Zróżnicowanie wydatków na ochronę zdrowia w grupach społeczno-ekonomicznych gospodarstw domowych

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 790. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2008. Barbara Podolec Katedra Statystyki. Agnieszka Wałęga Katedra Statystyki. Zróżnicowanie wydatków na ochronę zdrowia w grupach społeczno‑ekonomicznych gospodarstw domowych 1. Wprowadzenie Badania warunków życia ludności przeprowadzone przez Główny Urząd Statystyczny w 2003 r.1 wykazały, że wiele rodzin ma trudności z zaspokojeniem potrzeb w zakresie ochrony zdrowia. Mimo zaistniałej potrzeby ponad 30% gospodarstw domowych musiało zrezygnować z wizyt u stomatologa, ponad 30% gospodarstw nie mogło sobie pozwolić na zrealizowanie recept bądź wykupienie zalecanych leków. Na skutek trudności finansowych ponad 20% gospodarstw zmuszonych było do rezygnacji z wizyty u lekarza, także ponad 20% gospodarstw domowych zrezygnowało z badań specjalistycznych bądź zabiegów rehabilitacyjnych. Celem pracy jest poznanie prawidłowości w zakresie kształtowania się poziomu wydatków na ochronę zdrowia według grup społeczno-ekonomicznych. Ankietowe badanie warunków życia ludności przeprowadzone w 2003 r. zamyka cykl badań realizowanych przez GUS w latach 1997–2003 na próbie od kilku tysięcy do kilkunastu tysięcy gospodarstw domowych. Pytania zawarte w ankiecie dotyczyły najważniejszych aspektów warunków życia ze szczególnym uwzględnieniem subiektywnych opinii członków gospodarstw domowych na temat ich sytuacji bytowej (www.stat.gov.pl/dane_spol-gospo/warunki_zycia). 1.

(2) 58. Barbara Podolec, Agnieszka Wałęga. gospodarstw domowych w świetle wyników badań budżetów rodzinnych2. Grupy społeczno-ekonomiczne ustalane są na podstawie głównych źródeł utrzymania gospodarstwa domowego. Stwierdzenie, czy jest ono kryterium różnicującym w istotny sposób poziom wydatków na ochronę zdrowia, należy do podstawowych hipotez badawczych niniejszego opracowania. Ponadto w badaniu uwzględnione zostaną inne cechy gospodarstw domowych, których wpływ na kształtowanie się tej ważnej grupy wydatków powinno się określić. 2. Charakterystyka materiału statystycznego Informacje liczbowe stanowiące podstawę niniejszego opracowania pochodzą z badań budżetów gospodarstw domowych prowadzonych przez GUS. Pełny zbiór danych dotyczący 2003 r. obejmuje 32 488 obserwacji indywidualnych gospodarstw domowych uczestniczących w reprezentacyjnym badaniu budżetów gospodarstw domowych. Przypomnijmy, że GUS przeprowadza to badanie metodą rotacji miesięcznej, tzn. w każdym miesiącu badana jest inna zbiorowość gospodarstw domowych (ok. 2700), które w sumie dają próbę roczną o liczebności ok. 32 tys. gospodarstw [Metodyka…, 1999]. Informacje liczbowe o miesięcznych wydatkach na ochronę zdrowia gospodarstw domowych dotyczą wydatków na ochronę zdrowia ogółem – zdrowie, w tym podstawowe rodzaje wydatków: – artykuły medyczno-farmaceutyczne, urządzenia i sprzęt medyczny (artmedfarm), – usługi medyczne i medycyny niekonwencjonalnej (usłmed), – usługi szpitalne i sanatoryjne (szpitsanat). Szczegółowe grupy wydatków są następujące: – artykuły farmaceutyczne (farmaceut), – usługi lekarskie (usłlekar), – usługi stomatologiczne (usłstomat), – usługi laboratoriów medycznych i pracowni rentgenowskich (laborat), – usługi medyczne pomocnicze i medycyny niekonwencjonalnej (usłpomoc), 2 Termin „rodzina” jest dla uproszczenia stosowany zamiennie z terminem „gospodarstwo domowe”, mimo niejednakowego zakresu tych pojęć. Dodajmy, że zdecydowana większość gospodarstw domowych to gospodarstwa rodzinne. Na podstawie dostępnych danych statystycznych można stwierdzić, że jednoosobowych gospodarstw domowych, które zaliczane są do nierodzinnych, jest ok. 16%. Gospodarstw domowych, w których skład wchodzą osoby inne niż rodzice z przynajmniej jednym dzieckiem na utrzymaniu, jest 0,6%. W klasyfikacji gospodarstw domowych według typu biologicznego rodziny znajduje się także 19% gospodarstw bez dzieci na utrzymaniu, których skład nie został określony. Wszystkie pozostałe typy gospodarstw domowych to gospodarstwa rodzinne..

(3) Zróżnicowanie wydatków na ochronę zdrowia…. 59. – usługi szpitalne (usłszpit), – usługi sanatoryjne (usłsanat). Ze względu na główne źródło utrzymania wyróżniamy gospodarstwa: – pracowników (prac), – pracowników użytkujących gospodarstwo rolne (pracrol), – rolników (rolnik), – pracujących na własny rachunek poza gospodarstwem rolnym (własnyrach), – emerytów (emeryt), – rencistów (rencista), – utrzymujących się z niezarobkowych źródeł (niezarobk). W analizie kształtowania się wydatków na ochronę zdrowia wzięto także pod uwagę klasę miejscowości według miejsca zamieszkania gospodarstwa domowego: – miasto powyżej 100 tys. mieszkańców, – miasto do 100 tys. mieszkańców, – wieś. Ponadto wpływ na poziom wydatków gospodarstw domowych ma typ biologiczny rodziny. Zostały tu wyróżnione wybrane typy gospodarstw: – małżeństwa bez dzieci, – małżeństwa z dwojgiem dzieci, – małżeństwa z czworgiem i więcej dzieci. 3. Wybrane charakterystyki liczbowe rozkładu wydatków Do charakterystyk liczbowych pozwalających na zbadanie struktury gospodarstw domowych ze względu na wydatki ponoszone na ochronę zdrowia można zaliczyć: średnią arytmetyczną, medianę (Me), minimalną i maksymalną wartość cechy (min {xi}, max{xi}), kwartyle (Q1, Q3), decyle (D1, D 9 ), odchylenie standardowe (s), współczynnik asymetrii (As), współczynnik zmienności (Vs ). Zauważmy, że te proste charakterystyki umożliwiają poznanie prawidłowości w kształtowaniu się określonych wydatków i innych cech w podzbiorach gospodarstw domowych oraz pozwalają obserwować różnice w ich strukturze w zależności od tego, którą cechę przyjęto za kryterium grupowania gospodarstw (por. np. wyniki badań zawarte w [Podolec 2000], [Podolec, Woźniak, Zając 2003]). Analizie poddano wydatki na zdrowie ogółem oraz poszczególne ich rodzaje. Ponadto uwzględniono takie cechy, które mogą wpływać na kształtowanie wydatków na ochronę zdrowia. Można wśród nich wymienić liczbę osób w gospodarstwie domowym (losób), dochód rozporządzalny (dochrozp), wydatki ogółem (wydog), wydatki na towary i usługi konsumpcyjne (wydkons) oraz pozostałość gotówki na następny miesiąc (pozgot)..

(4) Barbara Podolec, Agnieszka Wałęga. 60. Podstawową informacją o kształtowaniu się wydatków jest frakcja gospodarstw ponoszących dany rodzaj wydatków. Pewne wątpliwości pojawiły się przy analizie poziomu dochodów. Wśród podstawowych charakterystyk liczbowych opisujących strukturę badanych gospodarstw domowych pod względem dochodu znalazły się wartość minimalna oraz wartość maksymalna. Zdarzają się przypadki, że wartość minimalna dochodu rozporządzalnego jest ujemna (nawet rzędu –21 249 zł). Wobec braku podstaw do ich eliminacji, pozostają one w zbiorze gospodarstw domowych. Tabela 1. Podstawowe charakterystyki liczbowe wyróżnionych cech dla gospodarstw domowych w 2003 r. Cecha badania losób. Procent gospodarstw 100,0. dochrozp. 100,0. pozgot. 100,0. wydkons zdrowie. artmedfarm. usłmed. szpitsanat. Średnia 3,06. 2127,41. Odchylenie standardowe 3,0. 1805,11. Vs 51,1. 157,7. 10,201. 42,94. 1695,1. 434,58. 132,7. 15,334. 210,50. 57,60. 184,4. 7,265. 116,11. 73,43. 129,9. 40,00. 138,2. 37,4 1,2. 66,31. 129,99. 57,60. 56,00. 3,0. 3710,0. 80,6. 91,14. 5,0. Mediana. 798,61. 1607,33. 73,8. 1,0. D9. 5,484. 1930,36. 434,58. 0,855. D1. 75,8. 100,0. 745,35. Asymetria. 75,3. 4,963. 757,14. 9,825. 12,00. 6,005. 13,33. 7,80. 6,67. 3310,4. 263,65 141,67. 333,33. 1805,1. 1607,3 73,43. 40,00 56,00. Źródło: obliczenia własne.. Z tabeli 1 wynika, że mimo powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego ponad 80% gospodarstw domowych ponosiło w 2003 r. wydatki na ochronę zdrowia. Średni poziom tych wydatków przypadający miesięcznie na 1 gospodarstwo wynosi 116,11 zł, co wskazuje, że wydatki na ochronę zdrowia sięgają w skali roku niemal 1400 zł. Prawie 3/4 gospodarstw domowych ponosi wydatki związane z zakupem artykułów medyczno-farmaceutycznych, urządzeń i sprzętu medycznego, których średnia miesięczna wartość kształtuje się na poziomie 91,14 zł. Wydatki na usługi medyczne i medycyny niekonwencjonalnej ponoszone są przez 37,4% gospodarstw domowych. Kształtują się one średnio na poziomie 66,31 zł. Najmniej liczne są gospodarstwa ponoszące wydatki na usługi szpitalne i sanatoryjne, jednak ich średni poziom wynosi 129,99 zł. Ta grupa wydatków charakteryzuje się największą zmiennością (Vs = 184,4%). Dodajmy, że 10% gospodarstw domowych ponoszących wydatki na usługi szpitalne i sanatoryjne wydaje na ten cel co najmniej 333,33 zł, a maksymalny miesięczny wydatek przypadający na.

(5) Zróżnicowanie wydatków na ochronę zdrowia…. 61. osobę w gospodarstwie domowym wynosi 3330 zł. W tabeli 1 zamieszczono wybrane rezultaty obliczeń, wielu z nich nie można przytoczyć ze względu na ograniczoną objętość artykułu, chociaż dostarczają interesujących informacji o gospodarstwach domowych. Tabela 2. Podstawowe charakterystyki liczbowe wyróżnionych grup wydatków na ochronę zdrowia dla gospodarstw domowych w 2003 r. Procent gospodarstw. Średnia. farmaceut. 72,5. 85,35. usłstomat. 19,0. usłpomoc. 1,9. Wydatki. usłlekar laborat. usłszpit. usłsanat. 21,9 6,1 0,7. 0,5. 46,44 65,11. Odchylenie standardowe. Vs. Asymetria. D1. D9. Mediana. 96,05. 112,5. 3,701. 8,00. 198,84. 56,00. 95,18. 146,2. 133,3. 40,00. 70,16. 134,6. 3,254. 130,00. 26,67. 187,15. 102,8. 2,566. 400,00. 120,00. 57,47. 19,58. 24,97. 92,80. 264,58. 52,12. 181,98. 123,7. 127,5. 285,1. 6,369. 13,33. 6,082. 4,33. 6,536. 8,814. 13,33 5,67. 0,84. 33,33. 100,00 40,00. 200,00. 33,33 13,33. 26,67. Źródło: obliczenia własne.. Analiza danych zawartych w tabeli 2 wskazuje, że pod względem częstości występowania badanych grup wydatków pierwsze miejsce zajmują wydatki związane z zakupem artykułów farmaceutycznych. W dalszej kolejności występują wydatki na usługi lekarskie oraz wydatki na usługi stomatologiczne. Najwyższe średnie wartości (187,98 zł) odnoszą się do wydatków na usługi sanatoryjne. Zauważmy, że 10% gospodarstw ponoszących wydatki na sanatoria przeznacza na ten cel co najmniej 400 zł. Za najbardziej zróżnicowane można uważać wydatki na usługi szpitalne (Vs = 285,1%). Zanim przystąpimy do omówienia wyników kształtowania się wydatków na ochronę zdrowia gospodarstw domowych o odmiennych źródłach utrzymania, przedstawione zostaną podstawowe charakterystyki liczbowe cech określających sytuację materialną rodzin ponoszących wydatki związane z zaspokojeniem potrzeb zdrowotnych. Do cech tych zaliczyć można dochód rozporządzalny, pozostałość gotówki z poprzedniego miesiąca oraz poziom wydatków konsumpcyjnych. Z tabeli 3 wynika, że średnia wartość tych cech kształtuje się na podobnym poziomie w większości grup społeczno-ekonomicznych gospodarstw. Niższy od pozostałych, średni poziom dochodów oraz wydatków, obserwuje się w gospodarstwach pracowników użytkujących gospodarstwo rolne. Miary pozycyjne wskazują także na podobieństwo rozkładu cech w wyróżnionych grupach gospodarstw. Ciekawych informacji dostarczają wartości maksymalne cech, których zróżni-.

(6) Barbara Podolec, Agnieszka Wałęga. 62. cowanie jest duże. Najwyższa maksymalna wartość dochodu rozporządzalnego występuje w gospodarstwach pracujących na własny rachunek, w dalszej kolejności są gospodarstwa pracowników. Najniższy maksymalny dochód rozporządzalny, pozostałość gotówki, a także najniższą spośród maksymalnych wartości wydatków konsumpcyjnych w grupach społeczno-ekonomicznych odnotowano w gospodarstwach rolników. Wartości współczynnika zmienności (Vs ) wskazują na duże zróżnicowanie cech we wszystkich grupach gospodarstw, przy czym największą zmiennością charakteryzuje się pozostałość gotówki z poprzedniego miesiąca. Najbardziej zróżnicowane (relatywnie do wartości średniej) są: pozostałość gotówki oraz dochód rozporządzalny w gospodarstwach pracujących na własny rachunek. W tej grupie społeczno-ekonomicznej współczynnik asymetrii przyjmuje wartości (dodatnie) wyższe od wartości w pozostałych gospodarstwach. Tabela 3. Podstawowe charakterystyki liczbowe wyróżnionych cech dla gospodarstw domowych ponoszących wydatki na ochronę zdrowia w 2003 r. według źródeł utrzymania Cecha. Średnia Mediana Max{xi}. Q1. Q3. Gospodarstwa pracowników. Odchylenie standardowe. As. Vs. dochrozp. 2128,11. 1800,00 38881,90 1204,75. 2641,90. 1630,97. 4,658. 0,766. wydkons. 1962,05. 1619,32 34450,22 1104,76. 2379,51. 1578,95. 6,291. 0,805. dochrozp. 2039,76. 1746,26 30000,00 1155,80. 2535,44. wydkons. 1855,68. 1552,54 18122,25 1058,98. dochrozp. 2247,36. wydkons. 1926,13. dochrozp. 2162,50. wydkons. pozgot. 755,82. 434,37 34528,28. 154,14. 935,34. 1216,57. 9,352. Gospodarstwa pracowników użytkujących gospodarstwo rolne. 2255,19. 1332,05. 1861,70 17252,16 1218,93. 2717,20. 1703,63. 3,256. 1669,27. 1107,84. 2377,49. 1215,85. 4,326. 0,758. 1,909. 1,376. 1768,75 50151,97 1216,88. 2601,45. 1985,40. 10,924. 0,918. 1937,03. 1604,98 22262,63 1109,66. 2333,59. 1466,41. 4,658. dochrozp. 2130,41. 1828,00 28370,00 1206,80 2678,00 1452,00. 2,898. wydkons. 1937,32. 1625,66 23217,08 1094,85 2354,44. 4,079. pozgot. pozgot. 730,23. 742,51. 147,45. 918,94. 0,719. 1,626. 765,31. 24613,40. 5,176. 9,008. pozgot. 423,03. 1467,35. 1183,66. pozgot. 728,11. 1,610. Gospodarstwa rolników. 429,70. 13022,06 154,51 9203,21. 1015,74. 1053,43. Gospodarstwa pracujących na własny rachunek 419,48. 47357,60. 145,28. 894,91. Gospodarstwa emerytów. 433,76. 23476,65. 141,41. 949,56. 1515,39. 1046,45 1419,69. 3,955. 19,444. 5,678. 0,718. 0,631. 2,075 0,757. 0,682. 1,409 0,733.

(7) Zróżnicowanie wydatków na ochronę zdrowia…. 63. cd. tabeli 3 Cecha. Średnia Mediana Max{xi}. Q1. Odchylenie standardowe. Q3. Gospodarstwa rencistów. As. Vs. 0,741. dochrozp. 2139,73. 1851,81 34224,03 1214,45. 2660,25 1584,76. 4,929. wydkons. 1929,63. 1606,38 25697,59 1111,61. 2357,75. 1440,53. 4,665. 8,377. 1,606. dochrozp. 2145,29. 1813,54 23162,78 1246,56 2663,50 1572,86. 4,397. 0,733. wydkons. 1909,22. 1595,91 18141,09 1094,20 2342,02. 4,360. 0,715. pozgot. pozgot. 723,67. 417,13. 25572,13. 138,44. 913,92. 1162,55. Gospodarstwa utrzymujących się z niezarobkowych źródeł. 750,36. 460,19. 34955,26. 153,64. 952,89. 1313,96. 1365,62. 14,318. 0,747. 1,751. Źródło: obliczenia własne.. Tabela 4. Podstawowe charakterystyki liczbowe wydatków na ochronę zdrowia dla gospodarstw domowych według źródeł utrzymania Gospodarstwa. Średnia. Vs. 1,556. Mediana 60,02. Q3. 124,69. D1. Pracowników użytkujących gospodarstwo rolne. 100,94 103,36. 1,266. 66,07. 135,43. 103,51. 1,088. 65,5. 120,75. 1,302. 70,83. 153,4. 1,085 1,04. 80,2. 153,09. 65,43. 1,207. 39,77. Pracowników. Rolników. Pracujących na własny rachunek poza gospodarstwem rolnym Emerytów. Rencistów. Utrzymujących się z niezarobkowych źródeł. 115,09. Źródło: obliczenia własne.. 108. D9. Max{xi}. As. 10,95. 243,33. 3175,87. 8,361. 136,98. 11,2. 248,84. 864. 2,28. 146,63. 13,55. 272,67. 1680. 3,775. 199,13. 20,7 15. 255,95 1343,46. 327,61. 3998,58. 2,958. 87,1. 6. 155,13. 830,81. 3,347. 10. 225,06 8043,94 16,654. 4,729.

(8) Barbara Podolec, Agnieszka Wałęga. 64. Tabela 5. Podstawowe charakterystyki liczbowe wydatków na artykuły medyczno-farmaceutyczne, urządzenia i sprzęt medyczny gospodarstw domowych według źródeł utrzymania Gospodarstwa. Średnia. Vs. 1,748. Mediana 42,55. Q3. 90,3. D1 6. D9. 164,1. Max{xi}. As. Pracowników użytkujących gospodarstwo rolne. 72,16. 78,58. 1,446. 46,7. 103,42. 6,6. 190,95. 3109,2. 12,622. Pracujących na własny rachunek poza gospodarstwem rolnym. 81,92. 1,117. 52,5. 107,4. 7. 187,02. 688,7. 2,457. 80,77. 1,51. 44,5. 98,66. 6,95. 176,3. 1680. 5,425. Emerytów. 126,99. 1,009. 93,17. 170,05. 17,2. 219,16. 2702,92 1301,05. 3,679. Utrzymujących się z niezarobkowych źródeł. 12. 270,7. 2,695. 52,08. 1,147. 31,5. 70,2. 4,5. 123,58. 481,36. 2,511. Pracowników. Rolników. Rencistów. 98,63. 0,997. 70,6. 131. 8043,94 30,263. Źródło: obliczenia własne.. Tabela 6. Podstawowe charakterystyki liczbowe wydatków na usługi medyczne i medycyny niekonwencjonalnej gospodarstw domowych według źródeł utrzymania Gospodarstwa. Średnia. Pracowników użytkujących gospodarstwo rolne Pracujących na własny rachunek poza gospodarstwem rolnym. Pracowników. Rolników. Emerytów. Rencistów. Utrzymujących się z niezarobkowych źródeł. 68,07. Vs. 1,408. Mediana. 13,33. D9. 140. Max{xi}. 40. 78,67. 2000. 6,726. 60,99. 1,17. 36,67. 70. 13,33. 133,34. 700. 3,598. 62,28. 1,045. 40. 76,67. 14. 133,33. 500. 2,657. 81,86. 1,253. 50. 100. 16,67. 166,67. 1000. 3,884. 68,71. 1,458. 40. 76,67. 13,33. 153,33. 1533,33. 5,886. 10. 106,67. 536,67. 3,548. Q3. 56,58. 1,342. 33,33. 66,67. 49,7. 1,117. 33,33. 63,33. Źródło: obliczenia własne.. D1. 11,67. 120. 1000. As. 4,838.

(9) Zróżnicowanie wydatków na ochronę zdrowia…. 65. Tabela 7. Podstawowe charakterystyki liczbowe wydatków na usługi szpitalne i sanatoryjne gospodarstw domowych według źródeł utrzymania Gospodarstwa. Średnia. Vs. 1,912. Mediana 100. 200. 13,33. D9. 466,67. Max{xi}. Pracowników użytkujących gospodarstwo rolne. 199,37. 3330. 5,937. 48,3. 1,483. 28,34. 50. 6,67. 100. 333,33. 3,353. 58,1. 0,743. 57,5. 84,67. 10. 127,33. 133,33. 0,461. 151,89. 1,828. 33,33. 166,67. 6,67. 333,33. 1180,87. 2,952. Emerytów. 144,12. 1,126. 64,75. 186,67. 16,67. 333,33 173,33. 833,33. 548,67. 2,085. Utrzymujących się z niezarobkowych źródeł. 1,188. 90. 97,74. 1,722. 40,84. 100. 10. 133,33. 666,67. 3,404. Pracowników. Rolników. Pracujących na własny rachunek poza gospodarstwem rolnym. Rencistów. 85,96. Q3. 104. D1. 10. As. 2,701. Źródło: obliczenia własne.. Tabela 8. Podstawowe charakterystyki liczbowe wydatków na usługi lekarskie gospodarstw domowych według źródeł utrzymania Gospodarstwa. Średnia. Vs. 1,272. Mediana. Q3 50. D1. 13,33. D9. Max{xi}. Pracowników użytkujących gospodarstwo rolne. 44,49. 1000. 6,332. 42,95. 0,955. 33,33. 50. 13,33. 100. 266,67. 2,404. 48,53. 1,051. 33,33. 57,67. 16,67. 100. 500. 3,95. 51,38. 1,26. 33,33. 66,67. 16,67. 100. 833,33. 6,857. 51,17. 1,294. 33,33. 60 50. 13,33. 15. 100. 100. 633,33. 4,446. 37,36. 0,993. 26,67. 50. 13,33. 70. 400. 4,844. Pracowników. Rolników. Pracujących na własny rachunek poza gospodarstwem rolnym. Emerytów Rencistów. Utrzymujących się z niezarobkowych źródeł. 45,14. Źródło: obliczenia własne.. 1,125. 33,16. 33,33. 90. 1000. As. 6,766.

(10) Barbara Podolec, Agnieszka Wałęga. 66. Tabela 9. Podstawowe charakterystyki liczbowe wydatków na usługi stomatologiczne gospodarstw domowych według źródeł utrzymania Gospodarstwa. Średnia. Vs. 1,508. Mediana 40. Q3. 66,67. D1 15. D9. 133,33. Max{xi}. Pracowników użytkujących gospodarstwo rolne. 65,26. 2000. 7,984. 59,37. 1,314. 33,33. 66,67. 13,33. 120. 700. 4,094. Pracujących na własny rachunek poza gospodarstwem rolnym. 55,09. 1,077. 33,33. 66,67. 13,33. 120,00. 433,33. 2,943. 76,59. 1,242. 50. 83,33. 16,67. 166,67. 666,67. 3,44. Rencistów. 72,2. 57,99. 1,495. 36,67 33,33. 83,33. 66,67. 13,33. 166,67 1226,67. 4,674. 46,54. 0,97. 33,33. 61,66. 13,33. Pracowników. Rolników. Emerytów. Utrzymujących się z niezarobkowych źródeł. 1,574. 11,67. As. 123,33. 1000. 5,527. 100. 333,33. 2,613. Źródło: obliczenia własne.. W tabeli 4 przedstawiono podstawowe charakterystyki liczbowe wydatków na ochronę zdrowia (ogółem) w gospodarstwach domowych według źródeł utrzymania. Kolejne tabele (5–7) zawierają takie informacje dla trzech podstawowych rodzajów wydatków zdrowotnych: artykuły medyczno-farmaceutyczne, urządzenia i sprzęt medyczny, usługi medyczne i medycyny niekonwencjonalnej, usługi szpitalne i sanatoryjne. Wyodrębnienie wydatków na usługi lekarskie oraz wydatków na usługi stomatologiczne jest w pełni zasadne i możliwość poznania charakterystyk ich rozkładu została wykorzystana, a wyniki obliczeń zaprezentowano w tabelach 8 i 9. Kształtowanie się wydatków na ochronę zdrowia ogółem jest wyraźnie zróżnicowane w grupach społeczno-ekonomicznych. Średni poziom wydatków w gospodarstwach emerytów jest prawie dwukrotnie wyższy w porównaniu z gospodarstwami utrzymującymi się z niezarokowych źródeł. Najbardziej podobne ze względu na wartość średnią oraz miary pozycyjne są gospodarstwa pracowników, pracowników użytkujących gospodarstwo rolne oraz gospodarstwa rolników. Należy jednak dodać, że różnią się one znacznie zmiennością (zwróćmy także uwagę na maksymalne wartości cechy) oraz asymetrią. Wydatki na artykuły medyczno-farmaceutyczne, urządzenia i sprzęt medyczny są podstawowym, ze względu na częstość występowania, agregatem wydatków na ochronę zdrowia w gospodarstwach domowych (tabela 5). Najwyższe średnie wydatki na ten cel kształtują się na poziomie 126,99 zł i przypadają na gospodar-.

(11) Zróżnicowanie wydatków na ochronę zdrowia…. 67. stwa emerytów, w dalszej kolejności rencistów, rolników oraz pracujących na własny rachunek. Zróżnicowanie wydatków jest w każdej grupie rodzin bardzo duże, przy czym najbardziej zróżnicowane są gospodarstwa pracowników, najmniej – rencistów oraz emerytów. Maksymalny miesięczny wydatek na ten cel osiągnął kwotę 8043 zł w gospodarstwach pracowników. Wyraźnie niższe od innych rodzin są wartości wszystkich miar położenia w gospodarstwach utrzymujących się z niezarobkowych źródeł. Przeznaczają one także najniższe kwoty na usługi medyczne i medycyny niekonwencjonalnej (tabela 6). Charakterystyczne dla ochrony zdrowia duże zróżnicowanie wydatków potwierdziło się także w tym przypadku. Wszystkie współczynniki zmienności są większe od jedności. Pomiędzy grupami gospodarstw różnice są jednak znacznie mniejsze niż w przypadku wydatków na artykuły farmaceutyczne. Zwróćmy uwagę na wartości miar pozycyjnych oraz współczynnik asymetrii. W tabeli 7 przedstawiono charakterystyki liczbowe wydatków na usługi szpitalne i sanatoryjne. Przypomnijmy, że tylko 1,2% ogółu gospodarstw domowych korzysta z tego rodzaju usług odpłatnie3. W gospodarstwach pracowników średni poziom wydatków na usługi szpitalne i sanatoryjne sięga 200 zł, a maksymalna wartość cechy wynosi 3330 zł. Dodajmy, że zarówno zmienność jak i asymetria rozkładu cechy są duże. Porównując kształtowanie się wydatków na usługi lekarskie oraz stomatologiczne (tabele 8 i 9) można stwierdzić we wszystkich grupach gospodarstw domowych, że średnie wydatki na usługi stomatologiczne są wyższe od wydatków na usługi lekarskie. Przypomnijmy, że z odpłatnych usług lekarskich korzysta 21,9% ogółu gospodarstw domowych (tabela 2), z usług stomatologicznych nieco mniej, bo 19%. Zróżnicowanie wydatków jest bardzo duże przy znacznej prawostronnej asymetrii rozkładu. Kolejną cechą różnicującą gospodarstwa domowe jest klasa miejscowości według miejsca zamieszkania. W tabeli 10 przedstawiono podstawowe charakterystyki liczbowe wyróżnionych cech dla gospodarstw domowych ponoszących wydatki na ochronę zdrowia według miejsca zamieszkania. Są to: dochód rozporządzalny, pozostałość gotówki z następnego miesiąca oraz wydatki konsumpcyjne. Miejscowości zostały podzielone na trzy klasy: miasta powyżej 100 tys. mieszkańców, miasta o liczbie mieszkańców 100 tys. i mniej oraz wieś. O ile wartość średnia, wartości miar pozycyjnych, a także współczynnik zmienności poszczególnych cech nie wykazują dużych różnic związanych z miejscem zamieszkania rodziny, o tyle maksymalne wartości dochodu rozporządzalnego oraz pozostałości gotówki są najwyższe na wsi. Analiza porównawcza kształtowania się wydatków na ochronę zdrowia ogółem, według klas miejscowości 3 Biorąc pod uwagę niewielki odsetek gospodarstw domowych podejmujących wydatki na usługi szpitalne i sanatoryjne, należy ze szczególną ostrożnością przyjmować wyniki niniejszych szacunków..

(12) Barbara Podolec, Agnieszka Wałęga. 68. Tabela 10. Podstawowe charakterystyki liczbowe wyróżnionych cech dla gospodarstw domowych według miejsca zamieszkania Cecha. Średnia Mediana Max{xi}. Q1. Q3. Odchylenie standardowe. As. Vs. 1497,86. 3,558. 0,717. 1367,18. 4,730. Miasta 100 tys. mieszkańców i więcej. dochrozp. 2099,60 1800,00 28823,03 1211,84. 2593,90. wydkons. 1896,42. 1598,50 31220,67 1090,04. 2319,19. dochrozp. 2154,37. 1821,70 34224,03 1222,20 2673,40. 1593,60. wydkons. 1982,51. 1622,80 34450,22 1119,63. 2404,71. 1607,28. dochrozp. 2142,76. 1805,43 50151,97 1185,05. 2667,62. wydkons. 1938,56. 1622,19 23217,08 1088,86. 2356,75. pozgot. pozgot. pozgot. 734,75. 754,30. 745,44. Źródło: obliczenia własne.. 433,76. 34955,26. 150,53. 947,35. Miasta poniżej 100 tys. mieszkańców. 433,08. 31517,55. 147,14. Wieś. 428,58. 47357,60. 146,11. 941,54. 917,07. 1060,21. 1205,79. 1689,06. 1289,07. 1440,07. 7,941. 3,383. 8,320 6,134 7,668. 12,882 4,220. 1,420 0,721. 0,740. 1,599 0,811. 0,770. 1,656 0,737. zamieszkania (tabele 11–13) oraz wydatków na poszczególne grupy wydatków zdrowotnych, pozwala zauważyć pewną prawidłowość przejawiającą się obniżaniem poziomu wydatków wraz z obniżaniem klasy miejscowości. Oznacza to, że rodziny mieszkające na wsi wydają z reguły na ochronę zdrowia mniej niż mieszkające w dużych miastach. Zróżnicowanie tych ostatnich jest relatywnie najmniejsze, przy najsilniejszej asymetrii. Tabela 11. Podstawowe charakterystyki liczbowe wyróżnionych grup wydatków na ochronę zdrowia dla gospodarstw domowych w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców Cecha badania. Średnia. Vs. Mediana. 0,714. 59,09. 126,49. 100. 200. 56,67. Zdrowie – ogółem 128,25. 1,359. 76,81. 0,735. artmedfarm. 97,04. szpitsanat. 191,23. usłlekar. 50,38. 0,683. 148,63. 0,746. usłmed. farmaceut. usłstomat usłszpit. usłsanat. 90,06 74,04. 233,82. Źródło: obliczenia własne.. 0,714. 0,638 0,705 0,715. 78,33. 46,67 57,47. 33,33 43,33. 33,33. 160,17. Q3. 164,2. 86,67 120. 83,33 100. 273,33. D9. Max{xi}. 222,5. 8043,94. 21,327. 13,33. 462,67. 3330. 5,935. 16,59. 100. D1. 13,33 8,4 15. 8,6. 288,52 8043,94 166,67. 1900. As. 12,775 4,999. 210,6. 2687,92. 4,348. 16,67. 166,67. 1900. 5,769. 50. 480. 10. 333,33. 1000 3330. 1266,67. 5,979 6,214. 2,312.

(13) Zróżnicowanie wydatków na ochronę zdrowia…. 69. Tabela 12. Podstawowe charakterystyki liczbowe wyróżnionych grup wydatków na ochronę zdrowia dla gospodarstw domowych w miastach o liczbie mieszkańców 100 tys. i mniej Cecha badania. Średnia. Vs. Mediana. Zdrowie – ogółem 111,47. 1,225. 63,22. 1,407. 36,93. 1,146. 52,82. 61,37. 1,509. 33,33. 160,32. 0,758. artmedfarm usłmed. 87,17. szpitsanat. 128,85. usłlekar. 45,26. usłszpit. 94,42. farmaceut usłstomat usłsanat. 81,33. 1,211 1,149. 1,283 1,748. 71,01. Q3. As. 4,485. 70. 13,33. 133,33. 5,832. 80. 161. 121,67. Max{xi}. 250,61 2428,06. 113,61. 29,17. D9. 12,2. 55. 33,33. D1. 141,8. 8. 200. 10. 333,33. 50. 13,33. 88,43. 66,67. 7. 289,33. 107,4 66,67. 186,67. 8. 13,33 43,33. 185. 1761,39. 1533,33. 4,133. 766,67. 2,022. 1000. 6,643. 766,67. 2,704. 1680. 120. 1226,67. 366,67. 548,67. 3,836 5,456 1,515. Źródło: obliczenia własne.. Tabela 13. Podstawowe charakterystyki liczbowe wyróżnionych grup wydatków na ochronę zdrowia dla gospodarstw domowych na wsi Cecha badania. Średnia. Zdrowie – ogółem 108,36 artmedfarm usłmed. 89,29. 58,63. Vs. Mediana. 1,162. 59,02. 1,247 1,319. 7,8. 197,35. 66,42. usłsanat. 134,4. 1,053. 3,202. 126,67. usłszpit. 1,624. 741,67. 13,33. 33,33. 1,442. 5,726. 66,67. 1,153. 57,79. 3109,2. 33,33. 44,89. usłstomat. 207,9. 249,75. usłlekar. 1,043. Max{xi}. 11,42. 33,33. 84,88. D9. 142,87. 1,446. farmaceut. D1. 71,44. 82,76. szpitsanat. Q3. 57,82. 33,33. 33,33 100. 118,85 100. 115,23 50. 7,6. 9,67. 13,33. 66,67. 13,33. 133,33. 10. 66,67. 6,67. 166,67 100. 116,67. 166,67 333,33. 3175,87 2000. As. 4,765. 8,413. 921,64. 2,225. 2000. 10,407. 606,29. 2,233. 1000. 741,67. 6,403. 4,005. Źródło: obliczenia własne.. Na zakończenie przedstawiono charakterystyki liczbowe wyróżnionych grup wydatków na ochronę zdrowia, biorąc pod uwagę jako cechę różnicującą typ biologiczny gospodarstwa domowego. W tabelach 14–16 przedstawiono wyniki kształtowania się wydatków na ochronę zdrowia w trzech grupach rodzin: małżeństwa bez dzieci, małżeństwa z dwojgiem dzieci, małżeństwa z czworgiem i więcej dzieci. Z porównania zaprezentowanych wyników można wysunąć wniosek, że najwięcej na ochronę zdrowia wydają małżeństwa bez dzieci. Zauważmy, że w tej grupie znajdują się w znacznej części ludzie starsi, wymagający opieki zdrowotnej. Można sądzić, że ich udział w zbiorowości gospodarstw domowych wpłynął na poziom wydatków. Z dalszych porównań (tabele 15 i 16) wynika, że małżeństwa.

(14) Barbara Podolec, Agnieszka Wałęga. 70. z dwojgiem dzieci przeznaczają na ochronę zdrowia więcej niż rodziny z czworgiem lub większą liczbą dzieci4. Ta obserwacja może wskazywać na finansowe ograniczenia w zaspokajaniu potrzeb zdrowotnych rodzin wielodzietnych. Tabela 14. Podstawowe charakterystyki liczbowe wyróżnionych grup wydatków na ochronę zdrowia dla rodzin – małżeństwa bez dzieci Cecha badania. Zdrowie – ogółem. artmedfarm usłmed. szpitsanat. Średnia 161,3. 130,92 73,75. 210,81. Vs. Mediana. 1,093. 91,06. 1,137. 208,96. 1,397. 43,33. 83,34. 13,33. 86,78. 168,85. 14,2. 40. 83,33. 13,33. 421,66. 40. 1,315. 123,44. 1,049. usłstomat. 74,76. 1,500. 277,35. 1,027. usłszpit. usłsanat. 53,39. 141,11. D1. 109,44. farmaceut usłlekar. Q3. 1,215 1,798. 100. 33,33 40. 141,67. 176,43 200. 66,67 100. 19,6. 14,5. 16,67. 16,67 11,67. D9. Max{xi}. 287,11. 2702,92. 352,6. As. 3998,58. 4,583. 1533,33. 5,365. 270,12. 2687,92. 3,833. 166,67. 1226,67. 4,83. 163,33. 666,67 1266,67 100. 333,33. 1000. 1180,87. 666,67 1266,67. 3,921 2. 5,915. 2,805 1,689. Źródło: obliczenia własne.. Tabela 15. Podstawowe charakterystyki liczbowe wyróżnionych grup wydatków na ochronę zdrowia dla rodzin – małżeństwa z dwojgiem dzieci Cecha badania. Vs. Mediana. 62,79. 1,306. 39,59. szpitsanat. 98,64. 1,448. 40. 121,67. usłlekar. 44,73. 1,275. 27,67. 50. usłszpit. 75,05. 2,026. 33,33. Zdrowie – ogółem. artmedfarm usłmed. farmaceut usłstomat usłsanat. Średnia 89,02 65,11. 57,53. 60,78. 158,68. 1,292 1,276 1,140 1,216. 0,588. 55,4 40 38. Q3. 107,99 79. D1. 9,4. 5,78. D9. Max{xi}. 139,14. 1761,39. 233,33. 766,67. 199,26 2428,06. 5,295. 966,66. 4,372. 647,44. 3,065. 120. 666,67. 4,085. 233,33. 366,67. 0,938. 73,33. 13,33. 136,33. 75,08. 5,9. 128,07. 8,33 12. 40. 66,67. 13,33. 133,33. 200. 56,67. 45,84. 8. As. 100. 233,33. 833,33. 766,67. 5,558 3,134. 5,883. 3,898. Źródło: obliczenia własne.. Przypomnijmy, że dane liczbowe ujmują poziom wydatków w złotych przypadający na gospodarstwo domowe. 4.

(15) Zróżnicowanie wydatków na ochronę zdrowia…. 71. Tabela 16. Podstawowe charakterystyki liczbowe wyróżnionych grup wydatków na ochronę zdrowia dla rodzin – małżeństwa z czworgiem i więcej dzieci Cecha badania. Zdrowie – ogółem. Średnia 71,35. Vs. Mediana. 1,183. 90,67. 33,33. 66,67. artmedfarm. 55,44. 1,127. 34,52. szpitsanat. 95,6. 1,410. usłmed. 57,06. farmaceut. 53,78. usłstomat usłsanat. usłlekar usłszpit. 1,193. Q3. 46,6. 74,55. 4,98. 33,33. 64,67. 16,67. 26,67. 50. 11,67. 33,33. 30. 1,106. 34,85. 63,81. 1,238. 36,67. 66,67. 138,22. 1,232. 64,67. 333,33. 39,18. 31,66. 1,051. 0,076. D1. 7,8. 31,66. 74,34. D9. 157,25. 127,29. 10. 126,67. 5. 121,52. 10. 16,67. 333,33 80. Max{xi}. 2,828. 466,67. 3,047. 400. 333,33 400. 333,33. 140. 466,67. 333,33. 333,33. 33,33. As. 633,33. 33,33. 2,335 2,143. 2,401 4,195. 2,892. 2,465 1,579. Źródło: obliczenia własne.. 4. Zakończenie Badanie kształtowania się wydatków na ochronę zdrowia, przeprowadzone na podstawie danych dotyczących indywidualnych gospodarstw domowych, stanowi bogate źródło informacji o prawidłowościach zachodzących w budżetach domowych. W obecnej sytuacji, gdy nie tylko Polska staje przed problemem starzenia się społeczeństwa, ten rodzaj wydatków nabiera szczególnego znaczenia. Przeprowadzona analiza wskazuje, że co do zasady największe średnie wydatki na zdrowie dotyczą gospodarstw domowych emerytów i rencistów. Przyczyn tego stanu rzeczy można upatrywać nie tylko w czynnikach demograficznych, ale również medycznych i ekonomicznych. Otrzymane wyniki potwierdzają postawioną na wstępie tezę o znacznym zróżnicowaniu wydatków na zdrowie w zależności od źródła utrzymania gospodarstwa domowego. Jak możemy zatem zauważyć, nawet przy użyciu prostych metod statystycznych można otrzymać wiele interesujących rezultatów, stanowiących podstawę do dalszych analiz. Literatura Metodyka badania budżetów gospodarstw domowych [1999], GUS, Warszawa. Podolec B. [2000], Analiza kształtowania się dochodów i wydatków ludności w okresie transformacji gospodarczej w Polsce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Kraków. Podolec B., Woźniak M., Zając K. [2003], Zróżnicowanie struktury dochodów i wydatków w wyróżnionych grupach gospodarstw domowych [w:] Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów..

(16) 72. Barbara Podolec, Agnieszka Wałęga. Sytuacja bytowa gospodarstw domowych w 2003 roku (w świetle wyników ankietowego badania warunków życia ludności), www.stat.gov.pl/dane_spol-gospo/warunki_zycia. The Diversity of Expenditure on Health Care in Socio-Economic Groups of Households The aim of the article is to identify regularities in the area of household expenditure on health care. In the analysis, the authors use individual numerical data from the Household Budget Survey carried out by the Central Statistical Office (GUS) in 2003. They focus on expenditure incurred on the purchase of medical and pharmaceutical products, medical appliances and equipment, medical services and alternative medicine, and also hospital and sanatorium services. The authors analyse households grouped according to many different socio-demographic factors..

(17)