p r o c e s u d o s k o n a le n ia t e c h ­ n o lo g ii s t w a r z a j ą c y c h n o w y w y m ia r k o m u n ik a c j i, e w o lu c j a fo r m i d o k tr y n a r t y s t y c z n y c h . C o r a z s iln ie j a n g a ż u j e o n a o d b io r c ę , s t y m u lu j e j e g o a k t y w ­ n o ś ć , p r z e k s z t a łc a go z z e w n ę t r z n e g o o b s e r w a t o r a w e s p ó łk r e a t o r a d z ie - ł a 12. P r a k t y k i w łą c z a n i a p u b lic z n o ś c i w s t r u k t u r ę s p e k t a k lu , p o z b y w a ­ n i a p r z y b y ły c h k o m f o r t u b y c ia j e g o b ie r n y m i k o n t e m p la t o r a m i, p r z y p is a ć m o ż n a r e ż y s e r o m e k s p e r y m e n t a t o r o m b ą d ź g r u p o m a r t y s t y c z n y m t w o r z ą ­ c y m od p o c z ą t k u d r u g ie j p o ło w y X X w ie k u (w ś r ó d n ic h j e s t m ię d z y i n n y ­ m i R o b e r t W ils o n , J a n L a u w e r s , J a n F a b r e , T h e W o o s t e r G r o u p , I z a b e la G u s t o w s k a ) . D z i a ł a n i a w y m ie n io n y c h tw ó r c ó w b a la n s u j ą n a g r a n ic y te g o , co m o ż n a n a z w a ć d z ia ła n ie m t e a t r a ln y m , c z ę ś c ie j p r z y p o m in a j ą h a p p e n in ­ g i, p e r f o r m e n s y . N ie k t ó r z y b a r d z o c h ę t n ie c z e r p ią z n a jn o w s z y c h z d o b y c z y t e c h n o lo g ic z n y c h , w p la t a j ą c w s t r u k t u r ę d z ie ł p r o je k c je w id e o , p o k a z y m u l­ t im e d i a ln e , r o z s z e r z a ją c p o je m n y i r ó ż n o r o d n y j ę z y k t e a t r u o k o d y c y fr o w e . C h r is t o p h e r B la m e łą c z y o w e p r a k t y k i z w y o d r ę b n ie n ie m s i ę t e a t r u p o s t- d r a m a ty c z n e g o , s k o d y f ik o w a n e g o p r z e z H a n s a T h ie s a - L e h m a n n a , i t y m s a m y m - z w y o d r ę b n ie n ie m d r a m a t u r g ii p o s td r a m a t y c z n e j 13, z p r o c e s e m , w w y n i k u k tó r e g o p r y m a t t e k s t u d r a m a t y c z n e g o d y k t u j ą c y s p ó jn o ś ć d z ie ła , p o z w a la j ą c y o p is y w a ć j e w k a t e g o r ii m im e t y c z n o ś c i, u s t ę p u j e n a r z e c z j e g o w e w n ę t r z n e g o r o z s z c z e p ie n ia , w iz u a ln o ś c i i m a t e r ia ln e j o b e c n o ś c i; t e k s t s t a j e s ię a lb o r ó w n o r z ę d n y m e l e m e n t e m k o n s t y t u u j ą c y m s p e k t a k l, a lb o t r a k t o w a n y j e s t m a r g i n a l n i e 14. P u b lic z n o ś ć , c h o ć w is t o t n y s p o s ó b n ie w p ły w a n a p r z e b ie g t a k ic h s p e k ­ t a k li, c z ę s t o j e s t z a p r a s z a n a do w s p ó ł u c z e s t n ic z e n ia w n ic h , s t a n o w i n ie o d ­ z o w n y e l e m e n t c a ło ś c i d z ie ła . D o b r y m p r z y k ła d e m j e s t s p e k t a k l, a r a c z e j

11 R.W. Kluszczyński, dz. cyt., s. 164.

12 Tenże, Społeczeństwo informacyjne. Cyberkultura. Sztuka m ultim ediów

, Kraków 2002,

13 Ch. Blame, Dramaturgia postdramatyczna i sfera publiczna, w: Publiczność (z)wymyś-

lana. Relacje widz - scena we współczesnej praktyce dram atopisarskiej i inscenizacyjnej

, red.

14 Por. H.T. Lehmann, Teatr postdram atyczny, tłum. D. Sajewska, M. Sugiera, Kraków 2009.

w id o w is k o m u lt im e d ia ln e I z a b e li G u s t o w s k ie j S h e - O n a . M e d i a s t o r y 15. D z ie ło b y ło p r e z e n t o w a n e n a t e r e n ie S ta r e j R z e ź n i w P o z n a n i u p o d c z a s F e ­ s t i w a l u T e a t r a ln e g o M a l t a w c z e r w c u 2 0 0 8 ro k u . W a r to z a c y t o w a ć s ło w a I z y K o w a lc z y k , p is z ą c e j o t y m w y d a r z e n iu j a k o o o s z a ła m ia j ą c y m p r z e d ­ s ię w z ię c iu , w s k ła d k tó r e g o w c h o d z iły : „ t r z y d z ie ś c i t r z y p r o je k c je w id e o , t r z y p la z m y , j e d e n m o n it o r in g , in s t a la c j a z u b r a ń , g r a ś w ia t łe m , n a g r a ­ n i a a u d io ”16. M o t y w e m p r z e w o d n im s p e k t a k lu b y ło p o s z u k iw a n ie p e w n e j k o b ie t y w c z e r w ie n i. W id z o w ie w t a k z a a r a n ż o w a n e j p r z e s t r z e n i, z g o d n ie z k o n c e p c j ą a u to r k i, p r z y p a t r y w a li s ię w y ś w i e t l a n e m u n a ś c ia n a c h S ta r e j R z e ź n i o b r a z o w i t łu m u i r a z e m z r e j e s t r u j ą c ą go k a m e r ą s t a r a l i s i ę d oj­ r z e ć p o s z u k iw a n ą . Z c z a s e m n a o b r a z y z a r e j e s t r o w a n e d a w n ie j z a c z ę ły s ię n a k ła d a ć p la n y u o b e c n ia ją c e p r z y b y łą do b u d y n k u p u b lic z n o ś ć . K a ż d y m ia ł s z a n s ę z o b a c z y ć s ie b i e j a k o p r o je k c ję , s ie b ie z w ie lo k r o t n io n e g o , s ie b ie p r z e t w o r z o n e g o c y fr o w o i u ję t e g o w r a m y s p e k t a k lu . T a k im s y t u a c j o m n ie j e s t o b c e d o z n a w a n ie c z e g o ś w r o d z a ju w s t y d u , s z o k u s p o w o d o w a n e g o p e r ­ c e p c ją w ła s n e g o o b r a z u i t y m , ż e in n i, u r z e c z e n i o b e c n o ś c ią w ie l k ic h m o ­ n ito r ó w , p a t r z ą n a n a s z a m k n ię t y c h w p r o je k c ji m u lt im e d ia ln e j z u p e łn ie in a c z e j n iż s i ę to d z ie je w r z e c z y w is t o ś c i. Z d r u g ie j z a ś s t r o n y o d c z u w a n a m o ż e b y ć p e w n a p r z y j e m n o ś ć , k t ó r a b ie r z e s i ę z p r z e m o ż n e g o p r a g n ie n ia „ u o b e c n ie n ia w p o s t a c i o b r a z u , b y c ia n a w s z y s t k ic h m o n it o r a c h ”17. Z a u w a ż y ć m o ż n a p r z y n a jm n ie j d w a a s p e k t y w s p ó ł u c z e s t n ic t w a w id z ó w w t y m s p e k t a k lu . Z je d n e j s tr o n y , w s p ó łu c z e s tn ic t w o , a n a w e t w s p ó łtw o r z e ­ n ie o d b y w a ło s ię d la k a ż d e g o w j e g o in d y w id u a ln e j , u z a le ż n io n e j od w r a ż ­ liw o ś c i e s t e t y c z n e j i p o tr z e b , p r z e s t r z e n i w y o b r a ź n i ( n a p o z io m ie in t e r a k ­ t y w n o ś c i p o z n a w c z e j). Z d r u g ie j s tr o n y , s e n s s p e k t a k lu b y ł z d e t e r m in o w a n y o b e c n o ś c ią w id z ó w . C a ło ś ć o d b y w a ła s ię w w ie l u p o m ie s z c z e n ia c h b u d y n ­ k u . T o o d d e c y z ji p o w z ię t y c h co do p r z e m ie s z c z a n i a s ię po w n ę t r z a c h i od m ie j s c /p la n ó w , k tó r e w d a n y m c z a s ie p r z y k u w a ły c z y ją ś u w a g ę , z a l e ż a ła o s t a t e c z n a k o n s t r u k c j a t e a t r a ln e g o d z ie ła . W k a ż d y m p r z y p a d k u jej s e n s i t r e ś ć m o g ły b y ć in n e . P u b lic z n o ś ć , z p o d m io tu o b s e r w u ją c e g o t w ó r c z e d z ia ­ n ie s ię , s t a ł a s ię p r z e d m io t e m o b s e r w o w a n y m p r z e z o k o k a m e r y i j e d n o ­ c z e ś n ie p r z e d m io t e m p e r c e p c ji in n y c h w id z ó w . N ie m o ż n a j e d n a k p r z y z n a ć , iż o g lą d a ją c y w p ł y w a l i d e c y d u ją c o n a s a m ą s t r u k t u r ę w id o w is k a . Ic h o b e c ­ n o ś ć z o s t a ł a w p i s a n a w p a r t y t u r ę d z ie ła ja k o e l e m e n t is t o t n y , k tó r y s a m w s o b ie b y ł n ie p r z e w id y w a ln y , s t a n o w ił p e w n ą n ie w ia d o m ą , a le w ła ś n ie j a k o t a n ie w ia d o m a m u s i a ł w s p ó łg r a ć z r e s z t ą d o k ła d n ie p r z e m y ś la n y c h i w y k r e o w a n y c h w c z e ś n ie j p r z e z r e ż y s e r k ę e le m e n t ó w . P r z y w o łu j ą c w s p o ­ m n ia n ą w c z e ś n ie j k la s y f ik a c j ę in t e r a k t y w n o ś c i z a p r o p o n o w a n ą p r z e z Z im -15 O spektaklu tym wspomniałam w referacie

O najnowszych technikach medialnych

w teatrze z perspektywy widza,

16 I. Kowalczyk,

Alicja w krainie mediów (Izabela Gustowska, She-Ona. Media Story),

17 A. Kisielewska,

Perspektywa sztuk audiowizualnych,

Kultura i sztuka u progu

XXI wieku, Białystok 1997, s. 75.

m e r m a n a , p o d o b n e w y d a r z e n ia c h a r a k t e r y z o w a ła b y in t e r a k c j a e k s p lic y tn a , k tó r e j is t o t a p o le g a n a w y k o r z y s t a n iu n ie li n e a r n o ś c i d z ie ła , o t w a r c iu s ię n a w y d a r z e n ia p r z y p a d k o w e , k o r z y s ta j ą c e z d y n a m ic z n y c h s y m u la c ji. P a r t y c y ­ p a c ja m a t u c h a r a k t e r o t w a r ty , a o k r e ś la n a j e s t p o p r z e z p r o c e d u r y z a p r o ­ j e k t o w a n e w r a m a c h d z ie ła - j e s t r o z w ij a n a w j e g o w n ę t r z u 18. S z t u k a t e a t r u - p o d o b n ie j a k f ilm , p la s t y k a , m u z y k a - p o d le g a p r o c e ­ s o m d e t e r m in o w a n y m p r z e z m e d ia c y fr o w e . N i e m a l k a ż d y o b ie k t, j a k p is z e J a n v a n D ijk ,

m oże zostać przetłum aczony na pojedyncze bajty składające się z łańcuchów zer i jedynek. Procesowi tem u podlegają obrazy, dźw ięki, tek sty i dane, które m ogą być w ytw arzane oraz konsum ow ane w oddzielnych porcjach lub dowolnie ze sobą łączone i w yśw ietlan e na ekranie m onitora19.

O b o k d z ie ł tr a d y c y jn y c h : s p e k t a k li z w y r a ź n y m p o d z ia łe m n a s c e n ę i w id o w n ię , w k tó r y c h p r z y s ło w io w a „ c z w a r ta ś c ia n a ” n ie j e s t n a r u s z a n a , w y s t a w p r e z e n t u j ą c y c h o b r a z y m a la r s k ie c z y k o n c e r t ó w m u z y k i k l a s y c z ­ n ej w f ilh a r m o n ia c h , b ie r z e m y u d z ia ł w w y d a r z e n ia c h o c h a r a k t e r z e m u l­ t im e d ia ln y m , p r z e t w o r z o n y c h c y fr o w o , co d o ty c z y n ie m a lż e k a ż d e j z d z ie ­ d z in lu d z k ie j t w ó r c z o ś c i, c o r a z c z ę ś c ie j z a p o ś r e d n ic z a n e j p r z e z n o w e m e d ia i w n ic h w ł a ś n i e u lo k o w a n e j . V a n D ijk w s k a z u j e , ż e c o r a z m n ie j p o p u la r n y s t a j e s ię a lo k u c y jn y w z ó r f u n k c j o n o w a n ia m e d ió w r e p r e z e n t o w a n y p r z e z r a d io i t e le w iz j ę , a p o le g a j ą c y n a j e d n o c z e s n y m d o s t a r c z a n iu

informacji widowni złożonej z lokalnych jed nostek przez centrum pełniące rolę źródła informacji oraz podm iotu decydującego o tem atyce oraz czasie i szyb­ kości odbioru20. W y m o g ie m k o r z y s t a n ia z t e c h n o lo g ii c y fr o w y c h j e s t k o n w e r s a c j a : w y ­ m ia n a in fo r m a c ji, k o n t a k t z s a m y m m e d iu m , k t ó r e n ie j e s t j u ż u lo k o w a n e w c e n t r u m , w i ę k s z a a k ty w n o ś ć u c z e s t n ik ó w p r o c e s u k o m u n ik a c j i ( u s t a ­ la n ie t e m a t u , c z a s u c z y s z y b k o ś c i p r z e k a z u d a n e j in fo r m a c ji). W z a m ia n u ż y t k o w n ic y o t r z y m u j ą m o ż liw o ś ć łą c z e n i a w j e d n y m p r z e k a z ie w i e l u s p o ­ so b ó w p r z e s y ła n ia d a n y c h - m o w y , t e k s t u o r a z o b r a z u . P o d o b n y p r o c e s d o ­ t y c z y w y tw o r ó w a r t y s t y c z n y c h . D o s t a j e m y m o ż liw o ś ć u c z e s t n ic t w a w p o ­ k a z a c h in t e r a k t y w n y c h in s t a la c j i, m u z y k ę o d t w a r z a m y n a c o r a z b a r d z ie j p r e c y z y j n y c h n o ś n ik a c h c y fr o w y c h , d o w o ln ie j ą p r z e k s z t a łc a m y , k o m p o ­ n u j e m y w e d łu g w ła s n e g o u z n a n ia . N a s z a a k t y w n o ś ć j a k o o d b io r c ó w s z t u ­ k i k r e o w a n e j d z ię k i n a j n o w s z y m z d o b y c z o m t e c h n o lo g ii z p e w n o ś c ią s ię z w ię k s z a , p r z y b ie r a c h a r a k t e r g r y z m e d iu m , p o s z e r z a n a s z e s p e k t r u m d z ia ła n ia , p o z w a la w e j ś ć w p e łn ie j s z y k o n t a k t z d z ie łe m 21. S z t u k a w y k o ­ r z y s t u j ą c a t e c h n o lo g ię c y fr o w ą

18 Por. R.W. Kluszczyński, S ztuka interaktywna. Od d z i e ł a . , s. 170. 19 J. van Dijk, dz. cyt., s. 267.

20 Tamże, s. 21.

21 Lev Manovich przeciwstawia nowe media starym, pisząc, że te pierwsze opierają się ustalonemu raz na zawsze sposobowi prezentacji. Obcując z nowymi mediami, użytkownik

n ie je st bowiem już dziś ufundow ana na koncepcji autonom ii, nie je st już budo­ w an a w opozycji do innych sfer życia, lecz w ręcz przeciw nie - je st k ształtow an a w znaczącym z nim i zw iązku. I w tym w łaśn ie kryją się w yzw an ia dla sztuki i dla jej teorii22.

K lu s z c z y ń s k i, r o z w a ż a ją c k o n d y c j ę g a ł ę z i s z t u k tr a d y c y j n y c h p r z e j ­ m o w a n y c h p r z e z m e d ia , w sw o jej p u b lik a c j i z p o c z ą t k u X X I w ie k u s t a w ia p y ta n ie :

co się dzieje z teatrem , kiedy wchodzi w sieć kom unikacji komputerowej - czy ciągle jeszcze pozostaje tym sam ym teatrem , który jed ynie jest dośw iadczany w nowy sposób - czy też staje się on m edium zu p ełnie innym , czym ś, co przypo­ m ina teatr, ale w istocie w ym aga od n as nowych, innych zachow ań i dostarcza nowych przeżyć?23 P y t a n ie to z o s t a ło z a d a n e w te d y , k ie d y e k s p e r y m e n t y z u lo k o w a n ie m t e a t r u w s ie c i in t e r n e t o w e j b y ły w f a z ie p r o j e k tu lu b s t a n o w ił y w ir t u a ln ą im p r e s j ę n a t e m a t tej s z t u k i. T e a tr , c z y - p r e c y z y j n ie m ó w ią c - f r a g m e n t y z a r e j e s t r o w a n y c h s p e k ­ t a k l i t e a t r a ln y c h , „ z a m ie s z k u j ą ” s ie ć od d a w n a , w ł a ś n i e w fo r m ie z a p is ó w k o n k r e t n y c h p r z e d s t a w ie ń , u m ie s z c z a n y c h w s ie c i n a p r z y k ła d w c e lu d o ­ k u m e n t a c y j n y m b ą d ź r e k la m o w y m . Z a p is y t e p o s ia d a j ą j e d n a k n i e z m i e n ­ n ą t r e ś ć , e g z y s t u j ą j a k o p lik i v id e o p r z e z n a c z o n e j e d y n ie do o d t w a r z a n ia . S ą n a jc z ę ś c ie j r e la c j a m i z t r a d y c y j n y c h p r z e d s t a w ie ń , z a r e j e s tr o w a n y c h w p o s z c z e g ó ln y c h b u d y n k a c h t e a t r a ln y c h , w o k r e ś lo n y c h s c e n e r ia c h . Z t a ­ k im m a t e r ia ł e m z a p o ś r e d n ic t w e m k o m p u t e r a w id z m o ż e w e j ś ć w r e la c ję in t e r a k c j i f u n k c jo n a ln e j - n a p o z io m ie m e n t a ln o ś c i d z ie ła , k t ó r a r e a l i z u ­ j e s ię p o p r z e z f u n k c j o n a ln e i s t r u k t u r a ln e o p e r a c je , k tó r e o d b io r c a m o ż e w y k o n a ć n a d a n y m p lik u w k o n k r e t n y m f o r m a c ie 24. W k a ż d e j c h w ili o d ­ b io r c a t a k ie g o z a p i s u s p e k t a k lu m o ż e n a p r z y k ła d z a n ie c h a ć j e g o d a ls z e g o o g lą d a n ia , m o ż e t a k ż e z a t r z y m a ć w y b r a n ą s e k w e n c j ę lu b d a n y f r a g m e n t o d tw o r z y ć w ie lo k r o t n ie . N a jb a r d z ie j r a d y k a ln y m d z ia ła n ie m , k tó r e g o m o ż e p o d ją ć s i ę u ż y t k o w n i k I n t e r n e t u , j e s t d o k o n a n ie n a t y m m a t e r ia l e o p e r a c ji r e k o n f ig u r a c j i j e g o p r z e b ie g u u j ę te g o w c z a s ie , w ła s n e g o m o n t a ż u , b ę d ą ­ c e g o j e d n a k t y lk o z e w n ę t r z n ą in g e r e n c j ą w d z ie ło b e z z m ia n y j e g o is t o t y i t w o r z y w a . P o w r a c a ją c do p y t a n ia K lu s z c z y ń s k ie g o o k o n d y c ję t e a t r u z a p o ś r e d n i- c z o n e g o p r z e z s ie ć in t e r n e t o w ą , a le t a k ie g o , k t ó r y t ę s ie ć w ł a ś n i e w y k o ­ r z y s t u j e do w ła s n y c h c e ló w - z a r ó w n o j a k o p r z e k a ź n ik , j a k i b a r d z o w a ż n y e l e m e n t d z ie ła - n a le ż y w z ią ć p o d u w a g ę , ż e od t r z e c h l a t w P o ls c e e g ­

może wchodzić w interakcję z obiektem medialnym, wybierać, które elementy mają zostać wyświetlone bądź którą ścieżką pójdzie, generując w ten sposób unikatowe dzieło. W efekcie tego staje się jego współautorem. Por. L. Manovich, Język nowych mediów, Warszawa 2006, s. 128.

22 Tamże, s. 159.

23 R.W. Kluszczyński, Społeczeństwo informacyjne. Cyberkultura..., s. 86. 24 Por. tenże, Sztuka interaktyw na. Od dzieła

. ,

z y s t u j e t e a t r in t e r n e t o w y n e T T h e a t r e , k tó r e g o p o m y s ło d a w c a m i s ą P a w e ł P a s s i n i o r a z T o m a s z R o d o w ic z z e S t o w a r z y s z e n i a T e a t r a ln e g o „ C h o r e a ”. K a ż d y , k to p o s ia d a d o s tę p do I n t e r n e t u , od 2 0 0 7 r o k u m o ż e b y ć w id z e m i j e d n o c z e ś n ie w s p ó łt w ó r c ą s p e k t a k lu , k tó r y j e s t o d g r y w a n y w k o n k r e t ­ n y m m ie j s c u i c z a s ie (p o c z ą tk o w o b y ł to o p u s z c z o n y b u d y n e k k o ś c io ła w m ie j s c o w o ś c i S r e b r n a G ó r a k o ło W r o c ła w ia ) o r a z o n lin e . T w ó r c z a a k t y w ­ n o ś ć w id z ó w w p ie r w s z y m t e g o t y p u s p e k t a k lu O d p o c z y w a n i e ( a u t o r s t w a P a s s in ie g o n a p o d s t a w ie t e k s t ó w S t a n i s ł a w a W y s p ia ń s k ie g o ) p o le g a ła n a k o m e n t o w a n iu te g o , co d z ie je s i ę n a s c e n ie , z a p o m o c ą in t e r n e t o w e g o c z a t u w t r a k c ie t r w a n i a p r z e d s t a w ie n ia . O so b y z a p r o s z o n e do k o m e n t o w a n ia to i n t e r n a u c i n i e z w i ą z a n i z a w o d o w o z d z ia ła l n o ś c ią t e a t r a ln ą . M ie li o n i o k a ­ z ję d z ie lić s i ę s w o im i s p o s t r z e ż e n i a m i, k r y t y k o w a ć , w y r a ż a ć e m o c je . T e n p r z e k a z s t a ł s ię e l e m e n t e m s p e k t a k lu d z ia ła j ą c y m n a z a s a d z ie w s p ó łk o - d u z in n y m i j e g o e l e m e n t a m i i b y ł o d b ie r a n y z a r ó w n o p r z e z o s o b y z g r o ­ m a d z o n e w b u d y n k u , j a k i p r z e z u ż y t k o w n ik ó w I n t e r n e t u p r z e d e k r a n a m i k o m p u t e r ó w . T w ó r c z y z a m y s ł e k s p e r y m e n t u n e T T h e a tr e n ie m a l w c a ło ś c i m ie ś c ił s ię w k o m p e t e n c j i j e g o r e ż y s e r a , j e d n a k ż e j e g o r e a liz a c j a w p e w ­ n y m s t o p n iu z o s t a ł a z m o d y fik o w a n a p r z e z j e g o o d b io r c ó w .

P a s s i n i m y ś li o u r o z m a ic e n iu k o le j n y c h p r z e d s t a w ie ń o „ tr ó jw y m ia r o ­ w y w i z u a liz a t o r lu d z k ie g o g ło s u i n a r z ę d z ie p r z e k ła d a j ą c e a lg o r y t m r u ­ c h u n a d ź w ię k , s t e r o w a n ie n a ż y w o a k t o r e m 25”. Z c z a s e m w id z , p o z o s ta ją c w s w o im m ie s z k a n iu , b ę d z ie m ó g ł p a r ty c y p o w a ć w s p e k t a k lu n ie t y lk o p o ­ p r z e z p r z e k a z y w a n ie t r e ś c i s ło w n y c h , a le t a k ż e w iz u a ln y c h . L o t t a S h n o o k s - n a d o p e r a t o r p r o je k tu - w im ie n iu z e s p o łu t w o r z ą c e g o n e T T h e a t e r m ó w i, ż e p la n u j e p r z y s z łe „ u m o ż liw ie n ie in t e r n e t o w y m w id z o m s t e r o w a n ia n a ż y w o a k to r e m , a b y s p r a w d z ić , j a k ie s ą w tej s f e r z e m o ż liw o ś c i”26.

P r z e d o d b io r c ą t a k ie g o w y d a r z e n ia s t o i w y b ó r: m o ż e p o z o s t a ć j e d y ­ n ie j e g o o b s e r w a t o r e m , m o ż e t a k ż e a k t y w n i e m o d y fik o w a ć j e g o p r z e b ie g . W p ie r w s z y m p r z y p a d k u in t e r a k c j a z d z ie łe m m ia ła b y w y m ia r p o z n a w c z y o r a z - z e w z g lę d u n a s p e c y fik ę o b c o w a n ia z p r z e d s t a w ie n ie m e m it o w a ­ n y m p o p r z e z m e d ia c y fr o w e - fu n k c j o n a ln y ( r e a liz u j ą c y s i ę p o p r z e z f iz y c z ­ n y k o n t a k t z u r z ą d z e n ie m , d z ię k i k t ó r e m u o d b io r c a p a r t y c y p u je w d z ie le , w t y m p r z y p a d k u z k o m p u t e r e m - m y s z k ą , to u c h p a d e m , k la w ia t u r ą ) , a n a ­ w e t e k s p lic y t n y (w id z , o g lą d a ją c s p e k t a k le n e T T h e a t r e z a p o ś r e d n ic t w e m I n t e r n e t u , m a m o ż liw o ś ć o b s e r w o w a n ia o b r a z u r e j e s t r o w a n e g o p r z e z k i l ­ k a k a m e r j e d n o c z e ś n ie , w k a ż d e j c h w ili n a p r z y k ła d , z g o d n ie z j e g o w o lą , n a e k r a n ie d o m in o w a ć m o ż e k o n k r e t n y , w y b r a n y p r z e z n ie g o o b ra z; n a w e t j e ś l i o d b io r c a n ie w p ły w a n a p r z e b ie g a k c ji i z a c h o w a n ie a k to r ó w , w sp o só b o g r a n ic z o n y m o ż e in g e r o w a ć w to , co p r z e d s t a w ia k o m p u t e r o w y in te r f e j s ) . W d r u g im p r z y p a d k u p o m ię d z y w id z a m i a d z ie łe m n a w ią z u j e s ię r e la c ja n a z w a n a p r z e z Z im m e r m a n a m e t a in t e r a k c j ą , a p r z e z K lu s z c z y ń s k ie g o sk o

-25 P. Machul, E-kurtyna idzie w górę, „Media i Marketing Polska” 2008, nr 12.

26 M. Bryś, neTTheatre.pl - rzeczywistość przestawiona, 11.12.2007, [online] <http://www. e-teatr.pl/pl/artykuly/48620.html>, dostęp: 10.06.2010.

d y fik o w a n a j a k o in t e r a k t y w n a s z t u k a p u b lic z n a , k t ó r a „ p o jm o w a n a j e s t j a k o p a r t y c y p a c j a k u lt u r o w a ”27, w t y m p r z y p a d k u a n g a ż u j ą c a o k r e ś lo n ą g r u p ę u ż y t k o w n ik ó w I n t e r n e t u p o łą c z o n y c h z a m ia r e m u c z e s t n ic t w a w k r e ­ a c ji s p e k t a k lu . K s z t a ł t p o w s t a j ą c e g o d z ie ła j e s t w y n i k ie m p e w n e j p r z y p a d ­ k o w o ś c i u z a le ż n io n e j od in d y w id u a ln y c h w y b o r ó w in t e r n a u t ó w , ic h o s o b o ­ w o ś c i o r a z m o ty w a c ji, j e s t s y n t e z ą w ie l o ś c i - co ju ż s a m o w s o b ie w y k lu c z a j e g o r e a liz a c j ę j a k o tw o r u s k o ń c z o n e g o , z a m k n ię t e g o , d o o k r e ś lo n e g o . D la w id z a - w s p ó ła u t o r a s p e k t a k lu „ z a m ie s z k u j ą c e g o ” s ie ć b a r d z ie j i s t o t ­ n y m s t a ć m o ż e s i ę f a k t p r z y n a le ż n o ś c i do k o n k r e tn e j w s p ó l n o t y o só b s k u ­ p io n y c h p r z y z a p r o p o n o w a n y m p r z e z tw ó r c ę p r o je k c ie , m o ż liw o ś c i k o m u ­ n ik o w a n ia s ię z n im i, z a z n a c z e n i a sw o je j o b e c n o ś c i, n iż k r e a c j a s a m e g o d z ie ła . P a r t y c y p a c j a w t a k im w y d a r z e n iu - z g o d n ie z p o w y ż s z y m i u s t a l e ­ n ia m i - b y ła b y p e w n ą e g z e m p lif ik a c j ą w y o d r ę b n io n e j p r z e z H e n r y ’e g o J e n - k i n s a k u lt u r y u c z e s t n ic t w a 28, k t ó r a o p a r t a j e s t n a p r o c e s a c h

konw ergencji technologicznej i kulturowej, tran sm edialności i transkulturowo- ści, u społeczniania sieci i tw orzenia w irtualnych społeczności, form owania się in teligencji kolektyw nej, gw ałtow nego w zrostu mobilności m ediów 29.

U ż y t k o w n ik s i e c i w p ł y w a n ie t y lk o n a o b r a z c z y d ź w ię k t e g o , co w id z i n a s w o im m o n it o r z e , a le r ó w n ie ż s z u k a k o n t a k t u z in n y m i u ż y t k o w n i k a m i ( in t e r a k t o r a m i) t e g o s a m e g o p o r t a lu , a w p r z y p a d k u o d b io r u t e a t r u i n t e r ­ n e t o w e g o m o ż e n a b ie ż ą c o k o m u n ik o w a ć s i ę t a k ż e z r e ż y s e r e m p r z e d s t a ­ w ie n ia . W z a j e m n a k o m u n ik a c j a w a r u n k u j ą c a p r z e b ie g s p e k t a k l u w p ł y ­ w a p o n a d to n a n a r o d z in y i j a k o ś ć r e la c ji, k tó r e z a c z y n a j ą w ią z a ć o s o b y z a a n g a ż o w a n e w in t e r a k t y w n y p r o je k t. W z w i ą z k u z t y m k o n ie c s p e k t a ­ k lu n ie j e s t r ó w n o z n a c z n y z z a n i e c h a n i e m a k t y w n o ś c i u ż y t k o w n i k ó w I n ­ t e r n e t u . M o g ą p o z o s t a ć o n i w t y m s a m y m m ie j s c u p r z e s t r z e n i w ir t u a ln e j , a b y n a d a l k o m e n t o w a ć to , w c z y m m i e l i o k a z ję b r a ć u d z ia ł, d z ie lić s ię s w o im i s u g e s t i a m i lu b z a p r o p o n o w a ć z u p e ł n i e in n e t e m a t y . W s p ó ln o t a p o ­ w s t a ł a w o k ó ł i n t e r a k t y w n e g o p r z e d s t a w i e n i a m o ż e z a c z ą ć t r a k t o w a ć p o ­ d o b n e d z ie ła j a k o p r e t e k s t do c o r a z p e łn ie j s z e g o k o n s t y t u o w a n i a s ię jej s a m e j , p o d o b n ie j a k d z ie je s i ę to n a p o p u la r n y c h p o r t a la c h s p o łe c z n o ś c io - w y c h c z y t e m a t y c z n y c h .

W ir t u a ln y t e a t r u p o d a b n ia s ię do in n y c h d z ie ł e le k tr o n ic z n y c h , w k t ó ­ r y c h , p r z y t a c z a j ą c s ło w a K r y s ty n y W ilk o s z e w s k ie j ,

ujednolicone zostały norm y techniczne oraz system y urucham iania, przez co zarówno barwy, obrazy, tony, jak i słow a są im plem entacją jednorodnych programów cyfrowych, a to znaczy, że m ogą być one swobodnie w iązan e, jak i p rzem ieszczane30.

27 R.W. Kluszczyński, S ztuka interaktyw na. Od dzieła

. ,

28 Por. H. Jenkins, K ultura konwergencji, tłum. M. Bernatowicz, M. Filiciak, Warszawa 2007.

29 R.W. Kluszczyński, S ztuka interaktyw na. Od dzieła

. ,

M e n t a ln e p r z e ż y c ia , k tó r e c e c h u je o b c o w a n ie z p r z e d s t a w ie n ie m 0 c h a r a k t e r z e b a r d z ie j t r a d y c y j n y m , p o d c z a s k tó r e g o w id z d o z n a je f iz y c z ­ n ej o b e c n o ś c i a k to r ó w , z m ie n i a j ą s w o j ą in t e n s y w n o ś ć , u le g a j ą r o z p r o s z e ­ n iu n a r z e c z m o ż liw o ś c i m n ie j lu b b a r d z ie j a n o n im o w e j in g e r e n c j i w s a m ą s t r u k t u r ę d z ie ła . U w a g a , z t e g o , co t r a d y c y j n ie b y ło g łó w n y m p r z e d m io t e m k o n t e m p la c j i, z a c z y n a b y ć p r z e n o s z o n a i d z ie lo n a p o m ię d z y in n y c h u ż y t ­ k o w n ik ó w s ie c i o r a z w ł a s n e d e c y z je k r e a c y j n e i ic h u a k t y w n ia n ie p r z e z in t e r a k t o r a . W o b e c t e g o d z ie ło t e a t r a l n e t r a c i s w o je p ie r w o t n e z n a c z e n ie , s w o j ą p o lis e n s o r y c z n o ś ć ; p r z e o b r a ż a j ą c s ię w w y d a r z e n ie o c h a r a k t e r z e m e t a in t e r a k t y w n y m , s t a j e s ię k o n t e k s t e m d la tw ó r c z e j i lu d y c z n e j d z ia ła l­ n o ś c i z a i n t e r e s o w a n y c h . I n t e n c j ą P a s s in ie g o j e s t m ię d z y in n y m i z a c h ę c e n i e do s z t u k i t e a t r u w s z y s t k ic h t y c h , k t ó r z y do t e a t r ó w in s t y t u c j o n a l n y c h n ie c h o d z ą . T o p r o ­ p o z y c ja d la t y c h , k t ó r z y id e n t y f ik u j ą s ię z p o k o le n ie m s ie c i, j e g o u m y s ło - w o ś c ią . D o n T a p s c o t t w ś r ó d c e c h c h a r a k t e r y s t y c z n y c h d la t e g o p o k o le n ia w y m ie n ia : p r a g n ie n ie w o ln o ś c i, p e r s o n a liz a c ji, c h ę ć w s p ó ln e g o d z ia ła n ia 1 n a w i ą z y w a n i a k o n t a k t ó w , o d c z u w a n ie p o tr z e b y p r ę d k o ś c i, r o z r y w k i31. W ir t u a ln y t e a t r j e s t o d p o w ie d z ią n a t e p r a g n ie n ia : je g o w id z - k r e a t o r m a m o ż liw o ś ć sw o b o d n e j w y p o w ie d z i, k t ó r a s t a n i e s ię e l e m e n t e m s p e k t a k lu , w k a ż d e j c h w ili m o ż e t a k ż e p r z e r w a ć u c z e s t n ic t w o w n im i p r z e jś ć n a p r z y ­ k ła d n a in n ą s t r o n ę w w w lu b p o p r o s t u w y łą c z y ć k o m p u t e r . W id z , w s p ó ł­ k r e u ją c c y fr o w e d z ie ło , n a w ią z u je j e d n o c z e ś n ie s z e r e g k o n t a k t ó w z in n y m i z a a n g a ż o w a n y m i w n ie o s o b a m i, w y m i e n ia s ię o p in ia m i n a t e m a t s p e k ­ t a k lu i p o m y s łó w in n y c h o só b s ie d z ą c y c h p r z e d m o n it o r a m i k o m p u te r ó w . K a ż d a in g e r e n c j a w c a ł o k s z t a ł t w ir t u a ln e g o s p e k t a k lu m o ż e s p o tk a ć s ię z n a t y c h m ia s t o w ą r e a k c ją z w r o tn ą , z o s t a ć s k o m e n t o w a n a , s a m a u to r ow ej in g e r e n c j i z a ś p o z o s t a je a n o n im o w y . C i n a t o m ia s t , k tó r z y z r a c ji w ie k u c z y p r z e k o n a ń n ie c h ę t n ie w c h o d z ą w k o n t a k t z n a r z ę d z ia m i n a jn o w s z y c h t e c h ­ n o lo g ii c y fr o w y c h i k t ó r z y o c z e k u j ą o d t e a t r u p e łn e g o p r z e ż y c ia z w ią z a n e g o z e s p e k t a k le m n a p o z io m ie in t e r a k t y w n o ś c i p o z n a w c z e j, p r o p o z y c ję P a s s i- n ie g o z a p e w n e o d r z u c ą . D la t e g o n a jp r a w d o p o d o b n ie j t e a t r w ir t u a ln y , p o ­ m im o w ie l o ś c i m o ż liw o ś c i, k tó r e d a je s w o im o d b io r c o m , is t n i e ć b ę d z ie ob o k t e a t r u z t r a d y c y j n y m p o d z ia łe m n a s c e n ę i w id o w n ię , n ie z a ś z a m i a s t n ie g o .

31 D. Tapscott, Cyfrowa dorosłość. Ja k pokolenie sieci zm ienia nasz św iat, tłum. P. Cy- pryański, Warszawa 2010, s. 85-87.

S u m m a r y

Selected aspects of the perception of contemporary theatre arts.

From cognitive interaction to meta-interaction

The m ain problem in th is essa y concerns th e perception o f th e la test th eatre arts, w hich are u sin g m ultim edia, digital techn iqu es. More im portantly is th a t som e o f them are ta k in g place in th e Intern et area. The looker-on o f th e spectacle m ay only w atch th e play or tam p er w ith it, even tu ally m ay becom e th e co-author o f th e spectacle.

Erich Zim m erm an had codified four kind o f in teractivity and h is theory is consulted to describe varying degrees o f interaction w ith th e la test th eatre arts. He signalized th e cognitive interaction, w hich in volves th e m en tal operations, th e second interaction (functional interaction) regards to th e level o f art, th e third interaction (explicit interaction) is connected to non-linear artworks, th e la st type o f interaction is m eta­ interaction w hich in volves every arts u sin g several kind o f m edia.

T his essa y is also th e attem p t to an sw er th e question about th e frontiers o f th e th eatre arts in our world dom inated by digital techniques.