Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 66 (2), 79-82, 2010

Medycyna Wet. 2010, 66 (2) 79

Artyku³ przegl¹dowy Review

W Polsce, w okresie przed przyst¹pieniem do Unii Europejskiej nie by³o tradycji wyró¿niania ¿ywnoœci ze wzglêdu na sposób wytwarzania czy te¿ miejsce pochodzenia. Nie by³o te¿ uregulowañ prawnych do-tycz¹cych warunków wytwarzania i znakowania noœci produkowanej metodami tradycyjnymi oraz ¿yw-noœci regionalnej. Od kilku lat w naszym kraju obser-wuje siê wyraŸny wzrost zainteresowania konsumen-tów, producentów oraz w³adz regionalnych ¿ywnoœci¹ wyró¿niaj¹c¹ siê specyficznymi cechami i oryginal-noœci¹, produkowan¹ w sposób tradycyjny. Zaintere-sowaniu temu sprzyja zmiana nawyków ¿ywieniowych i promowanie tzw. zdrowego trybu ¿ycia. W krajach Europy Zachodniej aktywna promocja produktów tra-dycyjnych i regionalnych prowadzona by³a od ponad stu lat. Szczególny charakter przybra³a ona we Fran-cji, gdzie utworzono narodowy system znaków oficjal-nie gwarantuj¹cych jakoœæ ¿ywnoœci. Podobne syste-my tworzono w innych krajach UE – W³oszech, Hisz-panii czy Portugalii. Doœwiadczenia wymienionych pañstw by³y podstaw¹ opracowanego w 1992 r. na poziomie Wspólnoty Europejskiej systemu rejestracji i ochrony nazw regionalnych i tradycyjnych produk-tów ¿ywnoœciowych. Wymagania prawne zawarto w dwu rozporz¹dzeniach Rady Europy: nr 2081/92/EWG (11) i nr 2082/92/EWG (12). Pierwsze z nich przewidywa-³o dwie kategorie ochrony: ochronê nazw pochodze-nia – CHNP i ochronê oznaczeñ geograficznych – CHOG. Drugie rozporz¹dzenie dotyczy³o œwiadectw o szczególnym charakterze dla produktów rolnych i œrodków spo¿ywczych. Ochronie podlega nazwa pro-duktu, jeœli zosta³ on zarejestrowany w grupie

produk-tów CHNP lub CHOG, a w odniesieniu do Gwaranto-wanej Tradycyjnej Specjalnoœci (GTS) rejestracji pod-lega metoda produkcji, nazwa zaœ tylko wówczas, kie-dy producent wyst¹pi o jej zastrze¿enie. Opracowany przez UE system rejestracji i ochrony nazw pozwoli³ na: zachowanie tradycji kulinarnych, utrwalenie me-tod i form wytwarzania regionalnych specja³ów, a tak-¿e ochronê przed nieuczciw¹ konkurencj¹. Wpisanie produktów na listê UE chroni przed: nieuprawnionym wykorzystaniem zarejestrowanej nazwy produktu, imi-tacj¹, fa³szywymi danymi odnosz¹cymi siê do miej-sca pochodzenia czy te¿ sposobu wytwarzania. Szczegó³owe warunki zapisane w specyfikacji ka¿dego z produktów, okreœlaj¹, gdzie i jak na-le¿y go produkowaæ, aby mo¿na by³o u¿ywaæ chronionej przez system EU nazwy. W ramach systemu UE opracowany zosta³ sposób znakowa-nia i symbole, które pro-ducenci maj¹ prawo umieszczaæ na produk-tach wprowadzanych do obrotu pod zarejestrowa-nymi nazwami (ryc. 1). Symbole oprócz funkcji reklamowej maj¹

umo¿-Uregulowania prawne UE i krajowe

dotycz¹ce ¿ywnoœci tradycyjnej i regionalnej

Katedra Weterynaryjnej Ochrony Zdrowia Publicznego Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UWM, ul. Oczapowskiego 14, 10-957 Olsztyn

Szteyn J., Wiszniewska-£aszczych A.

European and Polish regulations on traditional and regional food

Summary

The aim of the paper was to present legal regulations pertaining to the protection and registration of traditional and regional food in the European Union and Poland. The paper discusses the conditions which food products must meet to qualify for protection under Protected Designation of Origin, Protected Geographical Indication and Traditional Speciality Guaranteed.

Keywords: legal regulations, Protected Designation of Origin, Protected Geographical Indication, Traditional Speciality Guaranteed

Symbole

UE Symbolekrajowe

Ryc. 1. Symbole stosowane do oznaczenia ¿ywnoœci tradycyj-nej i ¿ywnoœci posiadaj¹cej oznaczenia geograficzne

Medycyna Wet. 2010, 66 (2) 80

liwiæ konsumentowi ³atwe rozpoznanie produktów chronionych i odró¿nienie ich od podobnych, lecz nie spe³niaj¹cych kryteriów jakoœciowych. Ugruntowane przekonanie o lepszej jakoœci produktów tradycyjnych ma swoje liczne uzasadnienia, gdy¿ ma³a skala pro-dukcji umo¿liwia zachowanie wysokiej jakoœci surow-ców, ich szybki przerób i unikniêcie strat przy maga-zynowaniu oraz zachowanie walorów organoleptycz-nych (9). Liczne korzyœci zarówno dla producentów, jak i dla konsumentów, wynikaj¹ce z produkcji ¿yw-noœci regionalnej metodami tradycyjnymi stawiaj¹ przed s³u¿bami nadzoru stoj¹cymi na stra¿y bezpie-czeñstwa ¿ywnoœci nowe zadania akceptacji ogólnych odstêpstw od wymagañ higienicznych. Prawo unijne przewidywa³o derogacje, po udowodnieniu przez pro-ducenta, ¿e jego produkcja ma charakter zgodny z tra-dycj¹ kulinarn¹ lokaln¹, regionaln¹ lub krajow¹.

Utworzony system, a szczególnie warunki prawne rejestracji produktów na listy UE podlega³y zmianom i udoskonaleniom. Obecnie zagadnienia dotycz¹ce wytwarzania ¿ywnoœci metodami tradycyjnymi i za-sady ochrony produktów regionalnych okreœlone s¹ w dwóch rozporz¹dzeniach Rady (WE): z dnia 20 mar-ca 2006 r. nr 509 (13) i nr 510 (3) oraz rozporz¹dzeniu Komisji nr 1898/2006 z dnia 14 grudnia 2006 r. (8). Wczeœniejsze regulacje nie wymaga³y publikowania pe³nej specyfikacji produktów, co w obecnych rozpo-rz¹dzeniach jest obowi¹zkowe. Wprowadzenie regu-lacji by³o przyczyn¹ znacz¹cego wzrostu produkcji wyrobów regionalnych i tradycyjnych. Utrzymano podzia³ na trzy grupy produktów. Pierwsza z nich to: Gwarantowana Tradycyjna Specjalnoœæ, która ozna-cza tradycyjne produkty rolne lub œrodki spo¿ywcze uznane i zarejestrowane przez UE ze wzglêdu na ich specyficzny charakter. Grupa ta podzielona jest na 18 klas, a liczba obecnie zarejestrowanych produktów przekroczy³a 20 (tab. 1). Produkt umieszczony na liœ-cie musi wyró¿niaæ siê u¿yliœ-ciem tradycyjnych surow-ców, tradycyjnym sk³adem i metod¹ wytwarzania, po-nadto jego nazwa musi byæ sama w sobie specyficzna, a jego cechy powinny pozwoliæ na odró¿nienie od innych produktów tej samej kategorii (nie mo¿e to byæ tylko ró¿nica iloœciowa). Przyk³adami zarejes-trowanych na poziomie UE produktów w tej grupie

s¹ polskie miody pitne: pó³torak, dwójniak, trójniak i czwórniak.

Drug¹ grupê stanowi¹ produkty o Chronionej Naz-wie Pochodzenia, co oznacza nazwê regionu, okreœlo-nego miejsca lub, w wyj¹tkowych przypadkach, kra-ju, a tak¿e którego okreœlona jakoœæ, renoma lub inna cecha charakterystyczna mo¿e byæ przypisana temu po-chodzeniu geograficznemu. Zarejestrowane obecnie ponad 840 produktów znalaz³o siê w 23 klasach, przy czym tylko w 6 znajduje siê ¿ywnoœæ pochodzenia zwierzêcego. Ca³y proces produkcji, tj.: wytwarzanie surowców, proces technologiczny wyrobu, przygoto-wanie do sprzeda¿y odbywa siê na obszarze, do które-go odnosi siê nazwa produktu (np. bryndza podha-lañska).

Trzecia grupa to Gwarantowana Tradycyjna Specjal-noœæ – dotyczy produktów powi¹zanych obszarem geo-graficznym, którego nazwê nosi. Powi¹zanie to jest jednak innego rodzaju: wystarczy, ¿e specyficzna ja-koœæ, renoma b¹dŸ inne cechy bêd¹ przypisane pocho-dzeniu geograficznemu. Ca³y proces produkcji nie musi odbywaæ siê na okreœlonym w nazwie obszarze, wystarczy, ¿e tylko jeden z etapów procesu produk-cyjnego ma na nim miejsce (produkcja, przetwarzanie b¹dŸ przygotowanie produktu). Ponadto zwi¹zek z re-gionem mo¿e opieraæ siê na reputacji danego produk-tu, jeœli swoj¹ renomê zawdziêcza on pochodzeniu geograficznemu (np. wielkopolski ser sma¿ony). Po-dobnie jak produkty CHNP zarejestrowane s¹ w 23 klasach, jednak liczba ich jest znacznie mniejsza. Re-jestr produktów na poziomie UE obejmuje w grupach CHNP i CHOG ³¹cznie 17 kategorii, w tym 11 doty-cz¹cych ¿ywnoœci i jedn¹ produktów rolnych innych ni¿ ¿ywnoœæ. Procedura rejestracji odbywa siê dwu-etapowo. Pierwszy etap ma miejsce w kraju cz³onkow-skim, drugi na poziomie Komisji Europejskiej.

Przygotowuj¹c siê do akcesji, Polska by³a zobowi¹-zana do dostosowania regulacji prawnych krajowych do obowi¹zuj¹cych w pañstwach UE. Proces harmo-nizacji mo¿na podzieliæ na dwa etapy. W okresie sto-warzyszenia, zgodnie z art. 68 Uk³adu Stowarzysze-niowego, ca³y wysi³ek w³o¿ony by³ w najszersze „wcie-lenie” do prawa polskiego instytucji i ca³ego „bloku” regulacji zarówno dotycz¹cego bezpieczeñstwa ¿yw-noœci, jak i jej rynkowej jakoœci (2). W tym okresie wprowadzono do ustawodawstwa polskiego du¿¹ licz-bê wymagañ zawartych w dyrektywach przewidzia-nych g³ównie dla ¿ywnoœci przemys³owej. W prawie krajowym zapisy dotycz¹ce ¿ywnoœci tradycyjnej zo-sta³y wpisane po wst¹pieniu Polski do UE. Pierwszym aktem prawnym pozwalaj¹cym na tworzenie krajo-wych list produktów tradycyjnych by³a ustawa o reje-stracji i ochronie nazw i oznaczeñ produktów rolnych i œrodków spo¿ywczych oraz o produktach tradycyj-nych (4), która po znowelizowaniu (5, 14) jest aktem obowi¹zuj¹cym do chwili obecnej. Ustawa reguluje: zasady i tryb oceny wniosków o rejestracjê nazw po-chodzenia, oznaczeñ geograficznych i gwarantowa-y n o r h c o e ir o g e t a K u s e c o r p e i c k a rt w e c ¹ d ê b w ó t k u d o r p y p u r G e n a w o rt s e j e r a z s_ota_rr_ea_jej¹_sc_rte_acs_ji_êê rejesrtacij a w z a N a n o i n o r h C a i n e z d o h c o P 846 220 11 e i n e z c a n z O e n o i n o r h C e n z c if a r g o e G 374 160 17 a n j y c y d a r T a n a w o t n a r a w G æ œ o n l a j c e p S 121 122 12

Tab. 1. Liczba produktów zarejestrowanych, podlegaj¹cych procedurze rejestracji i staraj¹cych siê o rejestracjê (stan na dzieñ 18.08.2009 r.)

Medycyna Wet. 2010, 66 (2) 81

nych tradycyjnych specjalnoœci, warunki tymczasowej ochrony nazw produktów rolnych i œrodków spo¿yw-czych na gruncie krajowym przed rejestracj¹ na szcze-blu UE, zasady oraz tryb kontroli produktów rolnych i œrodków spo¿ywczych posiadaj¹cych chronion¹ naz-wê pochodzenia, chronione oznaczenie geograficzne albo gwarantowan¹ tradycyjn¹ specjalnoœæ, warunki prowadzenia listy produktów tradycyjnych, sankcje karne dla podrabiaj¹cych produkty, których nazwy s¹ chronione. Zgodnie z nowelizacj¹ ustawy obowi¹zu-j¹c¹ od 6 stycznia 2009 r., na krajow¹ listê wpisywa-ne s¹ produkty, których jakoœæ lub wyj¹tkowe cechy i w³aœciwoœci wynikaj¹ ze stosowanych co najmniej przez 25 lat tradycyjnych metod produkcji i stanowi¹ element dziedzictwa kulturowego regionu, w którym s¹ wytwarzane. Listê prowadzi Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz marsza³kowie województw. Umieszczenie na liœcie krajowej w odró¿nieniu od listy EU nie daje ¿adnej ochrony prawnej produktom zarejestrowanym, nie wi¹¿e siê te¿ z dodatkow¹ kon-trol¹ potwierdzaj¹c¹ charakter tradycyjny produktu. Wyj¹tek stanowi¹ produkty wpisane na listê, co do których Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi wyda³ de-cyzjê o przekazaniu wniosku o rejestracjê do Komisji Europejskiej. Nazwy tych produktów podlegaj¹ tym-czasowej ochronie na terytorium Rzeczpospolitej Pol-skiej, do momentu ukoñczenia procesu rejestracji (obecnie 19 nazw). Polska lista produktów tradycyj-nych przewiduje 10 kategorii: produkty mleczne, pro-dukty miêsne, propro-dukty rybo³ówstwa, owoce i warzy-wa, wyroby piekarnicze i cukiernicze, oleje i t³uszcze, miody, gotowe dania i potrawy, napoje, inne produkty. Pocz¹tkowo liczba rejestrowanych produktów by³a niewielka. Od momentu utworzenia listy do koñca grudnia 2005 r. zarejestrowano tylko 58 produktów. Obecnie (stan na 18.09.2009 r.) zarejestrowanych jest 670 produktów, najwiêcej w kategorii produkty miês-ne – 122.

Pierwszym krajowym aktem prawnym dotycz¹cym wymagañ weterynaryjnych przy produkcji i dla pro-duktów o tradycyjnym charakterze by³o rozporz¹dze-nie MRiRW (15), nadal obowi¹zuj¹ce, a wydane na podstawie uchylonej ju¿ ustawy, o wymaganiach we-terynaryjnych dla produktów pochodzenia zwierzê-cego z 2004 r. Wymienione rozporz¹dzenie okreœli³o wymagania tylko dla piêciu produktów mlecznych o tradycyjnym charakterze, to jest: bryndzy, bundzu (buncu), oscypka, redyko³ki i ¿êtycy. Dla innych pro-duktów tradycyjnych zarówno pochodzenia zwierzê-cego, jak i roœlinnego nie zosta³y okreœlone w tym cza-sie okreœlone wymagania weterynaryjne.

W wyniku opublikowania przez Parlament Europej-ski i Radê Europy w 2004 r. tzw. pakietu H-4 powsta³a w krajach cz³onkowskich UE nowa sytuacja prawna. Nast¹pi³a unifikacja wymagañ kompleksowo obejmu-j¹cych swym zakresem ca³y ³añcuch ¿ywnoœciowy ³¹cznie z produkcj¹ pierwotn¹ i detaliczn¹. Celami nadrzêdnymi wprowadzonych zmian prawnych by³o:

osi¹gniêcie wysokiego poziomu ochrony ¿ycia i zdro-wia ludzkiego, ochrona interesów konsumentów oraz stworzenie konsumentom podstaw do dokonywania œwiadomych wyborów. Zasady prawne oparte zosta³y na analizie ryzyka. Specjalne postanowienia, zapew-niaj¹ce elastycznoœæ w zakresie produkcji i stosowa-nych metod tradycyjstosowa-nych oraz w zakresie ¿ywnoœci wytwarzanej w obszarach „peryferyjnych” maj¹ za-pewniæ realizacjê wyznaczonych zasadniczych celów. W podstawowym rozporz¹dzeniu reguluj¹cym spra-wy higieny œrodków spo¿ywczych (1) zapisano mo¿-liwoœæ przyjêcia krajowych œrodków dostosowuj¹cych wymogi do ustanowionych w za³¹czniku nr II wymie-nionego rozporz¹dzenia, a dotycz¹cych ogólnych wymogów higieny. Ka¿de pañstwo cz³onkowskie, za-mierzaj¹c przyj¹æ krajowe œrodki, ma obowi¹zek po-wiadomienia Komisji i innych pañstw o ich ustano-wieniu.

W Polsce, zgodnie z art. 69 Ustawy o bezpieczeñ-stwie ¿ywnoœci i ¿ywienia (17), minister w³aœciwy do spraw zdrowia w porozumieniu z ministrem w³aœci-wym do spraw rolnictwa mo¿e okreœliæ, w drodze roz-porz¹dzenia, wymagania higieniczne w: zak³adach sto-suj¹cych tradycyjne metody produkcji lub obrotu ¿yw-noœci¹, w celu umo¿liwienia stosowania tych metod, zak³adach zlokalizowanych w regionach szczególnych ze wzglêdu na po³o¿enie geograficzne, w celu uwzglêd-nienia potrzeb tych zak³adów oraz w innych zak³adach. Przewidziany zakres odstêpstw dotyczyæ mo¿e tylko konstrukcji, organizacji i wyposa¿enia przedsiêbiorstw produkuj¹cych ¿ywnoœæ tradycyjn¹. Zapis ustawy da³ podstawê do wydania dwóch rozporz¹dzeñ: jednego dotycz¹cego produkcji ¿ywnoœci tradycyjnej pochodze-nia zwierzêcego (18) i drugiego dotycz¹cego ¿yw-noœci tradycyjnej niezwierzêcego pochodzenia (16). W obu rozporz¹dzeniach dopuszcza siê ogólne odstêp-stwa od wymagañ higienicznych, je¿eli przyznanie tych odstêpstw umo¿liwi zak³adom stosowanie tradycyjnej metody produkcji ¿ywnoœci. Tradycyjna metoda musi byæ opisana we wniosku o wpis na listê krajow¹ lub we wniosku o rejestracjê wys³anym do komisji Euro-pejskiej. Opis metody mo¿e te¿ byæ zawarty w specy-fikacji produktu zgodnej rozporz¹dzeniami Rady (WE) z dnia 20 marca 2006 r. nr 509 (13) i nr 510 (3). Kolej-nym warunkiem przyznania odstêpstw jest brak nega-tywnego wp³ywu na zapewnienie bezpieczeñstwa pro-dukowanej ¿ywnoœci, szczególnie brak mo¿liwoœci jej zanieczyszczeñ.

W³adze Unii Europejskiej nadal podejmuj¹ szereg inicjatyw na rzecz zapewnienia jakoœci produktów regionalnych i lokalnych wytwarzanych metodami tradycyjnymi, czego przyk³adem jest Zielona Ksiêga opublikowana przez Komisjê Wspólnot Europejskich dnia 15.10.2008 r. (19). Poprzez jej opublikowanie Komisja rozpoczyna publiczn¹ debatê na temat naj-bardziej odpowiednich ram politycznych i regulacyj-nych s³u¿¹cych ochronie i promocji jakoœci produk-tów rolnych. Pierwszym etapem tego procesu s¹

sze-Medycyna Wet. 2010, 66 (2) 82

roko zakrojone konsultacje, których celem jest zbada-nie, czy obecnie istniej¹ce instrumenty s¹ odpowied-nie, na ile mo¿na je ulepszyæ oraz jakie nowe inicjaty-wy mog³yby powstaæ. Dlatego zachêca siê wszystkie zainteresowane strony do uczestnictwa w konsulta-cjach. Wyra¿one w dyskusji opinie po przeanalizowa-niu mia³y byæ podstaw¹ do opracowania nowych lub ulepszenia starych rozwi¹zañ. Swoje opinie na temat systemów jakoœci ¿ywnoœci obowi¹zuj¹cych w krajach UE wyrazi³o 560 respondentów. Podsumowanie dys-kusji mo¿na znaleŸæ na stronie: http://ec.europa.eu/ agriculture/quality/policy/consultation/contributions/ summary_en.pdf.

Piœmiennictwo

1.Korzycka-Iwanow M.: Prawo ¿ywnoœciowe. Zarys prawa polskiego i wspól-notowego. Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2005. 2.Rozporz¹dzenie Komisji (WE) NR 1898/2006 z dnia 14 grudnia 2006 r.

okreœ-laj¹ce szczegó³owe zasady stosowania rozporz¹dzenia Rady (WE) nr 510/ 2006 w sprawie ochrony oznaczeñ geograficznych i nazw pochodzenia pro-duktów rolnych i œrodków spo¿ywczych.

3.Rozporz¹dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 12 paŸdziernika 2004 r. w sprawie wymagañ weterynaryjnych przy produkcji i dla produktów mlecznych o tradycyjnym charakterze. Dz. U. 2004. 236. 2368.

4.Rozporz¹dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 27 lipca 2007 r. w sprawie ogólnych odstêpstw od wymagañ higienicznych w zak³adach produ-kuj¹cych ¿ywnoœæ tradycyjn¹ pochodzenia zwierzêcego Dz. U. 2007. 146. 1024. 5.Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 lutego 2009 r. w sprawie ogól-nych odstêpstw od wymagañ higieniczogól-nych w zak³adach produkuj¹cych ¿yw-noœæ tradycyjn¹ niezwierzêcego pochodzenia. Dz. U. 2009. 37. 294. 6.Rozporz¹dzenie Rady (EWG) nr 2081/92 z dnia 14 lipca 1992 r. w sprawie

ochrony oznaczeñ geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i œrodków spo¿ywczych.

7.Rozporz¹dzenie Rady (EWG) nr 2082/92 z dnia 14 lipca 1992 r. w sprawie œwiadectw o szczególnym charakterze dla produktów rolnych i artyku³ów spo¿ywczych.

8.Rozporz¹dzenie Rady (WE) nr 509/2006 z dnia 20 marca 2006 r. w sprawie produktów rolnych i œrodków spo¿ywczych bêd¹cych gwarantowanymi tra-dycyjnymi specjalnoœciami.

9.Rozporz¹dzenie Rady (WE) nr 510/2006 z dnia 20 marca 2006 r. w sprawie ochrony oznaczeñ geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i œrodków spo¿ywczych.

10.Rozporz¹dzenie (WE) Nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny œrodków spo¿ywczych.

11.Rozporz¹dzenie (WE) Nr 853/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. ustanawiaj¹ce szczególne przepisy dotycz¹ce higieny w odniesieniu do ¿ywnoœci pochodzenia zwierzêcego.

12.Rozporz¹dzenie (WE) Nr 854/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. ustanawiaj¹ce szczególne przepisy dotycz¹ce organiza-cji urzêdowych kontroli w odniesieniu do produktów pochodzenia zwierzê-cego przeznaczonych do spo¿ycia przez ludzi.

13.Rozporz¹dzenie (WE) Nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie kontroli urzêdowych przeprowadzanych w ce-lu sprawdzenia zgodnoœci z prawem paszowym i ¿ywnoœciowym oraz regu-³ami dotycz¹cymi zdrowia zwierz¹t i dobrostanu zwierz¹t.

14.Szczawiñski J., Szczawiñska M.: Korzyœci i zagro¿enia zwi¹zane z wytwa-rzaniem produktów tradycyjnych, regionalnych i lokalnych. Mat. Konf. „¯yw-noœæ tradycyjna i regionalna – korzyœci i zagro¿enia”. Olsztyn 17.06.2009, s. 28-44.

15.Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeñ produktów rolnych i œrodków spo¿ywczych oraz o produktach tradycyjnych. Dz. U. 2005 Nr 10, poz. 68.

16.Ustawa z dnia 24 paŸdziernika 2008 r. o zmianie ustawy o rejestracji i ochro-nie nazw i oznaczeñ produktów rolnych i œrodków spo¿ywczych oraz o pro-duktach tradycyjnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw. Dz. U. 2008 Nr 216 poz. 1368.

17.Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeñstwie ¿ywnoœci i ¿ywienia. Dz. U. 2006. 171. poz. 1225.

18.Ustawa z dnia 4 wrzeœnia 2008 r. o zmianie ustaw w celu ujednolicenia ter-minologii informatycznej. Dz. U. 2008 nr 171 poz. 1056.

19.Zielona Ksiêga w sprawie jakoœci produktów rolnych: normy jakoœci pro-duktów, wymogi w zakresie produkcji rolnej, systemy jakoœci. Bruksela, dnia 15.10.2008 KOM. 2008. 641.

Adres autora: prof. dr hab. Joanna Szteyn, ul. Oczapowskiego 14, 10-718 Olsztyn; e-mail: szteyn@uwm.edu.pl