Medycyna Wet. 2008, 64 (4A) 480
Praca oryginalna Original paper
Prawid³owy wzrost, rozwój i mineralizacja uk³adu szkieletowego determinuj¹ rozwój i fizjologiczne funk-cje ca³ego organizmu. Czynniki ¿ywieniowe, podob-nie jak uwarunkowania genetyczne i hormonalne, maj¹ istotny wp³yw na procesy wzrostu i rozwoju uk³adu kostnego (6, 7, 9, 13, 16, 21). Selekcja ptaków w kie-runku szybkiego wzrostu jest m.in. przyczyn¹ zmniej-szenia wytrzyma³oci koci koñczyn (11, 18, 20). Jed-nak poprzez zastosowanie w ¿ywieniu pasz zwalnia-j¹cych tempo wzrostu, a szczególnie w³aciwy w nich poziom energii i bia³ka, mo¿na zmniejszyæ liczbê ano-malii koñczyn kurcz¹t. Obni¿enie poziomu energii w mieszankach dla kurcz¹t brojlerów z 13,1 do 12,1 MJ/kg zmniejszy³o o 10% liczbê przypadków scho-rzeñ koñczyn (15). Natomiast przy skarmianiu mie-szanek zawieraj¹cych 16,12, 12,98 lub 10,66 MJ zaobserwowano, ¿e procent paków ze skrzywionymi palcami i chondrodystrofi¹ wyniós³, odpowiednio: 39, 20 i 14. Skarmianie mieszanek zawieraj¹cych 19%
bia³ka ogólnego i 11,5 MJ energii zmniejszy³o mier-telnoæ i wystêpowanie chorób nóg, przy jednoczesnym zmniejszeniu masy cia³a kurcz¹t.
Celem przeprowadzonych badañ by³o okrelenie wp³ywu mieszanki grower o zmniejszonej wartoci energetycznej na wybrane cechy fizyczne koci pisz-czelowej: masê, d³ugoæ i obwód, parametry wytrzy-ma³ociowe: wartoæ si³y maksymalnej i si³y sprê¿ys-toci, sztywnoæ, wartoæ odkszta³cenia koci przy przekraczaniu granicy sprê¿ystoci, wytrzyma³oæ na z³amanie oraz na zawartoæ podstawowych mineral-nych sk³adników koæca: Ca, P i Mg.
Materia³ i metody
Badania przeprowadzono na 144 brojlerach cobb, od-chowywanych w klatkach do 42. dnia ¿ycia. Jednodniowe pisklêta przydzielono losowo do 2 grup: kontrolnej (K) i dowiadczalnej (D), licz¹cych 72 osobniki, w 3 powtó-rzeniach. Do 21. dnia odchowu brojlery obu grup ¿ywiono
Zmiany cech koci kurcz¹t ¿ywionych mieszank¹
o zmniejszonej wartoci energetycznej
MA£GORZATA KWIECIEÑ, ANNA WINIARSKA-MIECZAN
Instytut ¯ywienia Zwierz¹t Wydzia³u Biologii i Hodowli Zwierz¹t AR, ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin
Kwiecieñ M., Winiarska-Mieczan A.
Changes of bone parameters of chickens fed a decreased energy value feed mixture Summary
The objective of the study was to determine the effect of a feed mixture of decreased nutritive value in the broiler chickens diets on bone resistance parameters and bone mineral composition for Ca, P and Mg. The experiment was conducted on 144 broiler chickens of the cobb line. The chickens were allocated to two feeding groups: control and experimental. Starter mixture, administered till 21-days-of-life was similar for each group. Growth mixture was supplied from the 22nd day. The nutritional value of 1 kg of growth mixtures was 19.5%
crude protein and 13.38 MJ EM in the control group, and 19% crude protein and 12.12 MJ EM in the experi-mental (ecological) group. In the prepared bones, the physical, mechanical and geometrical parameters were estimated, as well as the mineral composition.
The lowest bone weight and length was reported for the experimental group as compared to the chickens from the control group. The ecological mixture influenced the bone resistance parameters, which were higher by 12.3% for Wf, 11.9% for Wy, 24.7% for dy and 8.7% for Wf/A in comparison to the control group.
The geometrical parameters and cortical bone proved to be higher at the experimental mixture application. The Ca and Mg content in the bones was slightly higher, whereas P content was lower in the bones, yet not confirmed statistically.
The introduction of a reduced nutritive value mixture had a positive influence on the studied physical properties, most resistance and geometrical parameters and the mineral composition of broiler chicken tibia bones. It is vital not only for the chicken performance but animal welfare as well.
Reduction of the nutritional value in the diets had a beneficial effect on the studied physical and geometri-cal parameters, as well as on resistance parameters and mineral composition of broiler chicken tibia bones. This fact is of primary importance not only for the production performance but also for the birds welfare.
Medycyna Wet. 2008, 64 (4A) 481
identycznie kruszon¹ mieszank¹ starter o zawartoci 20,5% bia³ka ogólnego i wartoci energetycznej 3065 kcal EM/kg. Od 22. do ostatniego dnia odchowu ¿ywienie zró¿nicowa-no: w grupie kontrolnej podawano standardow¹ granulo-wan¹ mieszankê grower o zawartoci 19,5% bia³ka ogól-nego i 3200 kcal EM, a w grupie dowiadczalnej mieszan-kê z udzia³em 19% bia³ka ogólnego i 2900 kcal EM, rów-nie¿ granulowan¹. Mieszanki finiszer podawane brojlerom obu grup od 36. dnia odchowu nie zawiera³y kokcydiosta-tyku, nie ró¿ni³y siê jednak wartoci¹ pokarmow¹ od od-powiednich mieszanek grower. Mieszanki paszowe stoso-wane w ¿ywieniu ptaków kontrolnych i dowiadczalnych sporz¹dzono na bazie rut zbo¿owych i poekstrakcyjnych. Przez ca³y okres odchowu kurczêta ¿ywiono i pojono ad libitum.
Odchów kurcz¹t ¿ywionych standardowo prowadzono do 42. dnia, natomiast odchów brojlerów otrzymuj¹cych mieszankê o zmniejszonej wartoci energetycznej zosta³ wyd³u¿ony o 5 dni w celu wyrównania masy ubojowej. W ostatnim dniu odchowu, na podstawie wa¿enia, wybra-no 8 kurcz¹t 4 kogutki i 4 kurki o masie cia³a najbardziej zbli¿onej do redniej dla danej p³ci w grupie. Podczas dy-sekcji wypreparowano koci piszczelowe kurcz¹t. Dla ka¿-dej koci okrelono jej masê (z dok³. do 0,1 g), d³ugoæ i obwód (z dok³. do 1 mm) oraz procentowy udzia³ koci w masie cia³a.
W oparciu o trójpunktowy test zginania wykonany przy pomocy aparatu Instron 4302, sprzê¿onego z komputerem, rejestruj¹cym w postaci wykresu zale¿noæ miêdzy si³¹ dzia³aj¹c¹ prostopadle do d³ugiej osi koci a odkszta³ce-niem, wyznaczono w³aciwoci mechaniczne koci (4). Jako kryterium oceny przyjêto si³ê obci¹¿aj¹c¹ przy sta³ej prêd-koci przesuwu g³owicy pomiarowej V = 10 mm/min. Roz-staw podpór stanowi³ 40% ca³kowitej d³ugoci badanych koci.
W³asnoci mechaniczne koci oceniono na podstawie nastêpuj¹cych parametrów: si³y maksymalnej, zwanej rów-nie¿ punktem z³amania, przy której nastêpuje dezintegra-cja i przerywanie struktury koci oraz maksymalnej si³y sprê¿ystej, zwanej punktem sprê¿ystoci, po przekrocze-niu którego koæ zachowuje siê jak cia³o plastyczne.
Na podstawie przeprowadzonych pomiarów oznaczono nastêpuj¹ce parametry wytrzyma³ociowe koci: wartoæ momentu gn¹cego si³y maksymalnej Wf = Wc × L,
wartoæ sprê¿ystoci Wy, wielkoæ odkszta³ce-nia koci przy przekraczaniu granicy sprê¿ystoci tzw. strza³ka ugiêcia dy, sztywnoæ jako stosu-nek dzia³aj¹cej na koæ si³y do wielkoci odkszta³-cenia koci zachodz¹cego pod wp³ywem tej si³y Wy/dy oraz wytrzyma³oæ koci na z³amanie Wf/A. Oznaczenia literowe odpowiadaj¹: Wc si³a maksymalna, L szerokoæ rozstawu podpór w tecie zginania, odpowiadaj¹ca 40% d³ugoci koci, A pole powierzchni przekroju poprzecz-nego.
Ze wzglêdu na to, ¿e masa cia³a i koci s¹ czyn-nikami determinuj¹cym rozwój cech tkanki kost-nej, okrelono równie¿ relacje wartoci momentu si³y maksymalnej i si³y sprê¿ystoci w stosunku do jednostki masy cia³a (1 kg) i masy koci (1 g).
Przeprowadzone zosta³y równie¿ badania morfometrycz-ne koci, które obejmowa³y ocenê:
cech geometrycznych: wtórny moment bezw³adnoci w odniesieniu do osi poziomej Ix = 3,14 (B3H b3h)/64, pole
powierzchni przekroju poprzecznego A = 3,14 (HB hb)/4, redni¹ wzglêdn¹ gruboæ cian MRWT = [(B b)/b + (H h)/h]/2,
wskaników korowych koci: gruboæ warstwy koro-wej GWK = H h, wskanik korowy WK = (H h/H), powierzchnia korowa PK = H2 h2, wskanik powierzchni
korowej WPK = (H2 h2/H2); H horyzontalna rednica
zewnêtrzna, h horyzontalna rednica wewnêtrzna, B wertykalna rednica zewnêtrzna, b wertykalna rednica wewnêtrzna (2-4).
Po suchej mineralizacji w temperaturze 650°C, ozna-czono zawartoæ popio³u surowego oraz podstawowych sk³adników mineralnych: Ca, Mg i P. Zawartoæ Ca i Mg oznaczono metod¹ spektrofotometrii absorpcji atomowej, a P nieorganicznego metod¹ kolorymetryczn¹.
Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej z wy-korzystaniem programu Statistica 5.0, testem analizy wariancji jednoczynnikowej ANOVA. Istotnoæ ró¿nic po-miêdzy rednimi sprawdzono przy pomocy przedzia³ów ufnoci T-Tukeya.
Wyniki i omówienie
Zastosowanie w ¿ywieniu kurcz¹t brojlerów mie-szanki o zmniejszonej wartoci energetycznej, tzw. ekologicznej, nie doprowadzi³o do istotnych zmian w cechach fizycznych koci piszczelowych (tab. 1). Jakoæ koci wyra¿ona ich mas¹ i d³ugoci¹ wykaza³a niewielkie zró¿nicowanie. W przypadku masy i d³u-goci stwierdzono, i¿ koci pochodz¹ce od kurcz¹t ¿ywionych mieszank¹ o zmniejszonej wartoci ener-getycznej by³y l¿ejsze i krótsze w porównaniu do ko-ci ptaków otrzymuj¹cych mieszankê kontroln¹. Masa koci i ich d³ugoæ zale¿a³y od p³ci i by³y statystycz-nie istotstatystycz-nie wy¿sze u kogutów ni¿ kurek, zarówno w grupie kontrolnej, jak i dowiadczalnej. Podobny uk³ad wyników odnotowano w przypadku procento-wego udzia³u koci w masie cia³a, tylko tu statystycz-nie istotne ró¿nice wykazano miêdzy p³ci¹ kurcz¹t
gru-a p u r G P³eæ Masa(gk)oci D³ug(omæmk)oci Obw(ómdmk)oci Udwizma³aksoieci ) % ( a ³ a i c K 2 4 , 3 2 A 115,0A 31,75 0,88 6 9 , 8 1 B 108,5B 30,25 0,78 y p u r g a l d x ± 221,,8119 141,18,37 321,,8030 00,,8076 D 6 5 , 2 2 112,2 32,50 0,88 4 3 , 7 1 108,00 29,50 0,78 y p u r g a l d x ± 129,,8995 121,085,1 331,,1020 00,,086
Tab. 1. Wp³yw mieszanki ekologicznej i p³ci na parametry fizyczne koci piszczelowych kurcz¹t brojlerów
Medycyna Wet. 2008, 64 (4A) 482
py dowiadczalnej. Stosowanie mieszanki o mniejszej wartoci energetycznej nie mia³o wp³ywu na badany obwód koci piszczelowych kurcz¹t. Wartoci bada-nych parametrów fizyczbada-nych koci piszczelowych w badaniach w³asnych odbiegaj¹ od wyników Pisar-skiego i Kwiecieñ (14) oraz Kwiecieñ (10), którzy uzyskali zdecydowanie ni¿sze wyniki, ale i czynniki wp³ywaj¹ce na cechy fizyczne koci by³y nieco inne.
Wszystkie rozpatrywane cechy fizyczne koci by³y znacznie wy¿sze u kogutków ni¿ u kurek. Ró¿nice te wynikaj¹ z odmiennoci ogólnoustrojowej podykto-wanej wp³ywem hormonów p³ci i wzrostu (19).
Bior¹c pod uwagê wytrzyma³oæ koci wyra¿on¹ za pomoc¹ wartoci si³y maksymalnej (Wf) i wartoci si³y sprê¿ystoci (Wy), stwierdzono wp³yw mieszanki ekologicznej (tab. 2). ¯ywienie kurcz¹t mieszank¹ o zmniejszonej wartoci energetycznej spowodowa³o zwiêkszenie Wf o 12,3%, Wy o 11,9% w porównaniu do wartoci tego parametru w grupie kontrolnej. Ba-dana wielkoæ odkszta³cenia koci przy przekracza-niu granicy sprê¿ystoci (dy) oraz wytrzyma³oæ koci na zginanie (Wf/A) wykaza³a nieznaczny wp³yw mie-szanki o mniejszej wartoci pokarmowej. Mieszanka ta zwiêkszy³a dy o 24,7%, a Wf/A o 8,7% w porówna-niu do grupy kurcz¹t kontrolnych. Jedynie sztywnoæ koci (Wy/dy) okaza³a siê wiêksza w przypadku kur-cz¹t kontrolnych. Podobnie w badaniach Leterriera i wsp. (12) wykazano, ¿e zredukowanie w dawce
po-karmowej zawartoci energii, a tak¿e bia³ka, nie spo-wodowa³o obni¿enia parametrów wytrzyma³ociowych koci oraz ich sk³adu chemicznego w porównaniu do kurcz¹t ¿ywionych mieszank¹ wysokoenergetyczn¹. Jednoczenie autorzy ci zauwa¿yli, ¿e stosowanie diety niskoenergetycznej powoduje zdecydowane ogranicze-nie wystêpowania deformacji koci koñczyn.
Wartoci si³y maksymalnej i si³y sprê¿ystoci przy-padaj¹ce na 1 gram masy koci i 1 kg masy cia³a oka-za³y siê wy¿sze przy zastosowaniu mieszanki o zmniej-szonej wartoci energetycznej (tab. 2). By³y one wy¿-sze w porównaniu z grup¹ kontroln¹ o 16,5% (Wf/mk), 13,5% (Wf/mc), 11% (Wy/mk) i 11,9% (Wy/mc), ale nie potwierdzone statystycznie. Wykazano ró¿nice sta-tystycznie istotne miêdzy kogutkami a kurkami grupy kontrolnej przy badanych wartociach stosunku Wf/mk, Wy/mk i Wy/mc.
Konfrontacja wyników badañ w³asnych z danymi pimiennictwa nie jest praktycznie mo¿liwa, gdy¿ w dostêpnych materia³ach nie znaleziono stosownych informacji.
Cechy architektoniczne koci, wynikaj¹ce z prze-strzennego rozmieszczenia materia³u kostnego i jego mikroarchitektury s¹ jednym z czynników wp³ywaj¹-cych na wytrzyma³oæ tkanki kostnej. Przeprowadzo-na ocePrzeprowadzo-na parametrów geometrycznych i wskaników korowych wykaza³a, ¿e przy zastosowaniu mieszanki o zmniejszonej wartoci energetycznej ich wartoci by³y wy¿sze (tab. 3). W przypad-ku redniej wzglêdnej gruboci cian (MRWT), gruboci warstwy korowej (GWK) oraz wskanika powierzchni korowej (WPK) war-toci te by³y wy¿sze o 19,6%, 19,1% i 15,2% ni¿ w grupie kon-trolnej, a ró¿nice zosta³y potwier-dzone statystycznie (p £ 0,01). Odnotowano równie¿ istotne ró¿nice miêdzy p³ci¹ kurcz¹t dowiadczalnych w odniesieniu do powierzchni korowej (PK). Powierzchnia korowa koci
pisz-a p u r G P³eæ mdmy NWmym NWmfm NmWmy/dmym1 NmWm/fmAm2 NmmW1y0/m0c0kg1 NWmym/mkg1 NmmW1/f0m0c0kg1 NWmm/fmkg1 K 3 1 , 1 124,05 414,60 118,35 11,85 147,92A 15,25A 160,17 17,62 8 8 , 1 274,90 416,15 142,22 11,22 121,07B 14,67B 182,75 21,90 y p u r g a l d x ± 10,,57100 111959,,2437 46125,,9307 12380,,3299 111,,4594 8543,,5205 69,,6996 12771,,1486 139,,1736 D 7 1 , 2 262,10 540,45 126,30 12,05 102,07 11,45 210,95 23,92 4 8 , 1 190,77 407,10 109,42 11,20 189,75 10,92 185,67 23,42 y p u r g a l d x ± 20,,0730 212266,,5449 417203,,3757 14197,,6896 111,,0652 4985,,5931 151,,4129 14928,0,391 243,,5667
Tab. 2. Wp³yw ¿ywienia mieszank¹ o zmniejszonej wartoci energetycznej na parametry wytrzyma³ociowe koci piszczelo-wych kurcz¹t brojlerów
Objanienie: jak w tab. 1.
a p u r G P³eæ Ix(mm4) A(mm2) MRWT GWK(mm) PK(mm2) WK(%) WPK(%) K 7 8 , 7 3 2 34,95 0,45 3,10 52,35 46 52 0 3 , 5 2 2 37,32 0,54 3,77 61,70 61 61 y p u r g a l d x ± 26331,,5569 346,,7124 0,50 A 9 0 , 0 3,44 A 1 6 , 0 597,,5012 145,381 56 A 3 1 , 8 D 5 0 , 5 8 2 47,47 0,59 4,55 78,00A 64 66 7 0 , 3 8 1 35,90 0,64 3,95 58,92B 74 66 y p u r g a l d x ± 29334,,2016 491,,6619 0,62 B 3 1 , 0 4,25 B 1 6 , 0 6183,,4786 176,986 66 B 7 4 , 5
Tab. 3. Wp³yw mieszanki ekologicznej i p³ci na cechy geometryczne koci piszczelo-wych kurcz¹t brojlerów
Medycyna Wet. 2008, 64 (4A) 483
czelowej kogutków by³a statystycznie wy¿sza ni¿ kurek.
Suma sk³adników mineralnych w kociach kurcz¹t dowiadczalnych by³a nieznacznie wy¿sza w przypad-ku skarmiania mieszanki o zmniejszonej wartoci ener-getycznej (tab. 4). W przypadku zastosowania w ¿y-wieniu kurcz¹t mieszanki o zmniejszonej wartoci energetycznej badana zawartoæ Ca i Mg by³a rów-nie¿ wy¿sza, natomiast wp³ynê³a na zmniejszenie kon-centracji P w kociach. Uzyskane ró¿nice nie by³y po-twierdzone statystycznie. Natomiast wg Leterriera i wsp. (12) zredukowanie w dawce pokarmowej za-wartoci energii, nie powoduje obni¿enia sk³adu che-micznego koci w porównaniu do kurcz¹t ¿ywionych mieszank¹ wysokoenergetyczn¹.
Reasumuj¹c mo¿na stwierdziæ, ¿e wprowadzenie mieszanki o zmniejszonej wartoci pokarmowej wp³y-nê³o korzystnie na badane cechy fizyczne, wiêkszoæ parametrów wytrzyma³ociowych, geometrycznych i sk³ad chemiczny koci piszczelowych kurcz¹t broj-lerów, co jest istotne nie tylko dla efektów produkcyj-nych, ale i dobrostanu zwierz¹t (14). Uzyskane wyni-ki przewy¿sza³y znacznie wartoci grupy kontrolnej. W dowiadczeniu zaobserwowano, ¿e przy zastoso-waniu w ¿ywieniu mieszanki o zmniejszonej wartoci energetycznej, wartoæ cech fizycznych, wytrzyma³o-ciowych i morfometrycznych by³a wy¿sza u kogutków, co potwierdza opinia Blenau (1), ¿e dojrzewanie koæca zale¿y od p³ci. Wed³ug innych autorów (5, 8, 17), za wiêksz¹ wytrzyma³oæ koci u samic odpowiedzialne s¹ koci szpikowe, które mimo ¿e charakteryzuj¹ siê niewielk¹ opornoci¹ na dzia³anie si³ odkszta³cenio-wych, wydatnie zwiêkszaj¹ wytrzyma³oæ koci szkie-letowych.
Pimiennictwo
1.Blenau B.: The effects of sex factor in chicken on the rate of their skeletal maturation estimated by the radiographic method. Ann. Warsaw Agricult. Univ. Vet. Med. 1993, 18, 79-89.
2.Brodzki A., Silmanowicz P., Tatara M. R., Brodzki P., Orzelski M.: Zastoso-wanie wskanika korowo-trzonowego (WKT) koci udowej psów do oceny zmian w³asnoci mechanicznych i geometrycznych uk³adu kostnego. Medy-cyna Wet. 2004, 60, 1056-1060.
3.Ferretti J. L., Capozza R. F., Mondelo N., Montuori E., Zanchetta J. R.: Determination of femur structural properties by geometric and material va-riables as a function of body weight in rats. Evidence of sexual dimorphism. Bone 1993a, 14, 256-270.
Tab. 4. Sk³ad mineralny koci piszczelowych kurcz¹t w zale¿-noci od ¿ywienia mieszank¹ ekologiczn¹ i p³ci ptaków
a p u r G P³eæ Popió(³%s)urowy (mgCkag1) (mgPkg1) (mgMkgg1) K 1 , 1 2 129,0 62,4 17,2 6 , 1 2 132,5 63,9 17,2 y p u r g a l d x ± 201,7,54 173,05,27 16,37,51 107,4,26 D 7 , 1 2 134,7 62,4 18,0 8 , 1 2 137,0 61,1 17,2 y p u r g a l d x ± 201,9,98 193,58,09 611,8,71 107,5,62
4.Ferretti J. L., Capozza R. F., Mondelo N., Montuori E., Zanchetta J. R.: Interrelationships between densitometric, geometric and mechanical pro-perties of rat femora: inferences concerning mechanical regulation of bone modeling. J. Bone Miner. Res. 1993b, 8, 1389-1395.
5.Flemming R. H., McCormack H. A., McTier L., Whitehead C. C.: Medullary bone and breaking strenght of laying heans. Res. Vet. Sci. 1998, 64, 63-67. 6.Giachetto P. F., Guerreiro E. N., Ferro J. A., Ferro M. I. T., Furlan R. L., Macari M.: Performance and hormonal profile in broiler chickens fed with different energy levels during post restriction period. Pesq. Agropec. Bras. 2003, 38, 697-702.
7.Gondret F., Larzul C., Combes S., De Rochambeau H.: Carcass composi-tion, bone mechanical properties, and meat guality trits in relation to growth rate in rabbits. J. Anim. Sci. 2005, 83, 1526-1535.
8.Knott L. C., Whitehead C. C., Flemming R. H., Bailey A. J.: Biochemical changes in colla-genous matrix of osteoporotic avian bones. Biochem. J. 1995, 310, 1045.
9.Kocabagli N.: The effect of dietary phytase supplementation at different levels on tibial bone characteristics and strength in broilers. Turk. J. Vet. Anim. Sci. 2001, 25, 797-802.
10.Kwiecieñ M.: The effect of mineral nutrition on physical characteristics of bones of Isa Vedette and Starbro broiler chicken. Annales UMCS 2003, 69, 121-126.
11.Leterrier C., Nys Y.: Composition, cortical structure and mechanical pro-perties of chicken tibiotarsi: effect of growth rate. Bri. Poultry Sci. 1992, 33, 925-939.
12.Leterrier C., Rose N., Constantin P., Nys Y.: Reducing growth rate of broiler chickens with a low energy diet does not improve cortical bone quality. Br. Poult. Sci. 1998, 39, 24-30.
13.Liu D., Veit H. P., Wilson J. H., Denbow D. M.: Maternal dietary lipids alter bone chemical composition, mechanical properties, and histological charac-teristics of progeny of Japanese quail. Poultry Sci. 2003, 82, 463-473. 14.Pisarski R. K., Kwiecieñ M.: The effect of hullless oatos and barley upon the
chemical composition and durability of broiler chickens tibia bones. Anna-les UMCS 2003, 81, 215-221.
15.Rachwa³ A.: Choroby nóg u m³odego drobiu uwarunkowane czynnikami ¿ywieniowymi. Polskie Drobiarstwo 2003, 3, 8-10.
16.Rath N. C., Huff G. R., Huff W. E., Balog J. M.: Factors regulating bone maturity and strength in poultry. Poultry Sci. 2000, 79, 1024-1032. 17.Seemann E.: The structural basis of bone fragility In mem. Bone 1999, 25,
143-147.
18.Shahnazari M., Lang D. H., Fosmire G. J., Sharkey N. A., Mitchell A. D., Leach R. M.: Strontium administration in young chickens improves bone volume and architecture but does not enhance bone structural and material strength. Calcif. Tissue Int. 2007, 80, 160-166.
19.liwa E., Radzki R.: The resistance and resilience changes in the limb bones of broiler chickens during the first 10 weeks of life. Medycyna Wet. 1995, 51, 287-289.
20.Williams B., Waddington D., Murray D. H., Farquharson C.: Bone strength during growth: influence of growth rate on cortical porosity and mineraliza-tion. Calcif. Tissue Int. 2004, 74, 3, 236-245.
21.Wohl G. R., Loehrke L., Watkins B. A., Zernicke R. F.: Effects of high-fat diet on mature bone mineral content, structure, and mechanical properties. Calcif Tissue Int. 1998, 63, 74-79.
Adres autora: dr Ma³gorzata Kwiecieñ, ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin; e-mail: malgorzatakwiecienar@wp.pl
