Infekcje intymne w podroży

(1)

PRACA POGLĄDOWA

FORUM ZAKAŻEŃ 2017;83:211214 © Evereth Publishing, 2017

KATARZYNA KOPEĆ GODLEWSKA | JULIA NAWROT

INFEKCJE INTYMNE W PODRÓŻY

INFECTIONS OF THE GENITAL TRACT DURING TRAVEL

STRESZCZENIE: Prawidłowa mikroflora pochwy jest zdominowana przez komensalne pałecz-ki z rodzaju Lactobacillus. Naruszenie homeostazy tego ekosystemu lub zaburzenie poziomu pH mogą prowadzić do wystąpienia stanów zapalnych w obrębie pochwy. W grupie kobiet z wysokim ryzykiem wystąpienia infekcji intymnych konieczne jest wdrożenie następujących działań: edukacja na temat profilaktyki, zapobieganie zachorowaniu oraz w przypadku roz-woju zakażenia prawidłowe prowadzenie leczenia. Okresem wymagającym szczególnej uwa-gi jest pora letnia, podczas której – z powodu wysokich temperatur oraz częstszych wyjazdów poza miejsce zamieszkania – obserwuje się wyższe ryzyko rozwoju zakażeń. W niniejszej pracy przedstawiono czynniki ryzyka występowania infekcji intymnych, działania profilaktyczne oraz postępowanie pielęgnacyjne, w tym dobór preparatu do higieny intymnej.

SŁOWA KLUCZOWE: higiena intymna, infekcje intymne, preparaty do higieny intymnej, pro-ﬁlaktyka zakażeń

ABSTRACT: The microflora of human vagina is dominated by commensal bacteria, mainly Lactobacillus. Loss of homeostasis of this environment can lead to inflammation of the vagi-na. Management includes education, prevention and effective treatment. More attention to-wards this problem is required during the summer due to high temperatures and frequent out-of-home trips, which increase the risk of acquiring a vaginal infection. This article pre-sents the risk factors and prevention methods of vaginitis, as well as recommendations regar-ding intimate care, incluregar-ding proper selection of feminine hygiene products.

KEY WORDS: feminine hygiene products, prevention of infections, reproductive tract infec-tions, vaginal hygiene

Wydział Nauk o Zdrowiu Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie

} KATARZYNA KOPEĆ GODLEWSKA

Wydział Nauk o Zdrowiu, Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, ul. Michałowskiego 12, 31-126 Kraków, e-mail: katarzyna.kopec87@gmail.com

Wpłynęło: 02.06.2017 Zaakceptowano: 18.06.2017 DOI: dx.doi.org/10.15374/FZ2017033

WSTĘP

Prawidłowa flora bakteryjna pochwy u zdrowej kobie-ty jest niezwykle zróżnicowana. Skład mikroflory różni się w poszczególnych okresach życia i jest zależny od aktyw-ności hormonalnej organizmu [1, 2]. Typowa flora bakte-ryjna pochwy u kobiety w wieku rozrodczym charaktery-zuje się wyraźną dominacją tlenowych Gram-dodatnich pa-łeczek kwasu mlekowego – Lactobacillus (np.: L.

acidophi-lus, L. brevis, L. crispatus, L. jensenii, L. fermentum, L. plan-tarum, L. casei, L. gasseri) [3–5]. Taki skład ekosystemu jest

wskaźnikiem równowagi mikrośrodowiska pochwy, któ-ra przyczynia się do wytworzenia i utrzymania warunków nieprzyjaznych dla patogennych mikroorganizmów. Środo-wisko pochwy stanowi barierę zabezpieczającą przed kolo-nizacją nabłonka drobnoustrojami niepożądanymi, w tym atypowymi, a w konsekwencji chroni przed rozwojem in-fekcji oraz stanów zapalnych [2]. Fizjologiczna mikroflo-ra pochwy stanowi barierę przed zakażeniem drobnoustro-jami patogennymi także na zasadzie współzawodnictwa o składniki odżywcze, miejsca receptorowe na powierzch-ni komórek oraz pobudzapowierzch-nie układu odpornościowego dróg

Artykuł jest dostępny na zasadzie dozwolonego użytku osobistego. Dalsze rozpowszechnianie (w tym umieszczanie w sieci) jest zabronione i stanowi poważne naruszenie przepisów prawa autorskiego oraz grozi sankcjami prawnymi.

(2)

212 © Evereth Publishing, 2017 FORUM ZAKAŻEŃ 2017;83

płciowych do wytwarzania przeciwciał reagujących krzyżo-wo z innymi mikroorganizmami [1, 6].

ETIOLOGIA I ETIOPATOGENEZA INFEKCJI

DRÓG RODNYCH KOBIETY

Zaburzenia w składzie mikrobiologicznym pochwy są określane jako vaginitis. Około 90% przypadków tego schorzenia u kobiet w wieku rozrodczym jest spowodo-wanych przez bakteryjną waginozę (ang. bacterial vagi-nosis – BV) lub grzybicze zapalenie sromu i pochwy [1]. W ostatnich latach obserwuje się (zwłaszcza u młodych ko-biet w wieku rozrodczym) wzrost odsetka stanów zapalnych pochwy i sromu o różnej etiologii: drożdżakowego zapale-nia pochwy i sromu (vulvovaginal candidiasis – VVC), BV, stanów zapalnych wywołanych bakteriami tlenowymi i bez-tlenowymi, a także zakażeń mieszanych – wieloma typa-mi drobnoustrojów [5]. Bakteryjna waginoza jest uważana za jeden z czynników przyczyniających się do: poronień sa-moistnych, porodów przedwczesnych, zakażeń wewnątrz-macicznych, przedwczesnego odpływania płynu owo-dniowego, hipotrofii wewnątrzmacicznej (ang. intrauteri-ne growth restriction – IUGR) oraz zapaleń błony śluzowej macicy i narządów miednicy mniejszej. BV może ponadto zwiększać podatność na zakażenia ludzkim wirusem naby-tego niedoboru odporności (ang. human immunodeficien-cy virus – HIV), wirusem opryszczki pospolitej (ang. her-pes simplex virus – HSV) oraz na inne infekcje przenoszo-ne drogą kontaktów seksualnych (ang. sexually transmitted infections – STI) [1, 7, 8]. Prawdopodobne jest, że drobno-ustroje związane z bakteryjną waginozą i zapaleniem po-chwy wywoływanym przez bakterie tlenowe (ang. aero-bic vaginitis – AV) – poprzez wytwarzanie różnych enzy-mów, kwasów organicznych, toksyn lub pobudzając komór-ki układu odpornościowego i nabłonka pochwy do syntezy cytokin i prostaglandyn – mogą upośledzać czynność ukła-du immunologicznego związanego z błonami śluzowymi narządów płciowych. W konsekwencji bakterie mogą prze-dostawać się z pochwy do górnego odcinka dróg rodnych, a u kobiet ciężarnych wywoływać zakażenia doczesnej, ko-smówki i płynu owodniowego [9–11].

CZYNNIKI RYZYKA INFEKCJI DRÓG RODNYCH

Ekosystem pochwy jest środowiskiem podatnym na działanie czynników uszkadzających. Skład mikroflo-ry pochwy może zmieniać się pod wpływem stosowanych antybiotyków, środków o aktywności endokrynnej lub im-munologicznej oraz w czasie ciąży. Stosowanie środków antykoncepcyjnych (przede wszystkim pierścieni dopo-chwowych), tamponów dopochwowych lub dezodorantów

do higieny intymnej wpływa na zmniejszanie liczby bakte-rii fizjologicznej mikroflory pochwy i pojawianie się innych, nietypowych drobnoustrojów [1]. Na skład mikroflory nie-korzystnie wpływają także: palenie papierosów, intensywna aktywność seksualna (zwłaszcza współżycie z wieloma part-nerami), występowanie zaburzeń hormonalnych oraz prze-byte zabiegi chirurgiczne w obrębie dróg moczowo-płcio-wych [2]. Do czynników ryzyka wystąpienia zakażeń dróg rodnych zaliczyć można również nieodpowiednie czy też niewystarczające zabiegi higieniczne, które mogą prowadzić do uszkodzenia błony śluzowej pochwy i być przyczyną sta-nów zapalnych sprzyjających różnorodnym infekcjom. Tak-że stosowanie zbyt wielu różnorodnych preparatów higie-nicznych zwiększa podatność na infekcje [12]. Dowiedzio-no, iż czynnikiem destabilizującym homeostazę środowiska pochwy jest również nadmierne korzystanie z produktów do higieny intymnej. Do najczęściej wykonywanych i zara-zem najbardziej inwazyjnych zabiegów higienicznych nale-ży irygacja pochwy (stosowana przez coraz młodsze kobie-ty) [2]. Zwiększa ona ryzyko wystąpienia bakteryjnej wagi-nozy pochwy, a także rozwoju chorób zapalnych miedni-cy mniejszej; ponadto zmniejsza płodność, przyczynia się do zwiększenia prawdopodobieństwa wystąpienia ciąży po-zamacicznej i sprzyja przedwczesnym porodom [13–17]. Na podobne skutki uboczne narażone są kobiety nawykowo korzystające z bidetów. Japońscy badacze zaobserwowali, że stosowanie takich praktyk higienicznych wpływa na po-gorszenie składu mikroflory pochwy oraz zwiększa ryzyko rozwoju zakażeń intymnych wywołanych przez bakterie ka-łowe i inne drobnoustroje [18].

PROFILAKTYKA INFEKCJI INTYMNYCH

W PODRÓŻY

Odpowiednia higiena narządów płciowych to podsta-wa utrzymania prawidłowych funkcji układu rozrodcze-go. Jest to szczególnie istotne w okresie dojrzewania, w trak-cie miesiączki, u kobiet w ciąży oraz u chorych na cukrzy-cę. Prawidłowa higiena ma również bardzo duże znaczenie w okresie pokwitania, kiedy w organizmie następują zmiany związane z zakłóceniami gospodarki hormonalnej.

Sytuacją, w której obserwuje się zwiększone ryzyko roz-woju infekcji intymnych, jest podróż. Przyczyna się do tego fakt, że podczas podróży niejednokrotnie nie ma odpowied-nich warunków, aby należycie zadbać o higienę osobistą, w tym higienę intymną. Kobiety podróżujące powinny pa-miętać, aby odpowiednio przygotować się do wyjazdu. War-to zabrać ze sobą i korzystać ze sprawdzonych wcześniej pre-paratów do higieny intymnej, by uniknąć drażniącego dzia-łania przypadkowo zakupionych środków. W czasie podró-ży kobiety są także narażone na podrażnienia okolic intym-nych, w związku z długotrwałą pozycją siedzącą, nadmierną

(3)

213 © Evereth Publishing, 2017

FORUM ZAKAŻEŃ 2017;83

potliwością na skutek wysiłku fizycznego i przebywaniem w zatłoczonych miejscach. Wybieranie odzieży – w tym bie-lizny osobistej – z naturalnych włókien umożliwi lepszy do-stęp powietrza i ograniczy negatywne skutki pocenia. Nale-ży również pamiętać, że chorobotwórcze drobnoustroje by-tują w wielu publicznych miejscach, np.: w toaletach, hote-lach, na bankomatach [19, 20]. W badaniach dowiedziono, że publiczne toalety mogą być rezerwuarem wielu szczepów bakterii, w tym antybiotykoopornych z rodzaju

Staphylococ-cus [21, 22]. Istotne znaczenie ma w związku z tym dbanie

o higienę rąk, a w tym zakresie konieczne są działania edu-kacyjne [23, 24]. Formą profilaktyki i jednocześnie dbania o zdrowie intymne może być stosowanie probiotyków gi-nekologicznych z zawartością bakterii tlenowych z rodza-ju Lactobacillus, które korzystnie zmieniają równowagę mi-krobiologiczną pochwy, eliminując drobnoustroje chorobo-twórcze i zwiększając populację pałeczek kwasu mlekowego.

Dzięki odtworzeniu pożądanego, niskiego pH oraz produk-cji szeregu substanproduk-cji o aktywności antybakteryjnej (bakte-riocyny, nadtlenek wodoru, związki systemu laktoperoksy-dazy i inne) osiągany jest dodatkowy efekt hamujący dal-sze namnażanie patogenów. Na rynku dostępne są prepara-ty w postaci doustnej lub dopochwowej, przy czym probio-tyki do stosowania miejscowego cechują się szybszym i pre-cyzyjniejszym działaniem w przypadku pacjentek z czynną infekcją pochwy [2].

Podróże wiążą się również ze zwiększonym ryzykiem za-każeń przenoszonych drogą płciową [25]. Okres urlopo-wy sprzyja zwiększonej aktywności seksualnej (zarówno tej formalnej, jak i nieformalnej), często bez zabezpieczenia. W badaniu przeprowadzonym przez Cabada i wsp. wystą-piła pewna niespójność w zgłaszanych zachowaniach sek-sualnych oraz deklarowanej wiedzy na temat zapobiegania infekcjom przenoszonym drogą płciową. Aktualne strategie edukacji dotyczącej zdrowia seksualnego wydają się nieza-dowalające, dlatego zalecane są zasadnicze zmiany [26].

Do najczęstszych dolegliwości okolic intymnych moż-na zaliczyć: swędzenie, pieczenie, suchość, moż-nasilone upła-wy, intensywniejszy zapach, podrażnienia oraz ból pod-czas i po stosunku płciowym [27]. Produkty do higieny in-tymnej są dostępne w różnych postaciach, takich jak: płyn, żel, emulsja, pianka. Mogą posiadać w składzie wiele grup środków (Tabela 1) [12]. Substancje aktywne w nich zawar-te mają za zadanie nie tylko chronić naturalną florę bakzawar-te- bakte-ryjną, przywracać odpowiedni poziom pH miejsc intym-nych i działać nawilżająco czy natłuszczająco na skórę i ślu-zówkę, lecz także łagodzić podrażnienia oraz świąd. Ponad-to mogą wykazywać również działanie antybakteryjne [12]. Należy wybierać preparaty do higieny intymnej, w których jako substancje myjące wykorzystano naturalne, nietoksycz-ne detergenty. Zaliczyć można do nich saponiny pochodze-nia roślinnego. Wykazują one wiele właściwości korzyst-nych dla skóry, w tym działanie: przeciwzapalne, antybak-teryjne i przeciwgrzybicze. Do składników łagodzących po-drażnienia, pieczenie i zaczerwienienie zalicza się: alanto-inę, D-pantenol, alfa-bisabolol oraz wyciąg z nagietka le-karskiego. Działaniem przeciwzapalnym cechują się: licz-ne surowce pochodzenia roślinlicz-nego, na przykład wyciągi z ziół, takich jak: szałwia, dziewanna, rozmaryn, krwawnik, arnika górska, kasztanowiec i inne (Tabela 1). Jedocześnie należy pamiętać, by unikać środków, które zawierają skład-niki potencjalnie drażniące: syntetyczne substancje kolory-zujące i konserwujące, kompozycje zapachowe, pochodne formaldehydu, ropy naftowej, alkoholu etylowego oraz sil-nie wysuszające substancje powierzchniowo czynne

(np. so-dium laureth sulfate).

KONFLIKT INTERESÓW: nie zgłoszono.

Działanie Nazwa substancji

Ściągające Kora dębu (cortex quercus) Kora wierzby (cortex salicis)

Liść orzecha włoskiego (folium juglandis) Liść szałwii lekarskiej (folium salviae) Ziele rzepnika (herba agrimoniae) Korzeń kobylaka (radix hydrolapathi) Kłącze pięciornika (rhizoma tormentillae) Odkażające Olejek eukaliptusowy (oleum eucalypti)

Olejek goździkowy (oleum caryophylli) Olejek lawendowy (oleum lavandulae) Olejek miętowy (oleum Menthae piperitae) Olejek rumiankowy (oleum chamomillae) Olejek tatarakowy (oleum calami) Olejek terpentynowy (oleum terebinthinae) Olejek tymiankowy (oleum thymi)

Substancje roślinne, m.in.: anthodium

anthemi-dis, herba et ﬂos millefolii, herba meliloti, ﬂos ca-lendulae

Przeciwgrzybicze Olejek lawendowy (oleum lavandulae) Olejek tymiankowy (oleum thymi) Olejek goździkowy (oleum caryophylli) Nawilżające D-pantenol

Lanolina Kwas hialuronowy Naturalne oleje roślinne Przyspieszające gojenie Alantoina

Osłaniające i śluzowe Niektóre skrobie roślinne, np. amylum oryzae,

amylum tritici

Przeciwświądowe Polidokanol

Tabela 1. Substancje stosowane do higieny intymnej z podziałem na ich zastosowanie. Opracowano na podstawie [12].

(4)

214 © Evereth Publishing, 2017 FORUM ZAKAŻEŃ 2017;83

PIŚMIENNICTWO

1. Wielgoś M, Pietrzak B. Bacterial vaginosis: diagnostyka i leczenie. Prz Meno-pauz 2012;11(5):356– 363.

2. Szachta P, Gałęcka M, Bartnicka A. Bioróżnorodność mikroﬂory pochwy. Rola probiotyków ginekologicznych w utrzymaniu równowagi ekosystemu po-chwy. Forum Zakażeń 2015;6(2):139– 143.

3. Romanik M, Wojciechowska-Wieja A, Martirosian G. Zapalenie pochwy po-wodowane przez bakterie tlenowe – problemy diagnostyki i leczenie. Gine-kol Pol 2007;78:488– 491.

4. Sieroszewski P, Bober Ł, Kłosiński W. Zakażenia podczas ciąży. Perinat Neona-tol Ginekol 2012;5(2):65– 84.

5. Drews K, Karowicz-Bilińska A, Kotarski J, Poręba R, Spaczyński M. Stanowi-sko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące produktu leczniczego Fluomizin. Ginekol Pol 2013;84(3):237– 239. 6. Martirosian G, Romanik M, Friedek D. Antagonizm _{Lactobacillus spp. wobec}

drobnoustrojów związanych ze zmianami patologicznymi w drogach mo-czowo-płciowych. Zakażenia 2005;1:43– 46.

7. O’Brien RF. Bacterial vaginosis: many questions – any answers? Curt Opin Pe-diatr 2005;17(4):473– 479.

8. Donati L, Di Vico A, Nucci M et al. Vaginal microbial ﬂora and outcome of pre-gnancy. Arch Gynecol Obstet 2010;281(4):589– 600.

9. Romanik M, Martirosian G. Częstość występowania, kryteria diagnostyczne i następstwa bakteryjnego zakażenia pochwy u kobiet ciężarnych. Prz Epide-miol 2004;58(3):547– 553.

10. Curzik D, Drazancić A, Hrgović Z. Nonspeciﬁc aerobic vaginitis and pregnan-cy. Fetal Diagn Ther 2001;16(3):187– 192.

11. Romanik M, Ekiel A, Tomana L, Martirosian G. Waginoza bakteryjna – proble-my w terapii. Wiad Lek 2007;60:64– 67.

12. Gruchała K. Preparaty do higieny intymnej. Lek w Polsce 2014;24(5):277. 13. Rajamanoharan S, Low N, Jones SB, Pozniak AL. Bacterial vaginosis,

ethnici-ty, and the use of genital cleaning agents: a case control study. Sex Transm Dis 1999;26(7):404– 409.

14. Wølner-Hanssen P, Eshenbach DA, Paavonen J et al. Association be-tween vaginal douching and acute pelvic inﬂammatory disease. JAMA 1990;263(14):1936– 1941.

15. Baird DD, Weinberg CR, Voigt LF, Daling JR. Vaginal douching and reduced fertility. Am J Public Health 1996;86(6):844– 850.

16. Kendrick JS, Atrash HK, Strauss LT, Gargiullo PM, Ahn YW. Vaginal douching and the risk of ectopic pregnancy among black women. Am J Obstet Gyne-col 1997;176(5):991– 997.

17. Bruce FC, Kendrick JS, Kieka BA Jr, Jagielski S, Joshi R, Tolsma DD. Is vaginal do-uching associated with preterm delivery? Epidemiology 2002;13(3):328– 333. 18. Ogino M, Iino K, Minoura S. Habitual use of warm-water cleaning toilets

is related to the aggravation of vaginal microﬂora. J Obstet Gynaecol Res 2010;36(5):1071– 1074.

19. Nigatu W, Fabiola NS, Flora IJ et al. Comparative study on the level of bacte-riological contamination of automatic teller machines, public toilets and pu-blic transport commercial motorcycle crash helmets in Kigali City, Rwanda. East Afr Med J 2014;91(12):467– 476.

20. Xu Z, Mkrtchyan H, Culter R. Anibiotic resistance and mecA characterization of coagulase-negative staphylococci isolated rom there hotels in London, UK. Front Microbiol 2015;6:947.

21. Mkrtchyan HV, Russell CA, Wang N, Cutler RR. Could public restrooms be an environment for bacterial resistomes? PLoS One 2013;8(1):e54223. 22. Mkrtchyan HV, Xu Z, Cutler RR. Diversity of SCCmec elements in

Staphylococ-ci isolated from public washrooms. BMC Microbiol 2015;15:120.

23. Bissett L. Skin care: an essential component of hand hygiene and infection control. Br J Nurs 2007;16(16):976– 981.

24. Ubheeram J, Biranjia-Hurdoyal SD. Eﬀectiveness of hand hygiene education among a random sample of women from the community. J Prev Med Hyg 2017;58(1):E53– E55.

25. Hawkes S, Hart G. The sexual health of travelers. Infect Dis Clin North Am 1998;12(2):413– 430.

26. Ogino M, Iino K, Minoura S. Habitual use of warm-water cleaning toilets is related to the aggravation of vaginal microﬂora. Obstet Gynaecol Res 2010;36(5):1071– 1074.

27. Nalewczyńska A, Cendrowska A, Kowalska J, Szyszka B. Zaburzenia bioceno-zy pochwy – postepowanie diagnostyczne oraz leczenie. Część I. Zakażenia bakteryjne. Gin Prakt 2009;3:33– 36.