Agrotechnika i mechanizacja
WYMAGANIA NAWOZOWE KRAJOWYCH ODMIAN ZIEMNIAKA
ZAREJESTROWANYCH OD 1999 ROKU
dr inż. Kazimierz Jabłoński
IHAR, Zakład Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka w Boninie
otychczasowe doświadczenia polowe wykazują duże zróżnicowanie wymagań odmian ziemniaka w stosunku do nawożenia mineralnego. Określenie wielkości dawek dla poszczególnych odmian i kierunków użytko-wania ma bardzo duże znaczenie w praktyce rolniczej. Z jednej strony należy dostarczyć roślinom optymalną ilość składników mine-ralnych, aby móc uzyskać wysoki plon dobrej jakości, a z drugiej – zbyt wysoka dawka zwiększa koszty produkcji, może przyczynić się do zanieczyszczenia środowiska natural-nego niewykorzystanymi składnikami i po-gorszenia jakości bulw oraz ich trwałości przechowalniczej.
Nawożenie ziemniaków jest jednym z najważniejszych czynników nowoczesnej technologii produkcji, decydującym o wyso-kości plonu, jego strukturze, jawyso-kości bulw oraz trwałości przechowalniczej. W kom-pleksowym nawożeniu ziemniaków należy uwzględnić nawożenie naturalne lub orga-niczne i uzupełniające mineralne. Nawozy naturalne w formie obornika lub gnojowicy są bogatym źródłem makro- i mikroelementów, zwiększają zawartość próchnicy w glebie, poprawiają właściwości fizyczne gleby, zwiększają plon i poprawiają walory smako-we ziemniaków jadalnych. Poważną wadą nawozów naturalnych są wysokie koszty stosowania, angażujące wiele coraz droż-szych maszyn, jak ładowacze i roztrząsacze obornika, oraz większe zużycie energii na hektar, bardzo podrażające produkcję ziem-niaków.
Znacznie tańszą alternatywą są nawozy zielone lub rozdrobniona słoma z dodatkiem azotu. W krajach zachodnich, aby obniżyć koszty produkcji ziemniaków, zamiast
obor-nika stosuje się powszechnie przyorywanie poplonów zielonych lub rozdrobnionej słomy po kombajnach z dodatkiem mocznika przy-spieszającego jej rozkład w glebie, a jedno-cześnie wzrost poplonów. Wykorzystanie przez ziemniaki składników mineralnych z przyoranych jesienią poplonów zielonych lub obornika w zależności od warunków glebo-wych i pogodoglebo-wych okresu wegetacji wynosi od 30 do 40%.
W przeciętnych warunkach glebowo- -klimatycznych przy nawożeniu wyłącznie naturalnym lub organicznym można uzyskać plon ziemniaków do wysokości 20-25 t/ha, a w latach o korzystnym przebiegu wegetacji po dobrych przedplonach plony mogą być znacznie wyższe. Aby uzyskać plon 40 t/ha, ziemniaki muszą pobrać z gleby ok. 200 kg N, 60 kg P2O5, 300 kg K2O, 44 kg CaO, 24 kg MgO oraz niewielkie ilości mikroelemen-tów; przy wyższych plonach potrzeby są odpowiednio większe. Aby nie obniżyć ży-zności gleby, brakujące ilości składników należy uzupełnić właściwymi nawozami mi-neralnymi lub dolistnymi.
Największe znaczenie w kształtowaniu plonu ziemniaków, wielkości i jakości bulw ma nawożenie azotem. Doświadczenia po-lowe wykazują, że w miarę wzrostu dawek azotu wzrasta plon oraz udział bulw dużych w plonie. Jednak reakcja odmian na nawo-żenie tym składnikiem nie jest jednakowa i dlatego od wielu lat prowadzone są w Zakła-dzie Nasiennictwa i Ochrony Ziemniaka IHAR w Boninie doświadczenia polowe, na glebach średnio zwięzłych, określające wy-sokość optymalnej dawki nawożenia azotem dla nowych odmian pochodzących od krajo-wych hodowców.
Szczegółowe dawki nawożenia pod ziem-niaki ustala się z uwzględnieniem odczynu, gatunku i zasobności gleby, wartości przed-plonu, dawki obornika lub masy przyoranych poplonów i terminu ich przyorania, kierunku użytkowania, terminu i gęstości sadzenia, szerokości międzyrzędzi, możliwości na-wadniania, sposobów pielęgnacji i ochrony oraz stopnia wykorzystania przez rośliny składników z nawozów mineralnych. Stopień wykorzystania azotu z nawozów doglebo-wych zależy od warunków termiczno-wilgot-nościowych i pH gleby i waha się od 40-65% przy nawożeniu tradycyjnym (rzutowym) do 85% przy nawożeniu rzędowym i 95% przy nawożeniu dolistnym.
Większe wykorzystanie składników mine-ralnych z nawozów doglebowych uzyska się poprzez zastosowanie precyzyjnego rzędo-wego wysiewu bezpośrednio do redlin. Rzę-dowe nawożenie ziemniaków pozwala zmniejszyć o 20-30% optymalną dawkę azo-tu bez pogorszenia jakości bulw. Ten sposób nawożenia ma wpływ na zmniejszenie za-wartości azotanów w bulwach i znaczne ogranicza stopień zanieczyszczenia środo-wiska. Producenci sadzarek krajowych i z importu dysponują na zamówienie wersjami tych maszyn wyposażonymi w precyzyjne dozowniki do nawożenia rzędowego.
Najbardziej odpowiednim nawozem azo-towym pod ziemniaki jest mocznik, a na gle-by obojętne i zasadowe można stosować siarczan amonu. Jeśli chodzi o ziemniaki wczesne na wczesny zbiór uprawiane pod agrowłókniną, dobre efekty produkcyjne uzy-skuje się po zastosowaniu saletry amonowej lub saletrzaku, które charakteryzują się szybszym działaniem.
Ziemniaki poza azotem i mikroelementami wymagają także odpowiedniej dawki fosforu i potasu. Przy nieznanej zasobności gleby w fosfor i potas należy zastosować ogólne za-sady nawożenia pod ziemniaki, przyjmując następujące proporcje makroskładników N:P:K:
• 1:0,5-1,0:1,5-2,0 dla ziemniaków jadal-nych i nasienjadal-nych,
• 1:0,5-1,0:1,2-1,5 dla ziemniaków skrobio-wych i do przetwórstwa spożywczego. Nowocześnie gospodarujący rolnik, usta-lając poziom nawożenia pod ziemniaki, po-winien dostosować dawki fosforu i potasu do
aktualnej zasobności gleby. Pozwala to ra-cjonalizować nawożenie i istotnie zmniejszyć koszty produkcji.
Fosfor przyśpiesza dojrzewanie roślin, zwiększa odporność na choroby i uszkodze-nia mechaniczne bulw oraz wpływa korzyst-nie na trwałość przechowalniczą. Najlepszą formą nawozu fosforowego pod ziemniaki jest superfosfat granulowany pojedynczy albo potrójny. Są to nawozy fizjologicznie obojętne, zawierające duże domieszki siarki, tlenku wapnia i różnych mikroelementów. Nawozy fosforowe pod ziemniaki na glebach średnio zwięzłych i zwięzłych o uregulowanej kwasowości można stosować jesienią pod orkę przedzimową lub wiosną przed wiosen-ną uprawą roli. Na glebach lekkich i kwa-śnych lepsze efekty daje superfosfat potrójny zastosowany wiosną.
Rodzaj nawozu potasowego ma duży wpływ na jakość bulw i zawartość skrobi. Najlepsze nawozy potasowe pod ziemniaki to siarczan potasu i kalimagnezja. W razie braku tych nawozów należy stosować wyso-koprocentowe sole potasowe. Im wyższa jest procentowa zawartość potasu w soli pota-sowej, tym mniej zawiera ona szkodliwego chlorku sodu. Wysoka zawartość chlorku sodu w soli potasowej powoduje uszkodze-nia kiełków w początkowej fazie wzrostu roślin ziemniaka i zmniejsza zawartość skro-bi w bulwach. Nawozy potasowe na glebach średnio zwięzłych i zwięzłych można wysie-wać jesienią pod orkę przedzimową, nato-miast na glebach lekkich i w rejonach o większej ilości opadów najkorzystniejsze jest wiosenne ich stosowanie. Potas zwiększa efektywność fotosyntezy i oddychania; przy-czynia się do wzrostu ilości bulw dużych w plonie, szczególnie przy niedostatku opadów w okresie intensywnego wzrostu. Większa zawartość potasu w bulwach oznacza mniej-sze straty w wyniku chorób rozwijających się w okresie przechowywania i mniejsze ubytki masy wskutek oddychania, parowania i gni-cia.
Zbyt wysokie dawki NPK, a szczególnie azotu, mogą spowodować spadek plonu, pogorszenie jakości konsumpcyjnej, wzrost uszkodzeń mechanicznych podczas zbioru, transportu i sortowania oraz zwiększone ubytki w okresie długotrwałego przechowy-wania, pogarszają smak, zwiększają
podat-ność bulw na pustowatość i rdzawą plami-stość miąższu oraz wpływają na obniżenie zawartości skrobi i wzrost zawartości szko-dliwych azotanów w bulwach. Wysokie dawki azotu pod odmiany wczesne przeznaczone na wczesny zbiór są niewskazane, gdyż przedłużają wegetację i zmniejsza się opła-calność tego kierunku produkcji.
Obecnie nawożenie ziemniaków nawo-zami jednoskładnikowymi stało się nieko-rzystne z paru przyczyn. Wielokrotny wysiew
pojedynczych nawozów wywołuje wiele nie-korzystnych zjawisk, które mają bezpośredni i pośredni wpływ na plon ziemniaków i jego jakość. W wyniku kilkakrotnych przejazdów ciągnika z siewnikiem na uprawionej glebie ulega zniszczeniu struktura gruzełkowata poniżej głębokości uprawy, co pogarsza sto-sunki wodno-powietrzne gleby i zmniejsza jej produktywność. Zwiększają się także nakła-dy pracy i zużycie paliwa, obniżające opła-calność produkcji.
Tabela 1 Charakterystyka i potrzeby nawozowe nowych krajowych odmian ziemniaków
jadalnych zarejestrowanych od 1999 roku. Wyniki badań z lat 2000-2006 Odmiana, grupa
wczesności
Plon (t/ha)
Procent
skrobi Plon (t/ha)
Procent skrobi wg COBORU wg ZNiOZ Bonin*
Barwa miąższu Zalecana dawka azotu (kg N/ha)** Bardzo wczesne Denar N 47,5 11,9 53,4 11,4 jasnożółta 120-150 Felka N 41,6 13,9 48,0 14,7 żółta 140-170 Wczesne Gracja N 40,2 15,3 37,4 16,0 jasnożółta 140-170 Korona N 47,9 11,1 48,3 11,3 jasnożółta 120-150 Kuklik N 40,7 14,6 34,2 14,0 jasnożółta 100-120 Średnio wczesne Andromeda 45,7 12,0 45,2 11,9 jasnożółta 90-120 Bartek 45,4 15,3 55,3 14,6 jasnożółta 120-150 Cekin N 45,9 16,1 41,8 15,1 jasnożółta 140-170 Monsun N 45,1 17,3 45,5 17,2 jasnożółta 120-150 Tajfun N 52,4 16,8 52,5 16,1 jasnożółta 120-150 Wiking N 40,2 16,6 42,8 15,4 biała 140-160 Zebra 44,0 14,7 44,7 13,8 jasnożółta 140-170 Żagiel N 45,3 12,6 48,4 10,9 żółta 140-170 Średnio późne Czapla N 51,4 18,2 46,0 16,5 jasnożółta 130-160 Syrena N 56,6 13,8 54,7 15,0 żółta 120-150 Wolfram 44,5 16,3 49,2 16,8 jasnożółta 140-170 Zeus N 45,4 16,9 47,3 16,2 żółta 90-120 Późne Ursus N 53,5 17,9 51,3 17,3 kremowa 130-160
* ocena własna na podstawie 3-letnich doświadczeń polowych na glebach średnio zwięzłych w roz-stawie 75 cm i gęstości sadzenia 30 cm w rzędzie;
** zalecana dawka azotu w kg/ha przy pełnej dawce obornika lub przyoranych poplonach wg badań własnych; w wypadku nawadniania plantacji dawki należy zwiększyć o 30-40 kg N/ha, w uprawie od-mian wczesnych na wczesny zbiór stosować dawki niższe o 30-50%, pod ziemniaki nasienne zmniej-szyć dawki o 30-60 kg N/ha;
Nowe generacje nawozów wieloskładni-kowych mają granulki jednakowej wielkości o jednakowym składzie chemicznym, zawiera-ją makro- i mikroelementy oraz stabilizator formy amonowej azotu wpływający na spo-wolnienie aktywności bakterii odpowie-dzialnych za nitryfikację azotu. W rezultacie zostaje wydłużony nawet do 100 dni okres uwalniania i udostępniania azotu do roztworu glebowego. Dzięki temu straty w wyniku wymywania azotu są mniejsze i jest to ko-rzystne dla ochrony środowiska, gdyż można obniżyć dawkę nawożenia. Nawozy te wyka-zują wysoką efektywność nawet na glebach
lekkich przy mniejszym zanieczyszczeniu środowiska. Niektóre z nich, jak ENTEC per-fekt i nitrophoska 15 perper-fekt, zawierające dużo potasu, wpływają na lepszą trwałość przechowalniczą, wysoką zawartość roz-puszczalnego w wodzie fosforu i niezbędne mikroelementy. Zawarta w nawozach siar-czanowa forma potasu nie powoduje – na-wet przy większych dawkach – obniżenia zawartości skrobi, dlatego nawozy te mogą być przydatne w produkcji ziemniaków do przetwórstwa spożywczego na frytki i chipsy oraz do przemysłu krochmalniczego.
Tabela 2 Charakterystyka i potrzeby nawozowe nowych krajowych odmian ziemniaków
skrobiowych zarejestrowanych od 1999 roku. Wyniki badań z lat 2000-2006 Plon (t/ha) Procent skrobi Plon (t/ha) Procent skrobi Odmiana wg COBORU Plon skrobi
(t/ha) wg ZNiOZ Bonin*
Plon skrobi (t/ha) Potrzeby nawozowe** Wczesne Dorota N 39,1 17,4 7,41 43,3 18,0 7,79 120-140 Gabi 43,2 17,0 7,34 46,9 16,6 7,80 150-170 Średnio wczesne Alicja 48,3 18,4 7,38 56,0 18,1 10,08 150-170 Pasat N 48,3 19,2 9,27 52,9 20,0 10,58 150-180 Rumpel N 43,8 19,5 8,54 52,2 19,0 9,92 150-170 Średnio późne Pasja 46,0 20,1 9,25 48,3 19,7 9,52 140-160 Późne Jasia N 49,3 19,1 9,42 51,0 19,2 9,79 120-140 Neptun N 46,9 19,8 9,29 50,9 19,5 9,92 140-160 Rudawa N 40,4 22,1 8,93 44,2 22,3 9,87 140-170 Skawa N 45,6 21,7 9,89 50,0 21,6 10,82 120-150 Sonda N 53,0 19,6 10,39 45,2 20,0 9,04 110-130 Ślęza 46,5 21,6 10,04 45,5 22,2 10,10 130-150 Umiak N 46,0 20,3 9,34 59,1 21,1 12,51 140-170
Objaśnienia – patrz tabela 1
W uprawie odmian na sadzeniaki wysokie nawożenie azotem utrudnia selekcję nega-tywną, wskutek czego może nastąpić pogor-szenie zdrowotności i degradacja lub dys-kwalifikacja plantacji. Poza tym w nasiennic-twie ziemniaka niekorzystny jest znaczny udział bulw dużych w plonie, nawet przy większym zagęszczeniu plantacji. Dlatego im wyższy stopień kwalifikacji materiału sadze-niakowego przeznaczonego do reprodukcji, tym mniejsza powinna być dawka nawożenia
azotem – dotyczy to także odmian o dużych wymaganiach nawozowych.
Obecnie w krajowym rejestrze znajduje się ponad 130 odmian ziemniaka. Z tej liczby ponad 40% pochodzi z hodowli zagranicz-nych, głównie z Holandii i Niemiec. Od 2000 roku trzy polskie hodowle ziemniaka: Zamar-te, Strzekęcin i Szyldak wprowadziły do kra-jowego rejestru 46 nowych odmian, w tym 27 jadalnych i 19 skrobiowych. Odmiany te były oceniane na glebach średnich III i IV klasy
bonitacyjnej w stanowiskach po roślinach zbożowych i przyorywanych późną jesienią poplonach gorczycy. W niniejszym artykule przedstawione są wyniki pięciu serii do-świadczeń polowych przeprowadzonych w latach 2000-2006 i dotyczą 18 odmian jadal-nych i 13 skrobiowych zarejestrowajadal-nych w latach 1999-2004. Pozostałych 15 nowych odmian wpisanych do rejestru w latach 2005-2006 jest obecnie badanych.
Z badanych odmian jadalnych wysoką efektywność nawożenia, przekraczającą 80 kg bulw z 1 kg zastosowanego azotu, odno-towano u odmian Bartek, Tajfun, Ursus, Zeus i Cekin, natomiast ze skrobiowych u
odmian Umiak, Gabi, Rumpel, Dorota, Jasia, Skawa, Sonda, Rudawa i Pasja (tab. 3). Oceniając na podstawie plonu skrobi z 1 ha, najwyższą krańcową efektywność nawoże-nia azotem stwierdzono u odmian Umiak, Alicja, Rumpel, Jasia, Sonda i Pasja.
W technologii produkcji ziemniaków dużą rolę odgrywają koszty produkcji, w tym także koszty nawożenia. Dzięki zastosowaniu wła-ściwych nawozów, nowych sposobów nawo-żenia i optymalnych dawek pod nowe upra-wiane odmiany można uzyskać wysokie efekty ekonomiczne w każdym kierunku
użytkowania ziemniaków.
Tabela 3 Krańcowa efektywność nawożenia azotem
nowych krajowych odmian ziemniaka zarejestrowanych od 1999 roku Odmiana Ilość bulw handlowych
z 1 kg N (kg) Odmiana
Ilość bulw handlowych z 1 kg N (kg) Ilość skrobi z 1 kg N (kg) Andromeda 90 Alicja 54 30,0 Bartek 105 Dorota 120 8,0 Cekin 84 Gabi 123 10,1 Czapla 59 Jasia 112 22,6 Denar 54 Neptun 71 14,0 Felka 65 Pasat 63 13,3 Gracja 60 Pasja 83 17,0 Korona 66 Rudawa 85 7,0 Kuklik 36 Rumpel 122 27,7 Monsun 76 Skawa 106 14,0 Syrena 51 Sonda 98 18,2 Tajfun 99 Ślęza 50 8,9 Ursus 98 Umiak 138 32,7 Wiking 75 Wolfram 62 Zebra 68 Zeus 95 Żagiel 72 Literatura
1. Bernat E. 2000. Ustalanie optymalnych dawek nawożenia azotem dla nowych odmian jadalnych na glebach średnio zwięzłych. – Ziemn. Pol. 1: 9-13; 2. Jabłoński K. 2005. Wpływ nawożenia azotowego na plon i jakość bulw nowych odmian ziemniaka skro-biowego. – Biul IHAR 237/238: 145-149; 3. Jabłoński K. 2006. Wpływ dawek i sposobów nawożenia azotem
na plon ziemniaka i zawartość azotanów w bulwach. – Inż. Ekol. 17: 49-51; 4. Jabłoński K. Wpływ nawoże-nia azotem na plon, jakość i przechowywanie nowych wczesnych odmian ziemniaka. – Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 511: 301-307; 5. Trawczyński C. 2001. Wpływ rzutowego i rzędowego nawożenia mocznikiem na wysokość plonów i niektóre cechy jakości bulw. – Biul. IHAR 220: 221-226
