Łukasz Jureńczyk, Joanna Szczutkowska
Amerykańska kinematografia
wobec wojny z terroryzmem
prowadzonej na terytorium Afganistanu i Iraku
Wojnazterroryzmemw Afganistanie i Iraku
E
ksperci z zakresuprawamiędzynarodowego zasadniczo są zgodni co
do tego, że zamachy terrorystycznez 11 września 2001 r„ które po ciągnęły za sobą 3tysiąceniewinnychofiar,możnauznaćzaakt woj ny („act of war”)1. Poatakach na symbole potęgi Stanów Zjednoczo
nychi supremacji kapitalistycznego świata, administracja prezydenta
Georgea W. Bushaogłosiłarozpoczęcie globalnej „wojnyz terroryzmem”. Miała być onaprowadzona przeciwkowrogomwspółczesnej cywilizacji, nienawidzącym
zarówno Stanów Zjednoczonych, jak i całego zachodniego świata2. W wojnie tej nie było miejsca na neutralność, ponieważ przedstawiono ją w kategoriach mani- chejskiego konfliktu światłościz ciemnością.Odmowaprzez władzepaństwowe
przyłączenia się do stworzonej przezAmerykanów koalicji antyterrorystycznej
mogła skutkować oskarżeniem o wspieranie międzynarodowego terroryzmu. Prze
konanie amerykańskiego prezydenta o boskim błogosławieństwie dla„krucjaty”
przeciwkopaństwomtzw. „osi zła”budziłoniepokój polityków, badaczy i komen tatorów na całymświecie3.
1 P. Ruschmann, The War on Terror, New York 2005, s. 47.
2 J. Wojnarowski, Gotowość systemu bezpieczeństwa narodowego, Warszawa 2010, s. 13. 3 Ł. Jureńczyk, Bushowska wizja wojny z terroryzmem, „Świat Idei i Polityki” 2009, t. 9, s. 187-193.
Zasadniczym elementem globalnej wojny z terroryzmem były interwencje
zbrojne. Pierwszym celem dowodzonej przez Amerykanów koalicji antyterrory stycznej był rządzony przeztalibów Afganistan. Wprawdziepaństwo to nie doko
Łukasz Jureńczyk, JoannaSzczutkowska 48 nało agresji na StanyZjednoczone,jednakprzywódcaruchu, mułłaOmar, gościł
w krajuOsamębinLadena i jego towarzyszy, którzyzostali uznani za organizato
rówzamachów z 11 września. Al-Kaidamiała na terytoriumAfganistanunie tyl kogłówną siedzibę, ale również sieć obozówszkoleniowych, w których dżihadyści
szkoleni byli do przeprowadzania ataków wróżnych częściach świata.Dużo bar dziej kontrowersyjnybył drugigłówny cel wojny zterroryzmem,czyliIrak.Reżim Saddama Husajnaoskarżony został oposiadanie broni masowego rażenia, tj. broni
chemicznej i biologicznej, oraz prowadzeniezaawansowanych prac nadpozyska niem głowicy atomowej.Arsenały te miały stanowić zagrożenie zarówno dla sąsia dówIraku, jak i całejspołeczności międzynarodowej. Równiepoważnym zarzutem
byłooskarżenie irackiego dyktatora o bliską współpracę z Al-Kaidą, w tym uczestni ctwo w przygotowaniu zamachówna Stany Zjednoczone. Mimo że dowodymające świadczyćo winie Saddama Husajnabyły wątpliwej jakości, to nie było możliwości
powstrzymania realizacjiwojennego planu neokonserwatywnej administracji pre
zydenta Busha. Dozbrojnej interwencji w Iraku doszło, mimo że była ona zarówno - bezprawna, jakinieuzasadniona.Kolejnym celemwojnyzterroryzmem miał być
rządzony przezszyickich fundamentalistów Iran, równieżoskarżany o wspieranie
tego zjawiska i realizację nielegalnegoprogramujądrowego. Następca prezydenta Busha, Barack Obama, odszedłjednakodretoryki globalnej wojny z terroryzmem
i niezdecydowałsię na przeprowadzenie prewencyjnegoataku naten kraj. Rów
nolegle do prowadzonych wojen wAfganistanie i Iraku, winnych częściach świata,
między innymi na Filipinach, morskim obszarzetzw. RoguAfryki, w Maghrebie i Kirgistanie,przeprowadzono kilka mniejszychoperacji wojskowych.
Krytycywojnyz terroryzmemzarzucali, że byłaonarealizacjąideologii znisz czenia, strachu iprześladowań, która zamiast łagodzić zjawisko terroryzmu i wzmacniać bezpieczeństwo, tworzyła wrogów i propagowała przemoc4. Trudno się z tym nie zgodzić, ponieważsposóbprowadzenia tej wojny budził poważne
zastrzeżenia natury etycznej, polityczneji prawnej oraz,coszczególnieważne,po ciągnęła onaza sobą wiele negatywnych reperkusji. Przeprowadzoneoperacje mili
tarne doprowadziły do destabilizacji sytuacjiw rejonachichrealizacji.Współczesny
Afganistan i Iraktopaństwapogrążonew wojnach domowych,które pochłonęły
setkitysięcy ofiar. Mimo przekazanego wielomiliardowego wsparcia rozwojowego, któregodostarczanie przezlatazabezpieczały stacjonujące wnich wielotysięczne
kontyngentywojskowe,są to klasycznepaństwa upadłe. Pewne sukcesyosiągnięto
w walcez międzynarodową siatką terrorystycznąAl-Kaidy. Towarzyszącedziała niom militarnym operacje wywiadowcze ipolicyjne przeprowadzoneprzeciwko jej
Global Policy Forum, War on Terrorism, https://www.globalpolicy.org/war-on-terrorism.html, [dostęp: 21.11.2016].
Amerykańska kinematografia wobec wojny z terroryzmem
komórkom we wszystkich częściach świata oraz zamrożenie aktywóworganizacji
doprowadziłydojej znaczącego osłabienia. WmiejscuAl-Kaidy powstały jednak nowe organizacje terrorystyczne,w tym szczególnie niebezpieczne tzw. Państwo
Islamskie, zdolne doaktywności terrorystycznej wwymiarzeglobalnym.
Wojnie z terroryzmem towarzyszyłyszykanyi prześladowania zarówno w Sta nach Zjednoczonych, jak i w Europie, ludności o bliskowschodniej aparycji.Było to
konsekwencją wykreowania w umysłach zachodnich społeczeństwbezpośrednie
gozwiązku międzyterroryzmem a islamem. Duże znaczeniemiała zmiana prawa
antyterrorystycznego,w tym uchwalenie w USA 26października2001 r. PATRIOT
Act5. W celuwzmocnienia bezpieczeństwanarodowego, dokumentten wprowa
dził nowe zasady, standardy i procedury prawa karnego,aprobując dyskryminację wybranych grup ludności. Znaczniepoważniejszerepresjedotknęły osoby uznane
za „nielegalnych wrogichbojowników” („unlawful enemycombatants”), których
pojmano na terytorium Afganistanu, Iraku iinnych państw. Zniesiono wszelkie ograniczeniadlawładzyprezydenckiejw pociąganiu ich do różnych form odpo wiedzialności karnej. Wielu z nichprzez lata było przetrzymywanych wobozach
CIA, w tym wamerykańskiej bazieGuantanamo na Kubie, bez postawienia kon
kretnychzarzutów. Oznacza to, że więzieni byli oninie za popełnione czyny, a za
sprawstwo,którego potencjalnie mogli się dopuścić6. Realizowanewposzczegól
nych krajach tajne operacje sił specjalnych lub wywiadu, takie jak na przykład
porwania, zabójstwa czy tortury, postrzegane są zarównojako niemoralne, jak
i nielegalne7.Należy zaznaczyć,że wojna z terroryzmem doprowadziła do ograni
czenia praw również obywateli USA i państw Europy, ponieważ powołując się na względybezpieczeństwa, wzmocniono kontrolę i inwigilację całych społeczeństw.
5 „Zjednoczenie i wzmocnienie Ameryki poprzez zapewnienie odpowiednich narzędzi nie zbędnych do przechwytywania i blokowania aktów terroryzmu”, Uniting and Strengthening America by Providing Appropriate Tools Required to Intercept and Obstruct Terrorism Act, Washington 2001, https://epic.org/privacy/terrorism/hr3162.html.
6 J. Simon, Choosing our Wars, Transforming Governance: Cancer, Crime and Terror, [w:J Risk and the War on Terror, L. Amoore, M. de Goede (red.), Abingdon, New York 2008, s. 86 7 P. Hayden, The War on Terror and the Just Use of Military Force, [w:] America’s War on Terror.
Second Edition, T. Lansford, R. P. Watson, J. Covarrubias (red.), Farnham 2009, s. 56. Specyficznabyłarolamediów w zakresieinformowaniao wojnach prowadzo
nych w Afganistanie i Iraku. Przedstawiciele amerykańskich władz,w tym Penta gonu, zoczywistychwzględów nie chcieli, aby mediabyły blisko tych konfliktów,
a przynajmniejniektórych ich odsłon.Ich relacjonowanie byłojednaknatural
nym zadaniemmediów,tak więc siłą rzeczy chciały one być jak najbliżej wojen.
W związku z tym tedwiewielkie „instytucje”musiały zrozumieć swojewzajemne
Łukasz Jureńczyk, Joanna Szczutkowska 50
stii przedstawiania sytuacji z frontówwojennych8. W jegowyniku nie wszystkie informacje mogły ujrzećświatło dzienne, a część z nichpojawiało się w mediach
ze znacznym opóźnieniem. Przekazywany społeczeństwu obraz wojen byłznie
kształcony, a często nawet przeinaczony.Głównym usprawiedliwieniem tego świa domego działaniabyło powoływanie się na obronę życia amerykańskichżołnierzy
i cywilów, znajdujących się zarówno w Afganistanie iIraku,jak i wStanach Zjed noczonych i innych państwach świata.
8 V. Clarke, Pentagon Military Officials, and Washington News Bureau Chiefs, The Pentagon and the Press, [w:] The Media and the War on Terrorism, S. Hess, M. Kalb (red.), Washing ton 2003, s. 85.
Filmowy obraz wojny z terroryzmem w Afganistanie
Zainteresowanie Hollywoodu sytuacjąwAfganistanie pojawiło sięwraz zra dziecką inwazjąna ten kraj. Powstało kilka hitówfabularnych,których celem
nie było rzetelne odzwierciedlenieobrazutejwojny, ale wzbudzenie wamerykań
skim społeczeństwie uczućpatriotycznych i internacjonalistycznych. Na szczególną
uwagę zasługujefilmThe Beastof War (Bestia, 1988) Kevina Reynoldsa,w którym dowódca radzieckiego czołgu, Doskal, swoim bestialstwem wobecAfgańczyków wspierającychrebelięlokalnie podsyca ideę walki przeciwko barbarzyństwom na
jeźdźcy. Perspektywę amerykańską zaprezentował z koleifilmCharlie WilsonsWar (Wojna Charliego Wilsona, 2007)Mikea Nicholsa. W filmie tym republikański se
nator z Teksasu, Charles Wilson, lobbujew Kongresie ideę wsparcia przez Stany
Zjednoczone walki mudżahedinówprzeciwko Armii Radzieckiej. Warto teżwspo
mnieć o filmie RamboIII (1998) PeteraMacDonalda. W tej fikcyjnej ekranizacji
tytułowy bohaterJohnRambo, weteran wojnywWietnamie,przeprowadzamisję uwolnienia z rąk żołnierzy radzieckich swojego przyjaciela pułkownika Trautma-na, siejąc spustoszenie wszeregach wroga. Sylvester Stallone odebrał za ten film
jednązwielu ZłotychMalin dlanajgorszego aktora.
Jak dotąd powstałoniewiele fabularnychekranizacjiamerykańskiej interwencji
i okupacjiAfganistanu. Jedną z nich jestfilmLone Survivor (Ocalony, 2013) Petera
Berga.Tenoparty na faktach dramat wojenny opisuje losyczterech członkówSEAL Team 10, realizujących osławioną operację „Red Wing” („Czerwoneskrzydło”). ŻołnierzemielizlikwidowaćtalibskiegoprzywódcęAhmadaShaha,jednaksami
zostali zaatakowani i otoczeni przez rebeliantów.W tej najtragiczniejszej w skut
kachmisji Navy SEALs zginęło 19 żołnierzy, w tym załoga zestrzelonego śmigłow ca Chinook, któraprzybyłaz odsieczą.Z życiem uszedł tylko jeden amerykański
interwencji zbrojnej w Afganistanienawiązuje film Max(2015) BoazaYakina.
W tymrodzinnym dramacieprzygodowymukazanesą losy tytułowego psa Маха,
zranionego w wyniku samobójczego zamachu bombowego, przeprowadzonego przezafgańskiego terrorystę. Psa przygarnęła rodzina poległego podczas incy
dentużołnierza marines, którysłużyłwraz z Maxem wAfganistanie. Wyjątkowo niskipoziomartystyczny prezentuje z kolei film Afghan Knights (Afganistan, 2007)
AllanaHarmona,przedstawiający fikcyjną próbę odbicia przez towarzyszybroni
pozostawionegowcześniej w Afganistanie żołnierza Navy SEALs.
Ukazało się także kilka filmówdokumentalnych, obrazujących działaniasił
amerykańskich w Afganistanie. W obrazieTheBattle for Marjah (Wojna o Mardżę,
2010)Anthony egoWonkea przedstawiono realiajednej z największych operacji
przeciwrebelianckich wojsk NATO i afgańskich pod kryptonimem Musztarak.
Kulminacyjnym momentem tejoperacji była bitwa otytułową Mardżę wprowin cji Helmand,której bronić miało nawet 2 tys.talibów. Mimo że operacja znacząco
się przedłużyła, to zakończyłasięsukcesemsił koalicyjnych. Na tletych wydarzeń dziennikarz Ben Anderson opowiedziałhistorię 1. Batalionu 6. Pułku Piecho ty Morskiej,dowodzonego przezkapitana RyanaSparksa. FilmRestrepo (Wojna Restrepo,2010) Tima Hetheringtona i SebastianaJungera to z kolei rzeczywisty zapis 15-miesięcznej działalności plutonu marines, stacjonującegona tytułowym posterunku Restrepo w dolinie Korengal. Tenniewielki rejonzwany był Doliną Śmierci,ze względu na najwyższą liczbępoległych w niejżołnierzy amerykańskich.
Film był nominowany do Oscara w kategorii najlepszy pełnometrażowy film do
kumentalny. W 2014 roku powstała kontynuacja tego wątkuw filmieKorengal Sebastiana Jungera.W sequelu więcej uwagi poświęcono wywiadomz żołnierza mi stacjonującymi wlatach 2007-2008na posterunku Restrepo. Wfilmie Camp
Victory.Afghanistan (Obóz „Victory”. Afganistan, 2010) CarolDysinger, ukazana
jest determinacja afgańskiego generała Fazaludina Sayaraw szkoleniu żołnierzy Afgańskiej Armii Państwowej, mimopiętrzących się problemów.
Filmowy obraz wojnyz terroryzmem w Iraku
Podejście do wojen w Zatoce Perskiej było odmienne niż w przypadku wojen
w Afganistanie. O ile I wojnapraktycznie niewzbudziła zainteresowania Holly
woodu, o tyle II wojnastałasię bardzo ważną inspiracją dlaamerykańskichreży serów i producentów.Z poważniejszych hitów odnoszących się do Iwojny w Za
toce Perskiej warto wspomniećofilmiefabularnymThree Kings(Złoto pustyni)
z 1999 rokuw reż. Davida O.Russela.Wtej czarnej komedii wojennej czterech
amerykańskichżołnierzy próbujena własną rękę zdobyćkuwejckie zapasyzłota
Łukasz Jureńczyk,Joanna Szczutkowska 52
Pamiętny obraz sytuacji, w jakiej znajdowali siężołnierzezaangażowani w ope
rację „PustynnaBurza” prezentujedramat wojenny Sama Mendesa pt. Jarhead. Żoł nierz piechoty morskiej (Jarhead, 2005). Film nakręcono na podstawie autentycz
nej historii byłego żołnierza USMarines Anthony egoSwofforda, opublikowanej wformie wspomnień z udziału w wojnie w Zatoce Perskiej w2003 r.pt. Jarhead:
a MarinesChronicle of the Gulf War andOther Battles9.DziełoMendesajest, jak to ujął Antoni Garbaczewski, swoistym „reportażem z oczekiwania”, ponieważ opo
wiada paradoksalną historię żołnierzy, którzynie biorą udziału wakcji zbrojnej10.
9 Polskie wydanie ukazało się nakładem Wydawnictwa Sonia Draga - A. Swofford, Jarhead, Katowice 2005.
10 A. Garbaczewski, Jarhead. Żołnierz piechoty morskiej, „Kino” 2006, nr 1, s. 67.
11 Cienka czerwona linia, http://www.newsweek.pl/kultura/wiadomosci-kulturalne/cienka- -czerwona-linia,8886,1,1 .html [dostęp: 19.12.2016].
12 J. Chown, Documentary and the Iraq War, [w:] Why We Fought: Americas War in Film and History, ed. P. C. Rollins, J. E. O’ Connor, Lexington 2007, s. 461.
13 Por. tamże, s. 466.
14 D. M. Kellner, Cinema Wars: Hollywood Film and Politics in the Bush-Cheney Era, Oxford 2010, s. 199.
Na wybuch II wojny irackiej kinematografia amerykańskazareagowała bardzo
szybko, przy czym najpierw głos zabrali dokumentaliści. Fabuła filmowa „ustawi
ła sięjakbyw drugim szeregu”11. Pierwszym głośnym dokumentem podejmują cym tematwojnyw Iraku jest Fahrenheit 9/11 (2004). Jego autor Michael Moore stawiatezę,żeadministracja Georga W. Bushawykorzystałaatak na World Trade
Centre, i następnieinwazję na Irak, jakonarzędzia kontrolispołecznej12.Film,na grodzony Złotą Palmą na festiwalu w Cannes, wywołałwiele emocji ikontrower sji; potwierdził,jak wielką rolę mogą odgrywać filmy dokumentalnewdyskursie politykipublicznej13.
Filmowe produkcje dokumentalneowojnie wIraku podzielić można na filmy
tzw. pierwszej fali i drugiej fali. Dokumentyz pierwszej grupy- dzięki wykorzysta
niu nowych technologiicyfrowych i ręcznych kamerprzez dziennikarzy i samych
żołnierzy - przedstawiają doświadczenia z pola walki i mogą służyć jako nieoce nione źródło wiedzy na temat wojennej rzeczywistości. Zdjęcia kręcone przez
amerykańskich żołnierzyw Iraku wykorzystała np. reżyserka DeborahScranton w Filmach zliniifrontu (TheWar Tapes, 2006). Z kolei filmy drugiejfali mają cha rakter rozliczeniowy i koncentrująsię na analizie skutków interwencji14.
Spośród licznych dokumentalnych obrazów IIwojny irackiej na wyróżnienie zasługują m.in. takiejak:Pałac Gunner(GunnerPalace, 2004) PetryEpperlein
w pałacu należącymwcześniej do UdayaHusseina;BattleGround:21 Days on the
Empire’s Edge (2004) Stephena Marshalla i GuerrillaNewsNetwork, opowiadają
cyo interwencji w Irakuz perspektywy amerykańskich żołnierzyoraz Irakijczy
ków; Occupation: Dreamland (2005) lana Oldsa i Garretta Scotta będącyzapisem
działańżołnierzyz 82. Dywizji Powietrznodesantowej w Faludży napoczątku 2004 r„ atakże Ostry dyżurw Bagdadzie (Baghdad ER, 2006) Jona Alperta iMat
thewO’Neilla, dedykowanylekarzom z armii amerykańskiej służącym wIraku. Ważnym osiągnięciem amerykańskich dokumentalistów jest Irak w kawałkach
(Iraqin Fragments, 2006) Jamesa Longleya,nominowany do Oscarawkategorii
najlepszy pełnometrażowyfilm dokumentalny. Longley ukazuje życiewIraku po amerykańskiejinterwencji zperspektywy11-letniegosunnickiego chłopca, 32-let- niego zwolennika nurtu szyickiegooraz kurdyjskichrolników.
Warto w tym miejscu odnotować,żeIrak w kawałkachtonie jedyny dokument dotyczącywojnyw AfganistanieorazIraku, na któryzwrócili uwagę członkowie
Amerykańskiej Akademii Filmowej. W2007r. nominacjędo Oscara w kategorii
najlepszy pełnometrażowy film dokumentalnyotrzymały: Chmury nadBagdadem
(No End inSight) Charlesa Fergusona, Operation Homecoming: Writing the War
timeExperienceRichardaE.Robbinsa, a także Kursdo KrainyCienia (Taxi tothe
Dark Side) Alexa Gibneya15. Z 2006r. pochodzi dokument pt. Combat Diary: The Marines of Lima Company (2006)Michaela Epsteina na temat losów żołnierzy pie
chotymorskiej z Kompanii Lima, takżepo zakończeniu służby w Iraku.
15 http://awardsdatabase.oscars.org/Search/Nominations?awardShowFrom=80&view=3 -Award%20Category-Chron [dostęp: 20.12.2016].
16 Zob.: J. Chown, Documentary and the Iraq War..., s. 466-486; D. M. Kellner, Cinema Wars..., s. 200-2005; J. Szczutkowska, Wojna w Iraku w amerykańskim filmie dokumentalnym „pierw szej fali” (2004-2006) - rekonesans badawczy, [w:] Czynnik wojskowy w środowisku między narodowym na przełomie XX i XXI wieku, red. Ł. Jureńczyk, S. Sadowski, M. Jastrzębski, J. Waskan, Bydgoszcz 2016, s. 351-359.
Doniełatwej nierzadko sytuacji weteranów nawiązujePatriciaFoulkrod w anty wojennym filmie dokumentalnym, nakręconym we współpracy z organizacjąIraq VeteransAgainst the War pt. The Ground Truth:After the Killing Ends (2006)16.
W tym kontekście nauwagę zasługuje takżedokument, który w 2007r. wypro
dukował James Gandolfini we współpracy z HBO. Dzień,w którymnarodziliśmy się nanowo (AliveDay Memories: Homefrom Iraq,2007),bo onim mowa, kon centruje się na weteranachwojnywIraku, którzy odnieśli poważneobrażenia fizyczneipsychiczne. Omawianyfilm stanowizapis rozmówprzeprowadzonych przezJamesaGandolfiniego z dziesięcioma młodymi kobietami i mężczyznami,
Łukasz Jureńczyk, Joanna Szczutkowska 54
sokącenę.W innym dokumenciept. BodyofWar(2007) Phil Donahue iEllen Spiro przybliżają postać Tomasa Younga (1979-2014), sparaliżowanego weterana
wojny w Irakui jegodziałalnośćkrytykującą interwencję17.Amerykańscy doku
mentaliści, jak Rory Kennedy wDemonach z Abu Ghraib (Ghosts of Abu Ghraib,
2007), podejmowali ponadto temat skandalu w więzieniu w Abu Ghraib (przejętym
przez AmerykanówpoobaleniureżimuSaddamaHusajnaw2003r.), dotyczącego ujawnienia szokujących praktykamerykańskich żołnierzywobec Irakijczyków po dejrzanych oterroryzm. Problem torturowania irackich więźniów poruszył także Errol Morris wdokumencie pt. Zwykła procedura operacyjna (StandardOpera tingProcedure, 2008), który nagrodzonoSrebrnym Niedźwiedziem na festiwalu
filmowym w Berlinie.
17 D. Martin, Tomas Young, Army Veteran, Dies at 34; Critic of Iraq War in Film, https://www. nytimes.com/2014/11/17/us/tomas-young-dies-at-34-critic-of-iraq-war-in-film.html?_r=0 [dostęp: 20.12.2016].
18 Łącznie The Hurt Locker otrzymał w 2010 r. 6 statuetek Oscara w kategoriach: najlepszy film, najlepszy reżyser, najlepszy scenariusz oryginalny, najlepszy dźwięk, najlepszy montaż oraz najlepszy montaż dźwięku. Na temat filmu: J. Szczutkowska, Ł. Jureńczyk, Metodyka działań terrorystycznych w Iraku na przykładzie filmu „The Hurt Locker. W pułapce woj ny". Wstęp do analizy politologiczno-filmoznawczej, [w:] Konflikty w przestrzeni kulturowej, red. Z. Biegański, Ł. Jureńczyk, J. Szczutkowska, Bydgoszcz 2015, s. 214-223.
19 A. Dołgowicz, Green Zone, „Kino” 2010, nr 6, s. 67.
Z kolei wśród fabularnych obrazówwojnyz terroryzmem w Irakuniewątpliwie wyróżnia się The Hurt Locker. VE pułapce wojny (TheHurt Locker, 2008), traktu
jącyo amerykańskiej interwecji z perspektywy saperów. Film nakręciła Kathryn Bigelow na podstawie scenariuszaMarkaBoala.Zarównoreżyser, jak i scenarzysta zostali uhonorowani przez Amerykańską Akademię Filmową Oscarem.Utrzy
many wkonwencji paradokumentalnej,z dbałością orealia,ukazujetrudysłużby
wojskoweji metody działań terrorystów w Iraku18. Kilkalat po realizacji TheHurt Locker,w 2012r.odbyła się premiera kolejnego filmu K. Bigelow pt. Wrógnumer jeden (Zero Dark Thirty).Itym razem artystkanawiązała współpracę zM. Boalem,
którego scenariuszopisuje „polowanie” CIA na Osamębin Ladena.
Innymważnym osiągnięciemwzakresie artystycznej filmowej interpretacji tematuwojny z terroryzmem jest dramat GreenZone (2010) Paula Greengrassa, którego fabuła dotyczyamerykańskiejmisji militarnejw Iraku, dowodzonej przez
Roya Millera(Matt Damon), mającej na celuodszukanie broni masowej zagłady.
Omawianyfilm momentami może budzićskojarzenia z TheHurt Locker, jednak,
jak słuszniezauważa Andrzej Dołgowicz, podczas gdy Bigelow skoncentrowała się na psychice bohaterów, u Greengrassanajważniejsza jest akcja19. Inspiracjędla
Amerykańska kinematografia wobec wojny z terroryzmem
Chandrasekarana pt. ImperialLifein the Emerald City: Inside Iraq’s Green Zone
(2006). Warto w tym miejscu przypomnieć, żeGreengrass jest także twórcą jed nego z pierwszych filmów fabularnych zrealizowanychdla upamiętnienia ofiar
11 września 200 lr.֊ pasażerów uprowadzonego owego dniaprzez terrorystów
samolotu -pt.Lot 93(United 93).
Wiele filmów fabularnych o II wojnie irackiej podejmuje problem losużoł
nierzypopowrocie do domów. Przykładem dzieła koncentrującego sięw sposób
szczególny nażyciu w cywilu jest Odwaga i nadzieja (Homeof the Brave, 2006)
w reżyserii Irwina Winklera. Twórcyfilmowi, jak np. DavidAyer w dramacie Cięż kie czasy (Harsh Times,2005), często zwracająuwagę na trudne relacjezbliskimi i otoczeniem,skomplikowane naskutek zmagań bohaterówwojennych zzespo łem stresu pourazowego.Niejedenfilm powstałzmyślą o rodzinach, które straciły kogoś bliskiego w Iraku. W tym kontekście należy przywołaćdramatkryminalny
W dolinie Elah (In The ValleyofElah,2007) Paula Haggisa oraz refleksyjną histo rię opowiedzianą przez JamesaC. Strousea wGraceodeszła(Grace is Gone,2007).
Wpierwszym z wymienionych Hank Deerfield (Tommy Lee Jones) stara się poznać prawdęna temat tajemniczej śmierci swojegosyna, który służyłwIraku.Z kolei
w drugimStanley Philipps (John Cusack) staje przedkoniecznością zmierzenia się z trudną sytuacjąpolegającą na poinformowaniucórek o śmierciich matki w Ira ku. Tematinformowania rodzin żołnierzyo śmierci ichnajbliższych porusza także filmW imieniu armii (The Messenger,2009)w reżyserii Orena Movermana. Wiele
ze wskazanychwątków łączy dramatKimberly Peircept. Stanspoczynku(Stop-loss,
2008),który dodatkowo porusza małoznaną kwestię amerykańskiej polityki mili tarnej związanej zprogramem „stop-loss”, nakazującymwybranym przez dowódz two żołnierzom kontynuowanie służby takżepo zakończeniu kontraktu. W filmie
Peirce przed dylematem, czy powrócić do Irakuinarażaćnaśmiertelne niebezpie
czeństwosiebieipodlegającemuosoby,czy zdezerterować i przenieść sięnastałe
do Meksyku staje Brandon King(Ryan Phillippe). Stanspoczynkumożna zaliczyć do serii rozrachunkowychfilmów fabularnych20, wktórych autorzy rozliczają się
zamerykańską polityką i amerykańskimi zbrodniamiwojennymi. Niewątpliwie taki wydźwiękma teżfilmNagorąco (Redacted,2007) Briana DePalmy, który
nawiązuje doprawdziwych wydarzeń -gwałtu i morderstw dokonanych przez
amerykańskich żołnierzy wMahmudiyahwIrakuw 2006 r.21
20 Cienka czerwona linia, http://www.newsweek.pl/kultura/wiadomosci-kulturalne/cienka- -czerwona-linia,8886,1,1.html [dostęp: 19.12.2016].
21 Zob.: U.S. Military Names Soldiers Charged in Rape, Murder Probe, http://edition.cnn.com/ 2006/LAW/07/10/soldiers.charged/index.html?_s=PM:LAW [dostęp: 19.12.2016].
ŁukaszJureńczyk, Joanna Szczutkowska 56
W ostatnimczasieszczególniewieledyskusjii kontrowersji wywołałfilmSnaj per (American Sniper, 2014)Clinta Eastwooda, inspirowany prawdziwą historią
Chrisa Kyle’a z NavySEAL, (wtej roliBradley Cooper),okrzykniętego w me
diach mianem najskuteczniejszego snajpera w historiisił zbrojnych USA.Podsta wą scenariusza były wspomnienia Kyle’a z Iraku,zawartew głośnej autobiografii
z 2012r.22 Nominowany donagrody Oscara w 6 kategoriach (najlepszy film, naj
lepszy aktor pierwszoplanowy, najlepszy scenariuszadaptowany, najlepszy dźwięk, najlepszymontaż, najlepszy montaż dźwięku)Snajper ostatecznie zwyciężyłtylko
w jednej (najlepszy montażdźwięku). Film ten, uznawany jednocześnie za przy
kład wybitnego kina wojennego iprzesadnej pochwały amerykańskichżołnierzy,
podzielił widownię i krytyków na całymświecie23.
22 Ch. Kyle, S. McEwen, J. DeFelice, American Sniper: The Autobiography of the Most Lethal Sniper in U.S. Military History, New York 2012. W Polsce w 2015 r. nakładem wydawnictwa „Znak” ukazało się trzecie wydanie książki pt. Snajper: historia najniebezpieczniejszego snaj pera w dziejach amerykańskiej armii.
23 W Polsce dyskusję na temat Snajpera prowadzili na łamach prasy m.in..: Z. Banaś, Snajper, „Kino” 2015, nr 2, s. 73; K. Wężyk, „Snajper” Clinta Eastwooda zarabia miliony. I dzieli Ame rykę, „Gazeta Wyborcza” z 22 stycznia 2015 r., s. 14; J. Szczerba, Mistrz świata w zabijaniu, „Gazeta Wyborcza” z 18 lutego 2015, s. 16; M. Magierowski, Kulturowa wojna o jednego snajpera, „Do Rzeczy” 2015, nr 7, s. 72-74; K. Pasternak, Wybielony owczarek, „Polityka” 2015, nr 8, s. 70; B. Hollender, J. Marczyński, Snajper - duma czy hańba, „Rzeczpospolita” z 20 listopada 2014, s. A13.
* * *
Hollywood przejawia dużezainteresowanie problematykąkonfliktów zbroj nych, w których uczestniczą amerykańscyżołnierze. Tak samobyłow przypadku wojny z międzynarodowym terroryzmem, której przewodziły Stany Zjednoczone. Interesujące jest, że znacznie więcej uwagi poświęcono wojnie w Irakuniżwojnie w Afganistanie.Wynika to z ogólnego, znaczniewiększego zainteresowania Ame
rykanów tym konfliktem. Po ataku na Irak w 2003 roku amerykańska administra
cja,media, publicyści i badaczeskupiliznacznie większąuwagę na sytuacji w tym
kraju. Powodem tego było, że wojna wIraku wzbudzała znacznie większekontro wersje. Samatak naIrak przeprowadzonyzostał na podstawienieprawdziwych
lub błędnie zinterpretowanych danychwywiadowczych. Bardzo szybko nastąpiła destabilizacja Iraku, przeniósł się do niegogłówny front walki z dżihadystami, po jawiły się wyraźnesymptomyreligijnejwojny domowej, a krajowi zagroził rozpad.
Wydarzeniatenie miałyby miejsca,gdyby nie błędne decyzje administracji ame
rykańskiego prezydenta Georgea W. Busha. Konfliktw Afganistanie przez kilka
aco zatym idzie ֊ niewystarczającoliczne kontyngenty wojskowe i źlerozdyspo
nowywanewsparcie rozwojowe, umożliwiły rebeliantom iterrorystomodbudowę
pozycji wkraju. Obecnie oba państwasą wyraźniezdestabilizowanei nad znacz
nymi częściami ich terytorium realnąkontrolęsprawująrebeliancii terroryści.
Oznacza to,że międzynarodowa koalicja antyterrorystyczna pod przywództwem
Stanów Zjednoczonych nadal będzie wspierałamilitarnietamtejszewładze. To zkoleibędzie motywowało producentówz Hollywood do dalszegopodejmowa
nia wątków z tych wojen. Ważne jest,że amerykańska kinematografiagotowa jest stawiać czoła tego rodzajutrudnymtematom, które wywołująw społeczeństwie ogromneemocje i kontrowersje.
Abstract
American Cinema Towards the War on Terror Conducted on the Territory of Afghanistan and Iraq
Theaim of the article isto present Hollywood'sapproach to the issueofthe war against international terrorism
onthe territory of Afghanistan and Iraq. The first part discusses the main aspectsofthewar on terrorism, in
particular in the political andmilitary sphere.The second part presents Americandocumentaries and fiction movies devoted tothe wars in Iraq and Afghanistan, executed by theinternational anti-terrorist coalitionled by the UnitedStates. The mainthesis of thearticle is that Hollywood is readyto face many difficult issues of this war.
