Julian Warzecha
"Storia d’Israele. Dalle origini a Bar
Kochba", J. A. Soggin, Brescia 1984 :
[recenzja]
Collectanea Theologica 58/4, 169-170
J. A. S O G G IN , S to r ia d ’Is ra e le . D alle o rig in i a B a r K o c h b a , B re s c ia 1984, P a i- deia,. s. 573.
P is a n ie h is to r ii S ta re g o T e s ta m e n tu s ta je się co ra z tr u d n ie js z e . T rz e b a b o w ie m n ie z w y k łe j e r u d y c ji, b y o g a rn ą ć te n o g ro m z a g a d n ie ń , w z n a c z n e j części jeszcze n ie ro z w ią z a n y c h . S a m a t a d y sc y p lin a p o n a d to n ie m a jeszcze ja s n o o k re ś lo n e g o m ie js c a w s t r u k tu r z e n a u k b ib lijn y c h , a n ie k tó r e z je j k w e s tii m e to d o lo g ic z n y c h b u d z ą n a d a l ży w e sp o ry . S tą d n ie k tó rz y u w a ż a ją , że h is to rię c zasó w S ta r e g o T e s ta m e n tu m o że n a p is a ć ty lk o o d p o w ie d n io d o b ra n y zespół. N ic w ięc d z iw n eg o , że n o w e „ H is to rie ” p o ja w ia ją się rz a d k o .
N a ty m tle o m a w ia n e d zieło S o g g in a je s t w ię c n ie z w y k ły m w y d a rz e n ie m . W y b itn e g o b ib lis ty w ło sk ie g o n ie tr z e b a p r z e d s ta w ia ć . Z lic z n y c h jeg o p ra c w y m ie ń m y ty lk o I n tr o d u z io n e a li’A n tic o T e s ta m e n to , B re s c ia 1968, 19793. O bok d łu g o le tn ic h b a d a ń n a d S ta r y m T e s ta m e n te m , a u to r o w i z n a c z n ie p o m ó g ł do n a p is a n ia teg o d z ie ła ro c z n y p o b y t w r. 1982/83 w U n iw e rs y te c ie J e r o z o lim sk im (ja k o c z ło n e k I n s tit u te f o r A d v a n c e d S tu d ie s).
P r a c a d o p ro w a d z a d z ie je Iz r a e la do r. 74 i 135 p o C h r. Z am ieszczo n e w n ie j lic z n e b io g r a fie są zaw sz e ty lk o w y b o re m (nie m a in n e j m ożliw ości!).
A u to r p rz y z n a je się lo ja ln ie , że n ie zaw sz e z a c h o w a ł p ro p o r c je w t r a k t o w a n iu p o szczeg ó ln y ch z a g a d n ie ń . Od e p o k i m a c h a b e js k ie j p r z e d s ta w ia m a te r ia ł w sp o só b sy n te ty c z n y . Z d a je te ż so b ie s p r a w ę , że w ie le z a g a d n ie ń p o z o sta w ił n ie ro z w ią z a n y c h (np. s to s u n e k I z r a e la i J u d y , a p o te m ty lk o J u d y do A sy rii, B a b ilo n ii i E g ip tu ). D la te g o ty lk o s y m p a tię w z b u d z a jeg o stw ie rd z e n ie , że sw o je dzieło t r a k t u j e s k r o m n ie ja k o p ró b ę . O b o k w ło sk ie g o p r a w ie ró w n o le g le z o s ta ło p rz y g o to w a n e w y d a n ie w ję z y k u a n g ie lsk im .
D w a te m a ty , k tó r e w y m a g a ły sz c zeg ó ln ej k o m p e te n c ji, m ia n o w ic ie c h r o n o lo g ia o k re s u m o n a r c h ii i a rc h e o lo g ia są o p ra c o w a n e o d p o w ie d n io p rz e z H. T a d m o r a i D. C o n r a d a . U m ieszczo n e z o sta ły n a k o ń c u w fo r m ie d o d a tk ó w . W y d a je się je d n a k , że d o łą c z e n ie o p ra c o w a n ia o a rc h e o lo g ii je s t m ało celow e. Ł a tw o b o w ie m z n a le ź ć p u b lik a c je w ty m p rz e d m io c ie , a d o łą c z e n ie do i t a k ju ż o b s z e rn e g o d z ie ła d o d a tk u w y n o sz ą c e g o 65 s tr o n n ie p o trz e b n ie je o b ciąż a. S łu s z n ie jsz e je s t n a to m ia s t z a łą c z e n ie u z u p e łn ie n ia o c h ro n o lo g ii.
P o w y ja ś n ie n iu s k r ó tó w i w y k a z ie c y to w a n y c h p u b lik a c ji n a s tę p u je część p ie rw s z a (P r o b le m y w s tą p n e ). R o z d z ia ł I (K o n te k s t) m ó w i m . in. o k lim a c ie , o flo rz e i f a u n ie P a le s ty n y o ra z je j m ie s z k a ń c a c h . T e n ro z d z ia ł m o ż n a b y o p u ś cić bez w ie lk ie j szk o d y d la d z ie ła . C z y te ln ik a m oże sz czeg ó ln ie z a in te re s o w a ć rozdz. II (M e to d o lo g ia , b ib lio g r a fia i źró d ła ). I s to tn e je s t t u p y ta n ie , od k ie d y m o ż n a zacząć p is a ć h is to rię Iz r a e la . M. N o t h z a c z y n a ł np. od o k re s u z d o b y w a n ia K a n a a n u . A. S o g g i n n a to m ia s t tw ie r d z i, że d o p ie ro w o k re s ie m o n a r c h ii z a is tn ia ły w a r u n k i i p o tr z e b y s p is y w a n ia tr a d y c ji. N ie p rz e c z y on, że n ie k tó r e z a p is y m o g ły p o w s ta ć w c z e śn ie j, a le n ie m a m o ż liw o śc i ic h w e ry fik a c ji. D la te g o z a c z y n a o n s w o ją „ H is to rię ” w ła ś n ie od o k re s u m o n a rc h ii. T rz e b a je d n a k z a p y ta ć , j a k ro zd z. I I I i IV , t r a k t u j ą c e o D a w id z ie i S a lo m o n ie , n a le ż ą do p ro b le m ó w w s tę p n y c h (ta k i j e s t t y t u ł części I).
W części II o m a w ia a u to r tr a d y c je o p o c z ą tk a c h L u d u , u m ie js c a w ia ją c ic h o b ecn y se n s w k o n te k ś c ie m o n a r c h ii, a c z a se m n a w e t o k re s u o d n o w y po n iew o li. C zęść I I I m ó w i o o k re s ie p o d zielo n eg o k ró le s tw a , a IV o b e jm u je czas od p a n o w a n ia p e rs k ie g o do rz y m sk ie g o . J a k ju ż s tw ie rd z ił sa m a u to r , o p ra c o w a n ie n ie je s t je d n o r o d n e . N ie k tó r e m o m e n ty o m a w ia d ość o b sz e rn ie , in n e z b y t p o b ieżn ie. I t a k n p . m ó w i d w u k r o tn ie o z a m a c h u s ta n u J e h u (s. 319 n i 325— 328), a p ra w ie p o m ija — n ie p o d a ją c r a c j i — p a n o w a n ie O c h o z ja sz a i Jo a s z a . W p r z e d s ta w ia n iu m a t e r i a łu je s t c z a se m tr o c h ę ch a o su . N p. n a s tr. 338 z a p o w ia d a tr z y ce c h y p o lity k i im p e ria ln e j A s y rii, a w y lic z a ic h p o te m c z te ry . W ogóle w o z n a c z e n ia c h i p o d z ia ła c h tr e ś c i łatw o ' się p o g u b ić. K s ią ż k a n ie je s t w y d a n a p rz e jrz y ś c ie .
K ry ty c z n e p o d e jś c ie a u to r a do ź ró d e ł b ib lijn y c h , a z d ru g ie j s tro n y n ie m a l b e z g ra n ic z n e z a u f a n ie do ź ró d e ł p o z a b ib lijn y c h m o że tr o c h ę d ra ż n ić c z y Ü É C E 'N Z J E 2 6 9
R E C E N Z J E
te ln ik a . S o g g in p o w ą tp ie w a dość często w rz e te ln o ś ć in f o rm a c ji, p o d a n y c h z w ła sz c z a ty lk o p rz e z D zieło K r o n ik a r s k ie , je ś li n ie p o tw ie r d z a ją ic h ź ró d ła p o z a b ib lijn e (p o r. szczeg ó ln ie s. 273 i 307 o d n o śn ie do te k s tó w S dz 3, 7— 11; 1 K r i 15, 9— 15 i 21).
Z d a r z a ją się a u to r o w i cza se m p o c h o p n e , g e n e ra liz u ją c e w n io sk i. M ó w iąc np. o S a lo m o n ie , o to le r o w a n iu czy n a w e t p o p ie r a n iu o b c y c h k u ltó w s t w i e r d z a : „ R e lig ia iz r a e ls k a t e j e p o k i n ie w ie le ró ż n iła się o d k a n a n e j s k ie j” (s. 138). C zy lu d m u s ia ł k o n ie c z n ie n a ś la d o w a ć k ró la ?
W cało ści je d n a k d z ie ło S o g g in a je s t b a rd z o rz e te ln e , a jeg o tw ie rd z e n ia n a ogół w y w a ż o n e . T rz e b a te ż p o d k re ś lić , że w d y s k u to w a n y c h k w e s tia c h p r z e d s ta w ia o n u c z c iw ie ró ż n e s ta n o w is k a . P is z e żyw o, in te re s u ją c o . W p r z e d s ta w ia n y c h k w e s tia c h w y k a z u je ro z le g łą w ie d z ę i n ie b o i się p o d e jm o w a ć t r u d n y c h p y ta ń . D la ty c h w a rto ś c i S to r ia d ’ls r a e le m o że b y ć d o b rą p o m o cą n ie ty lk o w w y k ła d a c h h is to rii Iz r a e la , a le i w b a d a n ia c h e g z e g e ty c z n y c h S t a re g o T e s ta m e n tu , z w ła sz c z a k sią g h is to ry c z n y c h . k s . J u lia n W a r ze c h a S A C , O łta r z e w N o rb e rt L O H F IN K , D as J ü d is c h e a m C h r is te n tu m . D ie v e r lo r e n e D im e n sio n , F r e ib u r g - B a s e l- W ie n 1987, V e rla g H e rd e r, s. 272. P o d w ó jn y ty t u ł k s ią ż k i z n a n e g o f r a n k f u r c k ie g o s p e c ja lis ty od S ta r e g o T e s ta m e n tu , je z u ity , ro d z o n e g o b r a t a te o lo g a G e r h a r d a L o h fin k a , w y d a je się n a p ie rw s z y r z u t o k a n ie z r o z u m ia ły , a n a w e t i m y lą c y . Z w r a c a n a to u w a g ę a u to r , g d y go w y ja ś n ia ju ż w p rz e d m o w ie , s k ą d się w z ię ła m y ś l ta k ie g o ty t u łu i o j a k i z a g u b io n y w y m ia r w n im ch o d zi. N ie je s t to w k a ż d y m ra z ie w p ro s t i b e z p o śre d n io jeszcze je d n a p o z y c ja z d ia lo g u ż y d o w s k o -c h rz e ś c ija ń s k ie g o , ja k c h o ć b y ró w n o le g le w ty m sa m y m r o k u i w ty m sa m y m w y d a w n ic tw ie u k a z u ją c a się p u b lik a c ja F r a n z a M u s s n e r a , p t. D ie K r a ft d e r W u r z e l. J u d e n tu m —
J e s u s — K ir c h e , ró w n ie ż z re s z tą g o d n a u w a g i. K s ią ż k a N. L o h fin k a się g a r ó w
n ie ż k o rz e n i n a s z e j e g z y s te n c ji c h rz e ś c ija ń s k ie j, a le w n ie c o in n y sposób, bo p od k ą te m w id z e n ia b a rd z ie j e g z y s te n c ja ln y m , czy ja k o K o śció ł P a n a je s te ś m y w ie r n ą k o n ty n u a c ją z a p o w ie d z ia n e g o p rz e z J e z u s a z N a z a r e tu ju ż n a d c h o d z ą cego b a sile ia to u T h e o u , czy je s te ś m y w e w sp ó łc z e s n y c h c z a sa c h tą „ n o w ą J e ro z o lim ą ” r e a liz o w a n ą n a zie m i ja k o p rz e c iw s ta w ie n ie do in n e g o m ia s ta — „ B a b ilo n u ” ? C zy n a s z a o fic ja ln a „ w ia r a ” w s k a li c a łe g o c h rz e ś c ija ń s k ie g o s p o łe c z e ń s tw a m a p ro f il z g o d n y z z a ło ż e n ia m i b ib lijn y m i, z N o w y m T e s ta m e n te m i p o c z ą tk a m i c h rz e ś c ija ń s tw a ? J a k w ś w ie tle o b u T e s ta m e n tó w o ce n ia ć r u c h y teg o p o k r o ju co „ te o lo g ia w y z w o le n ia ” czy in n e p ó łn o c n o - i p o łu d n io w o a m e ry k a ń s k ie p ró b y tw o rz e n ia n o w eg o s p o łe c z e ń stw a . „ Z a tra c o n y w y m ia r ” to je s t ś w ia to w y , d o c z e sn y w y m ia r w ia ry , k tó r y n ie je s t, ja k w y k a z u je a u to r, w ła ś c iw y ty lk o ż y d o m i ty lk o S ta r e m u T e s ta m e n to w i , a le ró w n ie ż N o w e m u i c h rz e ś c ija n o m z s a m e g o z a ło ż e n ia „ k ró le s tw a B o żeg o ” ja k o ju ż tu p r z y c h o dzącego.
Z a d a n ie m n a d z is ia j n ie je s t ju ż z a s ta n a w ia n ie się, czy w ia r a m a się z w r a cać k u „ ś w ia tu ” , a le w y ja ś n ie n ie n a n o w o , ja k i g d zie m a o n a to czy n ić w s p o sób w ła śc iw y , ja k u k a z u je B ib lia , w k tó r e j w ia r a je s t m o to re m z a k ła d a n ia spo łeczn o ści, k s z ta łto w a n ia m a te r i i i p rz e m ie n ia n ia o ta c z a ją c e g o ś w ia ta . G d zie o n a is tn ie je , z n ie j s a m e j m u s i p o w sta ć n o w y ś w ia t, a n ie d o p ie ro n a s k u te k je j d ru g o rz ę d n e g o z w ró c e n ia się k u ś w ia tu . T a k ż e K o śció ł, sk o ro je s t rz e c z y w iśc ie w y n ik ie m w ia ry , m a sa m p o sta ć „ ś w ia t a ”, n ie słu ż y ś w ia tu , lecz „ je s t ś w ia te m ”, n ie ż ą d a s p ra w ie d liw o ś c i, a le „ je s t s p r a w ie d liw o ś c ią ”, n ie słu ż y l u d o w i, lecz „ je s t lu d e m ”, n ie w a lc z y o w o ln o ść , lecz „ je s t m ie js c e m w o ln o ś c i” . A u to r w ie, że n ie je s t to ła tw e do p rz y s w o je n ia n a s z e m u m y ś le n iu p rz y w y k łe m u do u s ta lo n e j s ia tk i w s p ó łrz ę d n y c h . Z a s ta n a w i a ją c się w ła śn ie , ja k ie p o ję cie m o g ło b y jeszcze za sz o k o w a ć d z is ia j c z ło w ie k a , w s tr z ą s n ą ć n im i p o b u d z ić św ia d o m o ść , n a tr a f i ł n a te r m in „ ż y d o w sk ie ” — p o ję c ie z a w ie ra ją c e w so b ie z a ró w n o w ie lo w ie k o w y a n ta g o n iz m i coś z s z y d e r s tw a , ja k i s w o is ty p o d ziw
