Praca oryginalna Original paper
Wraz ze wzrostem wydajnoci krów mlecznych na-st¹pi³o nasilenie wystêpowania negatywnych zjawisk zwi¹zanych z pogorszeniem zdrowotnoci oraz p³od-noci zwierz¹t (1, 2, 17), co bezporednio przyczyni³o siê do obni¿enia d³ugoci ich u¿ytkowania w stadzie (3, 11). Wród negatywnych zjawisk, z którymi bory-kaj¹ siê hodowcy, na pierwszy plan wysuwa siê pogor-szenie wskaników rozrodu (12).
Istnieje bardzo du¿o czynników, które wp³ywaj¹ na p³odnoæ krów (4, 6, 7, 14), st¹d i mnogoæ strategii s³u¿¹cych poprawie wskaników rozrodu (22, 24). Wród czynników pozagenetycznych niebagatelne zna-czenie ma sposób zarz¹dzania stadem (obserwacja rui, prowadzenie kalendarza rujowego, terminowoæ i spo-sób wykonania zabiegu), jak równie¿ stan fizjologicz-ny samicy, jej profil zdrowotfizjologicz-ny, kondycja, przebyte cho-roby (okresu oko³oporodowego czy metaboliczne), oraz ¿ywienie (5, 12, 15). Doskonaleniu genetycznemu zwie-rz¹t w kierunku wysokiej wydajnoci mlecznej nie za-wsze towarzyszy poprawa warunków rodowiskowych, co w rezultacie przek³ada siê nie tylko na obni¿enie efek-tywnoci wykorzystania potencja³u produkcyjnego, ale
w krytycznych momentach prowadzi do zaburzenia homeostazy organizmu i w efekcie obni¿enia p³od-noci lub wrêcz do niep³odp³od-noci. Ujemna korelacja po-miêdzy p³odnoci¹ a produkcyjnoci¹ krów nie zawsze ma pod³o¿e genetyczne (10, 16, 18-21) i mo¿e wyni-kaæ z ujemnego bilansu energetycznego krów o wyso-kiej produkcji, który powstaje na sutek procesów fizjo-logicznych w szczytowej fazie laktacji (4, 12). Popra-wa p³odnoci poprzez selekcjê jest trudna ze wzglêdu na nisk¹ odziedziczalnoæ cech p³odnoci. Lepsze re-zultaty mo¿na uzyskaæ stosuj¹c krzy¿owanie miêdzy-rasowe. W Polsce od 2007 r. podstawowym kryterium przy selekcji samców jest wdro¿ony nowy indeks se-lekcyjny (PF funkcjonalnoæ i produkcyjnoæ), który zawiera podindeks p³odnoci.
Amerykañscy hodowcy byd³a poprawiaj¹ cechy funk-cjonalne oraz p³odnoæ posiadanych krów rasy hf po-przez krzy¿owanie ich z innymi rasami (szwedzka czer-wona, montbeliarde czy normandzka), uzyskuj¹c przez to w pierwszym pokoleniu poprawê tych cech, przy nie-znacznym spadku wydajnoci zwierz¹t, a w konsekwen-cji wzrost dochodów (8). Podobne metody zaczêto
Porównanie wybranych wskaników rozrodu krów rasy
montbeliarde oraz polskiej holsztyñsko-fryzyjskiej
odmiany czarno-bia³ej
MARCIN GO£ÊBIEWSKI, PIOTR BRZOZOWSKIZak³ad Hodowli Byd³a Wydzia³u Nauk o Zwierzêtach SGGW, ul. Ciszewskiego 8, 02-786 Warszawa
Go³êbiewski M., Brzozowski P.
Comparison of selected reproduction parameters of Montbeliarde and Polish Holstein-Friesian Black and White cows
Summary
The aim of the study was to compare reproduction parameters of Montbeliarde (MO) and Polish Holstein Friesian Black and White (PHF) cows kept in farms representing different production systems and scale. Researches were conducted on cows in six farms located in the south of Poland keeping both MO and PHF breeds. Data on 2782 cows (980 MO and 1802 PHF) were collected. Analyzed were the following reproduction parameters: gestation length, insemination index, interval between firs and fertile insemination, average insemination interval, open days, calving interval. The analysis of heifer reproduction parameters confirmed that PHF heifer fertility was better than that of MO heifers; however, differences were not significant. Moreover, PHF heifers reached reproduction maturity earlier than Montbeliards (P £ 0.01). The analysis of cow fertility also confirmed the influence of breed on reproduction indicators. Montbeliarde cows had a significantly longer mean inter-insemination period than PHF cows as well as a longer inter-calving period. PHF cows were characterized by a lower insemination index than MO. Lower values of reproduction parameters, especially those closely connected with herd management, indicate that Montbeliarde breeders should devote more attention and time to estrus detection in their herds.
wykorzystywaæ równie¿ w Europie. Inne mo¿li-woci to rezygnacja z hodowli byd³a hf i wprowa-dzenie innych ras krów, które charakteryzuj¹ siê lepsz¹ zdrowotnoci¹, p³odnoci¹ i d³ugowiecz-noci¹ oraz korzystniejszym sk³adem chemicznym mleka, przy zadowalaj¹cej produkcyjnoci. W Pol-sce rosn¹cym zainteresowaniem zaczyna cieszyæ siê byd³o francuskiej rasy montbeliarde. Pierwsze krowy tej rasy trafi³y do Polski w 1995 r., a w 2001 r. nast¹pi³o otwarcie ksi¹g hodowlanych dla mont-beliardów.
Celem badañ by³o porównanie wskaników repro-dukcyjnych krów rasy montbeliarde ze wskanikami krów rasy polskiej holsztyñsko-fryzyjskiej (phf) odmia-ny czarno-bia³ej u¿ytkowaodmia-nych w gospodarstwach re-prezentuj¹cych ró¿ne systemy i skalê produkcji.
Materia³ i metody
Badania przeprowadzono na krowach u¿ytkowanych w szeciu gospodarstwach zlokalizowanych na po³udniu Polski utrzymuj¹cych zarówno krowy rasy polskiej holsz-tyñsko-fryzyjskiej odmiany czarno-bia³ej (phf), jak i mont-beliarde (mo). Gospodarstwa charakteryzowa³y zró¿nicowa-ne systemy i skala produkcji. Cztery gospodarstwa repre-zentowa³y uwiêziowy system utrzymania oraz niewielk¹ ska-lê produkcji, natomiast pozosta³e dwa by³y gospodarstwami wielkoobszarowymi, z wolnostanowiskowym systemem utrzy-mania, posiadaj¹cymi stada krów licz¹ce kilkaset zwierz¹t. Zwierzêta w badanych stadach objête by³y ocen¹ u¿ytko-woci mlecznej. Materia³ do badañ stanowi³y informacje za-warte w raportach wynikowych (RW-1 i RW-2), dotycz¹ce rozrodu zwierz¹t w latach 1995-2007. Wskaniki rozrodu obliczone zosta³y wed³ug metodyki podanej przez Wierz-bowskiego i ¯ukowskiego (25), odrêbnie dla pierwiastek i krów obu ras. £¹cznie zebrano informacje dotycz¹ce u¿yt-kowania i p³odnoci 2782 krów (980 rasy mo i 1802 ras pfh). Uzyskane dane opracowano statystycznie wykorzystuj¹c pro-gram SPSS, stosuj¹c wieloczynnikow¹ analizê wariancji.
Model 1 zastosowano do analizy wieku pierwszego za-cielenia i oza-cielenia, d³ugoci ci¹¿y, czasu zw³oki (dawniej nazywanego okresem us³ugi) oraz przeciêtnej d³ugoci okresu miêdzy inseminacjami pierwiastek. Model 1:
Y = µ + Ai + Bj + (Ai × Bj) + eij
gdzie: µ rednia ogólna; Ai rasa (1 mo; 2 phf); Bj kategoria gospodarstwa (1 wielkotowarowe, system wol-nostanowiskowy; 2 drobnotowarowe, system uwiêziowy); (Ai × Bj) interakcja rasy i kategorii gospodarstwa; eij b³¹d standardowy.
Analizê wariancji indeksu unasiennieñ, czasu zw³oki, okresu przestoju poporodowego, okresu miêdzyci¹¿owego, okresu miêdzyocieleniowego, d³ugoci ci¹¿y oraz przeciêt-nej d³ugoci okresu miêdzyrujowego przeprowadzono, wy-korzystuj¹c model 2. Model 2:
Y = µ + Ai + Bj + Ck + Dl + Em + Fn + eijklmn
gdzie: µ rednia ogólna; Ai rasa (1 mo; 2 phf); Bj kategoria gospodarstwa (1 wielkotowarowe, system wol-nostanowiskowy; 2 drobnotowarowe, system uwiêziowy); Ck wiek pierwszego ocielenia (1 < 810 dni (27 mies.), 2 (810-900 dni) (27-30 mies.), 3 > 900 dni (> 30 mies.)); Dl wydajnoæ w bie¿¹cej laktacji 100-dniowej (1 < 2500 kg, 2 2500-3000 kg, 3 > 3000 kg); Em wydajnoæ
w po-przedniej laktacji pe³nej (1 < 6000 kg, 2 6000-7500 kg, 3 > 7500 kg); Fn kolejne ocielenie (1 pierwsze, 2 drugie, 3 trzecie i dalsze); eijklm b³¹d standardowy.
Model 2 s³u¿¹cy ocenie wp³ywu wieku pierwszego ocie-lenia na cechy p³odnoci uwzglêdnia³ dodatkowo trzy klasy wieku pierwszego ocielenia (1 < 810 dni (27 mies.), 2 (810-900 dni) (27-30 mies.), 3 > 900 dni (> 30 mies.)). Badane krowy charakteryzowa³y siê przeciêtn¹ wydajnoci¹ mleczn¹, wynosz¹c¹ dla laktacji standardowej (305 dni) 6606 kg mleka. Szczegó³owe informacje dotycz¹ce wydaj-noci badanych krów zamieszczono w tab. 1.
Wyniki i omówienie
Wp³yw rasy i kategorii gospodarstwa na nastêpuj¹ce wskaniki rozrodu: wiek pierwszego ocielenia i zacie-lenia oraz d³ugoæ ci¹¿y ja³ówek, a tak¿e indeks una-siennieñ, czas zw³oki oraz przeciêtn¹ d³ugoæ okresu miê-dzy inseminacjami pierwiastek przedstawiono w tab. 2. redni wiek pierwszego zacielenia ja³ówek obu ras wynosi³ ponad 21 miesiêcy (635 dni). Wykazano istot-ne (p £ 0,01) ró¿nice w wieku pierwszego zacielenia zarówno pomiêdzy badanymi rasami, jak i gospodar-stwami. Ja³ówki rasy polskiej holsztyñsko-fryzyjskiej zacielane by³y o 91 dni wczeniej ni¿ ja³ówki monte-liarde. Ponadto stwierdzono, ¿e ja³ówki utrzymywane w gospodarstwach mniejszych by³y kierowane do roz-rodu 52 dni wczeniej ni¿ w gospodarstwach wielko-towarowych.
W badaniach stwierdzono równie¿ istotnie wy¿szy wiek pierwszego ocielenia pierwiastek rasy mo (p £ 0,01). Ja³ówki rasy phf cieli³y siê o 75 dni wczeniej ni¿ mo. Ni¿szymi wartociami omawianej cechy cha-rakteryzowa³y siê równie¿ w tym przypadku gospodar-stwa z uwiêziowym systemem utrzymania (o oko³o 85 dni). Wiek pierwszego ocielenia ja³ówek mo importo-wanych do Polski do gospodarstwa w Grabinie by³ jesz-cze wy¿szy i wynosi³ 985 dni (33 mies.) (23).
Ja³ówki mo charakteryzowa³y siê istotnie d³u¿sz¹ ci¹-¿¹ w porównaniu do rówienic rasy phf, przy przeciêt-nej d³ugoci ci¹¿y dla wszystkich krów obu ras 281,48 dni (tab. 2).
Nie stwierdzono istotnego wp³ywu rasy i kategorii gospodarstwa na indeks zacieleñ. rednia wartoæ tego okresu wynosi³a 1,41. Nie zanotowano statystycznych ró¿nic pomiêdzy badanymi rasami oraz gospodarstwa-mi na kszta³towanie siê czasu zw³oki. Przeciêtnie za-cielenie nastêpowa³o w przeci¹gu 19 dni od pierwszej inseminacji.
Nieco gorzej kszta³towa³a siê przeciêtna d³ugoæ okre-su miêdzy inseminacjami (OmI), która wynosi³a 46 dni (dwukrotnoæ d³ugoci cyklu rujowego). Nie
stwierdzo-æ o n j a d y W Rasa ) 0 2 7 = n ( o m phf(n=1108) ) g k ( ij c a t k a l i n d 0 0 1 e z s w r e i p a Z 2533,95 1697,33 2644,67 1724,44 ) g k ( j e w o i n d -5 0 3 ij c a t k a l W 6546,62 1368,52 6647,11 1450,62 ) g k ( j e n ³ e p ij c a t k a l W 7493,76 1844,69 7572,19 1952,36 Tab. 1. Przeciêtna wydajnoæ krów w zale¿noci od rasy (x ± Sd)
no wp³ywu rasy i kategorii gospodarstwa na opisywane wskaniki.
Podczas analizy wp³ywu wieku pierwszego ociele-nia na wskaniki rozrodu wykazano istotne (p £ 0,01) oddzia³ywanie tego czynnika na indeks zacieleñ oraz czas zw³oki (tab. 3). Najkorzystniejszymi wskanika-mi charakteryzowa³y siê krowy, które po raz pierwszy zosta³y inseminowane w wieku poni¿ej 540 dni (18 mies.), najgorsze natomiast zanotowano u pierwiastek zacielanych najpóniej (powy¿ej 630. dnia (21 mies.)). Nie stwierdzono wp³ywu wieku pierwszego zaciele-nia na przeciêtn¹ d³ugoæ okresu miêdzy inseminacja-mi. Przeciêtna d³ugoæ tego okresu wynios³a 46 dni. Wartoæ omawianego wskanika na poziomie d³ugoci dwóch cykli rujowych wskazuje na doæ nisk¹ wykry-walnoæ rui. Wp³yw wieku pierwszego ocielenia na p³odnoæ oraz efektywnoæ u¿ytkowania mlecznego zosta³ potwierdzony przez innych autorów (3, 9, 13).
Analizie poddano równie¿ wska-niki rozrodu krów w zale¿noci od wybranych czynników (tab. 4 i 5).
Stwierdzono wysoko istotny wp³yw rasy krów na d³ugoæ ci¹¿y. Podobnie jak w przypadku tej cechy analizowa-nej u ja³ówek, d³u¿sz¹ ci¹¿¹ w porów-naniu do krów phf charakteryzowa³y siê krowy mo (tab. 4).
Rasa zwierzêcia mia³a istotny wp³yw (p £ 0,05) na przeciêtn¹ d³ugoæ okre-su miêdzy inseminacjami. Równie¿ i w tym wypadku ni¿sz¹ wartoci¹ ce-chy charakteryzowa³y siê krowy phf. W przypadku krów mo wartoæ tej cechy wynosi³a 62,60 dni i by³a wie-lokrotnoci¹ trzech cykli rujowych, na-tomiast u krów phf by³a przeciêtnie o jeden cykl rujowy (45,75 dni) krót-sza, co prawdopodobnie jest efektem wp³ywu obni¿onego temperamentu krów tej rasy na manifestacjê objawów rui (obserwacje hodowców).
Istotn¹ zale¿noæ zaobserwowano podczas analizy d³ugoci okresu miê-dzyocieleniowego. rednia wartoæ tej cechy wynosi³a 417,10 dni. Krowy rasy mo charakteryzowa³y siê d³u¿-szym od krów phf o 22 dni. Nie stwierdzono wp³ywu rasy krów na indeks zacieleñ, d³ugoæ czasu zw³oki, okresy przestoju poporodowego oraz okresu miêdzy-ci¹¿owego. W przypadku indeksu zacieleñ okaza³o siê, ¿e krowy mo charakteryzowa³y siê nieco korzystniej-szym IZ (1,79) ni¿ krowy pfh (1,84). W przypadku pozosta³ych wskaników niekorzystne wartoci cech ob-serwowano u krów rasy mo.
Potwierdzono istotny wp³yw gospodarstwa na bada-ne wskaniki rozrodu. Korzystniejsze wartoci dla wszystkich omawianych tu wskaników rozrodu zaob-serwowano w oborach wolnostanowiskowych (tab. 4), co jest zgodne z obserwacjami innych autorów (6).
Analizuj¹c wp³yw kolejnej laktacji na badane wska-niki rozrodu równie¿ stwierdzono istotne ró¿nice (tab. 5). Najkrótszym czasem zw³oki charakteryzowa³y siê kro-wy w trzeciej i dalszych laktacjach (38,97 dni), naj-d³u¿szym natomiast pierwiastki (158,31). Odnotowane zale¿noci by³y wysoko istot-ne (p £ 0,01). Krowy w dru-giej laktacji charakteryzowa-³y siê najni¿szymi wartocia-mi dla okresu przestoju po-porodowego 84,70 dni (p £ 0,01). Nie potwierdzono wp³y-wu kolejnej laktacji krów na kszta³towanie siê pozosta-³ych wskaników rozrodu (tab. 5).
Tab. 2. Wp³yw rasy i systemu utrzymania na wskaniki rozrodu ja³ówek i krów w trakcie pierwszej laktacji
a h c e C a s a R o m phf n LSM Se n LSM Se )i n d ( a i n e l e i c a z o g e z s w r e i p k e i W 223 680,35** 11,551 757 589,34** 5,34 )i n d ( a i n e l e i c o o g e z s w r e i p k e i W 224 912,54** 9,43 757 837,71** 4,39 )i n d ( y ¿ ¹ i c æ o g u ³ D 193 283,61** 0,60 693 279,35** 0,26 ñ e l e i c a z s k e d n I 197 1,47 0,01 693 1,35 0,00 )i n d ( i k o ³ w z s a z C 197 23,45 3,71 690 16,41 1,64 y z d ê i m u s e r k o æ o g u ³ d a n t ê i c e z r P )i n d ( i m a j c a n i m e s n i 165 42,20 7,26 173 51,40 3,62 a h c e C a i n a m y z rt u m e t s y S y w o k s i w o n a t s o n l o w uwiêizowy n LSM Se n LSM Se )i n d ( a i n e l e i c a z o g e z s w r e i p k e i W 641 660,94** 6,34 339 608,75** 11,031 )i n d ( a i n e l e i c o o g e z s w r e i p k e i W 641 917,74** 5,22 340 832,51** 9,00 )i n d ( y ¿ ¹ i c æ o g u ³ D 598 280,74* 0,31 292 282,22* 0,57 ñ e l e i c a z s k e d n I 598 1,45 0,03 292 1,37 0,06 )i n d ( i k o ³ w z s a z C 597 22,59 1,93 290 16,41 3,57 y z d ê i m u s e r k o æ o g u ³ d a n t ê i c e z r P )i n d ( i m a j c a n i m e s n i 174 49,77 3,60 64 43,83 7,27 Objanienia: istotnoæ * p £ 0,05; ** p £ 0,01 a h c e C a i n e l e i c a z o g e z s w r e i p k e i W i n d 0 4 5 < 540-630dni >630dni n LSM Se n LSM Se n LSM Se ñ e l e i c a z s k e d n I 361 1,16** 0,07 260 11,42** 0,06 254 11,82** 0,07 )i n d ( i k o ³ w z s a z C 361 6,62** 3,78 258 15,51** 3,32 253 39,48** 4,13 u s e r k o æ o g u ³ d a n t ê i c e z r P )i n d ( i m a j c a n i m e s n i y z d ê i m 70 47,92 12,78 61 47,78 8,03 102 43,66 5,75 Tab. 3. Wp³yw wieku pierwszego zacielenia na wybrane wskaniki rozrodu ja³ówek
Stwierdzono istotny (p £ 0,01) wp³yw wydajnoci 100-dniowej na indeks zacieleñ. Okaza³o siê, ¿e kro-wy o kro-wydajnoci poni¿ej 2500 kg mleka mia³y najni¿sz¹ wartoæ cechy (1,69). Wraz ze wzrostem wydajnoci ros³o zu¿ycie nasienia na skuteczne za-p³odnienie. Zanotowano równie¿ wy-soko istotny wp³yw wydajnoci 100--dniowej badanych krów na okres przestoju poporodowego, okres miê-dzyci¹¿owy oraz okres miêdzyociele-niowy. Najni¿sze wartoci badanych wskaników stwierdzono u krów o najwy¿szej wydajnoci (> 3000 kg). Najwy¿sz¹ wydajnoæ w laktacji 100--dniowej uzyskuj¹ krowy, które nie maj¹ problemów w okresie oko³oocie-leniowym (trudne porody, metritis, zatrzymanie ³o¿yska) oraz u których nie odnotowano zaburzeñ metabolicz-nych okresu szczytu laktacji (ketoza, kwasica, syndrom st³uszczonej w¹tro-by). Dobry status zdrowotny tych zwierz¹t wp³ywa na szybkoæ inwo-lucji macicy oraz tempo przygotowa-nia organizmu krowy na kolejn¹ ci¹-¿ê, co skutkuje wczeniejszym wyst¹-pieniem pierwszej rui, wczeniejszym
zap³odnieniem oraz w rezultacie wczeniejszym ocie-leniem w porównaniu do krów o s³abszej wydajnoci. Nie stwierdzono wp³ywu wydajnoci w pierwszych 100 dniach laktacji na przeciêtn¹ d³ugoæ okresu miêdzy inseminacjami oraz czas zw³oki, jakkolwiek równie¿ i te wskaniki przyjmowa³y najni¿sze wartoci u krów najbardziej wydajnych.
Stwierdzono istotny wp³yw wydajnoci pe³nej na wszystkie analizowane wskaniki rozrodu (p £ 0,01). Wzrost wydajnoci w laktacji pe³nej powodowa³ wy-rane pogorszenie siê wskaników p³odnoci w kolej-nej laktacji.
Podsumowuj¹c nale¿y podkreliæ, ¿e wskaniki re-produkcji w badanych stadach odbiegaj¹ od wartoci uznanych za optymalne przy okrelonej produkcyj-noci zwierz¹t. Szczególnie te, które s¹ zwi¹zane bezporednio z zarz¹dzaniem stadem (wykrywanie rui, terminowa inseminacja, prowadzenie kalendarza rujo-wego). Stwierdzono, ¿e ja³ówki rasy mo osi¹gaj¹ doj-rza³oæ rozp³odow¹ znacznie póniej ni¿ ich rówie-nice rasy phf. Wskaniki rozrodu krów rasy mo s¹ po-równywalne do krów phf. Gorsze u krów rasy mont-beliarde s¹ jedynie te wskaniki, których wielkoæ jest bezporednio zwi¹zana z zarz¹dzaniem stadem (efek-tywnoæ wykrywania rui), gdzie krowy mo uzyskuj¹ gorsze wyniki. Pogorszona wykrywalnoæ rui u krów francuskiej rasy mo¿e wynikaæ ze s³abszej ekspresji za-chowañ okresu oko³orujowego i spokojniejszego tem-peramentu tych zwierz¹t.
Pimiennictwo
1.Beam S. W., Butler W. R.: Energy balance effects on follicular development and first ovulation in post-partum cows. J. Reprod. Fertil. 1999, (Suppl. 54), 411-424.
2.Boichard D., Barbat A., Briend M.: Genetic analysis of conception rate of heifer and lactating dairy cows. 50th Ann. Meeting EAAP. Commission on Animal
Genetics 1999, P G6.3.
3.Brzozowski P., Zdziarski K., Grodzki H.: D³ugoæ u¿ytkowania, wydajnoæ ¿yciowa i p³odnoæ krów rasy czarno-bia³ej, holsztyñsko-fryzyjskiej oraz mie-szañców tych ras w zale¿noci od wieku pierwszego ocielenia. Prace Mat. Zoot. 2001, 59, 71-78.
4.Butler W. R., Smith R. D.: Interrelationships between energy balance and post-partum reproductive function in dairy cattle. J. Dairy Sci. 1989, 72, 767-783. 5.Dematawewa C. M. B., Berger P. J.: Genetic and phenotypic parameters for 305
day yield, fertility and survival in Holsteins. J. Dairy Sci. 1998, 81, 2700-2709. 6.Empel W., Grabowski R., Jasiorowski H., Brzozowski P., Grodzki H.: Wp³yw systemu utrzymania i intensywnoci ¿ywienia na p³odnoæ krów cb oraz mieszañców cb z innymi odmianami byd³a fryzyjskiego w Polsce. Prace Mat. Zoot. 1999, 55, 65-72.
7.Grohn Y. W., Rajala-Schultz P. J.: Epidemiology of reproductive performance in dairy cows. Anim. Reprod. Sci. 2000, 60-61, 605-614.
8.Heins B. J., Hansen L. B., Seykora A. J.: Fertility and survival during fist lacta-tion of crossbred dairy cows sired by bull from Swedish, Norwegian and French red breeds compared to pure Holstein cows. 8th World Congress on Genetics
Applied to Livestock Production. Belo Horizonte, Brazylia 2006, s. 1-15. 9.Juszczak J., Machal L., Hibner A.: Wiek cielenia siê ja³owic jako czynnik
efek-tywnoci u¿ytkowania mlecznego krów. Przegl. Hod. 2001, 5, 18-20. 10.Kadarmideen H. N., Thompson R., Simm G.: Linear and threshold model
genetic parameter estimates for disease, fertility and production traits in UK dairy cattle. Anim. Sci. 2000, 71, 411-420.
11.Lucy M. C.: Reproductive loss in high-producing dairy cattle: where will it end? J. Dairy. Sci. 2001, 84, 1277-1293.
12.Marc de Vries, Veerkamp R. F.: Energy balance of dairy cattle in relation to milk production variables and fertility. J. Dairy Sci. 2000, 83, 62-69.
13.Nogalski Z.: Wp³yw wieku pierwszego wycielenia na efektywnoæ u¿ytkowa-nia krów rasy holsztyñsko-fryzyjskiej. Zesz. Nauk. Przegl. Hod. 2004, 72, 77-83. 14.Pryce J. E., Royal M. D., Garnsworthy P. C., Mao I. L.: Fertility in
hihg-pro-ducting cow. Livest. Prod. Sci. 2006, 86, 125-135.
15.Pryce J. E., Simm G., Robinson J.: Effects of selection for production and maternal diet on maiden heifer fertility. Anim. Sci. 2002, 74, 415-421. 16.Pryce J. E., Veerkamp R. F.: The incorportation of fertility indices in genetic
improvement programmes. BASS Occasional Publication 2001, 26, 237-250. a h c e C a s a R o m phf n LSM Se n LSM Se )i n d ( y ¿ ¹ i c æ o g u ³ D 789 284,38** 0,26 1555 279,48** 0,18 ñ e l e i c a z s k e d n I 802 1,79 0,05 1590 1,84 0,03 )i n d ( i k o ³ w z s a z C 794 83,01 6,83 1469 82,47 6,05 y z d ê i m u s e r k o æ o g u ³ d a n t ê i c e z r P )i n d ( i m a j c a n i m e s n i 352 62,60* 3,02 1684 45,75* 2,40 )i n d ( o g e w o d o r o p o p u j o t s e z r p s e r k O 655 106,87 3,82 1234 94,06 3,05 )i n d ( y w o ¿ ¹ i c y z d ê i m s e r k O 802 149,79 4,24 1507 131,56 3,75 )i n d ( y w o i n e l e i c o y z d ê i m s e r k O 972 428,69** 3,69 1651 406,17** 3,22 a h c e C a i n a m y z rt u m e t s y S y w o k s i w o n a t s o n l o w uwiêizowy n LSM Se n LSM Se ñ e l e i c a z s k e d n I 1626 1,69** 0,03 766 1,94** 0,05 )i n d ( i k o ³ w z s a z C 1585 74,24 4,48 678 91,91 8,13 y z d ê i m u s e r k o æ o g u ³ d a n t ê i c e z r P )i n d ( i m a j c a n i m e s n i 1687 49,80 2,31 349 58,19 3,13 )i n d ( o g e w o d o r o p o p u j o t s e z r p s e r k O 1268 89,57* 2,57 621 112,89* 4,34 )i n d ( y w o ¿ ¹ i c y z d ê i m s e r k O 1603 124,26* 2,80 706 157,86* 5,02 )i n d ( y w o i n e l e i c o y z d ê i m s e r k O 1823 405,04** 2,58 800 430,39** 4,27 Tab. 4. Wp³yw rasy i systemu utrzymania na wskaniki rozrodu badanych krów
17.Pryce J. E., Veerkamp R. F.: The incorporation of fertility indices in genetic improvement programs. BSAS Occasional Publication: Fertility High Produ-cing Dairy Cows 2001, 26, 237-249.
18.Pryce J. E., Veerkamp R. F., Thompson R., Hill W. G., Simm G.: Genetic aspects of common health disorders and measures of fertility in Holstein Friesian dairy cattle. Anim. Sci. 1997, 65, 353-360.
19.Roxstrom A., Strandberg E., Berglund B., Emanuelson U., Philipsson J.: Genetic and environmental correlations among female fertility traits and milk production in different parities of Swedish Red and White dairy cattle. Acta Agric. Scand. A. 2001, 51, 7-14.
20.Royal M. D., Woolliams J. A., Flint A. P. F.: Estimation of genetic and pheno-typic associations between endocrine and traditional fertility parameters and production traits in Holstein-Friesian dairy cows. J. Dairy Sci. 2002a, 85, 958-967.
Objanienia: jak w tab. 2. a h c e C a j c a t k a l a n j e l o K 1 2 3idalsze n LSM Se n LSM Se n LSM Se ñ e l e i c a z s k e d n I 970 1,77** 0,05 644 1,88** 0,06 778 1,80** 0,05 )i n d ( i k o ³ w z s a z C 924 158,31** 8,69 617 47,93** 7,37 722 38,97** 7,39 )i n d ( i m a j c a n i m e s n i y z d ê i m u s e r k o æ o g u ³ d a n t ê i c e z r P 435 60,72** 3,32 290 50,53** 3,36 311 49,73** 3,22 )i n d ( o g e w o d o r o p o p u j o t s e z r p s e r k O 514 106,83** 4,80 615 84,7** 3,95 766 108,85** 3,92 )i n d ( y w o ¿ ¹ i c y z d ê i m s e r k O 929 141,40** 5,37 613 132,79** 4,61 767 146,12** 4,55 )i n d ( y w o i n e l e i c o y z d ê i m s e r k O 1131 422,56** 4,54 687 416,61** 4,18 805 412,10** 3,94 a h c e C ) g k ( ij c a t k a l i n d 0 0 1 e z s w r e i p a z æ o n j a d y W 0 0 5 2 < 2500-3000 >3000 n LSM Se n LSM Se n LSM Se ñ e l e i c a z s k e d n I 932 1,69** 4,00 621 1,81** 0,06 730 2,09** 0,08 )i n d ( i k o ³ w z s a z C 976 90,04** 5,72 674 81,93** 8,26 613 74,92** 9,67 )i n d ( i m a j c a n i m e s n i y z d ê i m u s e r k o æ o g u ³ d a n t ê i c e z r P 411 59,32** 2,92 300 52,44** 3,27 325 47,55** 3,83 )i n d ( o g e w o d o r o p o p u j o t s e z r p s e r k O 514 111,91** 3,83 613 98,84** 4,15 763 87,96** 5,31 )i n d ( y w o ¿ ¹ i c y z d ê i m s e r k O 984 159,74** 3,55 694 132,82** 5,14 631 126,02** 5,96 )i n d ( y w o i n e l e i c o y z d ê i m s e r k O 1154 436,14** 2,96 777 408,64** 4,13 692 404,82** 5,26 a h c e C )i n d 5 0 3 ( ij c a t k a l j e i n d e z r p o p w æ o n j a d y W 0 0 5 5 < 5500-6500 >6500 n LSM Se n LSM Se n LSM Se ñ e l e i c a z s k e d n I 310 1,75** 0,09 445 1,95** 0,07 828 2,19** 0,06 )i n d ( i k o ³ w z s a z C 309 111,91** 222,9011 443 114,33** 163,3711 823 127,00** 134,6311 )i n d ( i m a j c a n i m e s n i y z d ê i m u s e r k o æ o g u ³ d a n t ê i c e z r P 155 51,46** 5,43 240 62,31** 3,25 518 61,91** 2,37 )i n d ( o g e w o d o r o p o p u j o t s e z r p s e r k O 219 126,39** 5,92 348 109,65** 4,36 657 113,88** 4,15 )i n d ( y w o ¿ ¹ i c y z d ê i m s e r k O 314 152,21** 6,23 448 159,81** 4,63 845 172,33** 3,79 )i n d ( y w o i n e l e i c o y z d ê i m s e r k O 367 425,41** 5,26 519 440,79** 3,86 939 446,52** 3,21 a h c e C ) a n ³ e p ( ij c a t k a l j e i n d e z r p o p w æ o n j a d y W 0 0 0 6 < 6000-7500 >7500 n LSM Se n LSM Se n LSM Se ñ e l e i c a z s k e d n I 680 1,41** 0,06 751 1,64** 0,05 855 2,29** 0,05 )i n d ( i k o ³ w z s a z C 672 44,13** 9,58 745 62,12** 6,74 846 136,51** 6,98 )i n d ( i m a j c a n i m e s n i y z d ê i m u s e r k o æ o g u ³ d a n t ê i c e z r P 200 41,93** 4,28 299 50,24** 3,02 537 65,55** 2,79 )i n d ( o g e w o d o r o p o p u j o t s e z r p s e r k O 580 84,31** 5,53 645 96,78** 3,27 667 118,97** 3,65 )i n d ( y w o ¿ ¹ i c y z d ê i m s e r k O 675 99,70** 6,17 767 123,63** 4,14 867 192,20** 4,28 )i n d ( y w o i n e l e i c o y z d ê i m s e r k O 784 379,95** 5,47 871 398,31** 3,50 968 468,91** 3,56 Tab. 5. Wp³yw wybranych czynników na wskaniki rozrodu badanych krów
21.Royal M. D., Woolliams J. A., Webb R., Flint A. P. F.: Estimation of genetic variation in the interval from parturition to commencement of luteal activity in Holstein-Friesian dairy cows. Proc. J. Reprod. Fertil. 2000c, nr 25, Abstract 74. 22.Thatcher W. W., Bilby T. R., Bartolome J. A., Slivestre F., Staples C. R., Santos J. E. P.: Strategies for improving fertility in the modern dairy cow. Theriogenology 2006, 65, 30-44.
23.Trela J.: Aklimatyzacja i niektóre wskaniki produkcyjne byd³a rasy mont-beliarde w Polsce. Z. Nauk. Przegl. Hod. 2003, 67, 67-77.
24.Veerkamp R. F., Breeda B.: Genetics and genomics to improve fertility in high production dairy cows. Theriogenology 2007, 68, 266-273.
25.Wierzbowski S., ¯ukowski K.: Rozród byd³a. Wyd. KOS, Balice 2007. Adres autora: Marcin Go³êbiewski, ul. Ciszewskiego 8, 02-786 Warszawa; e-mail: marcin golebiewski@sggw.pl
