Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 64 (7), 943-944, 2008

Medycyna Wet. 2008, 64 (7) 943

Praca oryginalna Original paper

Chlorowane wêglowodory, bêd¹ce sk³adnikami czyn-nymi wielu preparatów weterynaryjnych i œrodków ochrony roœlin, od ponad 30 lat nie s¹ stosowane w Pol-sce (11). Mimo to, œladowe ich iloœci stwierdza siê w wielu krajach, w roœlinach i produktach pochodzenia zwierzêcego (2, 4-6). Na ogó³ przyjmuje siê, ¿e niewiel-kie iloœci tych pestycydów w organizmie zwierz¹t sta-³ocieplnych nie wydaj¹ siê w widoczny sposób wp³y-waæ na ich zdrowie. Chocia¿ Gliñski (3) uwa¿a, ¿e na-wet nieznacznie ska¿one produkty pszczele oddzia³y-wuj¹ zarówno immunologicznie, jak i immunosupresyj-nie na organizm cz³owieka. Dotychczasowe badania immunosupresyj-nie wykaza³y, aby pestycydy wystêpuj¹ce w organizmie pszczó³ i czerwiu wp³ywa³y na ich zachowanie siê i zdrowie (10). Zauwa¿ono jedynie, ¿e pszczo³y opusz-czaj¹ce ul zim¹ w porównaniu z pszczo³ami z osypu zimowego zawieraj¹ wiêcej HCH i DDT (9). U pszczó³ tych poza zwiêkszon¹ zawartoœci¹ pestycydów nie wy-kryto obecnoœci samic warrozy i spor Nosema apis, które mog³y byæ przyczyn¹ niepokojenia.

Celem badañ by³o porównanie pozosta³oœci HCH i DDT u pszczó³ wypryskuj¹cych z pszczo³ami k³êbu zimowego i osypu.

Materia³ i metody

Badania prowadzono w podolsztyñskiej pasiece na prze-³omie 2005/2006 r. Roœlinami dostarczaj¹cymi py³ku dla

pszczó³ w drugiej po³owie 2005 r. by³y chwasty i roœliny en-tomofilne na dzia³kach i w ogródkach przydomowych. U¿yte do badañ rodziny, to mieszañce pszczo³y kraiñskiej zasiedla-j¹ce ule o ramce dadanowskiej. Do badañ wybrano losowo 10 rodzin o wyrównanej sile i dwuletnich matkach. Rodziny dokarmiono na zimê syropem cukrowym w iloœci 12 kg cukru na pieñ. Warrozê zwalczano Apiwarolem AS. W celu pozys-kania pszczó³ opuszczaj¹cych zim¹ ul, 15 grudnia 2005 r. za³o¿ono na wylot ula po³awiacze z siatki. Opró¿niano je w odstêpach 7-dniowych. Ostatnie pobranie pszczó³ z po³a-wiaczy nast¹pi³o 31 stycznia 2006 r. W celu porównania po-ziomu pozosta³oœci chlorowanych wêglowodorów u pszczó³ wypryskuj¹cych z pozostaj¹cymi w ulu, trzykrotnie pobrano pszczo³y z k³êbu (20 grudnia, 10 i 31 stycznia 2006 r.) i jed-norazowo 31 stycznia 2006 r. z osypu. Próbki owadów w la-boratorium zwa¿ono i policzono, a nastêpnie zbadano na za-wartoœæ HCH i DDT, wykorzystuj¹c metodê Amarowicza i wsp. (1). Badanie to wykonano w Katedrze Oceny Jakoœci ¯ywnoœci UWM w Olsztynie.

Wyniki i omówienie

Na pocz¹tku zimowli, niezale¿nie od temperatury ze-wnêtrznej powietrza, pojedyncze pszczo³y opuszcza³y ul. Masa wypryskuj¹cego owada waha³a siê od 66 mg do 101 mg, l¿ejsze o oko³o 10 mg by³y pszczo³y pobra-ne z k³êbu, a najl¿ejsze z osypu. Nie zauwa¿ono wyraŸ-nej zale¿noœci wp³ywu temperatury powietrza na liczbê pszczó³ opuszczaj¹cych zim¹ ul. Na przyk³ad, przy

ze-HCH i DDT u pszczó³ wypryskuj¹cych z ula

oraz z k³êbu zimowego i osypu

ANNA SPODNIEWSKA, KONSTANTY ROMANIUK*

Zespó³ Toksykologii Weterynaryjnej i Œrodowiskowej Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UWM, ul. Oczapowskiego 14, 10-957 Olsztyn

*Zespó³ Parazytologii i Chorób Inwazyjnych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UWM, ul. Oczapowskiego 13, 10-957 Olsztyn

Spodniewska A., Romaniuk K.

HCH and DDT concentration in bees leaving the hive during the winter and from winter cluster and scatter

Summary

In the available literature there is lack of information concerning the influence of chlorinated hydrocarbons on bee behavior during the winter which is why it was decided to estimate HCH and DDT concentration in bees leaving the hive and staying inside it during the winter. To gain bees leaving the hive, on 15th _{of December 2005}

traps were put on the entrances of 10 hives. Traps were emptied at one week intervals till 31 January, 2006. Samples of insects were weighted and counted in the laboratory and then the concentration of HCH and DDT was determined. Regardless of external temperature, individual bees left the hive. There was no observed dependence of the influence of external air temperature on the number of bees leaving the hive. The average concentration of HCH in bees leaving the hive during the winter was 0.0031 µg/g of lipid substance (l.s.) and total DDT was 0.0226 µg/g l.s., whereas in bees from the winter cluster 0.0010 µg/g l.s. and 0.0149 µg/ g l.s., respectively, and from the scatter 0.0011 and 0.0112 µg/g l.s. The results obtained indicate that in insects, as opposed to vertebrates, even a slight amount of pesticides seems to cause metabolic disorders and in this way lead to their leaving the hive in the winter.

Medycyna Wet. 2008, 64 (7) 944

wnêtrznej temperaturze powietrza w pasiece –7,7°C do –19°C w ci¹gu doby ul opuszcza³o 2,5-3,5 pszczo³y, a w wy¿szych temperaturach powietrza (–2,3°C do +2°C) z ula wypryskiwa³o w tym samym czasie 3,4-4,0 pszczo³y (tab. 1).

Pozosta³oœci HCH i DDT u pszczó³ wypryskuj¹cych by³y wy¿sze w porównaniu z pszczo³ami z k³êbu i osy-pu. Œrednia zawartoœæ HCH u pszczó³ wypryskuj¹cych wynosi³a 0,0031 µg/g, a suma DDT 0,0226 µg/g substancji lipidowej (s.l.), natomiast u pszczó³ z k³êbu – odpowiednio – 0,0010 µg/g s.l. i 0,0149 µg/g s.l., a z osypu zimowego 0,0011 µg/g i 0,0112 µg/g s.l. (ryc. 1). Wyniki badañ wydaj¹ siê wskazywaæ na pewn¹ za-le¿noœæ zawartoœci HCH i DDT w organizmie pszczó³, która mo¿e prowadziæ do wyst¹pienia zaburzeñ prze-miany materii, a w konsekwencji do ich przemieszcza-nia siê w k³êbie. Ci¹g³y ruch „podtrutych” pszczó³ chlo-rowanymi wêglowodorami prowadzi³ do wiêkszego zu¿ycia pokarmu. St¹d pszczo³y wypryskuj¹ce by³y nie tylko l¿ejsze od pszczó³ z k³êbu, ale i zawiera³y znacz-nie wy¿sze iloœci chlorowanych wêglowodorów. Nale-¿y przypuszczaæ, ¿e pszczo³y wypryskuj¹ce, zawieraj¹-ce w swoim organizmie najwy¿sze iloœci chlorowanych wêglowodorów, by³y w pewnym stopniu podtrute. Ich niepokój w k³êbie i, byæ mo¿e, potrzeba wydalenia ka³u, prowadzi³y do nadmiernego ruchu, a nastêpnie do opusz-czenia ula. Natomiast pszczo³y z osypu, które zginê³y w pierwszych miesi¹cach zimowli, nale¿a³y do m³odych owadów albo starych – wypracowanych. Ta grupa pszczó³ od¿ywiona póŸnym latem g³ównie miodem o nieznacz-nej zawartoœci pestycydów nie zgromadzi³a

chlorowa-nych wêglowodo-rów w takiej iloœ-ci, aby im szko-dzi³y. Poœredni¹ zawartoœæ HCH i DDT zawiera³y pszczo³y z k³êbu, które prawid³o-wo rozwija³y siê w okresie przygo-towania siê do zi-mowli. Na ogó³ wiadomo, ¿e w ro-dzinach os³abio-nych i przy stale zmniejszaj¹cej siê liczbie pszczó³ podczas zimowli, dochodzi do wiêkszego pobierania pokarmu w celu utrzymania odpowiedniej temperatury, a to prowadzi do przepe³nienia przewodu pokarmowego i opuszczenia ula (8). Pechacker i wsp. (7) uwa¿aj¹, ¿e zu¿ycie pokarmu przez pszczo³ê na wytworzenie jednej jednostki ciep³a w k³êbie jest znacznie wy¿sza w rodzinach s³abych. Nale¿y domniemywaæ, ¿e wypryskiwanie pszczó³ zim¹ jest powodowane wieloma czynnikami, m.in. niepoko-jeniem, z³ym pokarmem lub jego brakiem, a tak¿e pod-truciem. Ten ostatni czynnik do tej pory nie by³ uwzglêd-niany w zachowaniu siê pszczó³ podczas zimowli.

W oparciu o uzyskane wyniki badañ nale¿y stwier-dziæ, ¿e w odró¿nieniu od zwierz¹t krêgowych, u owa-dów nawet nieznaczne iloœci chlorowanych wêglo-wodorów mog¹ byæ przyczyn¹ zaburzeñ przemiany ma-terii, a to wydaje siê przek³adaæ na opuszczanie zim¹ ula.

Piœmiennictwo

1.Amarowicz R., Smoczyñski S., Borejszo Z.: Szybka metoda wyodrêbnienia chlorowanych wêglowodorów z t³uszczu. Roczniki PZH 1986, 37, 542-545. 2.Chazat M. P., Faucon J. P., Martel A. C., Lachaize J., Cougoule N., Aubert M.:

A survey of pesticide residues in pollen loads collected by honey bees in France. J. Economic Entomology 2006, 99, 253-262.

3.Gliñski Z.: Immunosupresyjne i immunotoksyczne dzia³anie ska¿onych produktów pszczelich na organizm cz³owieka. Medycyna Wet. 2000, 56, 634-638.

4.Janicki B., Borejszo Z., Smoczyñski S. S., Sumczyñski P., Olszewska K.: Zawartoœæ insektycydów chloroorganicznych w tkance t³uszczowej i w¹trobie ba¿antów. Medycyna Wet. 2007, 63, 481-483.

5.Khan M. S., Kumari B., Rohilla H. R., Kaushik H. D., Arora R. K.: Analysis of insecticide in honeys from apiary (Apis mellifera) and wild honey bee (Apis dorsata and Apis florea) colonies in India. J. Apicult. Res. 2004, 43, 79-82. 6.Niewiadowska A., ¯mudzki J.: Chlorowane wêglowodory aromatyczne w

¿yw-noœci zwierzêcego pochodzenia. Rocz. PZH 1996, 47, 59-64.

7.Pechnacker G., Kasjanom A.: Naukowcy odpowiadaj¹ na pytania dotycz¹ce zimowli. Pszczelarstwo 2004, 55, 20-21.

8.Romaniuk K., Sokó³ R., Romaniuk A.: Wylatywanie pszczó³ z uli w okresie zimowli. Mat. XXX Naukowej Konferencji Pszczelarskiej, Pu³awy 16-17.03. 1993, s. 33-34.

9.Romaniuk K., Spodniewska A., Witkiewicz W.: Pozosta³oœci chlorowanych wêglowodorów u pszczó³ lotnych i z osypu zimowego. Medycyna Wet. 2005, 61, 103-105.

10.Spodniewska A., Romaniuk K.: Pozosta³oœci chlorowanych wêglowodorów u pszczó³ w zale¿noœci od lokalizacji pasieki. Medycyna Wet. 2006, 62, 1200--1201.

11.Witkiewicz W., Romaniuk K., Witkiewicz A.: Chlorowane wêglowodory w ro-œlinach entomofilnych i produktach pszczelich. Medycyna Wet. 2000, 56, 782--784.

Adres autora: dr Anna Spodniewska, ul. S³owackiego 1, 10-373 Olsztyn--Wad¹g a h c e c a n a d a B Datapobraniapszczó³ 5 0 II X 0 2 27XII05 03I06 10I06 17I06 24I06 31I06 j e c ¹ j u k s y r p y w ) g m ( y ³ o z c z s p a s a M 94 81 66 90 94 88 101 ) g m ( u b ê ³ k z y ³ o z c z s p a s a M 96 94 90 100 98 90 97 ) g m ( u p y s o z y ³ o z c z s p a s a M – – – – – – 89 ñ a d a b a i n d o g e i n t a t s o e i p y s o w ³ ó z c z s p a b z c i L – – – – – – 217 y b o d u g ¹ i c w l u h c y c ¹ j a z c z s u p o ³ ó z c z s p a b z c i L 4,0 3,4 1,3 4,4 5,3 2,5 3,5 u i n d o g y t w a z rt e i w o p a r u t a r e p m e t a n l a m i n i M ³ ó z c z s p e i n a r b o p m y c ¹ j a z d e z r p o p –2,3 –2,4 –5,0 –4,4 –8,1 –19,0 –16,7 u i n d o g y t w a z rt e i w o p a r u t a r e p m e t a n l a m y s k a M ³ ó z c z s p e i n a r b o p m y c ¹ j a z d e z r p o p +2,0 +1,6 –4,9 –4,0 –2,0 –12,6 –7,7

Tab. 1. Ocena pszczó³ i pogody w pierwszej po³owie zimowli

0 0,005 0,01 0,015 0,02 0,025 HCH DDE DDD DDT Suma DDT ug/g substancji lipidowej pszczo³y wypryskuj¹ce pszczo³y z k³êbu pszczo³y z osypu