A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S POLIA OECONOMICA 7 2 , 1907
Klau* M ü lle r*
W KWESTII TEORETYCZNYCH KONTROWERSJI MlfiDZY NEOMONETARYZMEM A NKOKEYNESIZMEK - NA PRZYKŁADZIE STEROWANIA PROCESEM
REPRODUKCJI ZA POáREDNICTWEM PIENIĄDZA I PROCIU TU
Toc z ąc ą e i y o b e c n i e t e o r e t y c z n ą d y o k u a ję wokół problemów p i e -n i ę ż -n y c h -n a l e ż y r o z p a t r y w a ć -na t l e t y c h p r z e o b r a ż e ń w k a p i t a l i z -m ie , k t ó r e t e o r i a -m a r k s is to w s k a uj-m uje j a k o s z c z e g ó ln e p o ł ą c z e n i e o g ó ln eg o k r y z y s u k a p i t a l i z m u z c y k l i c z n y m i k ry z y s a m i n a d p r o d u k c j i . D ługofalow e o s ł a b i e n i e w z r o s t u g o s p o d a r c z e g o , zm ienione w a ru n k i w w y k o rz y s ty w a n iu zasobów e n e r g i i 1 zasobów surowcowych, s t r u k t u -r a l n e p-rzem iany będąoe n a s tęp stw o m p o s t ę p u n a u k o w o - te c h n ic z n e g o , p r e s j a na d e w a l u a c j e p l e r l ą d z a , pęd do r a c j o n a l i z a c j i 1 w z r o s t so> c j a l n e j n i e p e w n o ś c i , r o s n ą c a m i l i t a r y z a c j a , I n f l a c j a 1 d e f d o y t budżetowy p a ń e tw a , zmodyfikowany c y k l k o n i u n k t u r a l n y , problem y g o s p o d a r c z e j m o n o p o l i z a c j i i z a o s t r z o n e j k o n k u r e n c j i między k r a -ja m i k a p i t a l l s t y c z c y m i , t o z j a w i s k a , k t ó r e s ą z j e d n e j s t r o n y wy-razem problemów ( b a r i e r ) , na j a k i e n a p o ty k a państwowa r e g u l a c j a , z d r u g i e j z a ś s t a n o w i ą u z a s a d n i e n i e p o t r z e b y t a k i e j r e g u l a c j i . One t e ż p ow odują, że k w e s t i e państw ow ej p o l i t y k i g o s p o d a r c z e j po-z o s t a j ą p rcedm iotem t e o r e t y c po-z n y c h d y s k u s j i , a p o n a d to po-z y s k u j ą na z n a c z e n i u . T r w a ją c a od s e t e k l a t t e o r e t y c z n a d y s k u s j a wokół problemów p i e n i ę ż n y c h , g łów nie o I s t o c i e p i e n i ą d z a i c z y n n ik a c h o k r e ś l a j ą cych j e g o w a r t o ś ć , p o z o s t a ł a a k t u a l n a do d n i a d z i s i e j s z e g o 1'. J a k -* P r o f . d r . Wyższa S z k o ł a T e c h n i c z n a , K a rl Marx S t a d t , N ie -m iecka R e p u b lik a D e -m o k ra ty o zn a . 1 P o r . K. M R l l e r , Zur K r i t i k n e u e r e r b t t e r g e r l i o h e r G e l d t h e o r i e n , " W i r t s c h a f t s w l s s e n s c h a f t 1* 1 9 8 2 , N r . 9 , s . 1353-1357. [ I 1 9 j
k o lw ie k k w e s t ie k s z t a ł t o w a n i a s y s te m u p i e n i ę ż n e g o i wpływu p i e -n i ą d z a -na p r z e b i e g procesów g o s p o d a rc z y c h -n ig d y -n i * były p o m ija -n ą to j e d n a k d o p i e r o u k s z t a ł t o w a n i e e i ę k a p i t a l i z m u państwowo-mono- p o l i e t y c z n e g o i Jego rozw ój w w arunkach ogóln eg o k r y z y s u k a p i t a -liz m u wysunęło n a p ie rw s z y p l * n problem o d d z i a ł y w a n i a n a g o s p o -d a rk ę ' za pomocą śro-dków p i e n i ę ż n y c h * Ni* -dokonano j e -d n a k j e d n o -znacznego r o z g r a n i c z e n i a miedzy i s t o t ą p i e n i ą d z a , je g o w a r t o ś c i ą a k w e s tia m i d o ty cz ą c y m i p o l i t y k i p i e n i ę ż n e j . W k o n a e k w e n o ji eko-nomia b u r ż u a z y j n ą n a w ią z u je do s t a r e g o s p o r u o o z y n n i k i o k r e ś l a -j ą c e w a r t o ś ć p i e n i ą d z a , k t ó r ą n i e s ł u s z n i * u t o ż s a m i a e i ę z p o z i o mem с е в w z g lę d n ie z Jego o d w r o t n o ś o i ą , t J . s i ł ą nabywczą p i e n i ą d z a . J e s t t a k ż e f a k t e m , że w raz z w z r a s t a j ą o ą k o n i e c z n o ś c i ą p a ń -stwowego s t e r o w a n i a k a p i t a l i s t y c z n y m proce se m r e p r o d u k c j i p r z e -m i e s z c z a j ą e i e ró w n ie ż punkty o i e ż k o ś c i w d y s k u s j i o p i e n i ą d z u . X w * stie d o t y c z ą c e p o l i t y k i p i e n i ę ż n e j s ą od o k . p i ę ć d z i e s i ę c i u l a t i s t o t n ą o z e ś c i ą s k ła d o w ą t * o r * t y c z n y o h b a d a ń . Obejm ują one dwa wzajem nie s i e z a z ę b i a j ą c * o b s z a r y problemowe« wybór s t r a t e g i i w p o l i t y o* p i e n i ę ż n e j ( o k r e ś l e n i * c * l u , środków i i n s t r u m e n tó w J e -go r e a l i z a c j i ) o r a z i n t e r p r e t a c j e p i e n i ę ż n y c h z j a w i s k , w z g lę d n i* g o s p o d a r c z y c h z d a r z e ń z p e rsp e k ty w y p o l i t y k i p i e n i ę ż n e j , a wieo z a l e c e n i a d l a p o l i t y k i p i e n i ę ż n e j в J e d n e j s t r o n y o r a z " a k a d e m i-c k i e " r o z p a t r y w a n i e i ooene ekutków t e j p o l i t y k i z d r u g i e j . N a j-nowsza d y s k u s j a k o n c e n t r u j e s i e p rz y tym na k o n t r o w e r s y j n e j kwe-s t i i , w j a k i c h warunkach o k r e ś l o n e c z y n n i k i z o b kwe-s z a r u p o l i t y k i p i e n i ę ż n e j o k r e ś l a ł y b y zmiany ooziomu c e n , a p r z y Ja k im u k ł a d z i e t y c h samych czynników powodowałyby one b a r d z i e j zmianę niem onetap- n ych w i e l k o ś c i g o s p o d a rc z y c h ( z a t r u d n i e n i a , p r o d u k c j i I t p . ) . Zna-c z e n i a t e j d y s k u s j i , wobeo z b i e ż n o ś Zna-c i w o z a s i e - we w s z y s t k i c h k r a j a c h k a p i t a l i s t y c z n y c h - masowego b e z r o b o c i a z i n f l a c y j n y m w z ro ste m c e n , n i e p o t r z e b a z p e w n o ś c ią s z e r z e j u d o w a d n ia ć . W c e n tr u m t e o r e t y c z n y c h d y s k u s j i s t o j ą p o n a d to p y t a n i a o p rz y -d a t n o ś c i i m o ż liw o ś c i r e a l i z a o j i p o l i t y k i p i e n i ę ż n e j , o m o ż liw o ś o i celowego u r u c h o m i e n i a p r z e z n i ą in s t r u m e n tó w p i e n i ę ż n y c h w i n t e -r e s i e bezk-ryzysow ego p -r z e b i e g u k a p i t a l i s t y c z n e g o p -r o c e s u r e p r o -d u k c j i , 3 wybór n a j b a r -d z i e j o -d p o w ie -d n ic h czynników -d l a s t e r o w a n i a p r z e b i e g i e m procesów g o s p o d a r c z y c h i j e g o k o n t r o l i ( s t o p a p r o c e n -tow a, i l o ś ć p i e n i ą d z a i t p . ) , o sp o s ó b p r z e n o s z e n i a p i e n i ę ż n y c h lm puleó« n a r e a l n e w i e l k o ś c i p r o c e s u r e p r o d u k c j i .
D y s k u sja między n e o k e y n e s i a t a m i i n e o m o n e t a r y s ta m i, o k r e ś l a -j ą c a r o z n á J n a -jn o w s z e -j b u r ż u a z y -j n e -j t e o r i i p i e n i ę ż n e -j , c h a r a k t e -r y z u j e s i ę z -różnicow aniem poglądów do ty cz ą c y ch , wpływu p i e n i ą d z a n a g o s p o d a r k ę , Jak i w k w e s t i i m o ż liw o ś c i Jego wy korzy s t a n i a w p o l i t y c e g o s p o d a r c z e j . U j a w n i a ją c e s i ę t u k o n t r o w e r s j e dow odz ą ,że ekonomia b u r ż u a z y j n ą ma t r u d n o ś c i г naukowym u z a s a d n ie n ie m po-t r z e b y s po-t e r o w a n i a procesem g o sp o d a ro w a n ia za pomocą p i e n i ą d z a * Warto zw róoió uwagę na n a s t ę p u j ą c o probiercy:
P o p i e r w s z e , i s t n i e j e wprawdzie z g o d a , żo p r o c e s y g o s p o d a r c z e winny byó determ inow ane p rzy w y k o r z y s t a n i u czynników ( w i e l k o ś c i ) m o n e ta rn y c h , a l e n i e o s i ą g n i ę t o J e s z c z e J e d n o m y ś ln o ś -c i w k w e s t i i - -czym p i e n i ą d z w o góle J e a t i z -cz eg o on s i ę s k ł a d a "Wybitny t e o r e t y k p i e n i ę ż n y - p i s z e James Tobin - o z c z e r s ^ y n i ż w i e lu Jego kolegów p r z y z n a j e , że my w i s t o c i e n i e wiemy czym J e s t p i e n i ą d z , a l e mimo t e g o n i e p r z e s z k a d z a mu t o d a l e j u d o w a d n ia ć, że Jego podaż w g o s p o d a r c e w inna w z r a s t a ć w g r a n i c a c h 3-4% r o c z -n i e " ' . Nie J e a t możliwe " J e d -n o z -n a c z -n e o k r e ś l e -n i e podaży p i e n i ą -d z a " , s t w i e r -d z a s i ę w innym m i e j s c u , J a k ró w n ie ż n i e u -d a j e s i ę p r z e p r o w a d z i ć p r e c y z y j n e j l i n i i p o d z i a ł u między p i e n i ą d z e m , a n ie & p ie n i ą d z e m . " B r a k u je k la r o w n e j z a s a d y , k t ó r a mogłaby n a s do-p r o w a d z ić do z n a l e z i e n i a n i e b u d z ą c e j w ą t do-p l i w o ś c i d e f i n i c j i p i e n i ą d z a " '* . K. Marks w y p ro w a d z ił i s t o t ę p i e n i ą d z a z p r o c e a u p o w s ta -w a n ia p r o d u k c j i t o -w a ro -w e j. P i e n i ą d z J e s t tym to-warem, z a pomocą k t ó r e g o w y ra ż an a J e s t i m ie r z o n a w oposób Jedno zn a c z n y i pow-szechny w a r t o ś ć w s z y s t k i c h i n n y c h towarów . Od sw o ic h poprzedników p i e n i ą d z towarowy r ó ż n i s i ę tym, że w nim po r a z p ie r w s z y " z r a s t a s i ę s p o ł e c z n i e " form e e k w iw a le n tn a z n a t u r a l n ą form ą J a k i e g o ś s p e c y f i c z n e g o t o w a r u ^ .
Ekonomia b u r ż u a z y j n ą n i e J e a t w s t e n i e d o t r z e ć do i s t o t y p i o - n i ą d z a . Nie może tym eamya dokonać r o z r ó ż n i e n i a między Jego i s t o
-2
J . T o b i n , G e a e c h a f ts b a n k e u b i s G e l d - S c h o e p f e r ," V o l k e - und B e t r i e b s w i r t s " 1 9 8 1 , K r . 12 , а. 16.
-3 N. K a l d o r , J . T r e v i t h i c k , G e l d t h e o r i e und G e l d p o l i t i k . Aus K e y a e e i a n i s c h e r S i c h t . " H a n d w o e rte rb u c h d e r W i r t s c h a f t a n i a p e n a c h a f t e n " , S t u t t g a r t - N e w York 1 901, s . 4 1 3 .
^ K. M a r x , Das K a p i t a l , Bd. 1 , w; K. M a r x , P .
t ą a formami p r z e j a w i a n i a a i ę . Nie p o t r a f i u j ą ć praw idłow ego zw iązku miedzy t o w a r e m p ie n ię d z e m .a J e g p a u ro g a ta m i i n i e J e s t w e t a -n i e d i a l e k t y c z -n i e u j ą ć j e d -n o ś c i p i ę c i u j e g o f u -n k c j i . Te-n n i e r o z -wiązany p r z e z b u r ż u a z y j n ą ekonomię problem ma swoje konse kw e ncje ta k ż e dla., p o l i t y k i g o o p o d a r o z e j . Skoro p i e n i ą d z w i n i e n być wyko-r z y sty w a n y J a k o '»monetawyko-rny c z y n n ik s t e wyko-r u j ą c y " , t o n i e z b ę d n a J e a t w ie d z a o tym, czym on J e a t i z c z e g o s i ę s k ł a d a .
N eoraonetaryeoi p o s ł u g u j ą e i ę m niej l u b b a r d z i e j zawężonym poj ę c i e m p i e n i ą d z a . T r a k t u poj ą k a t e g o r i ę p i e n i ą d z a Jako w y poj ą tk o w ą ,k tó -r a z apew nia w k a ż d ej c h w i l i z d o ln o ś ć wymienną i tym -r ó ż n i s i ę od w s z y s t k i c h " d ó b r" i aktywów. N ajw yższą z d o l n o ś c i ą wymienną c h a r a -k t e r y z u j ą s i ę p i e n i ą d z p ap ie ro w y emitowany p r z e z ban-k c e n t r a l n y i d e p o z y ty bankowe. N a t o m i a s t w e k s l e , z a p i s y długu i w s z y s t k i e inne t y l k o z n i e w i e l k i m ryzykiem d a j ą c e e i ę u p ł y n n i ć a k ty w a , j e ś l i n i e będą m iały k ró tk o o k re so w e g o c h a r a k t e r u , n i e bę d ą mogły t e j f u n k -c j i s p e ł n i a ć .
N e o k e y n e s i ś c i p o d d a ją d z i e i a j w c o r a z większym s t o p n i u w w ą tp l iw o ś ć to t r a d y c y j n e r o z r ó ż n i e n i e między tp ie n i ą d z e m i Innym i a k -tywami ( r o s z c z e n i a m i do p i e n i ą d z a ) . Dla n l o h kluczow ą w i e l k o ś c i ą n i e j e s t j u ż i l o ś ć p i e n i ą d z a (w p o s t a c i monet i b a n k n o tó w ), l e c z " s t o p i e ń p ł y n n o ś c i " . T a k ie a k ty w a i n s t y t u c j i k re d y to w y o h , Jak we-k s e l , o b l i g a o j e , h i p o t e we-k i ( we-k t ó r e j e d n o c z e ś n i e s ą z o b o w ią za n iam i k r e d y t o b i o r c ó w ) , p o nadto aktyw a i n s t y t u o j i ty p u n ieb a n k o w eg o , Jak l o k a t y te rm in o w e , p o l i s y u b e z p ie c z e n i o w e , r o s z o z e n i a e m e r y ta l n e ( k t ó r e e ą J e d n o c z e ś n i e z o b o w ią za n iam i i n s t y t u c j i finansow ych,) mus z ą t y ć p r z e k mus z t a ł c o n e w f a k t y c z n y , mus ł u ż ą c y celom p ł a t n i c z y m p i e -n i ą d z . Nie m ają o-ne " d o s k o -n a ł e g o " , l e c z t y l k o " ą u a s i - p i e n i ę ż n y c h a r a k t e r " ' ' , Ka t l e te g o zagmatwanego, n i e j e d n o z n a c z n e g o i d y s k u s y jn e g o o k r e ś l e n i a p o j ę o i a p i e n i ą d z a o d z w i e r c i e d l a j ą e i ę r e a l n e p r o c e s y , j a k n p . w y p i e r a n i e p i e n i ą d z a - t o w a r u z c y r k u l a c j i , ozy f a k t , że w r ó ż n y c h f u n k c j a c h p i e n i ą d z a J e d n o s t k a p i e n i ą d z a - t o w a r u i e u r o g a - tów p i e n i ę ż n y c h może p r z y b i e r a ć z ró ż n ic o w a n e f o rm y . P o l i t y k a b a n -ku c e n t r a l n e g o z o r i e n t o w a n a na sty m u lo w a n ie i l o ś c i p i e n i ą d z a może w zw iązku z tym n a p o ty k a ć na znaczne t r u d n o ś c i , J u ż choćby d l a t e
-E , M. С 1 a 9 s e n , G r u n d lag e n d e r G e l d t h e o r i e , S p r i n - g e r - V e r l a g , H e ild e lb e r g - N e w York 1 9 8 0 , s . 40»
g o , że n i e o b j ę t e p r z e z n i ą płynne aktywa mogą z o s t a ć p r z e k s z t a ł -cone w p i e n i ą d z lu b z n i e g o "ponownie s t w o r z o n e " . Tej m o żliw o śc i bank c e n t r a l q y n i e J e s t w s t a n i e u w z g l ę d n ić , wkalkulow ać w u p r a -w ia n ą p r z o z s i e b i e p o l i t y k ę p i e n i ę ż n ą .
P o d r u g i e , k o n t r o w e r s j e w o b r ę b i a ekonom ii b u r ż u a -z y j n e j d o t y c -z ą -zarówno aspektów i n t e r p r e t a c y j n y c h , Jak i k w e s t i i k s z t a ł t o w a n i a stopy p r o c e n t o w e j , i l o ś c i p i e n i ą d z a i wzajemnej z a -l e ż n o ś c i między tymi k a t e g o r i a m i , N i e j a s n e i d y s k u s y jn e s ą kwe-s t i e :
- czy s t o p a p ro c e n to w a i j e j z m i a ^ e ą r e z u l t a t e m goapodcir- c z e j d e p r e s j i , e sy warunkiem ( p r z e s ł a n k ą ) j e j p r z e z w y c i ę ż e n i a , czy t e ż p r z y c z y n ą J e j w ystępowania}
- czy r o s n ą c e s to p y p ro ce n to w e s ą wynikiem r e s t r y k c y j n e j po-l i t y k i p i e n i ę ż n e j ( n e o k o y n e s iz m ), ozy J e d y n ie a n t y c y p u j ą wysokie o c z e k i w a n i a i n f l a c y j n e ( n e o m o n e ta ry z m );
- czy i w J a k i sp o s ó b o r a z w ja k im s t o p n i u s t o p a p r o c e n to w a , d oc hód, o c z e k i w a n i a dochodowe i majątkowe o k r e ś l a j ą popyt na p i e n i ą d z , ozy p o p y t t e n ( z a p o t r z e b o w a n i e na p i e n i ą d z gotówkowy ) n a -l e ż y t r a k t o w a ć j a k o f u n k c j ę p r o c e n t u ( n e o k e y n e o iz m ) , czy t e ż Jako f u n k c j ę oczekiw anego dochodu (neo m o n e ta ry zm );
- czy podaż p i e n i ą d z a J e s t s k u tk ie m świadomyoh d e c y z j i w ładz w alutow ych, czy t e ż wynika ze zmian w państw owej i p ry w a tn e j k v e - a c j i k r e d y t u i j e s t o d z w i e r c i e d l e n i e m t y c h z m ia n .
Z problemów t y c h w y n i k a j ą zróż n io o w a n e p o g ląd y co do sposobu i n t e r p r e t a c j i p o l i t y k i p i e n i ę ż n e j . M e o k ey n e e ló c i s ą d z ą , że s t o p a p r o c e n to w a i rezerw y bankowe (nadwyżkowe w z e r w y - k r o d y ty banku c e n t r a l n e g o ) mogą być d e c y d u ją c y m i środka m i d l a o o l ą g n i ę o i a g l o -b a ln y c h celów g o s p o d a r c z y c h , n e o m o n e ta r y e o i n a t o m i a s t u z n a j ą za
t a k i e j i l o ś ć p i e n i ą d z a 1 " r o z s z e r z o n ą bazę p i e n i ę ż n ą " . W p r z y p a d -ku u z n a n ia i l o ś c i p i e n i ą d z a za " s t r a t e g i c z n ą w i e lk o ś ć k o n t r o l n ą " , wówczas s t o p a p ro c e n to w a winna być r e z u l t a t e m j e j zm iany, a więc w i e l k o ś c i ą " e n d o g e n i c z n ą " . W p rz y p a d k u u z n a n i a s to p y p r o c e n to w e j j a k o w i e l k o ś o i e g z o g e n i c z n e j , wówczas i l o ś ć p i e n i ą d z a b y łab y n i e l r k o ś o i ą в n i e j wyprowadzaną.
P o t r z e c i e , n e o k e y n esizm sprow adza p o l i t y k ę p i e -n i ę ż -n ą do' s t e r o w a -n i a w y s o k o ś c ią s to p y p r o c e -n t o w e j . Cna powinna u m o ż liw ia ć optym alny p o d z i a ł c a ł e j p r o d u k c j i n a konsumpcję i i n -w e s t y c j e , tym samym z a b e z p i e c z a ć n i e z b ę d n ą s t o p ę a k u m u l a c j i . I<eo- m o n o t a r y ś c i n a t o m i a s t s ą d z ą , że o r i e n t a c j a na s t o p ę p r o c e n to w ą w
p o l i t y c e p i e n i ę ż n e j j e s t n i e r e a l i a t y c z n a i p o z o s t a j e i l u z j ą , p r z e de w sz y stk im d l a t e g o , że p o m ija z a chow ania u c z e s t n ik ó w t y c i a g o s -p o d a rc z e g o d o t y c z ą c e -podaży -p i e n i ą d z a .
Według p o g lą d u k e y n e s i a to w a k i e g o pobudzony p r z e z s t o p ę p r o c e n -tową w z r o s t i l o ś c i p i e n i ą d z a o d d z i a ł u j e p e rm a n e n t n i « na wolumen p r o d u k c j i i z a t r u d n i e n i a , N e o m o n e to ry ści t w i e r d z ą n a t o m i a s t , że możliwe t o J e a t t y l k o w k r ó t k i m o k r e s i e . Uruchomione p r o c e s y przy- •tosow aw oze p rzy w ró o ą p o p r z e d n i poziom p r o d u k c j i i z a t r u d n i e n i a p r z y wyższym poz io m ie c e n . W zrost i l o ś o i p i e n i ą d z a z n a j d u j e więc swój wyraz w d łu g im o k r e s i e w wyższym poz io m ie o e n . N iż s z e a to p y p ro c e n to w e p r o w a d z iły b y p o n a d to do z n i e k s z t a ł o e ń w s t r u k t u r z e p r o -d u k c j i , poniew aż s ą one w s t a n i e t a k ż e zb ę -d n ą p r o -d u k c j ę u c z y n ló e f e k t y w n ą . N e o k e y n e a iś o i o d p o w i a d a ją , i ż rozumowanie t o J e s t l o -g i c z n e , a l e t y l k o d l a -g o a p o d a r k i , k t ó r a w p e ł n i w y k o r z y s t u j e swo-j e z d o l n o ś c i w y tw ó r c z e . W d y s k u s swo-j i wokół k rzyw eswo-j P h l l l l p a a , r o z -w i n i ę t e j p r z e z Sam uelsona 1 S olo-w a, f o r m u ł u j e s i ę -w o p a r c i u o n i ą m a l e ją c e s to p y b e z r o b o c i a 1 r o s n ą c e s to p y I n f l a c j i . Ale naw et w k e y n e s iz m le wzajemna g r a s t ó p procentow ych', p o p y t u na p i e n i ą d z i wolumenu i n w e a t y o j i o k r e ś l o n a j e s t j a k o n ie p e w n a .
E l a s t y c z n o ś ć p o p y tu n a p i e n i ą d z względem s to p y p r o c e n t o w e j o z n a o z a , że p r z e d s i ę b i o r s t w a 1 g o s p o d a r s t w a domowe p rz y r e l a t y w -n i e wysokim o p r o c e -n to w a -n iu z a m i e -n i a j ą sw o je zasoby gotówkowe w p r z y n o s z ą c e p r o c e n t f in a n s o w e a k ty w a , p odoz a s gdy p rz y n i s k i m o p r o c e n t o w a n iu u t r z y m u j ą r e l a t y w n i e wysokie z a p a s y g o t ó w k i . Ab-s t r a h u j ą c j u ż nawet od t e g o , i ż mało prawdopodobnym w ydaje s i ę byó p r z y j ę c i e z a ł o ż e n i a o bezprocentowym p i e n i ą d z u tre n e a k o y jn y m i s p e k u la c y jn y m w w a runkach, k ie d y b a n k i o f e r u j ą s z e r o k ą gamę l o -k a t term inow ych 1 na o -k a z i c i e l a , z -k tó ry ch t r a n s a -k c j e mogą byó • f in a n s o w a n e ró w n ie d o b rz e J a k p rz y u t y c i u p i e n i ą d z a gotówkowego, t o ma t e n a s p e k t o t y l e ewe z n a c z e n i e , że w y j a ś n i a , d la o z e g o k e y - n e a i ś c i u z n a j ą p o l i t y k ę p i e n i ę ż n ą j a k o niepew ny i p o ś r e d n i sp o só b o d d z i a ł y w a n i a na g o s p o d a r k ę . W krańcowym p r z y p a d k u d o s k o n a le e l a -s ty c z n y względem ato p y p r o c e n to w e j p o p y t na p i e n i ą d z ( k t ó r e g o i s t n i e n i e n i g d z i e j e s z c z e n i e z o s t a ł o p o t w i e r d z o n e ) a l b o ( i ) n i e -e l a s t y c z n a względ-em s to p y p r o c -e n t o w -e j f u n k c j a i n w -e b t y o j l , mogłyby t ę , p r z e z z w i ę k s z e n ie podaży p i e n i ą d z a u w o ln io n ą dodatkow ą p ł y n -n o ś ć , po-now-nie z -n iw e c z y ć . Z w ię k s z e -n ie podaży p i e -n i ą d z a -n i e w p ły -n ę ło b y wtedy a -n i -na oe-ny a -n i -na poziom p r o d u k c j i , l e c z wpadałoby » " p u ła p k ę p ł y n n o ś c i ” . N a t o m i a s t r e s t r y k c y j n a p o l i t y k a p i e n i ę ż n a
z m n i e j s z a ł a b y p ły n n o ś ć i sama by s i ę w t e n sp o só b p r z e k r e ś l a ł a . K e y n e s is to w s k a p r e f e r e n c j a d l a p o l i t y k i f i s k a l n e j wydaje s i ę by<5 w tym k o n t e k ś c i e c a ł k i e m z r o z u m i a ł a . J e j przew egę nad p o l i t y k ą p i e n i ę ż n ą p r ó b u j e s i ę u z a s a d n i a ć w i ę k s z ą m o ż l iw o ś c ią k o n t r o l i nad i n e t r u m e n ta r a i p r z e z n i ą wykorzystyw anym i, b e z p o ś r e d n im eposobem j e j o d d z i a ł y w a n i a i p r z y p u s z c z a l n i e m n ie js z y m i o p ó ź n ie n i a m i w d z i a ł a n i u . P o o z w a r t e , w n e o m o n e ta ry e ty c z n e j k o n o e p c j i za głów ną w i e l k o ś ć zm ienną p r z y jm u je s i ę i l o ś ć p i e n i ą d z a , a n i e s t o -pę p r o c e n t o w ą , áwiadome s t e r o w a n i e I l o ś c i ą p i e n i ą d z a powinno u m o żliw ić n i e i n f l a c y j n y w z r o s t ^ . P o z o s t a j e J e d n a k n io u d o w o d n io - nym, na co z w raca uwagę s z k o ł a n e o k e y n e s i s to w d k a , ozy f a k t y c z n i e i l o ś ć p i e n i ą d z a J e s t o k r e ś l o n a e g z o g e n i o t n i e , a ceny e n d o g e n l c z - n i e i czy zmiany w podaży p i e n i ą d z a wywołują zmiany w w y d a tk a ch na tow ary i u s ł u g i . Brak dowodu n a to wynika z t e g o , i i neomone- t a r y e t y c z n a k o n c e p c j a n i e u w z g lę d n ia c z ę ś c i s kładow ych p o p y tu na p i e n i ą d z . Zmiany w podaży p i e n i ą d z a s ą r e z u l t a t e m zmian w p o p y c ie n a p i e n i ą d z , a n i e wynikiem świadomych d e c y z j i . To co n e o k e y n e s l - ś c i z t e j k o n c e p c j i p r z y j m u j ą , p o t w i e r d z a j ą n e o m o n e t a r y ś o i w od-n i e s i e od-n i u do s to p y p r o c e od-n t o w e j u z od-n a j ą c , i ż n i e można j e j a u t o n o -m ic z n ie o k r e ś l i ć . Pried-mon s t w i e r d z a , i ż z a ł o ż e n i e że Syste-m Re-zerwy F e d e r a l n e j mógłby g d z i e k o l w i e k s t e r o w a ć w yookośoią s to p y p r o c e n t o w e j J e s t p o w s z e c h n ie p o p e łn ia n y m b łę d e m . Gdyby t a k b y ł o , to Jego zdaniem s t o p a r e d y s k o n t a banku c e n t r a l n e g o w S t a n a c h Z je d noczonych n ig d y n i e o s i ą g n ę ł a b y w y s o k o ś c i 21%. System Rezerwy F e -d e r a l n e j może o c z y w i ś c i e i l o ś ć p i e n i ą -d z a k o n t r o l o w a ć . Tym samym wywiera on f a k t y c z n i e J a k i ś wpływ n a s t o p ę p r o c e n t o w ą . Ale j e j wysokość J e a t o k r e ś l o n a p r z e z r y n e k , a n i e p r z e z bank e m i s y jn y 7 . D o ś w ia d c z e n ia p ł y n ą c e г p o l i t y k i p i e n i ę ż n e j w R e p u b l ic e F e d e r a l n e j N ie m ie c , k t ó r a od 1973 r . z o s t a ł a z o r i e n t o w a n a s i l n i e j na s t y -m ulowanie i l o ś c i p i e n i ą d z a , dowodzą, i i i s t n i e j ą w y ra in e r ó ż n i c e
Z w ię k s z e n ie i l o ś c i p i e n i ą d z a winno p rz y tym n a s tę p o w a ć w n i e c o większym s t o p n i u n i ż w z r o s t p r o d u k c j i , po t o żeby Z a s p o k o ić r o s n ą c e p o t r z e b y utrzym yw ania zapasów gotówkowych p r z e z podm ioty g o e p o d a r o z e . P o r . H. F r i e d m a n , A P ro g ra m f o r M onetary S t a b i l i t y , Hew York 1 959.
7 " W i r t s c h a f t e w o c h e " , D ü s s e l d o r f 1 9 8 2 , в•« 12.
między zapowiadanymi a f a k t y c z n y m i s to p a m i J e g o w z r o s t u . J e s t więc c a ł k i e m o c z y w i s t e , l ż wysokość e t ó p p ro c e n to w y c h n i e może być dow olnie o k r e ś l a n a p r z e z p o l i t y k ę g o s p o d a r c z ą , a l e ró w n ie ż n i e może być u s t a l o n a dow olnie I l o ś ć p i e n i ą d z a p r z e z bank e m i s y j -n y . Tę o k r e ś l a j ą p o t r z e b y p r o d u k c j i 1 r y -n k u . P o l i t y k a banku em i- e y jn e g o w k r a j a c h k a p i t a l i s t y c z n y c h J e a t p r z e d e w s z y s tk im r e a k c j ą n a z a ch o w a n ia cenowe m o n o p o li, kt<5re p r z e z d o s to s o w a n ie i l o ś c i p i e n i ą d z a s ą s a n k cjo n o w a n e .
P o p i ą t e , k o n tro w ersy jn y m p o z o s t a j e wpływ z a d ł u ż e n i a p a ń s tw a na p r o d u k c ję i i n w e s t y o j e , a więo czy o d d z i a ł u j e ono na t e w i e l k o ś c i ekonomiczne w s p i e r a j ą c o czy h a m u ją c o . N e o m o n e ta ry ś c i z a r z u o a j ą k e y n e s i s to m , że p o m i j a j ą o n i w swoim faw oryzow aniu p o -l i t y k i f i s k a -l n e j r o d z a j i sp o s ó b f i n a n s o w a n i a wydatków p a ń s tw o -wych. Gdyby w y d a tk i t e fin a n s o w a n o z k r e d y t u p o d j ę t e g o na p r y w a tnym ryn k u k a p ita ło w y m , t o o z n a c z a ło b y u s z c z u p l e n i e p r y w a tn y c h i n w e s t y c j i w t e j samej w y s o k o ś c i, p e r s a l d o p o p y t globalasy p o z o s t a ł -by n i e z m i e n i o n y . N14 w y s t ą p i ł y b y w k o n s e k w e n c ji żadne im p u lsy pro- w z ro s to w e. W s y t u a o j i , k ie d y d e f i c y t budżetowy z o s t a j e p o k r y t y z z a c i ą g n i ę t e g o w s y s te m ie bankowym, d o c h o d z i do dodatkow ej k r e a c j i p i e n i ą d z a i do z w i ę k s z e n ia g l o b a l n e g o p o p y tu w g o s p o d a r c e . Keyne- s i ś c i t w i e r d z ą n a t o m i a s t , że w y d a t k i p a ń s tw a f in a n s o w a n e z k r e d y t u u ru c h o m ią e f e k t a k c e l e r a t o r a i tym samym w s p i e r a ć b ę d ą p r y w a t -ne i n w e s t y c j e . I c h zda nie m , z a d ł u ż e n i u s i ę p a ń e tw a to w a rz y s z y n i e " e f e k t w ypychania" ( ‘Crowding o u t ) , l e o z " e f e k t s s a n i a (C row ding i n ) p ry w a tn y c h i n w e s t y c j i .
Ramy o p r a c o w a n ia n i e p o z w a l a j ą na u w z g l ę d n ie n ie s z e r e g u i n -n y c h , b a r d z i e j sz c z e g ó ło w y c h k o -n t r o w e r s y j -n y c h k w e s t i i , a n i na p r z e d a t a w i e n i e w sposób w y c z e rp u ją c y m a r k s i s t o w s k i e g o s t a n o w i s k a w zw iązku z poruszonym i p ro b le m a m i. Z a m ieszczone t u uwagi d o t y c z ą w y ł ą c z n i e k w e s t i i z a a a d n i c z y o h i winny być im pulsem do d a l s z e j d y s k u s j i . Po p i e r w s z e , b u r ż u a z y j n ą ekonomia p o l i t y c z n a n i e o b ejm u je c a -ł e g o kom pleksu p rz y c z y n p r o o ó s ń » - m o n e t a r n y c h , k t ó r e b a d a . Z j a w i s k a c y r k u l a c j i i r u c h u k a p i t a ł u p i e n i ę ż n e g o i n t e r p r e t o w a n e s ą p o -z a r e a l n y ud p r o c e s a m i g o s p o d a rc -z y m i, t -z n . a l b o j a k o " w y n ik a ją c e same z s i e b i e " , a lb o w k a t e g o r i a c h p o l i t y k i g o s p o d a r c z e j . Obie t u omawiane t e o r e t y c z n e s z k o ły w ekonom ii b u r ż u a z y j n e j w y t y k a ją so_ b i e w zajem nie t e n b r a k , oo dow odzi, i ż z a r z u c a j ą innym t o , co
J e a t i c h w ł a s n ą s ł a b o ś c i ą . W obu p rzy p a d k a c h b r a k j e s t u j ę c i a i s t o t y m o n e ta rn y c h w i e l k o ś o i , a z jn w ia k a c y r k u l a c j i p i e n i ą d z a i k a p i t a ł u p i e n i ę ż n e g o n i e s ą rozum iane j a k o k o n k r e tn y aposób p r z e j a w i a n i a s i ę praw e k o n om icznych. Na p r z y k ł a d zmiany w w y s o k o ś c i s t o -py p r o c e n to w e j w y n i k a ją i d z i ś ze z m i e n i a j ą c e g o a i ę s t o s u n k u mię-dzy podażą a popytem na ryn k u k a p i t a ł u pożyczkow ego, a s y t u a c j a n a nim z m ie n ia s i e pod wpływem m iędzynarodowych czynników , a p r z e -de w szystkim p a ń s tw a , j a k i na s k u t e k z m i e n i a j ą c y c h s i ę w długim o k r e s i e warunków a k u m u l a c j i i r e p r o d u k c j i k a p i t a ł u kw iatow ego. W zrost s to p y p r o c e n t o w e j wywołuje d z i ś ] w z r o s t pryw atnego z a p o
-t r z e b o w a n ia na k a p i -t c ł pożyczkowy d l a r e a l i z a o j i p o s -t ę p u naukowo- t e c h n i c z n e g o , c i ą g ł ą p r e s j ę na d e w a lu a c ję p i e n i ą d z a , zmodyfikowa-ny p r z e b i e g c y k l u k o n i u n k t u r a l n e g o , r o s n ą c ą w długim o k r e s i o rreeę z y s k u , w z r o s t k rajow ego i m iędzynarodowego z a d ł u ż e n i a , r o s n ą c e d e f i c y t y w b i l a n s a c h p ł a t n i c z y c h , i n f l a c y j n e w z r o s ty c e n .
Poniew aż J e d n ak b a n k i c e n t r a l n e z m i e n i a j ą od c z a s u do c z a s u swoje s to p y o p r o c e n t o w a n ia o r a z u d z i e l a j ą bankom handlowym k r e d y -t u pod z a s-ta w w e k s l i w z g l ę d n ie d o k o n u ją r e d y s k o n -t a o p r o c e n to w a -ły ch p a p ie ró w w a r to ś c i o w y c h , to p o w s t a j e w ra ż e n ie a u to n o m ii t y c h • banków w p o l i t y o e k re d y to w e j (w u s t a l a n i u w y s o k o ś c i s to p y p r o c e n -t o w e j ) . T a k -t y c z n i e j e d n a k wraz z u s -t a l e n i e m s -to p y p r o c e n to w e j p r z e z bank c e n t r a l n y p o w s t a je na pewien c z a s stały> poziom , wokół k t ó r e g o pod wpływem zmian w p o p y c ie i podaży n a ryn k u k a p i t a ł u po-życzkowego o s c y l u j ą p o s z c z e g ó ln e s to p y p ro c e n to w e i tym samym * w i e l k o ś ć ebmogo p r o c e n t u . Gdy n a s t ą p i w z r o s t rynkowej o to p y p r o -c e n t o w e j , t o b a n k i handlow e z m i e r z a ć b ę d ą , p r z y n i e z m i e n i o n y c h J e s z c z e k o s z t a c h r e f i n a n s o w a n i a ( s t o p a d y sk o n to w a , lo m b a rd o w a ), do z w i ę k s z e n i a j e g o s k a l i w c e l u r o z s z e r z e n i a a w o * ;j pedaży k r e d y t u * Bank c e n t r a l n y z n a j d z i e s i ę pod p r e s j ą p o p y tu na p i e n i ą d z , od k t ó -r e j w c z e ś n i e j czy p ó f n i e j b ę d z i e p -ró b o w a ł s i ę u w o l n i ć . Ten p r z y k ł a d p o k a z u j e , że p o l i t y k a zmian atopy p r o c e n t o w e j banku c e n t r a l -nego J e a t J e d y n ie r e a k c j ą na poziom atopy o p r o c e n t o w a n i a , J a k a u k e z t a ł t o w u j e s i ę n a ry n k u k a p i t a ł u pożyczkow ego. P o l i t y k a t a o r i e n t u j e a i ę n a t e n poziom i do n i e g o d o p a s o w u je . K s z t a ł t o w a n i e s i ę s to p y p r o c e n t o w e j , a t a k ż e s t o p n i a p ł y n n o ś c i i podaży p i e n i ą - ' dza J e a t b e z w ą t p i e n i a endogenicznym r e z u l t a t e m ekonom icznych procesów i d z i a ł a n i a praw e k o n o m ic zn y c h . Nie mogą one być dowol-n i e u s t a l a dowol-n e p r z e z p o l i t y k ę g o s p o d a r c z ą , a c z k o l w i e k d z i ś s ą z o a - ł ą p e w n o ś c ią p r z e z państw o m odyfikowane.
Po d r u g i e , b u r ż u a z y jn ą ekonomia p o l i t y c z n a , o p i e r a j ą c e i ę na m e t o d o l o g i c z n i e pow ierzchow nej i n i e d o s k o n a ł e j b a z i e n i e J e s t z d o ln a s tw o r z y ć j e d n o l i t e j , l o g i c z n i e s p ó j n e j n a u k i o p i e n i ą d z u , j o p r z e s t a j e ona na a n a l i z i e p o s z c z e g ó ln y c h c z ynników , wyrwanych z c a łe g o kompleksu uwarunkowań z j a w i s k p i e n i ę ż n y c h i
towar
z y eząoych im s k u tk ó w . T e o r e t y c z n e k i e r u n k i r ó ż n i ą s i ę w w y j a ś n i a n i u k w e s t i i p i e n i ę ż n y c h , p o n a d to p r z y j ę t y » sposobem i o h - w i d z e n i a , w yizolow a-n i a od i a-n a-n y c h związków. Gdy d o c h o d z i do próby a a-n a l i z y kom plekso-w e j, plekso-wtedy dom inuje s k ło n n o ś ć do m o n o k a u z a ln e J , j e d n o s t r o n n e j , le k k o s f o r m a liz o w a n e j p r e z e n t a o j i związków między badanymi c z y n -n i k a m i . C h a r a k t e r y s t y c z -n ą j e s t p rzy tym r z e o z ą , że c a łk i e m p r z e c iw staw ne s t a n o w i s k a d o t y c z ą c e wpływu p o l i t y k i p i e n i ę ż n e j na g o s po darkę u z a s a d n i a n e s ą w sp o s ó b p o z o r n i e praw dopodobny. Z r ó ż n i c o wanie s t a n o w i s k j e s t n a t o m i a s t n a s tę p s tw e m r ó ż n i c w s p o s o b i e a n a -l i z y badanych z j a w i s k (od s t r o n y podażowej do popytow ej i o d w r o t-n i e ) , r ó ż t-n i c w o c e t-n ie d z i a ł a t-n i a i z t-n a c z e t-n i a o k r e ś l o t-n y c h ozyt-nt-nlkót-n.P o z o r n a praw dziw ość z ró ż n ic o w a n y c h t e z , do J a k i c h dochodzą te a s k o ły t e o r e t y c z n e , J e a t J e d n a k z r e g u ł y wynikiem u p r o s z c z e ń , J e d -n o s t r o -n -n o ś c i , p r z e c e -n i a -n i a wpływu Je d -n y ch i -n i e d o c e -n i a -n i a wpływu in n y c h czynników w I n t e r p r e t a c j i ekonomiczny oh p r o c e s ó w . Na p r z y k ł a d , J e ś l i a b s tr a h o w a ć od ln n y o h czynników , t o n i ż s z e s to p y p r o -centowe u ł a t w i a j ą k o r z y s t a n i e z obcego k a p i t a ł u i s ą c zynnikiem s p r z y j a j ą c y m o ż y w ie n iu g o s p o d a r k i . R adykalne o b n i ż e n i e s to p y p r o -c e n to w ej w o k r e s i e p r z e j ś -c i a od f a z y k r y z y s u do f a z y d e p r e s j i s p e ł n i a ł o z p e w n o ś c ią t a k ą f u r k e j ę w klasycznym o y k l u . P r z y komp le k s o w e j a n a l i z i e w idać J e d n ak w y r a ź n i e , że wkompływy s to komp y komp r o c e n towej na p r z e b i e g p r o c e s u g o s p o d a ro w a n ia J e a t ze s t r o n y w i e lu t e -oretyków b u r ż u a z y jn y c h i s t o t n i e p rz e s z a c o w a n y . N i ż s z e s to p y p r o -centow e mogą s p r z y j a ć gospodarczem u r o z k w i t o w i , n i e mogą go J e d nak same spowodować8 . To, czy p r z e d s i ę b i o r c y z g ł o s z ą p o p y t na k a p i t a ł pożyczkowy z a le ż y bowiem n i e t y l k o od warunków Jego u z y s k a n i a , l e c z p r z e d e w sz ystkim od m o ż liw o ś c i j e g o rentow nego z a s t o s o -w a n ia . Cdy t a k i c h m o żli-w o śc i b r a k , n i e pomogą ta k ż e n i ż s z e s to p y
3
"To n i e J e a t być może p r z e s a d ą , gdy s i ę t w i e r d z i , że znacze- j a ^ i e p r z y p a s u j e dany e k o n o m is ta s t o p i e p r o c e n to w e j j a k o r e -g u l a t o r o w i -g o sp o d a rc z e -g o r o z w o ju , j e s t n a jl e p s z y m k r y t e r i u m d l a o k r e a l e n l a j e g o t e o r e t y c z n e g o s ta n o w i s k a " F . А. П a y e k . Geld- t h e o r i e und K o n j u n k t u r t h e o r i e , W ie n - B e r l i n 192 9, s , 119 .
prooentowe w o ż y w ie n iu g o s p o d a r k i . Prawdą J e s t t y l k o t o , że w wy-n i k u d z i a ł a wy-n i a praw ekowy-nomiczwy-nych wy-n a s t ę p u j ą w f a z i e k ry z y s u ( d e - p r e e j i ) i l o ś c i o w e 1 jak o ś o io w e p r o c e s y przystosow a w c z e między p o -pytem a p o d a ż ą , k t ó r e w e p ó ln ie z m aleją c y m i s to p a m i procentowym i t w o r z ą podstaw ę d l a p ó i n i e j a z e g o o ż y w i e n ia k o n i u n k t u r y . Do ty c h procesów p rzystosow aw czych n a l e ż ą ; z a tr z y m a n ia spadku p o p y tu na to w a ry , z m n i e j s z a j ą c e e i ę e t a n y zapasów , e li m i n o w a n i e z p r o c e s u p r o d u k c j i zużytego f i s y c z n i e i ekonom icznie k a p i t a ł u t r w a ł e g o , sukcesywne z w ię k s z a n ie s i ę wolnych k a p it a łó w p i e n i ę ż n y c h , będące k o n se k w e n cją s z c z u p łe g o p o p y tu na ś r o d k i p r o d u k c j i , s to p n io w e wprowadzanie p o s t ę p u te c h n i c z n e g o i i n n e . Także r o s n ą c e s to p y pro ce n to w e n i e muszą, p rz y u w z g l ę d n ie n iu w s z y s t k i c h i n n y c h uwa-runkowali, d z i a ł a ć hamująoo na popyt na k a p i t a ł pożyczkowy, g o t o -wość i n w e s t y c y j n ą i p r o d u k c j ę .
Nie można w ł a ś c i w i e w y ra ź n ie o k r e ś l i ć związku między s t o p ą p r o c e n to w ą , wolumenem p r o d u k c j i i z a t r u d n i e n i a p rzy a b s tr a h o w a n iu od i n n y c h ozynników , n i e u w z g l ę d n ia n iu c a ł o ś c i p r o c e s u g o s p o d a r -c z e g o . To J e s t ta k ż e p r z y -c z y n ą b u d z ą -c e j w ą t p l i w o ś -c i , w znacznym s t o p n i u n i e p e w n e j , i n t e r p r e t a c j i pow iązań między s t o p ą p r o c e n to w ą a d z i a ł a l n o ś c i ą i n w e s t y c y j n ą .
Te same z a s t r z e ż e n i a o d n o s z ą a i ę do ata w ie inej w b u r ż u a z y j n e j ekonom ii t e z y , i ż za pomocą świadomej p o l i t y k i r e g u l u j ą c e j podaż p i e n i ą d z a i wysokość s to p y p r o c e n to w e j można o s i ą g n ą ć " n i e i n f l a - cyjny w z r o s t " , w z r o s t przy s t a b i l i z a c j i c e n . Tymczasem r e s t r y k c y j n a p o l i t y k a p i e n i ę ż n a , k t ó r e j to w a r z y s z ą wysokie s to p y p r o c e n -towe, może nawet s p r z y j a ć wzrostom cen w sk u te k p r z e r z u c a n i a na n i e r o s n ą c y o h kosztów o p r o c e n t o w a n ia k r e d y t ó w . Zw łaszcza p r z y mo-n o p o l i s t y c z mo-n y c h s t r u k t u r a c h , k t ó r e s ą p r z e z b u r ż u a z y j mo-n ą ekomo-nomię p o m ij a n e , t a k i s k u t e k J e e t prawdopodobny. O p rocentow anie i ceny p o z o s t a j ą t a k ż e d l a t e g o w b e z p o ś r e d n i e j p r o p o r c j o n a l n e j z a l e ż n o ś -c i , ponieważ k a p i t a l i s t a poży-czkowy p r ó b u j e u w z g lę d n ić w s t o p i e p r o c e n to w e j p r z y s z ł e s to p y w z r o s t u c e n . Ponadto z w ię k s z e n ie s z y b -k o ś c i o b ie g u p i e n i ą d z e może re-kompensować z m n i e js z o n ą je g o p o d a ż , a tym samym z a p o b ie g a ć w zrostom s to p y p r o c e n t o w e j . Tak w ięc r e s t r y k c y j n a p o l i t y k a p i e n i ę ż n a n i e musi w c a le wywołać cenowych e f e -któw s t a b i l i z a c y j n y c h . Poza tym spowodowana p r z e z r e s t r y k c y j n ą p o l i t y k ę p i e n i ę ż n ą s y t u a c j a wewnątrz k r a j u może u ru c h a m ia ć zewnę-t r z n e r e a k c j e ( p r o c e s y ) , k zewnę-t ó r e bę d ą niweczy с j e j s t a b i l i z u j ą c e d z i a ł a n i e na c e n y . Nie powinno e i ę ró w n ie ż z ap o m in ać , że same
ban-k i ; ■ . ' i l f v.; przy *s c a e g ó ln ie wyeoklm poziomie o p r o c e n to w a n ia k r e -dytów , gi«y t y l k o ogólne uwarunkowania g o s p o d a r c z e na t o pozw olą, podejmą próby ro z s z e r z e n i a s w o je j k r e a c j i k r e d y t y kosztem z m n i e j
-s z e n i a s w o j e j s to p y p ł y n n o ś c i w z g lę d n ie swoioh r e z e r w gotówkowych
Powyższe z a s t r z e ż e n i a wcbudza t a k i e " k o n c e p c j a t r a n s m i s j i " , za pomocą k t ó r e j n e o k ę y n e s iń c i" i n e o r t b n e ta r y ś o i p r z e d s t a w i a j ą dość z g o d n ie mechanizm wpływu c e n n i k ó w p i e n i ę ż n y c h (zm ian s to p y r e -zerw obowiązkowych, s t ó p p r o c e n to w y c h , s k a l i i r o d z a j u o p e r a c j i na otw artym rynku ) na g o s p o d a r k ę . W t e o r i i r e l a t y w n y c h cen wska-z u j e s i ę na wska-zmiany w podaży 1 p o p y c ie n a p o s wska-z c wska-z e g ó ln e r o d wska-z a j e ma-j ą t k u ( p ro d u k c y ma-jn y k a p i t a ł , p a p i e r y w a r to ś o i o w e , k a p i t a ł p o ż y c z -kowy, p i e n i ą d z gotówkowy i i n n e ) , w z a l e ż n o ś c i od r a n t o w n ó ś c i i po c z ę ś c i ta k ż e od ry z y k a i c h p o s i a d a n i a . Zmiana p r z e z państwo k t ó r e g o ś z wymienionych czynników p i e n i ę ż n y o h p ro w a d z ić b ę d z ie do zmiany d o tychczasow ych r e l a c j i i nowego i c h u k s z t a ł t o w a n i a ^ .
A b s t r a h u j ą c od t e g o , że bank c e n t r a l n y , o czym b y ł a j u ż mowa, n i e j e s t zdolny do o s t a t e c z n e g o r o z s t r z y g a n i a o i l o ś c i p i e n i ą d z a , s ł u s z n i e d o a t r a e g a s i ę w t e j k o n c e p c j i , że zew nętrzny (od s t r o n y p o l i t y k i g o s p o d a r c z e j ) wpływ n a p r o c e s r e p r o d u k c j i z m ie n ia w arun-k i d z i a ł a n i a praw e arun-konom icznych. Te z m ie n io n e w arunarun-ki wymuszają p r o c e s y dostosowawcze ze s tr o n y p r z e d s i ę b i o r s t w odpow iednio do praw ekonom icznych. W y s tę p u je , bez w ą t p i e n i a d ą ż e n i e , o p i s a n e Już z r e s z t ą w I I I tomie " K a p i t a ł u " , by p o p rz e z m i g r a c j ę k a p i t a ł u w z g lę d n ie zmiany je g o l o k a t y zniw elow ać i s t n i e j ą c e r ó ż n i c e w r e n -to w n o ś c i między różnymi formami l o k a t y k a p i t a ł u i s f e r a m i l o k a t . J e s t ono pow iązane ze zmianami w p o p y c ie i p o d a ż y . N ie p o tr z e b n y j e s t do tego żaden im puls ze s t r o n y p o l i t y k i p i e n i ę ż n e j . Takie p r o c e s y m i g r a c j i k a p i t a ł u odbywają s i ę c i ą g l e i s ą wyrazem pod-stawowego prawa k a p i t a l i z m u . Mechanizm " r e l a t y w n y c h c e n " p r z e d s t a w i a s o b ą typowe zachowanie podm iotu l o k u j ą c e g o k a p i t a ł , o k r e ś -lo n e w ł a ś n ie tym podstawowym prawem. Jego r a c j o n a l n y r d z e ń s p r o -wadza a i ę do t e g o , że p o k a z u je on w ykorz ystyw anie ró ż n y c h m o ż l i -w o śc i l o k a t y k a p i t a ł u i i c h re n to y jn o ś ć , -w z a l e ż n o ś c i od -wahań w p o p y c ie i p o d a ż y . Jednak j e g o s ł a b o ś c i ą j e s t t o , i ż ren to w n o ś ć r ó ż n y c h rodzajów m ają tk u tra k t o w a n a j e s t w y łą c z n ie j a k o k w e s t i a
g
P o r . n p . YU K. M ü l l e r , ü b e r U rsa ch e n und Wesen d e r I n f l a t i o n - e i n D e i t r a ^ z u r K r i t i k b ü r g e r l i c h e r I n f l a t i o n s thoarien, " W i r t s c f t a f t s w i s a e n s c h a f t " 198G, ü r . 4 ? s . 4 4 2 -4 5 0 .
p o p y ta i p o d a ż y , Tymczasem n i e J e a t to Jedyny ć s y n n ik J ą o k r e ś l a -j ą c y . Poza tym, nawet gdy n p . uda e i ę bankowi c e n tr a ln e m u s k ł o n i ć i n a t y t u c j e niebankowe do sp rz o d a ż y p a p ieró w w a rto ścio w y ch i tym samym do p r z y j ę c i a p i e n i ą d z a , a więc uda e i ę mu uruchom ić " im p u ls p i e n i ę ż n y " # to d o l e z e o k u t k l teg o im p u lsu b ę d ą n iep e w n e. Ten do-datkowy p i e n i ą d z może bowiem z o s t a ć weseany p r z e z r y n k i f i n a n s o -we, t j . może p r z y j ą ć formę l o k a t d łu g o o k re so w y c h , p o s łu ż y ć do umo-r z e n i a dług<$w bądź do p umo-r z e j ę c i a długów bankowych. Może t e ż zoo t a c wydany na d o b ra konsumpcyjne l u b być ulokowany p r o d u k c y j n i e . 0 tym Jak s i ę m konsekweno$l z m ie n ią ato p y p r o c e n to w e , s to p y zysk u i c e n y , z a d e c y d u je c a ł y u k ł a d warunków, k t ó r y s a a j e s t zmienny. W szelkie u o g ó l n i e n i a mają t u c h a r a k t e r s p e k u l a c y j n y . P on ed to p o - r r i j a e i ę t u t u k i e ważne, m ające wpiły w n a s t o p ę zysk u k a p i t a ł u produkcyjnego c z y n n i k i , Ja k zmiany w w ysokości sto p y w a r t o ś c i d o d a t -k o w ej, dynami-kę w y d a jn o ś c i p r a o y , p o s tę p t e c h n i c z n y . N ależy ta -k ż e zdawać s o b i e sprawę и t e g o , i ż w y k o r z y s ta n ie m o żliw o ści s u b s t y t u -c y jn y -c h p rzy l o k a t a -c h k a p ita ło w y m i J e a t w r z e -c z y w i s t o ś -c i o g r a n i czone p o p rz e z d ą ż e n i e do r o z p r o s z e n i a m a ją tk u na w s z y s tk i e r o d z a -j e l o k a t po t o , by zm inim alizow ać s t o p i e ń r y z y k a . W f a z i e kiyzyeu, k iedy z w ię k s z a n ie k a p i t a ł u p ro d u k cy jn e g o wydaje a i ę być mało s e n -sowne, n a le ż y s i ę l i c z y ć ze w zrostem m a ją tk u i 4 k a p i t a ł u w f o rm ie p i e n i ę ż n e j . Im p u ls p i e n i ę ż n y , n i e z a l e ż n i e j a k i e g o on b ę d z ie ro d z a -j u , wywołu-je c a ł k i e m ró żn e s k u t k i w z a l e ż n o ś c i od k o n k r e t n e -j s y -t u a c j i g o s p o d a r o z e j . Może on -ta k ż e z o s -t a ć z n e u -tr a l i z o w a n y p r z e z i n n e p rz e c iw s ta w n e mu " im p u ls y " zanim j e s z c z e z a c z n ie d z i a ł a ć .
Po t r z e o i e , w i e l e n ie w y ja ś n io n y o h związków przyozynowyoh po-w oduje, że b u r ż u a z y jn ą t e o r i a p i e n i ę ż n a c h a r a k t e r y z u j e s i ę wyso-kim s to p n ie m n iep e w n o śo i i r ó ż n o r o d n o ś c i poglądów . W o g ó le n i e -j a s n o ś ć i -ja ł o w o ś ć J e e t główną s ł a b o ś c i ą b u r ż u a z y -j n e -j t e o r i i eko-nom ii» J e s t to zarazem wyrazem j e j kiyszysu1 0 . W nim u w id a c z n ia aię podstawowa wada b u r ż u a z y j n e j e k o n o m ii, t j . b r a k d i a l e k t y c z n e g o r o -z u m ie n ia ekonomic-zny oh p ro c e s ó w . Tym samym w-zajemny s to s u n e k eko» nom lcznych z ja w is k i k a t e g o r i i p o z o s t a j e n iefc al c a ł k o w i c i e рога
P o r . H, M e i s s n e r , , Die K r i s e d e r h e u t i g e n b ä u e r -l i c h e n p o -l i t i s c h e n Oekonom-le, wj G e s c h ic h t e d e r p o l i t i s c h e n Oeko- nom ie, Bd. 26, B e r l i n 1 9 7 8 , s . 6 5 3-660; G. P a b i u n к а , p . T h a l , G e s c h ic h te d e r p o l i t i s c h e n Oekonomle, L e i t f a d e n , Ber-l i n 1981, s . 148 i n .
K laua M ü lle r
— ^
o bszarem t e o r e t y c z n y c h r o z w a ż a ń . iY e z ec h stro n n o ść , kompleksowość 1 u n i w e r s a l i z m ekonom icznych procesów a ą oboe nauce b u r ż u a z y j n e j . Za s z c z e g ó ł o w i e j p o d c h o d z i ona do c a ł e g o s p l o t u pow iązań w p r z e -b i e g u p r o c e s u g o s p o d o rc z e g p , im m n ie js z e Jago c z ę ś o i p o d d a je ona badaniom , tym b a r d z i e j w a r a s t a j e j z d o ln o ś ć do f o r m a l i z a c j i a n a -l iz o w a n y c h z a -l e ż n o ś o i . P o w s t a je t e ż w r a ż e n i e , i i tym samym r o ć n i e s t o p i e ń d o k ł a d n o ś c i prowadzonych b a d a ń . F a k t y c z n i e j e s t je d n a k o d w r o t n i e . W s t o p n i u , w Jakim a b s t r a h u j e s i ę od ważnych czynnikóią a n a l i z y i r o z w a ż a n i a t r a c ą na swej s i l e dow o d z e n ia. P o s ł u g u j ą c e i ę m odelam i, w k t ó r y c h b ra k J e s t i s t o t y i c a ł o k s z t a ł t u czynników w a r u n k u ją c y c h p r z e b i e g badanego p r o o e s u , wpada ekonomia b u r ż u a -z y j n ą w p o l it y c -z n o - e k o n o m i c -z n y r e d u k c j o n i-z m . I n i e c h o d -z i o t o , że p o d d a je ona a n a l i z i e p o s z c z e g ó ln e c z y n n i k i , l e c z o j e j j e d n o -s tr o n n y i n i e d i a l e k t y c z n y -spo-sób j e j a n a l i z y . Nie -s t w a r z a więc m o ż liw o ś c i s y n te z y a n a li z o w a n y c h c z ąs tk o w y c h z a l e ż n o ś c i w j e d n ą , z w a r t ą t e o r i e *
Po c z w a r t e , ułom ność, s ł a b o ś ć t e o r i i pow oduje, i ż w n a j l e p szym r a z i e można z n i e j wyprowadzić t y l k o b a rd z o m g l i s t e , n i e p r e -c y z y jn e w s k a z a n i a , z a l e o e n i a d l a p o l i t y k i p i e n i ę ż n e j . Także empi-r y c z n e d o ś w i a d c z e n ia państw owej p o l i t y k i p i e n i ę ż n e j p o g ł ę b i a j ą n iep e w n o ść t e o r e t y c z n y c h p o g ląd ó w . Do d z i s i a j n i e ma o s t a t e c z n e g o p r a k t y c z n e g o dowodu a n i na t o , że p o l i t y k a p i e n i ę ż n a n a s ta w i o n a n a wysoką s t o p ę p ro c e n to w ą i na z m n i e j s z e n i e s to p y w z r o s tu i l o ś c i p i e n i ą d z a powoduje o s ł a b i e n i e i n f l a c j i , J a k ró w n ież co do t o g o , że w z r o s t g o sp o d a rc z y może być w sposób t r w a ł y zwiększony w wyniku p o l i t y k i n i s k i e g o o p r o c e n t o w a n ia k r e d y tó w . R a c z ej o b s e rw u je s i ę , J a k d o t y c h c z a s , że p o l i t y k a n i s k i e g o i m a l e ją c e g o o p r o c e n t o w a n ia n i e wywołuje p o ż ą d a n e g o , p o b u d z a ją c e g o wpływu na w z r o s t z a t r u d -n i e -n i a i p r o d u k c j i . J e d e -n з b u r ż u a z y j-n y c h e k s p e r tó w p i e n i ę ż n y c h s ą d z i , że "n au k a n i e z n a l a z ł a j e s z c z e w y j ś c i a z dylem a tu p rz e d j a k i m s t o i p o l i t y k a p i e n i ę ż n a , t j . czy podejmować k r ó tk o o k r e s o w e , 11 f a ł s z y w e d e c y z j e , czy zdecydować s i e 110 b e z c z y n n o ś ć " . ^ A. V o l l , G e l d n a c h f r a g e , " H a n d w o e rte rb u ch d e r W i r t -s c h a f t -s w i -s -s e n -s c h a f t e n " , S u t t g a r t - N e w York 1 981, -s . 474.
K laue M ü lle r
OM THEORETICAL CONTROVERSIES BETWEEN NBOMONETARISM AND NEOKEYNESISM - CASE STUDY OP STEERING REPRODUCTION
PROCESS BY MEANS OP MONEY AND INTEREST
I n c o n n e c t i o n w i t h t h e p roblem u n d e r t a k e n I n th e t i t l e of tho a r t i c l e , th e a u t h o r p e r o e l v e e b a r r i e r s e n o o u n to r e d by th« contem p o r a r y s t a t e i n t e r v e n t i o n i s m i n t h e c a p i t a l i s t eeonony and n e c e s -s i t y o f i t -s a p p l i c a t i o n . P r e -s e n t a t i o n o f d i -s c u -s -s i o n -s be tw e en n e o - k e y n e s l s t e and n e o m o n e t a r l s t s p o i n t s a t t h e scope of d i f f e r e n t i a - t i o n i n t h e i r view s on t h e im p a c t of money on th e econorqy and роэ- s i b i l i t i e s o f u t i l i z i n g i t If t h e eoonomic p o l i c y . The f i n a l c o n -c l u s i o n drawn by th e a u t h o r e a y a t h a t weakness of t h e t h e o r y o f economy c a u s e s t h a t a t b e s t t h e r e con be o n ly d e d u c te d from i t mi-s t y and i m p r e c i mi-s e i n d i o a t i o n mi-s and recom m endationmi-s f o r th e money p o l i o y *
