Piotr Kowolik
Kolekcjonerstwo przyrodnicze
uczniów klas początkowych
Nauczyciel i Szkoła 2 (3), 97-104
Piotr KOWOLIK
Kolekcjonerstwo przyrodnicze uczniów
klas początkowych
W prowadzenie
W naszych rozw ażaniach skupimy uwagę C zytelników na kolekcjonerstw ie (zbieractwie). Dzieci uczęszczające do szkoły m a ją ju ż często swoje hobby. Zbie rają znaczki, widokówki, etykiety zapałczane, programy, autografy, muszelki itp. Pasjonują się m otoryzacją sportem, pogłębiają przeróżne dziedziny wiedzy zwią zane ze swoim hobby. Potrafią się zdobyć na wysiłek um ysłowy lub fizyczny, by dojść do określonego celu. W ysiłek ten je st dla hobbystów rozrywką, przyjemno ścią. Tem u zagadnieniu należy poświęcić uwagę, bo w zbogaca ono życie młodego człowieka i uczy zaangażowania, pasjonowania się tym, co ono robi.
Terminologia
W. О к o ń przez kolekcjonerstwo rozumie „zbieractwo, gromadzenie przedmio tów pod jakim ś względem osobliwym, ja k dzieła sztuki, książki, motyle, kwiaty, znaczki pocztow e, etykiety zapałczane, zarówno przez instytucje i organizacje, jak i przez osoby prywatne. K olekcjonow anie przez dzieci i m łodzież różnych przed m iotów ma duże znaczenie wychowawcze: rozbudza, poszerza i pogłębia zainte resowania poznawcze, przyspiesza wrastanie w kulturę, sprzyja ukierunkowaniu wyboru przyszłego zawodu lub pow stawaniu zamiłowań i kwalifikacji ubocznych, służy w ypełnianiu wolnego czasu” .
Mianem „hobby” ten sam autor określa „ulubione zajęcie o charakterze am a torskim wykonywane w czasie wolnym, „konik” . M oże to być zajęcie typu inte lektualnego (samokształcenie w wybranej dziedzinie wiedzy), typu naukowo-ba- daw czego, artystycznego, technicznego, sportow ego często je s t nim kolekcjo nerstwo” .
98 Nauczyciel i Szkoła 2 (3 ) 1997
Prócz tego w literaturze spotykamy określenie „m iłośnictwo” . „Miłośnictwo to rozliczne formy i rodzaje zajęć amatorskich, w ykonywanych z zamiłowania, dla własnej przyjemności, nie zaś z obowiązku, np. zbieranie starych zegarów, cera miki, żelazek, sam owarów itp.” W yróżniamy m iłośnictwo artystyczne - wypowia danie się człow ieka za pom ocą którejkolwiek ze sztuk; miłośnictwo naukowe - dążność niektórych osób do przyczyniania się do rozw oju naukow ej wiedzy o świecie oraz realizow anie tej dążności; miłośnictwo praktyczne - np. modelar stwo, m ajsterkowanie itp.
K olekcjonerstwo - zdaniem autorów „Słownika wyrazów obcych” to zbierac tw o, zam iłow anie do tw orzenia kolekcji, a „M ały słow nik języka polskiego” - gromadzenie dzieł sztuki, pamiątek, m ateriałów naukowych, ciekawych okazów itp.
K olekcjonerstwo rozbudza u uczniów w ielostronną aktywność:
- i n t e l e k t u a l n ą (uczniowie - kolekcjonerzy przyjm ują postawę badaw czą; wzmaga się u nich w ysiłek umysłowy idący w kierunku samodzielnego myślenia; dokonują integracji i systematyzacji zdobytej wiedzy; potrafiąśw ia- dom ie posługiw ać się tą w ied zą w różnych sytuacjach co prow adzi do bogacenia jej zasobów);
- s e n s o m o t o r y c z n ą (świadomie obserwują graficzny i słowny materiał za warty w kolekcjonowanych znaczkach, etykietach, atlasach itp.; w ykonują liczne czynności manualne; w zrasta aktywność spostrzeżeniowa);
- w e r b a l n ą (doskonali umiejętności zwięzłego formułowania myśli; trafny dobór odpowiednich określeń językowych; rozwijanie płynności słownej, sko jarzeniow ej i ekspresyjnej);
- e m o c j o n a l n ą (ciekawość, zainteresowanie, zamiłowanie, przeżywanie ra dości z osiągnięć kolekcjonerskich; w zrost wiary we własne siły; dążenie do pokonywania trudności; optymizm; pozytywna m otywacja do nauki).
Zadania kolekcjonerstwa
K olekcjonerstwo, zbieractwo ma wpływ na:
- poszerzanie zasobu wiedzy: lepsze poznanie świata, rzeczy i ludzi, ich za interesowań;
- rozbudzenie intelektualne, aktywizujące umysł odbiorcy; - rozbudzanie emocjonalne, kształtowanie i pogłębianie uczuć;
- wyrabianie dyscypliny wewnętrznej, cierpliwości, życzliwości, odpowiedzial ności;
- kształtow anie w rażliwości estetycznej przez kontakt z różnymi rodzajami przedmiotów;
- rozwijanie uzdolnień i zainteresowań, kształtowanie pomysłowości i wyobraź ni;
- kształtowanie postaw humanistycznych przez kontakt w grupie rówieśniczej, wpływanie na rodzaj odpoczynku, kulturę bycia;
Nauczyciel i Sikało И З ) 109*! 99 - kształtowanie działań kompensacyjno-terapeutycznych: likwidacja komplek
sów, zahamowań, napięć, nieśmiałości, aż do twórczego wykorzystania energii z uwzględnieniem okresu relaksu i aktywnego wypoczynku;
- umacnianie więzi formalnych i nieformalnych;
- pomoc w podejm owaniu decyzji przy wyborze zawodu.
Co i ja k kolekcjonować?
Pasja kolekcjonerska jest czymś nader szlachetnym . Uczy systematyczności, nieustannego zabiegania, poszerza horyzonty, narzuca ciekawość. Mali hobbyści pow iększają swoje zbiory nieustannie, segregują, w ym ieniają poszczególne egzem plarze. Zbierać m ożna eksponaty nie bezpośrednio dla siebie ale np. dla swojej szkoły, organizacji, muzeum itp.
Co zbierać?
1) Zbierać i chronić różnego rodzaju plany i mapy, stare fotografie, rysunki, szkice, sztychy m alarskie czy graficzne dotyczące danej m iejscow ości i okolicy, fotografie sprzętów, narzędzi, broni.
2) Dokum enty pisane ręcznie (pamiętniki, listy, dyplom y honorowe). 3) O grom ną wartość przedstaw iają druki, a zw łaszcza starodruki. S ą nimi stare
książki, gazety i czasopism a, prasa rew olucyjna czy podziem na, odezwy, ulotki, afisze.
4) Przedm ioty o wartości zabytkowej mogące być św iadectwem dawnej kultu ry. W liczyć tu m ożna wytwory rzemiosła, stroje, sprzęty i urządzenia wnętrz m ieszkalnych, narzędzi pracy. D otyczy to, np. starych kluczy, lichtarze, lampki, naczynia cynowe itp.
5) O sobną grupę stanow ią zbiory monet, banknotów, m edali, tłoków pieczęt- nych itp.
Prowadząc zbieractwo powinno się zawsze pamiętać o zapisywaniu niezbęd nych danych dotyczących odpowiednich przedm iotów. Zapisy takie najlepiej spo rządzać w specjalnym inwentarzu (kartotece), który zawierać powinien m.in. takie elementy jak:
- liczbę porządkow ą zapisu, - datę wpisu,
- opis co dany przedmiot, zdjęcie, rysunek, plan, w idoków ka oznacza, - miejscowość (kraj) skąd pochodzi dany przedmiot.
S ą ludzie, którzy kolekcjonują obrazy, porcelanę, biżuterię, starą broń. K olek cjonować m ożna w łaściwie wszystko. W kolekcjonerstwie nie je st ważne co się kolekcjonuje tylko jak, ja k ą to przedstaw ia wartość historyczną i czego można się ciekawego dowiedzieć. Przykłady:
Zbieranie kart pocztow ych to szczególnie atrakcyjny rodzaj kolekcjonerstwa (pierw sze egzem plarze wydano w 1869 roku w Austrii). Przystępując do kolekcjo nerstwa widokówek trzeba określić, tzw. tem at np. widokówki związane
tematycz-100 Nauczyciel i Szkeła 2 (3 ) 1997
nie z miastem, regionem zamieszkania; krajobrazy różnych krain geograficznych Polski; kraje Europy; kraje świata; zabytkowe budow le; kościoły; stroje ludowe w Polsce; sztuka ludowa innych krajów; herby miast; polskie statki i okręty; sa mochody stare i współczesne; rośliny polskie, egzotyczne, chronione; zwierzęta do mowe, dzikie, egzotyczne i wiele innych. Ciekawą, odrębną kolekcję m ogą stano wić kartki im ieninowe, urodzinowe i świąteczne. W tym przypadku należałoby je pogrupować według tematów ilustracji, np. kwiaty, zwierzęta, scenki, inne. Obec nie w handlu można znaleźć ciekawe pocztówki ozdobione m etaloplastyką tkani nami, słom ą itp. K art i pocztówek nie należy obcinać, odklejać znaczków.
D ość popularnym rodzajem kolekcjonerstw a jest zbieranie etykietek zapałcza nych. H obby to nazyw a się filum enistyką. O jczyzną filum enistyki je s t W ielka Brytania, bowiem tam pojaw iły się na pudełkach od zapałek pierw sze etykiety. Z biegiem czasu różnorodność tem atów opracowań plastycznych nalepek umiesz czanych na pudełkach rosła w dużym tempie. Znalazły się takie serie, jak m.in.: budow le zabytkowe, stroje regionalne, modele sam ochodów, statków, roślin chro nionych, zw ierząt i innego rodzaju okolicznościowe tematy. Obecnie coraz gorzej znaleźć etykietki naklejane na pudełkach zapałczanych. Fabryki drukują etykietki na opakow aniach kartonowych - w tym przypadku trzeba kolekcjonować całostki filumenistyczne.
Oprócz zbierania etykiet zapałczanych warto kolekcjonować inne nalepki, np. na butelki z piwa, opakow ania z papierosów (lecz mało w ychowawcze); znaczki kw estorskie to takie z akcji społecznych PCK (papierow e przypinane szpilką).
Inną form ą kolekcjonowania to zbieranie odznak znanych ju ż w czasach śre dniow iecznych. C iekaw ą kolekcję m ożna zgrom adzić z m etalow ych znaczków z herbami m iast (kupić można w kioskach Ruchu). Inną kolekcję m ożna stworzyć ze znaczków (odznak) różnych organizacji społecznych, sportowych, turystycznych, m łodzieżow ych i innych - m ogą to być odznaki z rajdów , spływów , odznaki w ojskowe. O prócz zbierania i grom adzenia należy zdobyć i uzupełniać wiedzę o nich.
Ponadto m ożna zbierać programy teatralne, innych imprez, koncertów, konfe rencji; autografy; proporczyki; opakowania, np. z czekolady i cukierków, gum do żucia; płyty, monety, guziki, suche liście i kwiaty; muszle, kamyki itp.
Kolekcjonerstwo dostarczyć może wiele miłych przeżyć pod warunkiem sumien nego i systematycznego grom adzenia i opracow ywania zbiorów. Najczęściej sto sow aną form ą kompletow ania zbiorów jest wymiana. W szystkie zbiory m uszą być odpow iednio przechowywane (pudełka, skrzynki, albumy itp.).
N aturalną w łaściw ością dzieci jest to, że interesują się różnymi przedmiotami, w tym i znaczkami pocztowymi. B udzą one duże zaciekawienie, chociaż czasem byw ają zainteresowaniem przypadkowym i krótkotrwałym. Zainteresowanie znacz kami może pobudzać do kolekcjonerstwa innych zbiorów.
Technika gromadzenia, kolekcjonowania jest bardzo zróżnicowana. Zależne to je st od przedmiotów, materiałów, wielkości itp. Zaznaczyć należy, że we
współcze-Nauczyciel i S ikała 2 (3 )1 9 9 7 101 snym świecie zarejestrowanych je st ponad 4 tysiące kolekcji. Dzieci m ają bardzo różne zainteresow ania i dziw ne, często niezrozum iałe dla dorosłych. Z punktu w idzenia w ychow ania nie należy przeszkadzać, nie należy tępić - a zachęcać i pomagać.
K olekcjonerstw o w św ietle b ad a ń
Badaniem ankietowym objęto 560 nauczycieli klas początkowych z województw: bielsko-bialskiego, częstochowskiego, katow ickiego, kieleckiego, krakow skiego i krościeńskiego. Badania przeprowadzono w 1996 roku.
N a pytanie pierw sze: Jakie zbiory dzieci kolekcjonują w domu? uzyskano następujące odpow iedzi:1
- znaczki (54%), - widokówki (49%), - monety (15%), - muszle (14%), - kamyki (9%), - książki (22% ), - sam ochody (38%).
Postawiono rów nież pytanie - Dlaczego dzieci kolekcjonują? Oto najbardziej charakterystyczne wypowiedzi:
- dziecko zostało zachęcone przez jednego z rodziców, np. tata zbiera znaczki pocztow e i ma sw oją kolekcję, a dziecko j ą powiększa;
- je st to dobre zajęcie w czasie wolnym od nauki; - m ogą się wymieniać z kolegami;
- pod wpływem nauczyciela; - dla przyjemności;
- interesuje się przyrodą.
Jakie korzyści przynosi dzieciom kolekcjonerstwo? N a to pytanie uzyskano poniższe odpowiedzi:
- rozw ija zainteresowania (przyrodnicze, geograficzne); - uczy systematyczności, dokładności i cierpliwości;
- pozw ala naw iązyw ać now e znajom ości w śród rów ieśników kolekcjone rów;
- przyjemność;
- m ożna pokazać innym; - ozdabiają pokój;
- poszerzanie wiadomości na temat kolekcjonowanych przedmiotów. 1 N ie sumuje się do 100 ponieważ ankietowani mogli podawać więcej niż je d n ą odpowiedź.
102 Nauczyciel I Szkeła 2 (3 ) 1997
Jak sam odzielnie poznawać przyrodę?
U m iejętność samodzielnego wykorzystywania zbiorów kolekcjonerskich wiąże się z koniecznością sięgania do lektury popularnonaukowej i naukowej. Staje się ona nieodzowna w życiu współczesnego człowieka, który staje przed konieczno ścią stałego aktualizow ania swej wiedzy w drodze samokształcenia.
W coraz to większym stopniu źródłem informacji naukowej z dziedziny śro dow iska społeczno-przyrodniczego stają się czasopism a popularnonaukowe takie, jak: „Przyroda Polska”, „Chrońmy Przyrodę Ojczystą”, „A ura”, „Kalejdoskop Tech niki”; audycje radiowe .i programy telewizyjne takie, jak: „Cudowna planeta”, „Przez lądy i morza”, „K want”, „Świątynie przyrody” oraz lektury przyrodniczo-geogra- ficzne i encyklopedie („M ała Encyklopedia Przyrodnicza”, „M ała Encyklopedia Zdrow ia”, „M ały Słownik Biologiczny” , „Szkolny Słownik G eograficzny”, „Ency klopedia Larousse’a” i inne.
Oglądanie telew izji, czytanie czasopism oraz lektury służy do zaspakajania zainteresowań przyrodniczych. Czytanie prac prowadzi do nabywania umiejętno ści i nawyków systematycznego sam okształcenia się, a przez to do stałej aktuali zacji i pogłębiania swych wiadomości.
Zakończenie
Rozważania teoretyczne poparte próbką empiryczną potw ierdzają tezę, że kolek cjonerstwo (zbieractwo) - hobby przyrodnicze i nie tylko, stanowi ważny element składowy procesu nauczania - uczenia się dzieci w młodszym w ieku szkolnym.
W iadomo, że w ielu uczniów interesuje się różnorodnym zbieractwem. Zainte resowania te można wykorzystać np. wśród znaczków pocztowych o tematyce przy rodniczej można wyróżnić serie: botaniczne, zoologiczne, hodowlane i z zakresu ochrony przyrody.
Kolekcjonerstwo (hobby) powinno charakteryzować się przede wszystkim przy je m n ą rozryw ką - tzn. sam odzielnie wybraną. Ta przyjem na rozrywka winna być konsekwentnie „upraw iana”, tzn. musi mieć autentyczne przekonanie i bezwzględ ne zaangażowanie w wykonywanie tychże czynności. Zaangażowanie to powinno w ystępować ustawicznie, perm anentnie, czyli przejawiać się we własnej aktywno ści. Jest to kolejna cecha charakteryzująca kolekcjonerstwo (hobby), zbieractwo. I najw ażniejsza cecha to bezinteresowność.
Strukturę pow yższą obrazuje schem at I przedstaw iający przesłanki w arunku jące kształtowanie pożytecznego zamiłowania, jakim je st niewątpliwie kolekcjoner stwo (zbieractwo) hobby.
O potrzebie wykorzystania zbiorów w praktyce dydaktycznej nie trzeba nauczy cieli przekonywać. A utentycznego przedmiotu, znaczka związanych z om aw ianą działalnością procesu kształcenia nie zastąpi naw et najlepszy przekaz słowny nauczyciela. Zbiory naszych kolekcjonerów stan ą się atrakcyjnym i pomocami nauczania i niew ątpliwie w płyną korzystnie na wyniki kształcenia.
Nauczyciel i S i k a ł o Ż ( 3 ) 199*1 103 K olekcjonow anie je st to jeden ze sposobów spędzania wolnego czasu. Jedni zbierają znaczki pocztow e, inni nalepki, kamyki, szkiełka, autografy, fotosy akto rów, rysunki, pocztówki, plakaty, odznaki, foldery i całą masę innych rzeczy.
W iele kolekcji, uw ażanych z początku jedynie za hobby, przekształca się z czasem w małe zbiory naukowe, stanowiące niezastąpioną pomoc w odrabianiu lekcji, w sam odzielnych badaniach, a później naw et w pracy zawodowej.
S c h em a t 1 P r zesła n k i w a r u n k u ją c e k sz ta łto w a n ie p o ż y tecz n e g o
104 Nauczyciel i Szkeła 2 0 ) 1997
Bibliografia
B a n a c h A., Podróże po szufladzie, Kraków I960. B a n a c h A., O wdzięczności przedmiotów, Kraków 1962.
B e n e d y c z a k S., Zbieractwo militariów i akcesoriów o tematyce obronnej jako pożyteczne hobby, „PO w Szkole” 1985, nr 1.
B r a u n A., N e И E., Trzeba umieć sobie radzić. Elementarz zajęć domowych dla dzieci. Warszawa 1983.
B u r c h a r d P., G o ło w in E., Mały przewodnik kolekcjonera, Warszawa 1966. D m o c h o w s k a M., Przyroda w wychowaniu przedszkolnym, Warszawa 1968. Encyklopedia oświaty i kultury dorosłych, Wrocław 1986.
F a l J. G., Ś w i e s z c z a k o w s k i A., Twoje hobby, Warszawa 1996.
F r ą t c z a k o w i e E. J., Kolekcjonerstwo przyrodnicze dzieci w wieku przedszkolnym. W: Wybrane zagadnienia z pedagogiki przedszkolnej. Red. K. B lo c h i U. R o g a ls k a . Bydgoszcz 1990. K o w o l i k P., Kolekcjonerstwo i zbieractwo elementem wychowania pozalekcyjnego i pozaszkolne
go „Biuletyn Pedagogiczny Pałacu Młodzieży” w Katowicach 1990, nr 2. O k o ń W., Słownik pedagogiczny. Warszawa 1984.
P ó ł ć w i a r t e k J., Zbieractwo historyczne a potrzeby współczesnej szkoły i regionu „Wiadomości Historyczne” 1969. nr 2.
S a lw a J., Filatelistyka, Warszawa 1966.
S e m e n o w i c z H., Kamienie „Wychowanie w Przedszkolu” 1951, nr 9. Słownik pedagogiki pracy, Wrocław 1986.
S o w iń s k i B., Wędrówki przedmiotów. Kolekcje i kolekcjonerzy, Wroclaw 1977.
S t a w i ń s k i W. (red.), Jak samodzielnie poznawać przyrodę. Zadania i wskazówki, Warszawa 1975. T r y b u n a l s k i A., Kolekcje z niczego, Warszawa 1971.
W y l o t e k M., Kolekcjonerzy ju ż w przedszkolu. „Wychowanie w Przedszkolu” 1982, nr 2. Znaczek uczy, bawi, wychowuje, Warszawa 1961.
