Celina Grabowska
Muzealnictwo na Warmii i Mazurach
w latach 1945-1995 : sprawozdanie z
sesji
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 693-697
Celina Grabowska
Muzealnictwo naWarmii i Mazurach w latach 1945— 1995
Sprawozdanie z sesji
W m aju 1995 r. M uzeum W armii i M azur w Olsztynie obchodziło pięć dziesięciolecie swego istnienia. 27 i 28 m aja 1996 r. w zamku olsztyńskim odbyła się sesja naukow a, zorganizow ana pod honorowym patronatem wojewody olsztyńskiego dr. inż. Janusza Lorenza, poświęcona muzealnictwu na W armii i M azurach w latach 1945— 1995. N ad jej przygotowaniem czuwał zespół pracowników w składzie: dyrektor m gr Janusz Cygański, m gr Zofia Janusz kiewicz, A da Bogdanowicz, m gr Ewa Siwczak, m gr Andrzej Rzempohich, m gr M irosław H offm ann.
D o udziału w obradach zaproszeni zostali muzealnicy z Polski północno- wschodniej. W śród gości zgrom adzonych w Salach Kopernikowskich zamku byli: dyrektor D epartam entu M uzeów w M inisterstwie K ultury i Sztuki m gr Franciszek Cem ka, dyrektor W ydziału K ultury, Turystyki i Sportu Urzędu Wojewódzkiego w Olsztynie m gr W itold Hiller, wojewódzki konserw ator zabytków m gr Jacek W ysocki, były wieloletni konserw ator wojewódzki m gr Lucjan Czubiel, byli dyrektorzy muzeum — m gr Hieronim Skurpski, m gr Władysław Ogrodziński, dr Jerzy Sikorski. Uczestnikami sesji były również przedstawicielki Obwodowego M uzeum Historii i Sztuki w Kaliningradzie — dyrektor Irina Pienkina, główny inwentaryzator Irina Edelman oraz przed stawiciele prasy, radia i telewizji.
Otwarcia obrad dokonał dyrektor M uzeum W armii i M azur w Olsztynie m gr Janusz Cygański. W krótkim przemówieniu wyraził chęć poszerzania pola współpracy między instytucjami muzealnymi regionu, a także nadzieję na liczne spotkania w tym gronie, służące omówieniu różnych aspektów pracy muzealnej. Następnie głos zabrał m gr W itold Hiller przekazując w imieniu nieobecnego wojewody olsztyńskiego podziękowania tym wszystkim, którzy po wojnie ocalali ze zniszczeń zabytki kultury oraz tym, którzy na co dzień starają się dbać 0 spuściznę kultu ralną regionu. W yraził zrozumienie dla utrudnień w pracy muzealników wynikających nie tylko ze skąpego budżetu, ale również z w arun ków pracy.
Pierwszy referat wygłosił dyrektor D epartam entu Muzeów w Ministerstwie K ultury i Sztuki m gr Franciszek Cemka. Przedstawił on aktualne problemy nurtujące świat m uzealny, a tych, jak się okazało, jest wiele. M gr Cemka najwięcej miejsca poświęcił ustawie o muzealnictwie, bowiem od niej zależy przyszłość tej gałęzi kultury. Zasygnalizował różne problemy dyskutowane 1 czekające na rozw iązania, np.: łączenie muzeów z bibliotekami i dom am i
K om unika^
kultury, stanowiące zagrożenie dla ich odpowiedniego funkcjonowania, sprawy konserwacji i dokum entacji zbiorów, sprawę komputeryzacji katalogów nauko wych, stan muzeów przyrodniczych, które w omawianym pięćdziesięcioleciu rozwijały się najsłabiej, wreszcie problemy wynikające z reprywatyzacji. N a zakończenie interesującego wystąpienia dyrektor podkreślił, że dalszy rozwój muzealnictwa będzie opierał się głównie na placówkach prywatnych i społecz nych. Zachowanie obecnego stanu muzeów państwowych na przyzwoitym poziomie to wszystko, na co stać budżet państwa.
W zagadnienia m uzealne regionu wprowadził zebranych referat przygotowa ny przez m gr D anutę K asparek. N a wstępie mgr Kasparek przedstawiła stan i organizację m uzealnictwa na terenie Prus W schodnich przed II wojną światową, w dalszej części wystąpienia dokonała omówienia pierwszych pięciu lat funkcjonow ania M uzeum M azurskiego w Olsztynie. Podkreśliła zasługi Hieronim a Skurpskiego i Cecylii Vetulani związane z tworzeniem tej placówki kulturalnej. M gr K asparek stwierdziła, że za początek działalności muzeum, dotąd często dyskusyjny i łączony z otwarciem pierwszej wystawy w zamku 25 listopada 1945 r., należy uznać dzień 30 m arca 1945 r., kiedy to Hieronim Skurpski przybył do Olsztyna jako delegat M inisterstwa K ultury i Sztuki w Warszawie. Form alny dokum ent powołujący muzeum i H ieronim a Skurp skiego na d yrektora placówki nie zachował się. Referat kończyła d ata 1 stycznia 1950 r. — wtedy sieć m uzealna została upaństw owiona, M uzeum M azurskie w Olsztynie stało się instytucją podległą M inisterstwu Kultury i Sztuki.
O losach m uzeum olsztyńskiego w latach 1950— 1995 mówił obecny jego dyrektor m gr Janusz Cygański. Scharakteryzował rozwój organizacyjny na przestrzeni czterdziestu pięciu lat, przedstawił problem y i osiągnięcia muzeum zarządzanego kolejno przez dyrektorów: H ieronim a Skurpskiego, Józefa Faj- kowskiego, Bogdana Kopydłowskiego, W ładysława Ogrodzińskiego, Jerzego Sikorskiego, a także pracę tej placówki już za swojej kadencji. D yrektor Cygański podkreślił wydarzenia dla instytucji ważne, np.: sierpień 1966 r., kiedy Muzeum M azurskie zostało podniesione do rangi muzeum okręgowego; rok 1975, kiedy reform a adm inistracyjna dokonała przewrotu w organizacji sieci muzealnej regionu i od 1 stycznia 1976 r. muzea województwa olsztyńskiego (podporządkow ane dotąd władzom powiatowym) przeszły pod zarząd i finan sowanie m uzeum w Olsztynie, (przemianowanego na Muzeum W armii i M azur), stając się jego oddziałami; zmiany lat osiemdziesiątych prowadzące do przekazy wania mniejszych placówek władzom samorządowym. D yrektor przedstawił również obecny stan organizacyjny M uzeum Warmii i M azur, tzn. sieć muzeów stanowiących jego oddziały, organizację wewnętrzną, sprawy kadrowe, adminis tracyjne i na zakończenie — najważniejsze zadania stojące przed instytucją w nadchodzących latach.
Dopełnieniem problem atyki związanej z działalnością M uzeum M azur skiego w pierwszych latach powojennych było wystąpienie mgr. Andrzeja Rzem połucha i jego referat „Pionierzy i zabytki. R ola Muzeum M azurskiego w ocaleniu spuścizny artystycznej W armii i M azur” . M gr Rzempołuch przed stawił kalendarium zabezpieczania zbiorów, począwszy od pozostałości po Heimatmuseum w zam ku olsztyńskim aż do listopada 1946 r., kiedy przejęto
kilka mebli i obrazy z pałacu Lehndorffów w Sztynorcie, obiekty z M iłom łyna i Osetnika oraz z pow iatu braniewskiego. Cytowane fragmenty wspomnień Cecylii Vetulani wprowadziły słuchaczy w atmosferę i problemy pracy w tam tych latach. Prelegent wspom niał także o archiwum fotograficznym tworzonym w tym czasie przez Zygm unta Drzewickiego, które do dzisiaj stanowi zbiór 0 wielkiej randze naukowej, szczególnie dla historyków sztuki.
W drugiej części pierwszego dnia obrad kierownicy działów merytorycznych M uzeum W armii i M azur w Olsztynie wygłosili referaty tematyczne dotyczące zbiorów w m uzeach regionu ze szczególnym uwzględnieniem zbiorów własnych. M gr M irosław H offm ann mówił o muzealnictwie archeologicznym. Wyraził obawy o rozwój archeologii muzealnej z racji braku zrozumienia dla tego typu badań ze strony olsztyńskich służb konserwatorskich. M gr Zofia Januszkiewicz przedstawiła zbiory historyczne i numizmatyczne; m gr B arbara M ichalska dokonała charakterystyki zasobów biblioteki muzealnej; m gr A nna Witczak- Kufel zapoznała uczestników sesji z rzemiosłem artystycznym; m gr Elżbieta Kaczm arek m ówiła o kulturze ludowej i pam iątkach etnograficznych; m gr M arian Szymkiewicz poświęcił swoje wystąpienie prezentacji stanu i perspek tywom m uzealnictwa przyrodniczego n a W armii i M azurach. W każdym z referatów znalazły się wspomnienia związane z pierwszymi latami powojen nymi i okolicznościami pow stania poszczególnych działów merytorycznych. Przedstawione zostały różne formy działalności działów od początku ich funkcjonowania po dzień dzisiejszy. Referenci dokonali również pokazu eks ponatów (slajdy) reprezentatyw nych dla określonych grup muzealiów. Miłym akcentem było przypom nienie nazwisk osób, które tworzyły muzeum olsztyńskie 1 przyczyniły się do jego osiągnięć naukowych. Wymienić należy przynajmniej kilka: M ichał Chom in — organizator biblioteki muzealnej, m gr Jerzy A n toniewicz — organizator D ziału Archeologii, m gr Izabela Sikorska-Ulfik, której badania archeologiczne w Reszlu i Pieniężnie pod względem zakresu i staranno ści należy uznać za wzorcowe i pionierskie w północno-wschodniej Polsce, m gr Włodzimiera Ziem lińska-O dojow a — twórczyni wysokiej rangi archiwum naukowego Działu Archeologii, Wacław Radziwinowicz, dzięki którem u obecny kierownik Działu Przyrody, m gr M arian Szymkiewicz, może myśleć o or ganizowaniu m uzeum przyrody, dr K am ila W róblewska — autorka wielu publikacji dotyczących sztuki dawnej regionu.
W prezentacji zagadnień tematycznych zabrakło wystąpienia m gr Anny Kunzendorf-Samulowskiej dotyczącego wybranych problemów związanych ze sztuką współczesną w zbiorach muzeum.
Pierwszy dzień obrad zakończył referat Ady Bogdanowicz oraz kom unikat mgr Ewy Siwczak — odm ienne w charakterze od poprzednich. A da Bog danowicz obszernie przedstawiła wybrane problemy z działalności oświatowej muzeum. Dotyczyły one, oprócz ciągłych niedomogów kadrowych, spraw wydawniczych, wystawienniczych, organizacji różnych imprez kulturalnych, zajęć muzealnych. Zagadnienia związane z gromadzeniem zbiorów, ze sposo bami ich pozyskiwania, z opracowaniem i udostępnianiem omówiła m gr Siwczak, główny inw entaryzator w olsztyńskim muzeum.
przebiegały pod kierownictwem mgr. R om ualda Odoja, kierownika M uzeum Bitwy Grunwaldzkiej w Stębarku oraz mgr. Tadeusza Kufla, dyrektora M uzeum Budownictwa Ludowego w Olsztynku.
Drugi dzień obrad rozpoczął m gr Andrzej Rzempohich referatem „M uzealne zbiory sztuki dawnej w rela q i do zbiorów sztuki regionu” . Następnie dyrektorzy i kierownicy muzeów z regionu W armii i M azur w kilkunastom inutowych kom unikatach prezentowali swoje placówki. M gr Tadeusz Kufel mówił o M uze um Budownictwa Ludowego w Olsztynku, mgr Barbara Cybulska odczytała informacje o M uzeum M ikołaja K opernika we From borku, przygotowane przez jego dyrektora m gr. H enryka Szkopa, m gr Izabela Mellin-Wyczółkowska przedstawiła skom plikowane dzieje M uzeum im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Kętrzynie. O egzotycznych zbiorach, pochodzących z misji prowadzonych na różnych kontynentach, bardzo interesująco mówił ks. Eugeniusz Śliwka. W spomniał również o okolicznościach powstania i funkcjonowaniu Muzeum M isyjno-Etnograficznego w Pieniężnie, które gromadzi pam iątki o takim właśnie charakterze. B arbara Grąziewicz-Chludzińska zaprezentowała Muzeum K ultury Ludowej w Węgorzewie, a Mieczysław Kulęgowski podzielił się wspomnieniami dotyczącymi pow stania Muzeum Ziemi Piskiej w Piszu. M uze um Feliksa Nowowiejskiego w Barczewie przedstawiła Elżbieta Gliszczyńska. Prezentację m uzeów zakończył interesującym kom unikatem m gr Zygm unt Filipowicz, który omówił trzy placówki: M uzeum K onstantego Ildefonsa Gałczyńskiego w Praniu, M uzeum M ichała Kajki w O gródku i M uzeum Reformacji Polskiej w M ikołajkach. Nie wysłuchano kom unikatu Zbigniewa Ewertowskiego n a tem at M uzeum Ziemi Lubawskiej w Nowym Mieście Lubawskim, bowiem prelegent nie przybył na obrady. Ostatnim punktem przedpołudniowej części drugiego dnia sesji, przebiegającej pod przewodni ctwem m gr Zofii Januszkiewicz, była dyskusja, w której głos zabrał kierownik Izby Pam iątek Historycznych w M łynarach, Tadeusz Balicki. Ten człowiek wielkiej pasji kolekcjonerskiej podzielił się z muzealnikami garścią wspomnień z pierwszych lat powojennych, kiedy rozpoczynał gromadzenie pamiątek. Zaprosił do M łynar na obchody dwudziestopięciolecia utworzonej przez siebie izby.
Popołudniow a część drugiego dnia obrad odbywała się pod przewodnictwem mgr. Andrzeja Rzem połucha. Rozpoczął ją kom unikat dotyczący społecznych placówek m uzealnych na terenie W armii i M azur, wygłoszony przez m gr Celinę Grabowską. Przedstawiła ona krótki rys historyczny powstawania i funk cjonowania kolekcji prywatnych, Izb Pamięci, Izb Regionalnych, Izb Pam iątek Historycznych, Punktów M uzealnych, Izb Pamięci Narodowej organizowanych w szkołach oraz społecznych i prywatnych muzeów. Omówiła także zbiory sztuki sakralnej regionu. Następnie m gr W ładysław Ogrodziński zaprezentował Towa- rzystwo Przyjaciół M uzeum utw orzone 15 m aja 1976 r., którego celem było m.in. wspomaganie działań M uzeum W armii i M azur w Olsztynie. Oprócz krótkiej historii TPM m gr Ogrodziński zrelacjonował działania tej organizacji na rzecz muzeum, np. finansowanie zakupu muzealiów, dotacje do wydawnictw i prze prowadzanych konserwacji obiektów, pokrywanie kosztów wyjazdów szkole niowych pracowników.
W dalszej części dorobek swoich placówek prezentowali kierownicy od działów M uzeum W armii i M azur w Olsztynie: m gr M agdalena Bartoś — Muzeum im. J. G. H erdera w M orągu, Jolanta M arschall — Galerię „Zam ek” w Reszlu, m gr Rom uald Od oj — Muzeum Bitwy Grunwaldzkiej w Stębarku, mgr M onika Ostaszewska — Muzeum M azurskie w Szczytnie (kom unikat przygotowała Stanisława Ostaszewska od lat kierująca placówką), mgr Edw ard Radtke — M uzeum w Lidzbarku W armińskim, mgr M ałgorzata Strzyżewska — Dom „Gazety Olsztyńskiej” w Olsztynie oraz m gr Alina Wierzbicka — M uzeum w Mrągowie.
Podczas dwudniowych obrad wygłoszono 30 referatów i kom unikatów dotyczących m uzealnictw a n a W armii i M azurach w minionym pięćdziesięcio leciu. Stanowią one doskonały m ateriał do podsumowania osiągnięć m uzeal nych i prognozow ania rozwoju tej gałęzi kultury. Referaty i kom unikaty w poszerzonych wersjach opublikow ane zostaną w „Roczniku Olsztyńskim” w tomie XVIII.