• Nie Znaleziono Wyników

Problematyka zasobów pracy w zarządzaniu przedsiębiorstwem

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Problematyka zasobów pracy w zarządzaniu przedsiębiorstwem"

Copied!
13
0
0

Pełen tekst

(1)!. [il!i' 597. ". 2003. Ekonomlcznel w Krakowie. Adam Szalkowski Kat.dra. Zarządzania. Zas.baml Pracy. Mariusz Latusek Ml,dxywydzlałowe. Studium Doktorancki.. biernatyka. bów pracy. w zarządzaniu przedsiębiorstwem l.. Wstęp. Zainicjowany w Polsce w kOl\cu lat 'lO. proccs restytucji rynkowego systemu ekonomicznego powoduje wiele przemian niemal w każdej dziedzinie życia gospodarczego i spolecznego. W przypadku gospodarki dominuj,! w jej makroekonomicznym wymiarze przedsięwzięcia zmierzające do zapewnienia rozwoju gospodarczego państwa, a na poziomie przedsiębiorstw obserwuje się wysiłki. których celem jest utrzymanie konkurencYJnej pozycji firmy. Zarówno skutcczność,jak i sprawność tych wysiłków zale7.y glównie od ludzi wykonuj,!cych powierzone im zadania w ramach spolecznego podziału pracy. Zatem to wła­ śnie ludzie zatrudnieni w firmach tworzą ich najważniejszy zasób, racjonalne bowiem wykorzystanie takich zasobów organizacji, jak kapital finansowy, informacje oraz kapitał rzeczowy w pełni zależy od potencjału tkwi,!cego w pracownikach. Oni to na poziomic bądź firmy, bądż gospodarki narodowej twarz,! jej zasób pracy. W rozważaniach dotycz'lcych zarz,!dzania tym zasobem dominuje problematyka racjonalnego wykorzystania potencjału pracy. W racjonalności tej eksponuje się zagadnienia zarz<]dzania tym potencjałem głównie w aspekcie celów-zad",\ firmy z uwzględnianiem potrzeb pracowników. Zawęi.anie ujęcia owego zarz:.}dzania do wspomnianych celów i potrzeb utrudnia dostrzeganie i rozumienie szerszego kontekstu problemów omawianego zarzijdzania w realnym świecie praktyki gospodarczej. Kontekst ten wi'lzać należy z makroekonomicznymi determinantami zarz'ldzania pracą, a zwłaszcza z jej demograficznymi oraz kulturowymi czynnikami. co znajduje szczególny wyraz w interdyscyplinarnym wymiarze pracy ludzkiej. W analizie tego kontekstu w niniejszym artykule.

(2) At/allJ S:.alkOlvJki, A-fariuJZ Lmllsek. niektó rych pojęć stosowan yc h w opisie i wyja śnienia problematyki zarz'ldzania zaso bami pracy. Wyek sponowanie wspomnianej interdy scy plinarno śc i. jak równ ież ta próba mogą stanowić przyczynek do rozwoj u dyscypliny naukowej coraz częściej określanej mianem zarządzania zasobami ludzkimi . zawarlo. również próbę uści ś lenia. 2. Praca a zarzqdzanle flrmq Sty mulowanie i harmoni zowanie d z ialań organizacji jako systemu onlZ zachowali pracowników w niej zatrudnionych to szczególny rodzaj zarządza­ nia. Wch odzą tu w g rę bowiem nic tylko kwestie efektywn oś ci tych działań. ale i stosunków między ludzkic h na rÓŻnyc h poziomac h organizacyjnych . Koncentracja uwagi na d z iałania c h sklania do interpretowania zarządzania jako procesu przedsięw z ięć jednostki lub grupy w celu koordynowania działali ludzi zmierzających do realizacji ce lów-zach"i nieosiąga lnych w działaniach indywidualnych . Dzialania te ro zpatrywane by wają tak w wymiarze strukturalno-technicznym. jak i humanistycznym. gdyż tworzą je zarówno ludzie. jak i środki . które czlowiek w swoim dzialaniu wykorzystuje. Wymiary te znajdują odzwierciedleni e w definicjach zarządzania. które maj,} charakter definicji no minalnych . realn yc h czy też projektuj1lcych . W ś ród tyc h definicji występują te naj bardziej ogólne. jak m .in . stwierdzenie. że zarządzanie to po prostu sztuka osiągania celów. Natomiast w szczególowym określeniu przedmiotu zarządza­ nia stwierdza się. że jest to "kierowanie działaln ośc ią przed s iębiorstwa; zbiór ogólnych funkcji regulacyjn ych i wszelkich dzialań zmierzających d o zapewnienia prze dsiębi ors twu ceJowego i efektywnego funkcjon owania przy użyciu zasobów. jakimi dy sponuje"IBolesta-Kukulka 1993 . s. 139J . Tak rozumiane zarządzeni e jest procesem. który przebiega wedlug schematu , który w klasycznym ujęciu obejmuje planowanie. organi zowanie . przewodzenie - motywowanie i kontrolowanie wszelkich obszarów dzialalnośc i organizacji. Ocena tej dzialalności wspiera się na kryteriach skuteczności i sprawności. Kryterium skuteclllości sprowadza s ię do takiego określania celów organi zacji. któryc h trafność odzwie rciedla się popytem na dobra produkowa ne przez firmę . Miernikami tej skuteczności moi.e być zarówno wzrost popytu na owo dobro. trafne decyzje kierunków ekspansji firmy. jak i utrzymanie zainteresowania rynku tym . co firma wytwarza. Sk utec zn ość posiada fundamentalne znaczenie w l.spekcie celowości istnienia organizacji . Wsze lkie bowiem inne przedsięwzięcia doprowadzaj'lec do sukcesów czy porażek mają swoje podstawy w trafn ośc i okre ś lenia celów. Skuteczność "jest kluczem do powodzenia organizacji . Zanim skupimy się na s prawn ośc i. musimy mieć pewność. że robimy wlaściwe rzeczy" ISlOner 1997, s. 241. Natomiast kryterium sprawności określają takie mierniki. za pomoC') których można oce nić racj onalność zużycia przydatnych i dostępnych zasobów w procesie realizacji wyznaczonych celów . Racjonalność tę. odwolując się do fizy-.

(3) ". :a.WJb(jw. 11 '. kalizmu. można porównać do maszyny. której pomiar sprawności określa stosunek zużytych środków do uzyskanych efektów. a wyrai.a się miarą procentową. W odni(!sicniu do organiz,lcji gospodarczej sprawność odzwierciedla się takim wykonawstwem ustalonych przedsięwzięć. prac i czynno ści. które powoduje najmniejsze zużycie niezbędnych środków . Innymi slowy sprawność w zarządzaniu to umiejętność wykonywania zadan metodami. które w aspekcie ekonomicznym są najmniej kosztowne. Wlaśnie ten aspekt sklania menedżerów do drohiazgowcgo ustalania metod racjonalnego wykorzystania zasobów. którymi gospodarka dysponuje . wymaga samo pojęcie zasobu. jego interpretacji .. zasób" to znaczna ilość. znaczne nagromadze-. W podjt;tych. rozważaniach wyja ś nienia. W dosłownej nie czegoś. zapas [Ma!.\' ,,!IJ"'"ik .... 1993. s . 984[. Ta najogólniejsza interpretacja zasobu bywa za\Vęi.an~1 i konkretyzowana zarówno w odniesieniu do jego przydatnośc i w określonej dyscyplinie naukowej. jak i do poszczególnych rodzajów zasobi.w. Aspekt przydatności w przypadku dyscypliny naukowej. jah, jest zarządzanie. sklania do okreSlenia zasobów jako wszelkich dostęp­ nych środków dl.ialania "o charakterze materialnym (relII resollrce.l').ludzkim (hllmall resollrce.l'). pieni,żnym (fil/al/cia! re.\·ollrces). symbolicznym (symbolic re.wllrces)" jBolesta-Kukulka 1993. s. 1421 . Wnikanie w treść omawianego pojęcia sklania do określenia typologii zasobów i ich slruktury. czyli ustalenia składników tkwiących wewnątrz określonego zasobu. W przypadku zasobów materialnych. określanych również jako rzeczowe zasoby organizacji czy wręcz jako kapital rzeczowy. odzwierciedlaje infrastruktura techniczna. Skladają się na nią budynki. maszyny. urządzenia. ciągi komunikacyjne. urządze­ nia lączności. pojazdy itp. skladniki materialnego zasobu organizacji. W ich zakres włączyć można nawet zasób w postaci surowców wykorzystywanych w procesach produkcyjnych. Niezbędnym zasobem przedsiębiorstwa jest kapital pieniężny (finansowy). Tworzą go środki pieniężne i papiery wartościowe. Natomiast zasób informatyczny. nabierający coraz większego znaczenia w z'lfz"dzaniu. sklada się zarówno z danych interesujących firmę. jak i systemu oraz sposobu ich gromadzenia i przetwarzania. Zbiór owych danych. czyli liczby i fakty odzwierciedlające pojedyncze aspekty rzeczywistości, tworzy zasób informacyjny. Jego polączenie z np . z bazą komputerową, programami i sposobami przetwarzania oraz udostępniania tworzy zasób informatyczny. Każdy Z<lsób wykorzystywany w gospodarowaniu można rozpatrywać w aspekcie jego uwarunkowali zewnętrznych i wewnętrznych oraz w aspekcie zachodzących w nim zmian strukturalnych. W przypadku wspomnianych zasobów materialnych ich uwarunkowania zewnętrzne dotyczą glównie postępu technicznego . Jego ciąglość i dostęp do niego organizacji oraz jego dccyduj;lce znaczenie pośród innych czynników Wl.fostu wydajności pracy sprawia. że racjonalnie zarzi.)dzana organizacja gospodarcza zwraca szczególnq uwagi.,: na wdrażanie innowacji technicznych. To wdrażanie jest howiem niezbędnym.

(4) Adam S:.olkm-vski, Marius:. [...<.l1 lł st'k. warunkiem umacniania pozycji na rynku, Spełni eni e tego warunkujesl m ożliwe tylko wówczas. gdy pozostale zasoby. to jest: finansowe. ludzkie i informatyczne wchodzą w wzajemne sprl.~żcnia. które wyznacza funkcja ce lu organizacji, Bywa nią wzmiankowana pozycja na rynku. któ,,! ulrw;"a si" na drodze sprawIlości i skuteczności działania .. t Zasoby ludzk ie. Zasoby informal yc:t.flc. "r Efc kl yw nosć. Z<lsoby rin:.lll!iowc. /'~ -. Rys . I . Sprzę}.cnia. międ zy. Za~oh y. _... rlcanwc. zasobami organi zatji a jej cfcktYWllosci'l. ZrbJlo: opracowilllit' wl;t:-.nc.. Zgodnie z prawami natury. jakby w konsekwencji przekształcania się energii w materie . następuje fizyczne i moralne zu żywanie się zasobów organizacji. Problemat yka tego z u źywa nia się i racjonalnego nimi gospodarowania jest przedmiotem badań ekonomii. W badaniach tych chodzi o ukazanie związków przyczynowo-skutkowych pom iędzy zjawiskami gospodarczymi oraz wplywu określonych czynników na procesy gospodarcze. Wi e lość i rói.norodność tych czynnmików stanowi pochodn;j zasobów oraz ich wlaściwości endogamicznych i egzogamicznych. Te pierwS7.e wlaściwości odzwierciedlajq struktur, zasobów i stanowi'l o ich specy fice , Natomiast właściwości egzogamiczne ksztaltowane Sil przez otoczcnie (środowisko). w klóry tkwiq dane zasoby.. 3. Demograficzne uwarunkowania zasobów pracy W analizie zagadnicll demografi cznych zwi<.)zanych z omawianą problema ·. tyk,! zarZijdzania nale ży podnieść kwestit; różn ic poj,ciowych pomit;dzy zusobami pracy a zasobami ludzkimi, W literaturze przedmiotu wystt;puje bowiem nadmiar swobody w zamienn ym stosowaniu tych terminów. co zaciemnia badane obszary i gmatwa mo ż liwo ści naukowej anali zy racj onalizacj i wykorzy stania tych zasobów zarówno na szczeblu c ałej gospodarki. jak i w mikroskali czyli w przcdsi,biorstwie..

(5) ,. 1\'. ••. Zasoby ludzkie to po prostu wszyscy mieszkalicy danego kraju. To ludność z,lmieszkała na o kreślonym obszarze, który m oże mieL' wymiar admini stracyj ny, gcografkzny. gos podarc zy. a nawet i po lit yczny . Stosuj,!c w naubch ekonomicznyc h pojęc ie "zasoby ludzk ie" na ogóll~lczy si ę je zarówno z moż liwośc ią i sposobem ich spoży tk owan ia w procesach gospodarczych. jak i wykorzystania efektów tych procesów do zaspokajania potrzeb ludn ości. Zatem omawiany zasób . w przcciw ielistwie do wszystkich innych zasobów gospodarczych. ma wyraźnie podwój ną funkcję . Raz wys tępuj e w roli czyn nika produkcji , a innym ra zem w roli konsumenta . Ta konsumenc ka rola zasobów ludzkic h odnosi s ię do wszystki ch micszkaticów danego kraju. ponieważ kons umentami lego, co wytwarza gospodarka narodowa jest cała ludnoś(" zami eszka ła na terenie kraju.. Natomiast tylko czc;ść tej ludn ośc i moz.e brać aktywny udzial w procesie produ kcji dóbr i us lu g. Wla ś ni e ta cz ę ść ludn ośc i tworzy zasoby pracy . W ich realnym wy miarze " I to lud zie. którzy "I zdolni do pracy i są zatrudnieni bądź wy ra żaj'l go to wość dobrowolnego podj c;c ia pracy. Zdol no ść tę wyznaczaj,! ramy norm prawnych okrdlaj'lcych grani ce tzw. wieku produkcyjnego lub inaczej aktywno ści zawodowej oraz poziom zdrowotności ludności w tym wieku. Na ogól wiek produkcyjny ustala się w przedziale od 18. do 65 . roku życ ia . Ta granica bywa często różnicowa n a wed lug kryterium pici b'ldż te ź wykonywa nego zawodu . P os ługuj ,lc s ię prz ykładem pol skich rozw iązań prawnych w omawianej kwestii. górna granica wiek u owej aktywn ośc i ustal ona zos tała na 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn . Natomiast w odniesieniu do zawodu stwierdzić można ograniczanie tego wieku na niższym poziomie z uwagi na specy ficzne wy magania stanow iska pracy . W grę wchodzą lu zwlaszcza te zawody, których wykonywanie wy maga wyso kiej s prawnośc i fi zycznej czy psychomotorycznej pracownika. Przykładem może być zawód górnika , żo lnie­ rza zawodowego , pilota. policjanta. W zawodach tych poza krótszym wiekiem zdo ln ości do pracy określone zos tają równ ież niższe limity lat pracy upow aż­ niające do św iadczeni a emerytalnego . W przy padku po licjanta świadczenie to przyslu guje ju ż po 15 latach pracy . W sprzężeniu ukazanym na rys. I nic uwidocznia się szczególna rola zasobów ludzkich. rozpatruje się ją tam bowiem w aspekcie funkcjonalności wobec prod ukcji i efektywności ekonom icznej o rganizacji , co oznacza uję c i e przedmiotowe tyc h zasobów. Wyn ika to stąd. że wzg lędem efektywności wszystkie zasoby mają charakter narzędz ia . a zatem są traktowane instrumentalnie . Jednakże zasoby pracy to przede wszystkim ludzie , dla potrzeb których gospodarka jest organizowana i funkcj onuje. Z uwagi właśnie na te potrzeby eksponuje się problematykę humanistycznyc h i demograficznych uwarunkowali zarz,ldzania zasobami pracy. Stwierdzi ć nal eży bowiem, że ani gos podarka , ani jakakolwiek organizacja nic stanow i'l autotelicznej wartośc i . Najdobitniej kwestie tej autotcliczno śc i ujawniaj ą się w analizie relacj i między ekonomią a celami spolecznymi, co stanowi tworzyw o socjoekonomii. O randze tych relacji ś wiadczy fakt, że bywaj ą one przedmi otcm rozwa Ż ali wielu ekonomistów, w ty m rów -.

(6) AdaHl S;:a l kol\'.\'ki, Maril/ .c:. /1 lf/l Sl'k. ni eż. i laurea tów Nagród Nobla . Chod zi lU nie tylko G. Beckera czy T.W. Schult -. Z'I . O s i4gni ęcilt. w analizie pu)hłcmów socjockonomicznyc h stanow ił y podslawc; do przyznania tyc h nagród IV 20()O r. dla McFaddena i I-Iec kmana. Dem og raficzne aspekty zarZ:ldzani a zasobam i pracy oznaczaj'l p otrzebę Zlllłjolll ośc i i u wzg l ędniania w dccyz.ia~ h w sfe rze zarz.)dzania tyc h Ijawisk. które stanow i'l przedmiot demografii. Opisuje ona i baua populacje; w aspek cie jej li cze bno ści . struktury i rozmieszczenia przestrzennego oraz zac hodz::Il'C w niej zmiany. Skbdnikami tyc h zmian S'I urodzenia, zgony, plodno ść i migracja ludllo~ci . Sz..:rszc uj ęc ia demograficzne odnosz~ł sit; do opi su ludn ości w aspekcie taki c h cec h,jak zdrowie, wyksztal cenie i kwalifikacje. W analiz ie demografic znej uw zg lędnia s ię informacje uzyskiwane za pomoq takich narzęd zi badawczych stosowanych w (kmografii,jak współc zy nniki : urodzeli . przyrostów naturalnyc h i rzeczyw istyc h, reprodukcj i ludn ośc i , zgonów. Wspólczynnik u rodzeń okreSia n)' jest stosunk ie m lic zby lII'odze,i do calkow itej liczby lud'lO.~c i i na ogól ukazany jest w promilach, czyli w przelic zeniu na 1000 ludnośc I . Przyrost naturalny ludnO ŚC I uk azywany jest również w promilach i wy ra ża n', ż ni c~ po mi~d zy liczb" u rod ze ,i a lic zb" zgonów . Natomiast przyrost rzeczywisty ludn ośc i lIwzgl~dllia jeszcze saldo migracji. Z punktu wid ze nia tworzenia się i wykorzystania zasohów prac y najważ­ niejsze kwcstie demografi czne dotyezij aktualnej liczby urnuze,i , rzeczywisteJ i prognozowanej liczby ludności w wieku produkcyjnym jej zdrowia o ra z liczby lat obowiijzkowej nauki szko lnej. Przykladem m oiJ iwości i potrzeby wykorzystania danych statystycznych dla oma wia nego zarzijdwnia jest informacja () li czb ie urod zeli, co wplywa na liczebność poszczególnyc h roczników ludnośc i . Liczba urod ze,i stanowi niczbędn~ inf()rmacj~ do planowania przebiegu procesów zastępowalności pokoleti w wieku produkcyjnym. Ponadto w analizie przebiegu tych procesów odkrywa s ię prawidłowości istotnie ważne rów ni eż w zakre sie zarządza nia zasobami pracy. W grę wchodzij tu zwlaszcza zaobserwowane zw iijzki i współzależno ­ ści pomi ędzy rozwojem gospodarc zy m a inwestycjami w k ształcenie dzieci ("dzieci stanowiij potencjal przyszlych zasobów pracy, kt óre S'l niezbędne do ekonomicznego rozwoju" IGolinowska 1994. s. 125 D. C hodz i t u za rów no () dostarczenie d zieciom wiedzy przy uatnej w ich przyszłej pracy zawodowej , jak i kszta łtowanie potrzeb, które mog'l hyć zaspokajane na drodze ic h rozwoju. Dostarnc nie tej wiedzy, czyli edukacja dzieci i mlodzieży na coraz wyższym poziomic jest przcds ie;w l.i ęcic m kosztownym, ale niezbędnym. W śr(,d ekonomi stów przeważa pogł:jd , że konieczność ed ukacji jest nieuc hronna . Niektórzy z nich I ~cz" wzrost gospodarczy i poprawę poziom u ży cia ludnośc i ze spadkiem przyrostów natu raln ych. Obserwuje si" że os i"gany do pewnego poziomu przez rodzinę cora z wyższy dochód jest jedny m z czy nników zmniejszania liczny d zieci w tej rodzinie . Są one bowiem coraz częśc i ej traktowane jako normalne .. dobra". kt órych wartość' mo że wzrastać w miarę ponoszonych na ni c nakladów, a te u zależnio ne " , od strumienia dochodów . Jeśli doch,',d wzrasta,.

(7) Proh/t'uultyka :a.w b( )w pracy \\' :ar:ąd:.al1itl .... rodzice optuj,! na rzecz "wyl.szcj jakości dzieci". co identyfikuje się z ich lepszym zdrowiem i wyżSZ<l edukacją. alc zarazcm z ich mniejsz,! liczb,!. Specyficzna "cc,,,," dzieci wzrasta zaledwie w znikomym stopniu. bio,,!c pod uwagę koszt y bezpoś rednie dotycz;)CC zapewnienia dzieciom biologicznego rozwoju . Natomiast znacz;)co wzrasta ona w aspekcie wymagJri ich kS/Jałccnia oraz kosztów alternatywnych. jakimi są szanse na uzyskanie przez kobiety dobrze płatnej pracy oraz czasu. który należy poświęcić na wychowanic dzieci. Uwzględnione tu uwarunkowania s prawiają. że "koszt i cena" dzieci staj'l się alternatyw" dla dóbr materialnych. nawet takich jak samochód czy komrortowy dom IBecker 19921. Ukazane zalóno śc i pomiędzy wybranymi zjawiskami demograficznymi a gospodarką mają istotne znaczenie w procesie ksztaltowania zasobów pracy. Wiedza o tych zależno śc iach jest przydatna zarówno dla instytucji funkcjonujących na rynku pracy. jak i dla zarządów firm. Onc to howiem . uwzględniaj"c w podejmowanych dccyzjach dotyc/.:!cych personelu nic tylko lokal n,! s pecyfikę procesów dem ograficznych. ale i zjawiska w makroskali, zwiększają w perspektywie strategicznej szanse firm na przetrwanie . .. I rozwoJ. Ważnq kwesti~) zarz4dzania zasobami pracy jest wzmiankowallY poziom zdrowotności ludności. Oczywistość tej kwestii ujawnia stwierdzenie poety .. szlachetne zdrowie. nikt się nic dowie. jako smakujesz. aż si9 zepsujesz". co sprawia. że o zdrowiu i potrzebie profilaktyki najwięcej wiedz,! i rozprawiaj~ ludzie chorzy. Z uwagi na fakt. i.e ich udział w zasobach pracy jcst relatywnie najmniejszy. trudno omawianą kwestię wyeksponować na miejsce czo łowe w hierarchii ważności omawianych problemów . Problemy te rozdrabniaj'! si" w aspekcie koniecznośc i indywidualnego podejścia do każ.dego przypadku c horoby pracownika. Odczuwa je bowiem jednostka. czlowiek-- pracownik. Jednakże tak w indywidualnym wymiarze.jak również w sumarycznym ujęciu problem zdrowia całej ludności . a nic tylko tych tworzących zasoby pracy. jest problemem kluczowym w każdym jego wymiarze . Wymiar ekonomiczny odnosi się do kosztów ochron y zdrowia zasohów ludzkich. W odniesieniu do zasobów pracy koszt ten jest podwójny. gdyż tworzą go wydatki ponosl.One na przywracanie do zdrowia chorego pracownika oraz koszty zwi~lzanc z. ahsencj:! chorobową w pracy. Koszty te znajdują odzwierciedlenie w składkach na ubezpieczenie. zdrowotne. które ponosi przedsiębiorstwo. oraz w wydatkach na ochronę zdrowia. które ponosz:, gospodarstwa domowe . Zaledwie sygnalizowane problemy syntetyzuje stwierdzenie. że .. w podejściu właściwym dla polityki zdrowotnej pytanie o społeczny koszt. a więc () realność działań mających kształtować stan zdrowia w zamierzony sposób. z pewności:II11U s i być stawiane najednym z pierwszych miejsc" 1Wlodarcl.yk 1996. s. 1011 . Jego ranga uzasadniona jest nic tylko wzgl~dami ekonomicznymi. ale przede wszystkim tym. że stanowi ono aUloteliczlH) warlośl' LIla kai.dego człowieka. Jednak w zarz"dzuniu zasobami pracy wzgl~dy ekonomiczne eksponuje si9. gdy ż po prostu stanowi" składnik racjonalnego procesu decyzyjnego..

(8) Adam S':alkOlvski , Marius: Lalllsl>k. a s kalę problemu w tym procesie uka zuj'l dane obrazuj'lee li cz bę oraz ud zial aktywnych zawodowo (zatrudnionych) w polskiej gospodarce i w tym samym ukbdzic problem ilości rent. a także liczby dni ówek nieprzepracowan yc h z powodu chorohy pracownik ów . Na podkreślenie zasluguje fakt, iż w nieodleglej perspektywie czasu również i w be zw zg l ę dnym wymiarze zasobów pracy nasl'lpi zmniejs ze nie w Polsce lic zby ludno';ci zdolnej do podjęcia pracy. Obecnie bowiem przyrosty natural ne ludności w Polsce oscyluj'l wokól zera, a czas obo wi"zkowego nauczania ml odzieży zostaje systematycznie wydlui.any. Ponadto coraz więc ej mi odzieży podejmuje naukę na poziomie wyższym, co automat yc znie przesuwa pocz'ltck akt yw ności zawodowej na 25 rok życia, tym samym znaczenie zmniejszaj"c lic zbę lat tej aktywnośc i . Kurczenie się zasobów pracy w wymiarze liczby lud nośc i zdolnej do podejmowania pracy zostaje rekompensowane jakośc i 'l tych zasobów. Jak już wskazano, ich ważnym skladnikiem są umi eję tności i kwali fika cje zawodowe tej ludności . Właśnie wydlu żanie czasu obow iązkowej edukacj i i zw i ę k szani e sil' ws ka ż nika sc holaryzacji rosn'lce naklady pr zed s ię­ biorstw na doksztalcanie perso nelu upoważniają do pogl"du o rozwoj o wym charakterze zmian w polskich zasobach pracy. Pogląd ten nie 1110że byt, iden tyfikowan y z oceną polityki ludnośc i owej pa,\stwa .. 4. Interdyscyplinarny wymiar pracy Ukazane w uogólniaj'lcym wymiarze dem ograficzne aspekty zarządzania zasobami pracy zaledwie sygnalizują wielow'ltkowość zagadnienia pracy ludzkiej. Fakt jej dominującego znaczeni a w życiu czlowieka, a zwlaszcza zwi"zek z tym, co stanowi ist otę jakiejkolwiek jego działalności, powoduje, że obowiązki czlowieb wyznacza ne zajm owanym stanowi skiem w społecznym pod ziale pracy nie mogą zostać jednoznacznie i ostro oddzielone od róż nych płaszczyzn tej działalności. Wręcz przec iwnie , zazębianie i nachodzenie na siebie tych plaszczyzn oraz uznanie ich za determinanty życia pracownika stanowi warunek skuteczności zarz'ldzania zasobami pracy zarówno w mikro-, jak i w makroskali. Zatem przekonanie o wielowątkowym charakterze pracy ludzkiej przypisać należy do arsenalu pod stawowej wiedzy o tym zarząd za niu. Zlożon ość i bogactwo problemów pracy ludzkiej czy ni ją fa scy nującym i w c i'lż aktualnym przedmiotem badawczym. Zlożoność ujawnia się ju ż. na ctapic jej definiowania. W nurcie chrześcijaoiskiej etyki o kreśla się pracę "jako wspóldziałanie czlowie ka z Bog iem w tworzeniu nowych do s konalośc i bytu , wspó ldziałanie w tworzeniu dobra" IMajka ł 982 ,s, 139J. Z ko lei w prakseologicznej koncepcji pracy, i to tylko uw zg lędniaj 'lccj aspckt czynnościowy, pracę okre ś la s ię jako wszelki splot czynów maj~cyc h charakter pokonywa nia trudno ści dla uczynienia zadość c zyimś potrzebom IK otarbi,iski 1973, s. 88J . Natomiast w przeciwieństwie do tych szerokich interpretacji pojęcia pracy jej definicja prawna zostaje zawężona do wyspecyfikowanych przy miotów . Z"Ii-.

(9) :..a ,w!J(JU' ~.~~'2~ ~:'.."..'!'.:.:.~_______. ___ ___. cza się do nich : podporz'ldko wanic w pla szczyź nie um owncj. skooperowanie. świa,k zc llia. odp latność polilczona z ryzykie m gos podarczy m pracodawcy . ci'lglość ś w iad ­ czenia pracy Piątkowski 1994. s. 15 1. Pra cę ludzk'l ro zpatryw ać m oż na równ ież w bliskich sobie wymiaral:h fizjologiczno- medycznym oraz fizycznym. Fizjologiczny wymiar odnosi się do rea gow ania poszczególnych narzqdów. lIczasowicnic i umiejscowienie pracy. osobisty charakt er jej. I. i ukladów funk cjonalnych organizmu ludzkiego w jego środ owis ku pracy. Zate m przedmi otem zainteresowania fizjologii pracy jest wplyw wykonywanych czynnośc i w obrębie stanowiska pracy na stan tyc h narząd ów i ukladów.. W sytuacjach niekorzy stnego. \v pływu ,. co ma rnicj scc szczcg()Inie w pracach. u ciąż liwych. i szkodliwych dla zd rowia. pojawia się medycyna prac y. Z kolei fizyczny aspckt pracy ludzk iej. w znaczny m uproszczeniu. sprowadzić można do zjawisk i procesów przyrod ni czych . j ak ie towarzysz'l działalności czlowicka określanej jako praca . Egzemplifibcj" tego ujęcia jest wydatek e ne rg e tyc z -. ny organi zmu pracownika niezb\;dny np . do wykonania ok reślonej czyn n ośc i na stanowisku pracy i zwiqza nc z nią pokonywanie oporów materii, pojawieni e s ię zjawi sk tarcia. ciśnienia , napi\,cia itp ., a mOl,liwych do pomiaru i ujęć w formuly oraz prawa fizyki . Ten fizyczn y aspekt prac)' od nosi si~ w zasadzie do jej przedmi otów. a z rzlowiekiem ł~czy go fizjologia pracy. W opisie oraz wyjaśnianiu przebiegu procesów pracy jej istota najc zcści ej bywa sprowadzana do sprzę żenia potrzeb czlow ieka z jego dzialaniami . Sprzę­ żen ia te najpelniej ukazuje socjoekonomi czne ujęci e pracy. Okreś la się ją w tym kontek śc i e jako celowe dzialanie zmie rzaj')ce do za spokojenia po trzeb na drod ze prze k ształcania za sobów przy rody w dobra. W definicji tej celem i sensem dzjalania jest zamierzenie ()s iiJgni~cia czegoś użytecznego przy zastosowan iu zdolnośc i. umiejętn ośc i i możliw ośc i czlowieka. czy li jego sil psychofizycznych. W tym przypadku u ży teczność pozostaje funkcj 'l potrzeb ",Iowieka. Kojarzenie jego pracy glównie jako warunku egzystencji wymaga ujmowania jej w btegoriac h aktywno śc i . Praca w tym ujęci u wydaje s ię sy no nimem takich terminów. jak czyn ność . dzialanie. m ozó ł. robota. trud . zajęcie. Pozostaje ona wówczas przeciwielistwem takich pojęć. jak rozrywka. oupoczynek. zaba wa. Polski źródł os l ó w pracy wywodzi sil' z j<;zyka czeski ego. w którym te nnin praclly znaczny lll .in. ciężki . W naszym języku funk cjonuje równi eż synon im omawianego pojęc ia - ",/JO((l . W j, zy ku rosyj skim odzw ierciedla on desygnaty harówki . patiszczyzny. a slowo mI> oznacza niewolnika . Można domniemywa':. że przyjęte w ję zyku pol skim o kreśleni e praca kojarzone jest naj częściej z c ięż­ kim wysiłkiem. mozolem.trudem realizowanym w pocie czola. W humani stycznym ujęc iu pracy wynika ona nic tylko materialnych pot rzeb czlowieka . Stąd te ż różnorodne jej definic je i przypisY'V<llle cele powodują. 7.e praca jest przedmiotem zainteresowania fil ozofii. doktr yn s połeczn yc h . systemów relig ijnyc h i szeregu szczególow yc h dyscyplin naukowych. W ś ród tych współcześnie zróż nicowanyc h ujęć. integ rujący. pracy. można wsk.l zać. na ich wsp('llny,. te ujęcia w'ltek . Jest nim fakt. że praca. stanowi'lc specyficzny spo-.

(10) Adam. sób zaspokajania potrzeb lud zkich , staje cz lowicka .. 5.. się. S;:.alkoł1'sk i .. zarazem. Mor;ur::. JAllus(>k. wewnętrzn'l. potrzeb". Zarządzanie pracą. Ten uproszczony przegl'ld ujęć pracy ludzkiej ma na celu zar'-,wno ukazanie jej wielopłaszczyznowych aspektów,jak i wielkiej z łożoności materii. Owa zło­ żoność sygnalizuje prohlem o kre ś lon y jako zarzijdzanie praC<) . IstOl;) bow iem tego problemu jest nie ty łko e fekt ywne ekonomiemie wykorzystanie pote ncjalu pracy, ale i ci',gl ość przedsięwzięć organizacyjn yc h lagodze nia sprzeczności pojawiajijcych się między prac" interpretowaną w kategorii rozwoju czlowieka a pracą jako sposobem zaspokajania ludzkich potrzeb. W problemie tym ujawniaj" s ię tak liczne wqtki, że nicmożli wośc iij jest pelne ich wyjaśnienie i jedno-. znaczna interpretacja. Ta wiełow'Itkowość pracy łudzkiej znajduje odzwierciedlenie w nauce, czego dowodem jest jej nurt pozna wczy określony mianem dysc yplin y ergo logi cznych . C h oć wykraczaj" one poza zakres wijsko interpretowanej prac y, to jednak w systemie nauk ergologicznych okolo 90% twierdzeli mieści si~ w ohrę­ bie nauk o pracy IZiclcniew ski 198ł, s. 58-671. W systemie tym na po ziomic naj szerszych uogólnic" i abstrakcji znajdują s ię między innymi prakseologia oraz teoria organizacji i zarządzania. Na ś rednim poziomie abstrakcji, wymicniaj'lc tylko niektóre dyscypliny naukowe, usytuowane są takie,jak: ergonomia, psych olog ia pracy, socjołogia pracy, pedagogika pracy, Natomiast najniższy poziom abstrakcji w obrębie I",uk ergołogicznych obejmuje swoim zakresem każdą dająq się wyodrębnić branż.ę czy wręcz jednostkę organizacyjną gospodarki narodowej, której istnienie i funkcjonowanie zależy od tego, czy wre w niej pra ca i czy s ię ją efektywnie wykonuje . Analizuje s ię zatem wszelkie proble my pracy, jakie pojawiaj'l się np . w przed s iębiorstwach przemysiu maszynowego, budownictwa, transportu itp., ale w tym samym zakresie poddaje się analizie prace w firmach świadczących uslugi niematerialne. Ukazany zarys systemu nauk o pracy człowieka stanowi punkt wyjścia do określenia, czym jest zarz'ldzanie praCij . W określeniu tym przyjąć nale ży założen ie , że praca jest działaniem będąc ym funkcją cel u organizacji, w której pracę się wykonuje oraz założenie potrzeby scalania w jedną całoś ć efektów pracy lud zi zatrudnionych w ramach c hlglc poglębiające go s ię spolecznego podziału pracy . Za lożeni a te uzupelni ć trzeba stwierdzeniem, że ową pracę wykonują ludzie, których dzialania dete rminowane s'l ich po trzebami . Wychodz~,c z tych zalożeli, zarz'ldzanie praq , w szerszym znaczeniu, okrdli ć można jako procesy decy zyjne zmierzaj'lce do koordynowania i integrowania działań ludzi reali zowan yc h w ramac h spoleczncgo podzialu pracy . Podział ten warunkuje owe Jzialania zarówno na poziomic firmy i gospodarstwa domowego, jak i gospoda rki narodowej. Na każdym z tych poziomów zar"ldzanie praC<) nic mo że odnosić s i~ wy h,eznie do jednostki, gdy ż istota zarządzania, kryj'lca się.

(11) · :.asolmw. H'. :llr: lJd:ul1ill .... w jej podstawowych funkcjach. dotyczy określonego zasobu. W odniesieniu do pracy jej zasób to ludzie dzialaj'lcy na rynku pracy. zarówno już zatrudnieni. jak i poszuk ujący pracy. W w ~ ższy m ujęc iu zarządzan ie pracą dotyczy takiej d z ialalno śc i kierowniczej . która tworzy warunki do reali zacji zadali pracowników i ich rozwoju . Chodzi tu o sterowani e procesem pracy za pomoc'l trafnych decyzji dotyel.'lcych doboru pracownik ów. rozmies zczcnia ich w zespole i takiego planowania ich dzialaJi. ahy reali zacja tego procesu byla możliwa przy najmniejszych nakladach ś rodków rzeczowych i pracy żywej (cele ekonomiczne) oraz aby decyzje tc tworzyly warunki do spclnicnia oczekiwali pracownik ów (cele spoleczne) l.Jasil]ski 1999. s. 91. Maj,!c na wzg lędzie zasób pracy. zurz ądzanic nim odnosi się zarówno do pracowników firmy. ludno ści zdolnej do pracy. jaki i do kapitalu tkwi 'lcego w czlowieku. Zatem zarz'ldzanie pracą jest fakt yczni e sy nonimem pojęcia .. zarqdzanie zasobami pracy" . Tak zdefiniowane Zafl.<ldza nie zasobami pracy ukazuje dwie jego najwa ż­ niejsze plaszczyzny. które od nie ść można do celów- intersów organizacji oraz pracowników. O ile jednak cele- interesy pracowników na ogól reali zuj'l się w obrębie organizacji ich zatrudniaj'lccj , to z kolei jej cele maj'l szerszy wymiar i determinowane byw aj'l sy tuacją i st niejącą w otoczeniu firmy. Tym samym jednak pośrednio i sytuacja pracownika u zależni ona zostaje od sytuacji firmy. Jednak że pomimo istotnego wplywu czynników zew nętrzn yc h na tę sy tuację. proces koordynowania i integrowania celów oraz dzialal] ludzi z celami organizacji jest kształt ow any w jej obrębie. Wówczas wewlHltrzorganizacyj ny aspekt z arządzania pracą s prowadzi ć można do obszarów zadani owych za rząd za nia personelem. co spotyka się w literaturze podmiotu , ale bez próby teoretycznego rozwinięcia koncepcji zarząd za nia pracą lOlek syn 19921 . W próbie tej nale ży wskaza ć. czy m ono r ÓŻ ni się od zarz'ldzania perso nelem czy zasobami ludzkimi. Przede wszystkim specyfika zarządzania praC<! polega na silnym wyeksponowaniu jego zwi'IZków z rynkiem pracy i z kapitałem. Związki te w y magają podkrcś lenia szerszyc h uwarunkowal] zarząd za nia praC<) . w tym zwlaszcza czynnika w postaci zw iąz ków zawodowych. Eksponowa nie róż nic nie m oże przesł onić faktu znacZ<lcych podobi clistw czy wręcz nawet identyczności z desygnatami pojęć zarZ<ld zanie personelem czy zasobami ludzkimi. W tym pierwszym pojęciu pelna zbieżność występuje. gdy analizuje się problematykę zarz,!dzania pracą w obrębie firmy . Z kolei znaczna zbież ność ma miejsce wobec zarządzania zasobami ludzkimi wówczas. gdy koordynacja dzialali zw anych pracą dotyczy ni c tylko personelu. ale i klientów firm y czy jej współudziałowców (interesariuszy). a zwlaszcza kooperantów. Problem owej koordynacji ujawnia Si9 szczególnie w harwardzkim modelu zarząd z ania tymi zasobami 1Rybak 19981 · Wspolllniane wcześniej za lóno śc i i sytuacje powoduj'l. że naukowe uj9cie za rządzania zasobami pracy wymaga jego równomiernego wsparcia na procesach rozgrywaj'lcych się w makroskali.jak i w mikroskali. co stanowi podstawowy parady gmat tego zarz'ldzHnia. Niezbędność te go wsparcia implikuje.

(12) Adam S:.atkowski, Marius:. Lallisi>k potrzebę sięgnięcia. do niekollwencjonalnalnych narzędzi badawczych . Wśród nich na uwagę zasługuje koncepcja określona jako teoria średniego zasięgu IMcrton 1982. s. 60- 91]. Jej istota sprowadza s ię do ukazywania wzajemnych zwi'lzków pomiędzy zjawiskami i procesami zachodz,!cymi w sbli makro i mikro. W odniesieniu do zarqdzania pracą !Coria ta wydaje się być przydatna w kilku wymiarach. W grę wchod"1 takie wymiary. jak cele firmy. potrzeby pracownika i ich determinanty. W odniesieniu do celów uw zg lędnia ć nalóy glównie te czynniki. które decyduj,! o przetrwaniu i rozwoju firmy. Z kolei wobec potrzeb pracownika wspomniana teoria nakazuje uwzględniać równie ż. i te czynniki. które wplywaj,!c na zachowania pracownika. pochod z'l jednak spoza pola środowiska pracy zawodowej. Chodzi tu przede wszystkim o wplywy kręgu kulturowego i grupy odniesienia. Nic można w wykorzystywaniu wzmiankowanej teorii pomijać faktu . że praca maj'lc wymiar spoleczny oraz ekonomiczny zatacza swój teleologiczny krąg od czlowieka. który ową pracę inspiruje i wykonuje. do tego samego czlowieka. który owoce tej pracy konsumuje. Zatem personalist yczny wymiar pracy. którego efektem jest dobro . W!;Icza się w proces zarządzania nie tylko praq, ale i organizacją. Staje się ono wówczas znaczącym czynnikiem skuteczności i sprawności tego zarzó.jdzania . Nic tracąc l. pola widzenia tego dobr". należy jednak podkre ś lić rakt. że miary skuteczności i sprawności ekonomicznej majoryzują wymiar spoleczny zarz<! dzania zasobami pracy. Nahicra on większego znaczenia po przekroczeniu odpowiedniego progu poziomu życia ludnośc i . Literatura BoJcsla-Kukulka K. [19lJ31, Maly stownik I1wf/cd:'t'ra, PWE. Warszawa . Beckcr G. [19921. Ekol1ol1lic::'IUl ll'oria :'lIchowmi lud::.kich, PWN. Warszawa. Golinowska 5 . 11994 1. Pohlyka .\1Wh'c:'11lI !'(Uh/w(l. li'. go:;poc/arcl' rynk owej. Wydawniclwo. Naukowe PWN, Warszawa. KotarbiIiski T.11973J, Traktat o dohrej ro/)OCil'. Ossolineum, Wrocław . Majka J. 119821. Etyka życia go.\podarc::'l'f.:o. Wrocław . Maly JloWllik j,':yka potJk;{'KO 119931 . pod red . S. Skorupki, PWN . Warszawa. Merton R. i 1982 j, Tl'or;(I ,\'(J(j% g iC:llo i sl flik Wrll s!,o/i'c::'IIa. PW N, Wurszawa. Oleksyn T. 119921. Praco i I'hlClIlt' ::.ar:ąd : afliu, .,Novaprcss" SA. Warszawa. Piątk ows ki. J. I 1994),. Wl'rmł'luJ::' (' I/;e do prawa .\"(0.';1111101 pracy. Toruń .. Stoner J.. Frccman R. , Gilbe rt D. ! 1997/. Kit>rol\'llll;(', PWE, W"lrszaw<I. W łouarczyk C . 119961 . Jloli lyka :"1'OH'01 11(1 \\' SjJo!t>c:(' li stwil~ (/(mlOk ra tycm ym. Zar;:.ądz.ollie pracą 119991 . poJ red , Z . Jasillskicgo, Agencja Wydawnicza "Plal"ct" , Warszawa . ZtJT:ąt/::'Ollit' :a.wIJam; Jllt/kimi 1\1 firm;«' 1199R I. pod red . M. Rybak . SGII. Warszaw ..1. Zielcniewski J. 119811, OrgllJ1i:(l(ja i :ar:.ąd::.anit', PWN, Warsz . łwa..

(13) Problemllt.vka zaSObÓH' pracy. H' ZarządZlwiu .... The Problem ol Labour Resources in the Management ol an Enterprise In this aniele the authors demonstrate the importance of labour reSOUri.'es in the management of a firm, These resources arc defined not only as a component ol' hum'lI1 resources but me also presented from the point of view ol' labour potential inherent in employees, which is c10sely related to the demographic aspects ol' labolIr resources. In tum. effective management of work requires an interdisciplinary approach to human labotlL In adopting this approach, the allthors take inlo account praxeological. legał, ethical, economic and sociological issues..

(14)

Cytaty

Powiązane dokumenty

Stosując metodę analizy logicznej i opisowej w arty- kule przedstawiono – w oparciu o badania własne i literaturę – ekologiczne i ekono- miczne skutki erozji wodnej,

W praktyce restrukturyzacyjnej należy docenić konieczność diagnozowania metod zarządzania potencjałem pracy, przede wszystkim pracy kierowniczej. Ma temu służyć ocena

Dynamika zmian w edukacji, nowe programy i reformy, przygotowanie do zawodu nauczyciela skłaniają do refl eksji nad modelem kształcenia elitarnego oraz wzoru nauczyciela

Wherever salt concentra- tions have led to the detachment of the layer of painting and have disturbed the integrity of the rock matrix (as on the chapel facade), a Paraloid B72

Celem opracowania jest ukazanie z jednej strony konsekwencji dla rynku pracy spowodowanych procesem starzenia się ludności, a w szczególności zaso- bu pracy, z drugiej sytuacji

Struktura pracujących według wykształcenia 2003-2012 w Polsce zmienia się jednokierunkowo – wzrasta tylko udział posiadających wykształcenie wyższe, kosztem innych po-

Teorie rynku pracy i koncepcje objaśniające procesy wykluczenia cyfrowe- go jednoznacznie wskazują, że potencjalnie większe zagrożenie wykluczeniem cyfrowym będzie dotyczyło

5 Zmniejszanie się odsetka subpopulacji w wieku produkcyjnym, utożsamianej z potencjalnymi zasobami pracy, następuje wskutek starzenia się populacji (związanego ze zwiększaniem