Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 64 (3), 370-372, 2008

Medycyna Wet. 2008, 64 (3) 370

Praca oryginalna Original paper

Najczêœciej opisywanymi nowotworami przysadki mózgowej u zwierz¹t s¹ gruczolaki, gruczolakoraki i raki chromofobowe, wystêpuj¹ce jako guzy pierwot-ne i przerzutowe. Stosunkowo czêsto stwierdza siê gruczolaka (adenoma hypophysis). Wywodz¹ siê z ró¿-nych struktur przysadki, a w szczególnoœci z czêœci tylnej, czego przyk³adem jest aktywny i nieaktywny gruczolak kortykotropowy (chromofobowy). Gruczo-lak kwasoch³onny czêœci tylnej jest rzadkim nowotwo-rem zwierz¹t domowych z wyj¹tkiem doros³ych szczu-rów. Gruczolaki kwasoch³onne i gruczolakoraki by³y opisywane u psów, owiec i kotów. U kotów guzom tym towarzyszy cukrzyca. Gruczolak czêœci poœred-niej przysadki jest doœæ pospolitym guzem u koni i psów, a rzadko u szczurów i ma³p. S¹ to guzy z³o¿o-ne z wydzielniczych komórek czêœci gruczo³owej przy-sadki. Pomimo i¿ s¹ to z regu³y nowotwory niez³oœ-liwe, czêsto rosn¹ inwazyjnie, niszcz¹ struktury kost-ne i naciekaj¹ oponê tward¹ (1, 2, 4, 8).

Raki przysadki wystêpuj¹ rzadko, rozrastaj¹ siê eks-tensywnie, naciekaj¹c okoliczn¹ tkankê mózgow¹ i tkankê kostn¹ siode³ka tureckiego. Daj¹ przerzuty naj-czêœciej do regionalnych wêz³ów ch³onnych, a czasem do œledziony lub w¹troby. Z³oœliwe guzy chromofobo-we przysadki mózgochromofobo-wej s¹ bogatokomórkochromofobo-we, powo-duj¹ wylewy krwi i martwicê. Czêsto stwierdza siê w nich obecnoœæ komórek olbrzymich, pleomorfizm j¹der i liczne figury podzia³u.

Do rozpoznania raka przysadki wymagane jest wspó³wystêpowanie wymienionych cech klinicznych (agresywny wzrost, przerzuty), inwazja komórek guza

do okolicznej koœci klinowej, inwazja naczyniowa z powstawaniem zakrzepów nowotworowych, inwa-zja do okolicznych tkanek mózgu oraz przerzuty do odleg³ych miejsc. W gruczolakach jest obserwowana umiarkowana ekstensywnoœæ komórek nowotworo-wych do s¹siaduj¹cej czêœci nerwowej i do czêœci przedsionkowej lejka, lecz taki obraz nie jest kryte-rium z³oœliwoœci guzów przysadki (4).

W niniejszym opracowaniu przedstawiono rzadki przypadek gruczolakoraka czêœci tylnej przysadki mózgowej z przerzutem do mó¿d¿ku.

Materia³ i metody

Z wywiadu wynika³o, ¿e u kota europejskiego, samicy o masie 4,25 kg w wieku 12 lat wyst¹pi³y objawy nag³ych zaburzeñ równowagi i œlepota. Nie stwierdzono objawów choroby Cushinga. Wobec drastycznoœci objawów (prze-raŸliwe miauczenie, zataczanie siê, przewracanie, uderza-nie g³ow¹ w otaczaj¹ce przedmioty, œlepota) w³aœciciel pro-si³ o eutanazjê zwierzêcia. Badaniem sekcyjnym wykaza-no, ¿e przysadka mózgowa mia³a wymiary 4 × 6 mm i by³a wiêksza od opisywanej jako prawid³owa (10, 11). Do ba-dañ histopatologicznych pobrano przysadkê mózgow¹ i mózgowie kota. Materia³ utrwalono w 10% zbuforowa-nym roztworze formaliny i zatopiono w parafinie. Wycinki przysadki i skrawki pó³kulowe mózgowia barwiono met. H-E.

Wyniki i omówienie

Badaniem histopatologicznym rozpoznano gruczo-lakoraka wywodz¹cego siê z komórek wydzielniczych

Gruczolakorak przysadki mózgowej

u kota europejskiego

ZENON SO£TYSIAK, PAWE£ JONKISZ

Katedra Chorób Wewnêtrznych i Paso¿ytniczych z Klinik¹ Chorób Koni, Psów i Kotów Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UP, pl. Grunwaldzki 47, 50-366 Wroc³aw

So³tysiak Z., Jonkisz P.

Adenocarcinoma pituitary gland in European cat Summary

The article presents a case of pituitary adenocarcinoma in a twelve-year old female European cat. This tumor derived from secretary cells of the distalis region of the pituitary gland. Large multiple neoplasm cells were divided by a band of connective tissue. Neoplasm-areas of typical solidum constitution were also observed. Neoplastic cells have various shapes and sizes, pycnotic, round and oval nucleus with one or two peripheral located nucleoli and have dispersed, granular cytoplasm staining with eosin. The neoplasm was characterized by a high mitotic activity and multiple mitotic figures. The pituitary adenocarcinoma spread to intra-cerebella metastases.

Medycyna Wet. 2008, 64 (3) 371

gruczo³owej czêœci tylnej przysadki mózgowej. Licz-ne, du¿e ogniska komórek nowotworowych przedzie-lone by³y drobnymi pasemkami tkanki ³¹cznej œród-mi¹¿szowej. Komórki nowotworowe mia³y ró¿ny kszta³t, pêcherzykowate, owalne lub okr¹g³e j¹dro, z jednym lub dwoma j¹derkami po³o¿onymi obwodo-wo i rozproszon¹, ziarnist¹ cytoplazmê, s³abo wybar-wiaj¹c¹ siê eozyn¹ (ryc. 1). Cechowa³a je wysoka ak-tywnoœæ mitotyczna i liczne, nieprawid³owe figury podzia³owe (ryc. 2). Wystêpowa³y równie¿ obszary o litym utkaniu nowotworowym. Gruczolakorak da³ przerzut do struktur istoty bia³ej mó¿d¿ku (ryc. 3A i B).

Bardzo rzadko u starych psów i krów spotyka siê chromofobowe raki przysadki mózgowej. S¹ to guzy endokrynologicznie nieaktywne. Powoduj¹ one zabu-rzenia czynnoœciowe i uszkodzenie czêœci przedniej przysadki i uk³adu neuroprzysadkowego. Prowadz¹ do uogólnionej nadczynnoœci (panhyperpituitaryzm) i moczówki prostej. U psów opisano raki kortykotro-powe z przerzutami wewn¹trzczaszkowymi, barwio-ne immunohistochemicznie z ACTH, alfa, beta i gam-ma-MSH (4, 7). So³tysiak i wsp. (9) opisali przypadek mnogiego nowotworu u 11-miesiêcznego owczarka niemieckiego w postaci gruczolaka

barwnikooporne-go czêœci gruczo³owej przysadki i gruczolakoraka przy-tarczycy.

Gruczolaki przysadki klasyfikowano zale¿nie od ich barwliwoœci na kwasoch³onne, zasadoch³onne i barw-nikooporne, a obecnie wiêksze znaczenie ma podzia³ czynnoœciowy, oparty na aktywnoœci wydzielniczej gruczolaka, oznaczanej w preparatach guza metod¹ immunohistochemiczn¹ lub hybrydyzacji in situ. Wiêk-szoœæ gruczolaków jest hormonalnie czynna (ok. 75%), wydziela prolaktynê, STH, ACTH, a rzadziej inne hormony. Gruczolaki najczêœciej lokalizuj¹ siê we-wn¹trz siod³a tureckiego, mog¹ wyrastaæ ponad nie, wkraczaæ do œrodkowego do³u czaszkowego i rozwi-jaæ siê pod p³atem skroniowym. Utkanie gruczolaka stanowi¹ owalne lub wieloboczne komórki o cytopla-zmie od sk¹pej do obfitej, tworz¹ce uk³ady beleczko-we lub brodawkowate. W postaciach aktywnych wy-dzielniczo czêsto obserwuje siê pleomorfizm i obec-noœæ komórek dwuj¹drowych. W czêœci guzów spoty-ka siê atypiê komórkow¹ oraz nieliczne figury

podzia-Ryc. 1. Gruczolakorak przysadki (adenocarcinoma hypophy-sis) kota europejskiego, wieku 12 lat, H-E, pow. 400 ×

Ryc. 2. Gruczolakorak przysadki (ró¿norodny kszta³t komó-rek, liczne figury podzia³u mitotycznego, atypia j¹der komór-kowych) kota, H-E, pow. 800 ×

Ryc. 3. a) Lokalizacja w istocie bia³ej mó¿d¿ku (A) i b) obraz histopatologiczny przerzutu gruczolakoraka przysadki kota (B), H-E, pow. 200 ×

a)

Medycyna Wet. 2008, 64 (3) 372

³ów mitotycznych. Zale¿nie od typu komórek wyró¿-nia siê postacie: kwasoch³onne, zasadoch³onne, mie-szane i barwnikooporne. Gruczolaki z komórek wy-dzielniczych czêœci gruczo³owej przysadki powoduj¹ dwojakiego rodzaju nastêpstwa: hormonalne i/lub ucis-kowe, spowodowane nadsiod³ow¹ ekspansj¹ guza i uciskiem skrzy¿owania nerwów wzrokowych i pod-wzgórza. Wtórnie w obrêbie gruczolaków mo¿e dojœæ do martwicy, powstawania torbieli oraz ostrych zabu-rzeñ kr¹¿enia w postaci tzw. udaru przysadki (apople-xia hypophysis). Udar przysadki, obserwowany w przy-padku 1% gruczolaków u ludzi, jest krwotoczn¹ mar-twic¹ w obrêbie guza. Powoduje on gwa³towny wzrost ciœnienia w przestrzeni wewn¹trzsiod³owej, w efekcie czego mo¿e dojœæ do natychmiastowej œlepoty i pora-¿enia nn. zatoki jamistej (III, IV, VI). Pêkniêcie guza z martwic¹ krwotoczn¹ wywo³uje objaw krwotoku podpajêczynówkowego (5, 6).

W diagnostyce ró¿nicowej guzów przysadki u ró¿-nych gatunków zwierz¹t nale¿y uwzglêdniæ: czaszko-gardlaka (cranopharyngioma, germ cell tumor), nie-nowotworowe torbiele przysadki, nowotwory przerzu-towe, takie jak: ch³oniak byd³a i psów, z³oœliwy czer-niak koni i psów, pasa¿owalne guzy weneryczne, gru-czolakoraki gruczo³u sutkowego u psów. Niekiedy przysadka mózgowa mo¿e byæ uciskana i niszczona przez lokalny proces nowotworowy, miêsak koœci kli-nowej, wyœció³czak naciekaj¹cy lejek i komorê III, oponiak czy glejak (glioma). W diagnostyce chorób przysadki u ludzi wykorzystuje siê tomografiê

kom-puterow¹ (CT) i emisyjn¹ tomografiê pozytronow¹ (PET). U psów i kotów najwiêksze zastosowanie ma CT i j¹drowy rezonans magnetyczny (MRI), a w le-czeniu preferowany jest zabieg przezzatokowego ciê-cia przysadki (3). Badanie histopatologiczne jest jed-nak niezbêdne i stanowi podstawê prawid³owego roz-poznania.

Piœmiennictwo

1.Jubb K. V. F., Kennedy P. C., Palmeri N.: Pathology of Domestic Animals. T. 1, Academic Press INC, Orlando 1983.

2.Mc Gavin M. D., Carlton W. W., Zachary J. F.: Thomson’s Special Veterinary Pathology. Mosby A Hercourt Health Sciences Company, St. Louis 1995. 3.Meij B., Voorhout G., Rijnberg A.: Progress in transpheoidal hypophysectomy

for treatment of pituitary-dependent hyperadrenocorticism in dogs and cats. Mol. Cell Endocrinol. 2002, 197, 89-96.

4.Meuten J. D.: Tumors in domestic animals, Iowa State Press, Iowa 2002. 5.Mossakowski M., Dymecki J., Wender M.: Podstawy neuropatologii. PZWL,

Warszawa 1981.

6.Mossakowski M., Liberski P.: Guzy uk³adu nerwowego. Zak³ad Narodowy im. Ossoliñskich, Wyd. PAN, Wroc³aw-Warszawa-Kraków 1997.

7.Powers R. D., Winkler J. K.: Pituitary carcinoma with extracranial metastasis in a cow. Vet. Pathol. 1977, 14, 524-526.

8.Summers B. A., Cummings J. F., De Lehunta A.: Veterinary Neuropathology. Mosby-Year Book. Inc., St. Louis 1995.

9.So³tysiak Z., Nowak M.: Przypadek mnogiego nowotworu gruczo³ów we-wn¹trzwydzielniczych u psa. Medycyna Wet. 2006, 62, 547-549.

10.Tyson R., Graham J. P., Bermingham E., Randall S., Berry C. R.: Dynamic computed tomografy of the normal feline hypophysis cerebri (Glandula pituitaria). Vet. Radiol. Ultrasound. 2005, 46, 33-38.

11.Wallack S. T., Wisner E. R., Feldman E. C.: Mensuration of the pituitary gland from magnetic resonance images in 17 cats. Vet. Radiol. Ultrasound. 2003, 44, 278-282.

Adres autora: dr hab. Zenon So³tysiak prof. nadzw., ul. Sowiñskiego 3/5, 51-685 Wroc³aw; e-mail: zenon@ozi.ar.wroc.pl