Med. Weter. 2016, 72 (2), 110-112 110
Praca oryginalna Original paper
Przywra wątrobowa Fascioloides magna (Bassi, 1875) jest typowym pasożytem amerykańskich jele-niowatych. W Ameryce Północnej żywicielami osta-tecznymi tego pasożyta są: wapiti (Cervus elaphus nelsoni), jeleń wirginijski (Odocoileus virginianus), karibu (Rangifer tarandus), mulak (Odocoileus hemio-nus hemiohemio-nus) i jeleń czarnoogoniasty (Odocoileus he-mionus columbianus) (15). Po raz pierwszy gatunek ten był stwierdzony i opisany nie w Ameryce, a w Europie. We Włoszech w 1875 r. w królewskim zwierzyńcu pod Turynem pasożyt był przyczyną masowych za-chorowań jeleni, które doprowadziły do upadku ponad 100 zwierząt. Źródłem inwazji były sprowadzane do tego zwierzyńca amerykańskie jelenie wapiti (1). Na kontynencie amerykańskim przywra ta została stwier-dzona kilkanaście lat później u bydła (8), a następnie również u innych domowych i dzikich przeżuwaczy (15). W kolejnych latach F. magna była rejestrowana u jeleni, danieli i saren w Czechach, Słowacji, Austrii, na Węgrzech i w Chorwacji (3, 9-14, 18, 19, 21, 23). Do wszystkich tych krajów w XIX w. były introduko-wane amerykańskie jelenie.
Cykl rozwojowy pasożyta jest typowy dla rodziny Fasciolidae. W jajach wydalonych z kałem w ciągu 28-30 dni wylęgają się miracidia. Larwy te do dalszego rozwoju potrzebują środowiska wodnego, w którym aktywnie poszukują ślimaków, pełniących role
żywi-cieli pośrednich. Żywicielami pośrednimi F. magna są ślimaki wodne należące do rodziny Limneidae, między innymi Galba truncatula i Radix peregra. Miracidia wnikają aktywnie w głąb tkanek ślimaka, gdzie po upływie 12-20 godzin przekształcają się w kolejną postać larwalną – sporocystę. W sporo-cystach po 10-15 dniach z kul zarodkowych rozwija się następne pokolenie larwalne – redie macierzyste, a każdej z nich redie potomne. W rediach potomnych powstają cerkarie, które wydostają się do środowiska wodnego i przekształcają się w metacerkarie będące formą inwazyjną pasożyta. Rozwój w żywicielu po-średnim trwa od 40 do 44 dni (3, 5). Z metacerkarii spożytych przez zwierzęta wraz z pokarmem lub wodą wydostają się młodociane przywry, które penetrują ścianę jelita, przedostając się do jamy otrzewnowej, a następnie migrują do wątroby, gdzie rosną i osiągają dojrzałość. U nietypowych żywicieli mogą przenikać do innych tkanek lub narządów, najczęściej do płuc. Okres prepatentny inwazji trwa od 3 do 7 miesięcy. Przywry F. magna żyją około 5 lat (4, 6, 7, 15).
W 2013 r. w kale jelenia z Borów Dolnośląskich metodą dekantacji wykryto jaja przywr o wymiarach znacznie większych od jaj motylicy wątrobowej Fasciola hepatica. DNA wyizolowane z jaj poddano badaniom molekularnym. Stwierdzono, że sekwencja ITS-2 była identyczna z sekwencjami F. magna
pocho-Fascioloides magna pasożytem jeleni
w Borach Dolnośląskich
ALEKSANDER W. DEMIASZKIEWICZ, ANNA M. PYZIEL, IZABELA KULIGOWSKA, JACEK LACHOWICZ
Instytut Parazytologii im. W. Stefańskiego PAN, ul. Twarda 51/55, 00-818 Warszawa
Otrzymano 15.09.2014 Zaakceptowano 25.11.2014
Demiaszkiewicz A. W., Pyziel A. M., Kuligowska I., Lachowicz J.
Fascioloides magna, a parasite of red deer in Lower Silesian Wilderness Summary
Fascioloides magna, a liver trematode introduced into Europe in the 19th century from North America is an important parasite of wild and domestic ruminants. In order to confirm the occurrence of this fluke in Poland, a parasitological autopsy was conducted on 30 deer shot in the winter of 2013/2014 in Lower Silesian Wilderness. In addition, samples of faeces of those animals were examined by a decantation method. It was found that two doe were infected with F. magna flukes, so the prevalence amounted to 6.6%. Two specimens of flukes were found in the liver of one doe, and nine were found in the other. The livers were enlarged, and dark brown or black blotchy pigmentation and fibrinous tags were observed on their surface and on the section. In the parenchyma of the organ, numerous wholes capsules (pseudocysts) were found. They were filled with bloody or dark brown liquid, in which flukes were located. Many parasite eggs were also found in faeces.
Med. Weter. 2016, 72 (2), 110-112 111 dzącymi od jelenia szlachetnego i wapiti ze Słowacji
oraz od daniela z USA zdeponowanymi w Gen Banku (16). Skłoniło to autorów do podjęcia badań sekcyj-nych jeleni pochodzących z tego kompleksu leśnego, prowadzących do wykrycia dorosłych pasożytów. Celem pracy jest przedstawienie przypadku stwierdze-nia amerykańskich przywr F. magna u jeleni w Borach Dolnośląskich.
Materiał i metody
Wykonano sekcję parazytologiczną 30 jeleni (cieląt i łań) odstrzelonych w okresie zimowym 2013/2014 r. na terenie Nadleśnictwa Ruszów w Borach Dolnośląskich. Wątroby jeleni przecinano wielokrotnie w odstępach 2 cm, a na-stępnie przepłukiwano i wyciskano w wodzie. Nana-stępnie, po odlaniu płynu osad pozostały na dnie naczynia badano makroskopowo i przy użyciu mikroskopu stereoskopowego. Ponadto zbadano metodą dekantacji próby kału tych zwie-rząt. Stwierdzone przywry izolowano, utrwalano w 70% alkoholu i określano ich gatunek na podstawie cech morfo-metrycznych. Cechami odróżniającymi przywry F. magna od rodzimej Fasciola hepatica są: brak stożka przedniego, owalny kształt, zaokrąglony koniec tylny i znacznie więk-sze wymiary (do 10 cm długości i 3,5 cm więk-szerokości) oraz lokalizacja wewnątrz cyst (15, 22, 24).
Wyniki i omówienie
W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono, że dwie łanie zarażone były przywrami F. magna, tak więc prewalencja wynosiła 6,6%. W wątrobie jednej łani stwierdzono 2 egzemplarze przywr, u drugiej występowało 9 egzemplarzy pasożytów. Długość przywr osiągała od 5,5 do 7,8 cm, a ich szerokość od 1,8 do 3,2 cm (ryc. 1). Wątroby były powiększone, ich brzegi zaokrąglone, a na powierzchni i przekroju obserwowano ciemnobrązową lub czarną plamistą pig-mentację i złogi włóknikowe (ryc. 2). Węzły chłonne wnęki wątroby były również powiększone i ciemno pigmentowane. Na przekroju miąższu narządu wy-stępowały liczne jamy (pseudocysty) (ryc. 3), mające kontakt z przewodami żółciowymi. Wypełnione były krwistą lub ciemnobrązową cieczą, w której znajdowa-ły się przywry. Ciecz zawierała jaja przywr i detritus komórkowy. W próbach kału tych jeleni stwierdzono także liczne jaja pasożyta o długości 0,135-0,184 mm i szerokości 0,082-0,116 mm (ryc. 4).
F. magna była stwierdzona po raz pierwszy na terenie naszego kraju w 1953 r. w wątrobie jelenia odstrzelonego w Borach Dolnośląskich w okolicy Bolesławca (22). Wcześniej, przed 23 laty dokładnie
Ryc. 1. Przywry F. magna z wątroby jelenia (dla porównania
egzemplarz motylicy Fasciola hepatica) Ryc. 2. Fragment wątroby jelenia zarażonego przywrami F. magna ze złogami włóknika na powierzchni
Ryc. 3. Przekrój wątroby z pseudocystą i wydobytą z niej
Med. Weter. 2016, 72 (2), 110-112 112
w tym samym kompleksie leśnym należącym wówczas do Niemiec wykryto w wątrobie odstrzelonego jelenia przywry omawianego gatunku (20). Odległość w linii prostej między miejscami odstrzału obu jeleni nie przekracza 11 km. Od tego czasu na terenie Polski nie rejestrowano obecności F. magna. Należy przypusz-czać, że zmiany anatomopatologiczne powodowane przez tę przywrę w wątrobach jeleni były błędnie diagnozowane przez lekarzy weterynarii jako zmiany motylicze. Przyczyną pojawienia się F. magna na tym terenie było sprowadzenie do tych lasów około 1850 r. amerykańskich jeleni wapiti (2). Wraz z tymi jeleniami została wprowadzona omawiana przywra. Interesujący jest fakt, że F. magna znalazła w Borach Dolnośląskich odpowiednie, dogodne dla siebie warunki do rozwoju, żywicieli pośrednich i przetrwała w łowisku do dnia dzisiejszego, w okresie ponad 160 lat. Niniejsze stwier-dzenie jest trzecim zarejestrowaniem przywr F. magna na tym terenie. Wymienione przywry są patogenne dla żywicieli, wywołując w ich wątrobie rozlegle zmiany anatomopatologiczne. U typowych żywicieli – jeleni – parazytoza może przebiegać subklinicznie. Natomiast u żywicieli przypadkowych – saren, bydła, owiec i kóz – inwazja może wywoływać objawy kliniczne w po-staci utraty apetytu, depresji, wychudzenia i prowadzić do upadków tych zwierząt (6-8, 15).
Poziom prewalencji inwazji F. magna obserwowany w poszczególnych krajach znacznie różni się. W latach 2002-2003 w Chorwacji jaja pasożyta stwierdzono w 34,5% badanych prób kału jeleni, a dorosłe przywry w 28,5% badanych wątrób (17). Po raz pierwszy na terenie Niemiec inwazja F. magna zarejestrowana była w latach 2011-2012 w Bawarii u 57,1% badanych jeleni fermowych i 70% żyjących na wolności (19). Szerokie badania nad występowaniem tej przywry prowadzone były w latach 2000-2005 w dolinie Dunaju w Austrii. Prewalencja F. magna badana tam w kilku lokaliza-cjach wahała się od 6,3% do 50% (25). Jej najniższa stwierdzona wartość jest prawie równa prewalencji obserwowanej w niniejszych badaniach w Polsce. Należy również zaznaczyć, że Bory Dolnośląskie są najbardziej wysuniętym na północ stanowiskiem F. magna w Europie. Niska prewalencja obserwowana w badaniach własnych może być spowodowana wystę-powaniem piaszczystych gleb, suchym środowiskiem drzewostanów sosnowych przeważających na terenie tego kompleksu leśnego oraz małą ilością zbiorników i cieków wodnych, w których mogą bytować ślimaki – żywiciele pośredni pasożyta. Stwierdzenie ogniska fascioloidozy w Borach Dolnośląskich jest również istotne ze względu na fakt, że jest to największy zwarty kompleks leśny w Polsce, w którym żyją 44 gatunki ssaków, w tym liczne populacje jelenia i sarny (26).
Występowanie przywr F. magna u jeleni stanowi potencjalne zagrożenie dla innych zwierząt dzikich występujących w łowiskach, takich jak sarny i dziki oraz dla wypasanych na śródleśnych pastwiskach do-mowych przeżuwaczy i koni. Niezbędny jest zatem
monitoring zarażenia fascioloidozą odstrzeliwanych w Borach Dolnośląskich jeleni, ustalenie zasięgu ogniska tej niebezpiecznej parazytozy oraz zwróce-nie uwagi na możliwość występowania tej przywry u zwierząt domowych.
Piśmiennictwo
1. Bassi R.: Sulla cachessia ittero-verminosa, o marciaia, causata dal Distomum magnum. Medico Vet. Torino 1875, 4, 497-515.
2. Bena W.: Dzieje Puszczy Zgorzelecko-Osiecznickiej. F. H. Agat, Zgorzelec 2012, s. 344.
3. Erhardová B.: Fascioloides magna in Europe. Helminthologia 1961, 3, 91-106. 4. Erhardová-Kotrlá B.: The occurrence of Fascioloides magna (Bassi, 1875) in
Czechoslovakia. Academia, Prague 1971, s. 155.
5. Faltynková A., Horačková E., Hirtová L., Novobilsky A., Modry D., Scholz T.: Is Radix peregra a new intermediate host of Fascioloides magna (Trematoda) in Europe? Field and experimental evidence. Acta Parasit. 2006, 51, 87-90. 6. Foreyt W. J., Leathers C. W.: Experimental infection of domestic goats with
Fascioloides magna. Am. J. Vet. Res. 1980, 41, 883-884.
7. Foreyt W. J., Todd A. C.: Development of the large American liver fluke, Fascioloides magna, in withe-tailed deer, cattle and sheep. J. Parasitol. 1976, 62, 26-32.
8. Hassal A.: Fasciola americana (Hassal, 1891). American Vet. Rev. NY 1891, 15, 359.
9. Kašný M., Beran L., Siegelova V., Siegel T., Leontovyc R., Berankova K.,
Pankrac J., Kostakova M., Horak P.: Geographical distribution on the giant
liver fluke (Fascioloides magna) in the Czech Republic and potential risk of its further spread. Vet. Med. Praha 2012, 57, 101-109.
10. Králová-Hromadová I., Špakulová M., Horáčková E., Turčeková L., Novo-
bilsky A., Beck R., Koudelá B., Marinculic A., Rajský D., Pybus M.: Sequence
analysis of ribosomal and mitochondrial genes of the giant liver fluke Fascioloides magna (Trematoda: Fasciolidae): intraspecific variation and dif-ferentiation from Fasciola hepatica. J. Parasitol. 2008, 94, 58-67.
11. Majoros G., Sztojkov V.: Appearance of the large American liver fluke Fascioloides magna (Bassi, 1875) in Hungary. Parasit. Hung. 1994, 27, 27-38. 12. Marinculić A., Dzakula N., Janicki Z., Hardy Z., Lucinger S., Zivicnjak T.:
Appearance of American liver fluke (Fascioloides magna, Bassi, 1875) in Croatia – a case report. Vet. Arch. 2002, 72, 319-325.
13. Novobilský A., Kašný M., Mikeš L., Kovařčik K., Koudela B.: Humoral immune responses during experimental infection with Fascioloides magna and Fasciola hepatica in goats and comparison of their excretory/secretory products. Parasitol. Res. 2007, 101, 357-364.
14. Pfeiffer H.: Fascioloides magna: Erster fund in Osterreich. Wien. Tierärztl. Mschr. 1983, 70, 168-170.
15. Pybus M. J.: Liver flukes, [w:] Samuel W. M., Pybus M. J., Kocan A. A. (red.): Parasitic diseases of wild mammals. Manson Publishing/The Veterinary Press, Iowa State University Press 2001, s. 121.
16. Pyziel A. M., Demiaszkiewicz A. W., Kuligowska I.: Molecular identification of Fascioloides magna (Bassi, 1875) from red deer from South-Western Poland (Lower Silesian Wilderness) on the basis of internal transcribed spacer 2 (ITS-2). Pol. J. Vet. Sci. 2014, 17, 485-487.
17. Rajković-Janje R., Bosnić S., Rimac D., Gojmerac T.: The prevalence of American liver fluke Fascioloides magna (Bassi 1875) in red deer from Croatian hunting grounds. Eur. J. Wildl. Res. 2008, 54, 525-528.
18. Rajský D., Patus A., Bukovjan K.: The first finding of Fascioloides magna Bassi, 1875 in Slovakia. Slov. Vet. Čas. 1994, 19, 29-30.
19. Rehbein S., Hamel D., Reindl H., Visser M., Pfister K.: Fascioloides magna and Ashworthius sidemi – two „new” parasites in wild ungulates in Germany. Program&Abstract Book European Multicolloquium of Parasitology EMOP XI, Cluj-Napoca, Romania 25-29.07.2012, s. 565.
20. Salomon S.: Fascioloides magna bei deutschem Rotwild. Berl. Tierärztl. Wschr. 1932, 48, 627-628.
21. Ullrich K.: Űber das Vorkommen von seltenen oder wenig bekannten Parasiten der Säugetiere und Vögel in Böhmen und Mähren. Prag. Arch. Tiermed. 1930, 10, 19-43.
22. Ślusarski W.: Studia nad europejskimi przedstawicielami przywry Fasciola magna (Bassi, 1875), Stiles, 1894. I. Ponowne wykrycie ogniska inwazji u jeleni na Śląsku. Acta Parasit. Pol. 1955, 3, 1-59.
23. Špakulová M., Čorba J., Várady M., Rajský D.: Bionomy, distribution and importance of giant liver fluke (Fascioloides magna), an important parasite of free living ruminants. Vet. Med. Praha 1997, 42, 139-148.
24. Taylor M. A., Coop R. L., Wall R. L.: Veterinary Parasitology. Blackwell Publishing, Oxford 2007, s. 89.
25. Ursprung J., Joachim A., Prosl H.: Vorkommen und Bekämpfung des Amerikanischen Riesenleberegels, Fascioloides magna, in einer Schalen-wildpopulation in der Donauauen östlich von Wien. Berl. Munch. Tierarztl. 2006, 119, 316-323.
26. Zawadzka D., Kwiecień E.: Puszcze i lasy Polski. Encyklopedia ilustrowana. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2011, s. 182.
Adres autora: prof. dr hab. Aleksander W. Demiaszkiewicz, ul. Twarda 51/55, 00-818 Warszawa; e-mail: aldem@twarda.pan.pl
