ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS
FO LIA SO ZO LOG ICA 1 145—149 1983
(A c ta U niv. Lodz., Folia sozol.)
R om uald O LA CZEK
INTERDYSCYPLINARNY ZESPÓŁ NAUKOWO-BADAWCZY OCHRONY ŚRODOWISKA W UNIWERSYTECIE ŁÓDZKIM THE SCIENTIFIC TEAM FOR RESEARCH ON PROTECTION AND
CONSERVATION OF ENVIRONMENT AND ITS ACTIVITY AT UNIVERSITY OF ŁÓD2
W maju 1975 r. Rektor U niw ersytetu Łódzkiego pow ołał w ówczes-nym Instytucie Botaniki i Zoologii (dziś: Biologii Środowiskowej) inter-dyscyplinarny zespół naukowo-badawczy ochrony środowiska (Zarzą-dzenie nr 33 Rektora UŁ z 15 maja 1975). Badania z zakresu ochrony środowiska już wcześniej prow adzone były w kilku instytutach UŁ na wydziałach przyrodniczych, praw nym i ekonomiczno-socjologicznym. Zespołowi postaw iono zadanie podejmow ania lub inicjow ania badań, na które zgłasza zapotrzebowanie życie społeczne i gospodarcze regio-nu objętego oddziaływ aniem UŁ, a które nie są prow adzone w żadnym z istniejących instytutów , a także w ystępow anie z projektami tematów badawczych, studiów i ekspertyz, które w opinii pracow ników nauki powinny być podejmowane i spożytkow ane w praktyce.
Zespół nie miał i nie ma stałych pracow ników etatow ych. W szelkie prace w ykonyw ane są w ramach pensum naukowego pracow ników In-stytutu Biologii Środowiskowej i w spółpracujących z nimi stale lub okresow o pracow ników Instytutu Geografii, Instytutu Fizjologii i Cy-tologii, w mniejszym stopniu innych instytutów . Do każdego zadania dobierani są w ykonaw cy na zasadzie pełnej dobrowolności, z chwilą wykonania zadania kończą się zobowiązania wykonaw cy wobec zespo-łu. Każde większe zakończone zadanie badawcze, przed oddaniem zle-ceniodawcy lub przed publikacją, referow ane jest i dyskutow ane na forum zaspołu z udziałem innych osób zainteresow anych tematem.
W ciągu pierw szych 5 lat istnienia zespół podjął 8 tematów badaw -czych, niektóre z nich mają charakter badań w ieloletnich i w ieloza-daniowych. O to te tematy.
1. W y p ły w HjS i CS2 na roślinność w rejonie Tomaszowa M
azowiec-kiego. Pracą w ykonano w latach 1975— 1978 na zlecenie Zjednoczenia
Przemysłu W łókien Chemicznych w Łodzi. Badania laboratoryjne: reak-cje biochemiczne i fizjologiczne roślin, w tym sosny, na atmosferą za-w ierającą H2S i CS2 oraz oba te gazy łącznie, przy różnych czasach ekspozycji i stężeniach. Badania terenowe: analiza przyrostu masy drzew, zmiany tempa przyrostu w okresie od 1900 r., charakterystyka fitocenoz, analiza wpływu emisji przem ysłowych na florą grzybów leś-nych i na rozmieszczenie porostów nadrzewleś-nych. W yniki referowano na ogólnopolskim sympozyjum bioindykacji w Katowicach 29—30 w rze-śnia 1977. O bszerny raport przekazano do Environment and Human Set-tlements Division Europe jakiej Komisji Gospodarczej w Genewie. Zo-stał on wykoirzystany do opracow ania zbiorczego referatu pt. Ochrona
środowiska w przem yśle chem icznym organicznym na sympozjum ONZ
w sierpniu 1978 r. Całość w yników przygotow ana jest do publikacji (Z. Adamczyk, K. Czyżewska, J. Kurows'kl, S. Kuziel, M. Ławrynowicz, B. Narzymski, R. Olaczek, H. Urbanek, J. Zalewska).
2. Zm iany środowiska przyrodniczego Łódzkiej Aglom eracji M
iejs-kiej pod w pływ em rozwoju przem ysłu, urbanizacji i sieci kom unikacyj-nej. Temat ten znalazł się wśród problemów ważnych dla życia
spo-łecznego i gospodarczego województwa miejskiego łódzkiego, ustalonych przez Radę Naukową przy prezydencie miasta Łodzi. Zleceniodaw -ca: W ydział Ochrony Środowiska Urzędu Miasta Łodzi. Prace rozpoczą- to w 1976 r. od analizy i charakterystyki podstaw owych składników śro-dowiska przyrodniczego Łodzi. Zestawiono bibliografią i dokonano w stąpnej oceny stanu zbadania komponentów środowiska przyrodnicze-go ŁAM. W ykonano opracowanie budowy geologicznej na podstaw ie archiw alnych m ateriałów w iertniczych (J. Ziomek) oraz mapą geomor-fologiczną 1 :25 000 na podstawie zdjęcia terenow ego (J. Goździk, G. W asiak, J. W ieczorkow ska). W zakresie przyrody ożywionej zbada-no w pływ środowiska wielkomiejskiego na rozmieszczenie grzybów ma-kroskopowych (M. Ławrynowicz), dokonano oceny aktualnego stanu zachwaszczenia upraw polnych i w arzywnych na tle w arunków przy-rodniczych ŁAM (J. Wiśniewski), wykonano opracow ania na temat aktywności niektórych enziymów, zawartości chlorofilu i siarki oraz zmian nekrotycznych liści drzew na terenie Łodzi, opracow ano roz-mieszczenie porostów epifitycznych jako bioindykatorów czystości po-w ietrza po-w Łodzi (S. Kuziel), pochłanianie siarki przez liście drzepo-w i przyczyny w ym ierania drzew ulicznych (S. Kuziel), eksperym
ental-ne badania metody bioakustyczental-nej rozpraszania masow ych skupisk pta-ków w mieście (J. Markowski, E. Tranda, Z. W ojciechow ski, R. Zając). Rozpoczęto zdjęcie terenow e do mapy roślinności potencjalnej 1:25 000 okolic Łodzi (R. Olaczek, A. U. W archolińska). Pierwsza część w yni-ków badań w hym temacie jest przygotow ana do publikacji.
3. Studium uciążliwości i prognoza w pływ u zbiornika „Lutom iersk" na otoczenie. Seria ekspertyz, w ykonanych w latach 1975— 1976 na zle-cenie Biura Projektów Budownictwa Komunalnego w Łodzi, na temat skutków ekologicznych projektow anej budowy zbiornika retencyjnego na Nerze, funkcjonującego jako odbiornik oczyszczonych ścieków z gru-powej oczyszczalni ścieków w Łodzi. O pracow ano 5 tematów:
— Prognoza kształtowania się fitocenoz m akrofitów w odnych i ich
rola w oczyszczaniu ścieków. Autorzy: D. K r z y w a ń s k i , L. S a m o
-s i e j (23 -strony tek-stu, 14 tabel, mapa).
— Przydatność zbiornika dla życia ryb i rola ryb w obiegu m aterii
zbiornika. Autor: T. P e n c z a k (12 stron, 2 tabele).
— Prognoza udziału fauny w procesie samooczyszczania wód
planowanego zbiornika oraz jej w pływ u na otoczenie. Autorzy: C. T o m a
s z e w s k i , Z. M y ś 1 i с к a, E, T r a n d a , J. M a г к o w s k i, Z. Ś l i -w i ń s k i (21 stron, 3 tabele).
— Prognoza w pływ u zbiornika na roślinność w jego otoczeniu. Au-tor: R. O l a c z e k (15 stron, 1 tabela, 3 mapy, 2 ryciny).
— Hipoteza oddziaływania zbiornika na w arunki klim atu lokalnego Autorzy: H. D u b a n i e w i c z , K. K o ż u c h o w s k i , A. Z a w a d ź - lea, J. B u r c h a r d (56 stron, 17 tabel, 18 rycin, 2 mapy).
Ekspertyzy te w ykorzystano przy projektow aniu grupowej oczysz-czalni ścieków i zbiornika na N erze oraz planowaniu zagospodarow ania terenów do nich przyległych.
4. Ekologiczne podstawy ochrony przyrody oraz zagospodarowania
i konserwacji terenów chronionych. W ieloletnie prace i badania te re
-nowe w ykonywane na zlecenie urzędów wojewódzkich — wojewódz-kich konserw atorów przyrody na obszarze kilku w ojew ództw Polski środkowej. W woj. sieradzkim (od 1976 r.) skupiono się na badaniach Załęczańskiego Parku K rajobrazowego — wyniki tych badań będą opu-blikowane w następnym zesziycie Folia sozologica — oraz obszaru chro-nionego krajobrazu wzdłuż doliny W arty. O pracowano dokumentację do projektów dwu rezerwatów przyrody, pięć dokumentacji stanow isk gi-nących gatunków roślin (Taxus baccata, Trollius europaeus, Osmunda
regalis, Hedera helix, Carlina acaulis) oraz studium fitosocjologiczne
rezerw atu „W ojsławice" i rezerw atu „Węże" do projektów planów za-gospodarow ania tych rezerw atów (E. Filipiak, L. Kucharski, M. Kurząc, J. Siciński, R. Sowa, studenci biologii nauczycielskiej i doktoranci UŁ).
W woj. skierniew ickim (od 1978 r.) podjęto kompleksowe badania przy-rodnicze Puszczy Bolimowskiej do planu zagospodarowania puszczy jako obszaru rekreacyjnego (J. Bagrowska, J. Jakubow ska-G abara, M. Ła-wrynowicz, B. Rakowska, studenci biologii środowiskow ej UŁ i dokto-ranci UŁ) oraz w ykonano dokumentacje projektow e 3 rezerwatów przy-rody i 6 inw entaryzacji zabytkowych alei drzew (M. Kurząc i studenci biologii środowiskowej). W woj. piotrkow skim (od 1979 r.) rozpoczęto w ielostronne badania Puszczy Pilickiej, w ykonano studium fitasocjolo- giczne 3 rezerw atów przyrody oraz dokumentacje do projektów 2 re-zerwatów (K. Czyżewska, M. Kurząc, M. Mamińska, J. Markowski, R. Olaczek).
Pewne prace w rezerw atach przyrody wykonano też na rzecz w oje-wództwa miejskiego łódzkiego i płockiego. W szystkie te badania służą działalności praktycznej w ochronie przyrody, a jednocześnie dostar-czają nowych informacji i now ych m ateriałów o florze, roślinności i fau-nae Polski środkowej. Znajdują one oparcie w umowach o współpracy, jakie Rektor U niwersytetu Łódzkiego zawarł z województwami. Część wyników tych badań jest w ykorzystana w niniejszym zeszycie Folia
sozologica, część jest publikowana w Folia botanica oraz czasopismach
ogólnopolskich.
5. Studium ekologicznych podstaw rozwoju przestrzennego miast:
Skierniewice, Łowicz, Sieradz i Zduńska W ola. Zleceniodawcy: Biura
Planowania Przestrzennego (1976— 1978). W ramach studium wykonano mapy roślinności potencjalnej w skali 1 :25 000 i 1 : 5000 na podstaw ie zdjęcia terenowego, przeprow adzono analizę tych map i ich interpreta-cję na użytek planowania przestrzennego (J. Jakubowska-G abara, D. Krzywański, R. Olaczek, A. U. W archolińska). Zespół otrzym uje dalsze zlecenia na tego rodzaju opracowania, służą one zarówno pla-now aniu przestrzennemu przez w prowadzenie 'treści ekologicznych do tego planowania, jak i doskonaleniu w arsztatu badawczego fitosocjo- logii, kartografii roślinności i ekologii urbanistycznej.
6. Ewidencja zespołów zabytkow ych zieleni w województw ach
Pol-ski środkowej. Tem at ten jest kontynuacją prac rozpoczętych jeszcze
w latach sześćdziesiątych (R. Olaczek, R. Sowa, H. Rutowicz). Dzięki nagrom adzeniu bogatego materiału dokumentacyjnego — planów, opisów, fotografii — powierzono Zespołowi opracow anie jednego z pierw -szych tomów Katalogu zabytkow ych parków i ogrodów Polski — woj.
skierniew ickie i włączono to zadanie do problemów badań
międzyre-sortow ych MR-III-9, A-I-3 (J. Hereżniak, B. Jost-Jakubow ska, L. Kucharski, M. Kurząc, R. Olaczek, studenci UŁ, PŁ i SCGW-AR).
7. Opracowanie m apy potencjalnej roślinności naturalnej
natural-nych jednostek przestrzenno-funkcjonalnatural-nych. Zleceniodawca: Zakład
Do-świadczalny Ochrony Środowiska w Energetyce „Energopomiai" w Gli-wicach (1977— 1980). Na podstawie zdjęcia terenowego roślinności rze-czywistej części obszaru w skali 1 : 25 000 oraz zdjęć lotniczych i ba-dań fitosocjologicznych opracow ano mapę w skali 1 : 50 000 dla teryto-rium około 1000 km2 wokół kopalni i elektrow ni (K. Czyżewska, J. He- reźniak, J. Jakubów,ska-Gabara, M. Mamiński, R. Olaczek, J. Siciński, A. U. W archolińska).
8. W pływ Chodakowskich Zakładów W łókien Chemic/Mych na roś-linność Kampinoskiego Parku Narodowego. Pracę rozpoczęto w 1978 r.
na zlecenie Zjednoczenia Przemysłu W łókien Chemicznych w Lodzi, mo-dyfikując nieco zestaw metod zastosowanych w badaniach w Tomaszo-wie MazoTomaszo-wieckim (Z. Adamczyk, S. Kuziel, H. Łukasiak).
Zespół coraz wyraźniej skupia się na badaniach w arunków zachow a-nia układów ekologicznych naturalnych i półnaturalnych oraz układów zieleni zabytkowej w w arunkach rosnącej antropopresji oraz nad indyka- cyjnymi zastosowaniami wiedzy o roślinności. W yniki prac zespołu słu-żą praktyce ochrony środowiska nie bezpośrednio, lecz poprzez instru-menty planowania przestrzennego oraz projektow ania konkretnych za-biegów ochronnych lub konserw atorskich. Szeroko stosowane są meto-dy ekologiczne, przede wszystkim fitosocjologiczne, kartograficzne a także eksperym entalne i analityczne. Ogólna wartość prac w ykona-nych w latach 1975— 1979 wyniosła około 5785 tys. zł.
W Oistatnich latach (1978—>1979) Zespół odczuł pogorszenie w arun-ków pracy w związku z ograniczeniami limitowymi uczelni i w ypełnie-niem pensum naukow ego członków zespołu i innych pracow ników w ich macierzystych zakładach i instytucjach. Z tych powodów nie mogły być podjęte oferty dalszych badań, np. w temacie 5 i 6, zaś problem atyka
