[5]
Wanda Maria Gaczek*
METROPOLIA JAKO ħRÓDŁO PRZEWAGI
KONKURENCYJNEJ GOSPODARKI REGIONU
1. WPROWADZENIE
Rozwój społeczno-gospodarczy wykazuje duĪe róĪnice poziomu i dynamiki w przestrzeni. WĞród czynników, które utrzymują to zróĪnicowanie, wymienia siĊ obok tradycyjnych (zasoby Ğrodowiska, pracy i kapitału) takie, jak stopieĔ urbanizacji, wystĊpowanie metropolii oraz kapitał społeczny i instytucjonalny, istotnie powiązane z dotychczasową ĞcieĪką rozwoju danego terytorium. Prze-waga konkurencyjna gospodarki regionu jest zawsze powiązana z czynnikami wewnĊtrznymi, zasobami regionu oraz czynnikami zewnĊtrznymi wynikającymi z sąsiedztwa oraz polityki interregionalnej kraju. Wielkie miasta mogą stanowiü o przewadze komparatywnej wynikającej z zasobów wewnĊtrznych, a w global-nej gospodarce, mogą teĪ ułatwiaü nawiązywanie współpracy miĊdzyregional-nej.
Współczesne metropolie, równieĪ te zaliczane do metropolii krajowych czy regionalnych są obszarami przyspieszonego wzrostu gospodarczego. Zgodnie z koncepcją efektów zewnĊtrznych Marshalla, przedsiĊbiorstwa osiągają dodat-kowe korzyĞci z tytułu wspólnej lokalizacji i urbanizacji, lokując siĊ i działając w aglomeracjach, a tym bardziej w metropoliach. KorzyĞci te są zróĪnicowane miĊdzy aglomeracjami i mogą ulegaü krótkookresowym lub długotrwałym ogra-niczeniom wynikającym z pojawiania siĊ negatywnych społeczno-ekonomicz-nych skutków nadmiernego zagĊszczenia ludnoĞci i jednostek gospodarczych. Osłabienie dynamiki wzrostu moĪe teĪ byü skutkiem braku skutecznego zarzą-dzania rozwojem aglomeracji, jej wyalienowania z obszaru otaczającego oraz braku współpracy z bliĪszym i dalszym otoczeniem, a takĪe niedostosowania siĊ do globalnych trendów zmian gospodarki.
Celem artykułu jest wyjaĞnienie, czy i dlaczego metropolia jest impulsem procesów innowacyjnych i modernizacyjnych gospodarki regionu. Podejmuje
*
Prof. dr hab. w Katedrze Ekonomiki Przestrzennej I ĝrodowiskowej UE w Pozna-niu.
siĊ teĪ próbĊ odpowiedzi na pytanie, czy po fazie wymywania impulsów wzrostu z terenów otaczających moĪe wystąpiü faza pozytywnego oddziaływania metro-polii na gospodarkĊ regionu oraz jakie są niezbĊdne warunki pojawienia siĊ pozytywnych efektów rozwoju w otoczeniu metropolii. Problemy te bardziej szczegółowo analizuje siĊ na przykładzie aglomeracji poznaĔskiej.
2. AGLOMERACJE JAKO BIEGUNY WZROSTU
PojĊcie bieguna wzrostu wprowadził do ekonomii Perroux w latach piĊüdzie-siątych ubiegłego wieku1. W rozumieniu pierwotnym biegunem wzrostu była jednostka motoryczna – duĪe, nowoczesne przedsiĊbiorstwo lub cała branĪa przemysłu, a sama koncepcja nie miała wymiaru regionalnego. BranĪa dominu-jąca, najczĊĞciej nowoczesna technologicznie, osiągała przewagĊ nad pozosta-łymi branĪami, a w efekcie przepływów dóbr i usług oraz interakcji z innymi mogła stawaü siĊ siłą napĊdową rozwoju jednostek gospodarczych z innych branĪ. Oddziaływanie bieguna wzrostu poĞrednio powiązane było z efektami zewnĊtrznymi, czyli pozytywnymi lub negatywnymi skutkami, jakie ponoszą podmioty w efekcie decyzji podejmowanych przez inne jednostki w otoczeniu, czyli z korzyĞciami aglomeracji i wystąpieniem korzyĞci współpracy, a raczej usieciowienia gospodarki w przestrzeni.
Koncepcja biegunów wzrostu i teoria polaryzacji, mimo Īe wywodzi siĊ z go-spodarki, w której dominującą rolĊ odgrywał przemysł, jest stale obecna w lite-raturze2. JuĪ w koĔcu lat szeĞüdziesiątych ubiegłego wieku centra wzrostu wią-zano ze zjawiskiem aglomeracji, które traktowano jako proces koncentracji innowacyjnych branĪ na ograniczonej powierzchni pozwalającej na osiągniĊcie wystarczającej masy przyciągającej dalsze czynniki wytwórcze. WielkoĞü rynku w aglomeracji i łatwiejszy dostĊp do zasobów, w tym głównie zasobów wiedzy i wysokich kwalifikacji na róĪnorodnym rynku pracy powodował przyciąganie branĪ kooperujących, a takĪe konkurentów. BranĪowy biegun wzrostu w aglo-meracji przekształcał siĊ stopniowo w geograficzny biegun wzrostu.
Koncentracja innowacyjnych branĪ moĪe, ale nie musi powodowaü prze-kształcanie siĊ aglomeracji w terytorialny biegun wzrostu, a nastĊpnie biegun rozwoju w gospodarce z dominacją usług czy gospodarce opartej na wiedzy. Aglomeracja z duĪym udziałem branĪ schyłkowych przemysłu ciĊĪkiego i braku strategii unowoczeĞniania struktury gospodarki traci zdolnoĞü pozytywnego
1
W literaturze polskiej teoriĊ polaryzacji najszerzej przedstawiono w pracy J. G r z e s z c z a k a (1999), gdzie omówiono takĪe inne koncepcje z nią powiązane.
2
WiąĪe siĊ ona przede wszystkim z pracami tzw. szkoły francusko-belgijskiej, pracami A. Hirschmana i G. Myrdala, które szczegółowo omawia J. G r z e s z c z a k (1999), patrz takĪe W.M. G a c z e k (2010).
oddziaływania na rozwój regionu. Rozwój ten jest współczeĞnie uzaleĪniony od powstawania nowych i udoskonalonych rozwiązaĔ, czyli zdolnoĞci do kreowa-nia innowacji i ich wdraĪakreowa-nia tak w sferze społecznej, jak i gospodarczej (W o j n i c k a 2009, s. 30–31). O rozwoju regionu i utrzymaniu przewagi kon-kurencyjnej jego gospodarki decyduje zdolnoĞü do stałego generowania bądĨ adaptacji nowych technologii, udoskonalania procesów produkcyjnych, wprowa-dzania nowych rozwiązaĔ organizacyjnych oraz wiedzy. Oparcie rozwoju regio-nu na paradygmacie innowacyjnym, co wydaje siĊ niezbĊdne dla utrzymania przewagi konkurencyjnej regionu, wymaga specyficznej wiedzochłonnej struk-tury gospodarki, chłonnego rynku nowych technologii oraz innowacyjnego Ğro-dowiska. Czynnikiem wspomagającym moĪe byü regionalny system innowacji, który ułatwia kreowanie i wdraĪanie innowacji. Wymaga on kapitału wiedzy generowanego ze znaczących jednostek naukowo-badawczych, uniwersytetów powiązanych w sieci z jednostkami otoczenia biznesu ułatwiającymi transfer technologii i wdraĪanie nowoczesnych rozwiązaĔ w gospodarce. Jednostki tego typu z reguły lokują siĊ w metropolitalnym centrum regionu, aglomeracji, gdzie popyt na usługi wiedzy i samą wiedzĊ jest wystarczająco duĪy.
W koncepcji Perroux polaryzacja mogła mieü róĪny charakter. Mogło to byü powiĊkszanie siĊ samego bieguna wzrostu, czyli rozwój społeczno-gospodarczy wielkiego miasta, rozlewanie siĊ ludnoĞci i budownictwa mieszkaniowego, a rzadziej takĪe przesuwanie siĊ przedsiĊbiorstw na tereny strefy podmiejskiej bez pozytywnych relacji z innymi obszarami regionu. W tej fazie wystĊpują głównie procesy wymywania czynników wzrostu z obszarów peryferyjnych – przykładowo wysoko kwalifikowani i wykształceni pracownicy przenoszą siĊ do bieguna wzrostu, a pozostałe obszary regionu tracą kapitał ludzki. Wzrost gospodarczy bieguna jest wyraĨnie szybszy niĪ pozostałych obszarów regionu, a przewaga konkurencyjna gospodarki centrum uzaleĪniona jedynie od dostar-czania prostych zasobów z regionu. W efekcie rozwoju nowoczesnych Ğrodków transportu i wzrostu dostĊpnoĞci przestrzennej zasoby te mogą byü dostarczane do metropolii ze znacznych odległoĞci, a sam jej rozwój uniezaleĪnia siĊ od rozwoju obszarów otaczających. Metropolie tworzą sieci współpracy, w których impulsy wzrostu przepływają miĊdzy metropoliami poziomu kontynentalnego i Ğwiatowego, czĊsto z pominiĊciem regionów. Tak rozumiana polaryzacja, a właĞciwie jej faza wymywania impulsów wzrostu i związane z nią utrzymy-wanie siĊ znaczących róĪnic poziomu wzrostu miĊdzy centrum a peryferiami regionu była i jest nadal podstawą krytyki w polityce regionalnej3.
3
Utrzymywanie siĊ nierównoĞci regionalnych w przestrzeni opisywał i wyjaĞniał juĪ w latach szeĞüdziesiątych J. Friedmann, przeciwstawiając rozwój centrum (region rdze-niowy, biegun wzrostu) rozwojowi peryferii. Wskazał on takĪe szeĞü typów efektów sprzĊĪeĔ zwrotnych sprzyjających rozwojowi centrum (patrz J. G r z e s z c z a k 1999, s. 22–25). Patrz takĪe K. G a w l i k o w s k a - H u e c k e l (2003), B. D o m a Ĕ s k i (2008).
Procesowi wymywania impulsów wzrostu przez biegun mogą sprzyjaü spe-cyficzne warunki geograficzne i społeczno-ekonomiczne. Koncentracja działal-noĞci wokół eksploatacji złóĪ mineralnych, enklawy dostĊpu do wody i innych zasobów utrwalone w przeszłoĞci zacofanie gospodarcze, brak polityki zrówno-waĪonego rozwoju w wielu krajach słabo rozwiniĊtych przyczyniał siĊ jeszcze w ostatniej dekadzie XX w. do utrzymywania siĊ „wysp wzrostu”. Metropolie wyalienowane z otoczenia, nazywane czasami „katedrami na pustyni” otoczone slumsami biedy rozwinĊły siĊ w wielu krajach biednego Południa. Wydaje siĊ jednak, Īe proces ten przynajmniej w niektórych regionach stopniowo wyhamo-wuje. Przykładem moĪe byü identyfikowany, przyspieszony rozwój niektórych regionów Indii i Brazylii, których wzrost rozpoczyna siĊ w centrach regio-nalnych.
Polaryzacja moĪe teĪ oznaczaü pozytywny wpływ bieguna wzrostu na rozwój innych jednostek terytorialnych. BĊdą to efekty pobudzania bądĨ indukowania wynikające z kooperacji gospodarczych, sieci powiązaĔ i współpracy jednostek zlokalizowanych w wielkim mieĞcie z jednostkami działającymi na pozostałych terenach regionu. Usieciowienie gospodarki, rozwój elektronicznych technik przesyłania informacji oraz tworzenie siĊ regionalnych systemów innowacji moĪe ułatwiaü jednostkom peryferyjnym wykorzystywanie wyspecjalizowanych usług, w tym usług technologii wiedzy wytwarzanych w centrum. W podobny sposób mogą teĪ byü wykorzystywane usługi doradcze i wyniki badawcze jed-nostek naukowych oraz edukacyjnych. Biegun wzrostu w tej fazie polaryzacji staje siĊ terytorialną jednostką ekonomiczną, która zmienia regionalną strukturĊ gospodarki, a całkowity regionalny produkt roĞnie szybciej niĪ gdyby nie było bieguna wzrostu. Rezultatem pobudzającego działania bieguna wzrostu w dłu-gim okresie bĊdzie postĊpująca integracja przestrzeni. Problem sprowadza siĊ jednak do wyjaĞnienia, jakie warunki muszą byü spełnione, Īeby efekty pobu-dzania i indukowania wzrostu miały wiĊkszą siłĊ niĪ efekty hamowania czy wrĊcz wymywania impulsów wzrostu.
W klasycznym ujĊciu wyróĪniano cztery formy polaryzacji: 1) techniczna – generująca wzrost i integracjĊ gałĊzi produkcji poprzez intensyfikacjĊ powiązaĔ technicznych, kooperacyjnych; mogła siĊ ona pojawiaü teĪ jako skutek inwesto-wania w infrastrukturĊ techniczną i trwałe Ğrodki produkcyjne, a takĪe jako efekt wystĊpujących wiĊzi organizacyjnych; 2) dochodów – bĊdąca skutkiem reakcji mnoĪnikowych wywołujących zwiĊkszenie popytu na róĪnego rodzaju dobra konsumpcyjne; 3) psychologiczna – która jest skutkiem oddziaływania jednostek wiodących na zachowania innych jednostek i moĪe przybieraü formĊ naĞlado-wnictwa, wykorzystywania dobrych praktyk czy korzystania ze strategicznych dokumentów i programów rozwoju regionu; 4) geograficzna – pojawiająca siĊ jako rezultat przestrzennego rozmieszczenia biegunów wzrostu oraz wystĊpo-wania oĞrodków poĞrednich. Decydujące znaczenie w gospodarce przemysłowej
miała i prawdopodobnie ma nadal polaryzacja techniczna, natomiast najczĊĞciej negowano i krytykowano wystĊpowanie polaryzacji geograficznej.
Region spolaryzowany to region wĊzłowy krystalizujący siĊ w procesie pola-ryzacji wzrostu gospodarczego, obejmujący zhierarchizowaną całoĞü w prze-strzeni heterogenicznej, której róĪne czĊĞci są wzajemnie komplementarne i utrzymują ze sobą wiĊkszą wymianĊ niĪ z jednostkami regionów sąsiednich. Region ten jest zintegrowany i wystĊpują w nim według Boudeville·a:
1) oĞrodki centralne – miasta obsługujące obszary rolnicze, miejskie jedno-stki osadnicze zapewniające podstawowe usługi publiczne;
2) bieguny wzrostu – miasta przemysłowe o charakterze pasywnym, których rozwój uzaleĪniony jest od otoczenia;
3) bieguny rozwoju – aglomeracje przemysłowo usługowe, wywierające zna-czny wpływ na rozwój biegunów wzrostu;
4) bieguny integracji – wieloogniskowe bieguny rozwoju, systemy miejskie wywołujące nowe efekty pobudzania, kreowania oraz wdraĪania innowacji (B o u d e v i l l e 1978, s. 51–85, za: G r z e s z c z a k 1999, s. 18–20).
OĞrodkami centralnymi w Polsce są miasta gminne i czĊĞü miast powiato-wych. Biegunami wzrostu bĊdą wiĊksze miasta powiatowe oraz niektóre miasta wojewódzkie skupiające funkcje przemysłowe uzupełniane specyficznymi fun-kcjami usługowymi wyĪszego rzĊdu. Bieguny rozwoju w warunkach Polski to wiĊkszoĞü stolic regionalnych, natomiast biegunem rozwoju w takim rozumieniu moĪe byü metropolia Warszawy, a takĪe niektóre, najbardziej prĊĪne metropolie regionalne.
W Polsce procesy wymywania czynników wzrostu z obszarów otaczających wielkie miasta wystĊpowały od dawna, a w początkowym okresie transformacji społeczno-gospodarczej prawdopodobnie nasiliły siĊ. Są one jednak zróĪnico-wane miĊdzy metropoliami, a takĪe zróĪnicozróĪnico-wane przestrzennie wewnątrz regionów je otaczających. Faza pozytywnego oddziaływania metropolii w nie-których regionach stała siĊ juĪ dostrzegalna w połowie lat dziewiĊüdziesiątych, chociaĪ jej iloĞciowe wyraĪenie natrafia na istotne utrudnienia (patrz A d a m u s 2009). Pozytywne oddziaływania metropolii Krakowa w Małopolsce jest praw-dopodobnie słabsze niĪ oddziaływanie Poznania w Wielkopolsce. Impulsy wzro-stu Poznania znajdują lepsze Ğrodowisko odzewowe w kierunku zachodnim i południowym niĪ w kierunku wschodnim i północnym od centrum. Znaczne róĪnice oddziaływania Warszawy wystĊpują miĊdzy podregionem warszawskim wschodnim a warszawskim zachodnim.
3. WARUNKI ODDZIAŁYWANIA AGLOMERACJI NA ROZWÓJ REGIONU
Rezultaty działania biegunów wzrostu są regionalnie zróĪnicowane i uzaleĪ-nione od dynamiki Ğrodowiska, którą Perroux definiował jako połączenie trzech sił wzrostu gospodarczego: 1) kapitał ludzki, 2) zdolnoĞü do innowacji i 3) instytucje. Wzajemne relacje miedzy tymi siłami okreĞlają zdolnoĞü odzewową Ğrodowiska danego terytorium na impulsy wzrostu z bieguna wzrostu.
Kapitał ludzki w połączeniu z kapitałem społecznym jest współczeĞnie najwaĪniejszą siłą wzrostu gospodarczego. NaleĪą do niej takie elementy, jak tempo i składniki wzrostu ludnoĞci, struktura demograficzna, w tym udział osób w wieku poniĪej 40. lat, aktywnoĞü zawodowa, poziom wykształcenia, w tym wysoki udział osób z wykształceniem przyrodniczym i technicznym, przedsiĊ-biorczoĞü, mobilnoĞü na rynku pracy, otwartoĞü na nowe pomysły, kreatywnoĞü mieszkaĔców, wysokie kwalifikacje, zdolnoĞü do współpracy, gotowoĞü do cią-głego, ustawicznego uczenia siĊ i podnoszenia wiedzy oraz umiejĊtnoĞci. WĞród kwalifikacji decydujących o wejĞciu na innowacyjną ĞcieĪkĊ rozwoju duĪe znaczenie mają nie tylko tradycyjne wartoĞci takie, jak pracowitoĞü i odpowie-dzialnoĞü, ale takĪe takie, jak umiejĊtnoĞci wykorzystywania nowoczesnych technologii przesyłania informacji oraz zdolnoĞci do kreowania nowych roz-wiązaĔ, strategicznego rozwiązywania problemów, umiejĊtnoĞü przewidywania zmian w otoczeniu i gotowoĞü do ryzyka.
WartoĞci te nie powinny byü nadmiernie zróĪnicowane w przestrzeni regio-nu, a kapitał ludzki obszarów peryferyjnych powinien umoĪliwiaü wykorzy-stywanie nowych rozwiązaĔ w gospodarce tych obszarów.
ZdolnoĞü systemu społeczno-gospodarczego regionu do innowacji jest oczy-wiĞcie istotnie uzaleĪniona od kapitału ludzkiego i instytucjonalnego oraz struk-tury przedsiĊbiorstw (wielkoĞü, branĪe, sposoby zarządzania, kapitał wewnĊ-trzny) i ich terytorialnej organizacji. PrzedsiĊbiorstwa, zarówno przemysłowe, jak i usługowe, konkurując na rynku, wdraĪają nowe produkty, wprowadzają nowe technologie, poszukują nowych rynków zbytu, wykorzystują nowe metody promocji czy wprowadzają nowe sposoby organizacji wewnĊtrznej. WłaĞciwie stale znajdują siĊ one w procesie zmian indukowanych przez konkurencyjne otoczenie branĪowe oraz otoczenie instytucjonalne. Potrzeba wprowadzania zmian wymuszanych przez rynek i klientów jest czĊsto wzmacniana przez przepisy prawa miĊdzynarodowego. ZdolnoĞü do wprowadzenia innowacji mogą podnosiü specjalnie tworzone jednostki, takie jak parki naukowo-technologiczne czy inkubatory przedsiĊbiorczoĞci. Park technologiczny stymuluje, zarządza przepływami wiedzy i technologii pomiĊdzy uczelniami wyĪszymi, instytucja-mi badawczo-rozwojowyinstytucja-mi, przedsiĊbiorstwainstytucja-mi a rynkiem. Wspiera teĪ tworze-nie i rozwój przedsiĊbiorstw innowacyjnych za pomocą procesów
inkubacyj-nych i spółek typu spin-off, oferuje równieĪ inne usługi o wartoĞci dodanej. Parki naukowo-technologiczne lokują siĊ w aglomeracjach, metropoliach naj-czĊĞciej w sąsiedztwie uczelni, natomiast inkubatory przedsiĊbiorczoĞci funkcjo-nują zarówno w biegunach rozwoju, jak i w poĞrednich biegunach wzrostu4.
Instytucje odpowiedzialne za rozwój regionu powiązane są zarówno z poli-tyką kraju (polityka regionalna i przestrzenna, ale takĪe polityka gospodarcza, fiskalna, podatkowa i inne), jak i polityką wewnĊtrzną jednostki terytorialnej. Tutaj interesują nas głównie instytucje wewnĊtrzne. Region, który prowadzi długofalową politykĊ rozwoju wewnĊtrznego, w tym takĪe rozwoju przestrzen-nego, dysponuje jasno sprecyzowaną strategią rozwoju i koncepcja zagospo-darowania przestrzennego, łatwiej moĪe wykorzystywaü efekty synergii miĊdzy trzema tradycyjnymi siłami rozwoju. WĞród instytucji ułatwiających istotną rolĊ odgrywają władze samorządowe regionu kreujące politykĊ innowacyjnego roz-woju i budujące regionalne systemy innowacji.
WĞród innych czynników wzmacniających potencjalny, pozytywny wpływ metropolii na rozwój regionu naleĪy wymieniü dostĊpnoĞü przestrzenną centrum z pozostałych miejsc, wystĊpowanie w regionie sieci miast Ğredniej wielkoĞci, które mogą pełniü funkcje poĞrednich biegunów wzrostu. Warunków tych jest prawdopodobnie wiĊcej, są one specyficzne i powinny byü identyfikowane dla kaĪdego z regionów.
4. AGLOMERACJA POZNAēSKA A ROZWÓJ REGIONU WIELKOPOLSKI
Terytorialne zróĪnicowanie poziomu rozwoju w Polsce jest umiarkowane (B o n i 2010). Raport rządowy na temat zmian i dylematów róĪnic terytorial-nych pokazuje, Īe nierównoĞci te – podobnie, jak w wiĊkszoĞci krajów euro-pejskich – mają tendencjĊ do powiĊkszania siĊ oraz Īe przewaga metropolii nad regionami peryferyjnymi dynamicznie roĞnie. Polityka rozwoju regionalnego Polski zakłada dopuszczenie polaryzacji rozwoju w metropoliach przy jedno-czesnym wspieraniu moĪliwoĞci dyfuzji impulsów wzrostu na tereny peryfe-ryjne. Przyjmuje siĊ, Īe do 2030 r. regiony metropolitalne bĊdą rozwijaü siĊ szybciej niĪ reszta kraju, poniewaĪ juĪ obecnie są one biegunami przycią-gającymi kapitał, ludnoĞü, pracowników oraz koncentrują funkcje decyzyjne i administracyjne paĔstwa, samorządu regionalnego i biznesu.
4
WĞród parków pozytywnie oddziałujących na przepływy impulsów wzrostu z me-tropolii do innych jednostek moĪna wymieniü m.in. poznaĔski park naukowo-technolo-giczny (załoĪony w 1995 r.), a takĪe prĊĪnie działający wrocławski park technolonaukowo-technolo-giczny i „Technopark Gliwice”. PodkreĞla siĊ, Īe efektywny rozwój parków naukowo-techno-logicznych wymaga ich powiązania z lokalną, a lepiej regionalną gospodarką.
WĞród głównych metropolii, łączących wysoki poziom rozwoju, szybki wzrost i silne pozytywne oddziaływanie na otoczenie regionalne, w raporcie
Polska 2030 (B o n i 2010) wymienia siĊ WarszawĊ, Kraków, PoznaĔ, Wrocław
i Trójmiasto. Metropolie te dysponują znaczącym potencjałem naukowym oraz zdolnoĞcią do nawiązywania współpracy badawczej z innymi oĞrodkami. Realne oddziaływanie tych metropolii na pozostałe tereny województw jest jednak zróĪnicowane w czasie i w przestrzeni. Wpływ ten zaleĪy zarówno od czynni-ków wewnĊtrznych (struktura gospodarki metropolii, sposób zarządzania rozwo-jem miasta centralnego), jak i czynników zewnĊtrznych związanych ze Ğrodowi-skiem odzewowym, w tym kapitałem ludzkim i poziomem rozwoju terenów otaczających.
Województwo wielkopolskie zaliczane jest w Polsce do regionów konkuren-cyjnych, z dobrze rozwiniĊtą i wzglĊdnie zrównowaĪoną strukturą gospodarki. WskaĨnik PKB per capita w 2007 r. sytuował je na czwartym miejscu, po mazo-wieckim, dolnoĞląskim i Ğląskim. Przewaga mazowieckiego nad pozostałymi z wymienionych regionów była bardzo duĪa i rosła, a róĪnice miĊdzy kolejnymi małe. Na piątym miejscu znajdowało siĊ pomorskie, na szóstym łódzkie, a woje-wództwo małopolskie, w którym wystĊpowała wymieniona w raporcie Polska
2030 metropolia Krakowa, zajmowało dopiero 10. pozycjĊ5.
Poziom wzrostu wewnątrz województw był zróĪnicowany. Tradycyjnie naj-wiĊksze róĪnice PKB per capita miĊdzy podregionami wystĊpowały w mazo-wieckim i wzrastały (wskaĨnik max:min w 2007 r. wynosił 4,1, w 1999 r. – 3,9)6. W wielkopolskim stopieĔ zróĪnicowania wewnĊtrznego był stosunkowo niewielki, mniejszy niĪ w małopolskim, ale wiĊkszy niĪ w łódzkim i w dolno-Ğląskim. Tendencje narastania róĪnic wewnĊtrznych wystĊpowały prawie we wszystkich województwach, gdzie znajdowały siĊ metropolie – niewielkie zmniejszenie wystąpiło jedynie w pomorskim i łódzkim. StopieĔ zróĪnicowania terytorialnego bĊdzie oczywiĞcie wiĊkszy, jeĪeli bĊdziemy rozpatrywaü róĪnice miĊdzy powiatami.
Do 2006 r. dynamika wzrostu PKB per capita w Wielkopolsce wyprzedzała dynamikĊ wzrostu w kraju, ale w 2007 r. była juĪ nieznacznie niĪsza. Dynamika wzrostu miĊdzy podregionami była zróĪnicowana (rys. 1).
5
Niska pozycja województwa małopolskiego w 2007 r. mogła oznaczaü słaby, pozy-tywny wpływ jego metropolii na tereny otaczające, głównie podregion krakowski. Trzeba zauwaĪyü, Īe PKB per capita w Krakowie wynosił w 2007 r. – 48,9 tys. zł, we Wrocławiu 40,6 tys. zł, Łodzi zaledwie 37,4 tys. zł (patrz wiĊcej G a c z e k 2010).
6
ZróĪnicowanie wzrostu na podstawie prostego wskaĨnika max:min moĪe byü okreĞlane dla województw, gdzie wystĊpują przynajmniej cztery podregiony. W 2007 r. Były to: dolnoĞląskie (5), max:min 2,2; łódzkie (5) – 1,6; małopolskie (5) – 2,8; mazo-wieckie (6) – 4,1, Ğląskie (8) – 1,8; wielkopolskie (6 podregionów) – 2,6.
kaliski koniĔski leszczyĔski pilski poznaĔski m. PoznaĔ 0 10 20 30 40 50 60 70
PKB per capita w tys. zł
1999 2001 2003 2005 2007
Rys. 1. ZróĪnicowanie PKB per capita miĊdzy podregionami województwa wielkopolskiego
ħ r ó d ł o: Bank Danych Regionalnych
Do 2005 r. najsłabszym z piĊciu wyróĪnionych podregionów w wojewódz-twie był podregion kaliski, a w kolejnych latach podregion koniĔski (rys. 2A). NajwyĪszą dynamikĊ wzrostu gospodarczego stale wykazuje PoznaĔ, a od 2006 r. takĪe podregion poznaĔski. W 2007 r. róĪnica dynamiki wzrostu miĊdzy Poznaniem a podregionem poznaĔskim była niewielka. MoĪna przyjąü, Īe od 2004 r. zdolnoĞü odzewowa Ğrodowiska na impulsy wzrostu w podregionie po-znaĔskim otaczającym centrum metropolii, jakim jest PoznaĔ, stopniowo roĞnie. Wniosek ten potwierdza dynamika wzrostu liczby pracujących i liczby podmio-tów gospodarczych. Liczba pracujących w Poznaniu malała do 2003 r., a nastĊp-nie ustabilizowała siĊ bądĨ wykazywała nastĊp-niewielkie przyrosty (miĊdzy 2003 r. a 2009 r. wzrost wyniósł 5,9%). W podregionie poznaĔskim liczba pracujących w niewielkim stopniu zmniejszała siĊ do 2002 r., a w kolejnych latach zaczĊła rosnąü (miĊdzy 2003 r. a 2009 r. przyrost siĊgał 22,6%). Przyrost liczby pracu-jących w podregionie poznaĔskim wyprzedzał przyrost liczby ludnoĞci, która w tych samych latach powiĊkszyła siĊ tylko o 9,4%. Przewaga dynamiki przy-rostu pracujących nad dynamiką przyprzy-rostu liczby ludnoĞci (o 13,5 p.p.) Ğwiadczy o rozwoju gospodarczym podregionu poznaĔskiego, który jest w duĪym stopniu skutkiem wykorzystywania bliskoĞci centrum metropolii Poznania.
Terytorialne skutki powiązaĔ gospodarczych z Poznaniem są jeszcze lepiej widoczne w aglomeracji poznaĔskiej lub w kolejnych pierĞcieniach gmin pod-miejskich7.
7
W 2007 r. w wyniku porozumienia prezydenta miasta Poznania, starosty poznaĔ-skiego oraz wójtów i burmistrzów utworzono radĊ aglomeracji poznaĔskiej. W 2009 r. aglomeracja obejmowała 21 gmin i liczyła 954 tys. mieszkaĔców (27,9% ludnoĞci woje-wództwa), zajmując 9,2% powierzchni województwa. Obecnie przygotowywana jest strategia rozwoju aglomeracji oraz koncepcja zagospodarowania przestrzennego. Patrz www.aglomeracja.poznan.pl, takĪe Metropolia PoznaĔ 2020... (2010).
PODREGIONY WOJ.. WIELKOPOLSKIEGO AGLOMERACJA POZNAēSKA Oborniki Murowana GoĞlina Pobiedziska Kostrzyn Szamotuły Kazimierz Tarnowo Podgórne Duszniki Buk StĊszew Puszczykowo Brodnica Mosina ĝrem ZaniemyĞl ĝroda Wielkopolska Kórnik Klesz-czewo SwarzĊdz Czerwonak Suchy Las Rokietnica Dopiewo LuboĔ Komorniki PierĞcieĔ pierwszy drugi Granice aglomeracji poznaĔskiej 3,/6., 32=1$ē6., .21,ē6., .$/,6., /(6=&=<ē6., 032=1$ē B A
Rys. 2. Podregiony woj. wielkopolskiego (2A) i aglomeracja poznaĔska (2B) ħ r ó d ł o: opracowanie własne
Aglomeracja poznaĔska w 2004 r. koncentrowała 148 (44,4% województwa) aktywnych spółek z udziałem kapitału zagranicznego zatrudniających 50 i wiĊ-cej osób8. W tym roku aĪ 63,5% tych spółek miało swoją siedzibĊ w granicach Poznania. Do 2007 r. w aglomeracji liczba takich spółek wzrosła do 179 (47,5% ich liczby w województwie), z tego 110 funkcjonowało w Poznaniu (czyli 61,5% aglomeracji). W 2010 r. w aglomeracji działały 222 spółki kapitału zagranicznego (49% województwa), ale w samym Poznaniu 120 z tej liczby (54% takich spółek w aglomeracji). Liczba aktywnych spółek kapitału za-granicznego zatrudniających 50 i wiĊcej osób wzrosła w gminach aglomeracji
8
Dane udostĊpnione przez WUS PoznaĔ, porównuje siĊ liczbĊ spółek według stanu na 31.07. danego roku.
poznaĔskiej miĊdzy 2004 r. a 2010 r. rokiem prawie o 89%, a w samym Poznaniu tylko o 27,7%. Oznacza to, Īe nowe spółki coraz chĊtniej lokowały siĊ na obszarach podmiejskich gmin, gdzie wykorzystywały wiĊkszą dostĊpnoĞü gruntów, a jednoczeĞnie korzystały z korzyĞci aglomeracji i bliskoĞci Poznania. Jest to teĪ dowód na to, Īe gminy umiejĊtnie wykorzystują potencjalne impulsy wzrostu z miasta centralnego.
WĞród gmin aglomeracji poznaĔskiej wystĊpują takie, które mają najwyĪsze w regionie wskaĨniki dochodów własnych na mieszkaĔca, czĊsto wyĪsze niĪ w samym Poznaniu9. Dochody własne na mieszkaĔca generalnie malały wraz z odległoĞcią od centrum metropolii, ale spadek ten wykazywał wyraĨne zróĪni-cowanie kierunkowe – słabsze gminy pod tym wzglĊdem znajdowały siĊ równieĪ w bezpoĞrednim sąsiedztwie miasta centralnego. Przykładem moĪe byü gmina LuboĔ. ĝwiadczy to nie tylko o koncentrycznym zróĪnicowaniu poziomu rozwoju, ale takĪe o róĪnicach kierunkowych (sektorów przestrzennych) powią-zanych z dostĊpnoĞcią przestrzenną oraz specyfiką Ğrodowiska gospodarczego gmin podmiejskich. 179,4 242,7 223,5 235,6 170,0 180,0 190,0 200,0 210,0 220,0 230,0 240,0 250,0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 ty s. 1. pierĞcieĔ 2. pierĞcieĔ
Rys. 3. Zmiany liczby ludnoĞci w gminach otaczających PoznaĔ ħ r ó d ł o: Bank Danych Regionalnych
Zmiany liczby ludnoĞci (według faktycznego miejsca zamieszkania) pokazu-ją wyraĨne, przestrzenne relacje rozwoju demograficznego w aglomeracji po-znaĔskiej. W ciągu 11 lat (1998–2009) liczba ludnoĞci Poznania zmniejszyła siĊ o 4,2% (aĪ o 24 tys.). NaleĪy jednak zwróciü uwagĊ, Īe miĊdzy 1998 r. a 1999 r.
9
Udział dochodów własnych w dochodach ogółem w gminach Suchy Las, Tarnowo Podgórne i Komorniki przekraczał 80%. W gminie Suchy Las juĪ w 2008 r. przekra-czały one 5,4 tys., w gminie Tarnowo Podgórne 4,5 tys. zł, a w Poznaniu wynosiły 3,1 tys. zł na 1 mieszkaĔca.
liczba ludnoĞci Poznania wzrosła jeszcze o 6 tys. Gminy 1. pierĞcienia zwiĊ-kszyły w tym czasie swój potencjał ludnoĞciowy o 35,3% (o 63,3 tys.), a gminy 2. pierĞcienia juĪ tylko o 5,4% (czyli o 12,1 tys. mieszkaĔców). Najbardziej gwałtowny przyrost liczby ludnoĞci wystĊpował w gminach bezpoĞrednio przy-legających do miasta10. Napływ ludnoĞci do gmin otaczających wyraĨnie prze-wyĪszał w tym okresie odpływ ludnoĞci z miasta centralnego w ostatnich dziesiĊciu latach, co oznacza, Īe korzyĞü z tytułu rozwoju metropolii obejmuje takĪe pozostałe tereny województwa wielkopolskiego, a byü moĪe równieĪ tereny województw oĞciennych.
Podobne wnioskowanie moĪna przeprowadziü na podstawie zmian liczby za-rejestrowanych podmiotów gospodarczych. Liczba ta wzrastała w ciągu 11 lat zarówno w Poznaniu, jak i w gminach otaczających11. NajwiĊksza dynamika przyrostu liczby podmiotów gospodarczych wystąpiła – podobnie, jak liczby ludnoĞci w gminach 1. pierĞcienia (wzrost o 83,6%). W gminach 2. pierĞcienia wzrost wyniósł 39,7%, a w samym Poznaniu juĪ tylko 35,9%. Pozytywne impulsy wzrostu wystĊpowały wiĊc głównie w gminach połoĪonych najbliĪej miasta centralnego, ale od 2005 r. wystĊpują takĪe w gminach 2. pierĞcienia.
35,0 40,0 45,0 50,0 55,0 60,0 65,0 70,0 75,0 80,0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 ty s. 1. pierĞcieĔ 2. pierĞcieĔ
Rys. 4. Zmiany liczby pracujących ogółem w gminach otaczających PoznaĔ ħ r ó d ł o: dane BDR o liczbie pracujących w głównym miejscu pracy
Liczba pracujących w Poznaniu po wejĞciu na ĞcieĪkĊ gospodarki rynkowej zmniejszała siĊ aĪ do 2003 r. i dopiero od nastĊpnego roku ustabilizowała siĊ na poziomie ok. 226 tys. osób. W ciągu badanych 11 lat (1998–2009) liczba
10
WiĊcej na temat przemian ludnoĞciowych w aglomeracji poznaĔskiej zamiesz-czono w: W.M. G a c z e k (2009).
11
W 2009 r. w Poznaniu było 93,3 tys., w gminach 1. pierĞcienia 34,8 tys., a w gmi-nach 2. pierĞcienia 25,5 tys. podmiotów gospodarki zarejestrowanych w systemie REGON.
pracujących w gospodarce miasta centralnego aglomeracji zmniejszyła siĊ pra-wie o 5%. Zmiany w gminach otaczających przebiegały nieco inaczej (rys. 4). Liczba pracujących w gminach 1. pierĞcienia wykazywała wahania: początkowo zmiany były niewielkie, a od 2003 r. wystąpił wyraĨny trend wzrostowy. W cią-gu 11 lat gminy te zwiĊkszyły liczbĊ miejsc pracy prawie o 54%. Wzrost liczby pracujących w gminach 2. pierĞcienia był wolniejszy, a spadek w latach 1998– 2002 był bardziej gwałtowny niĪ w pierwszym pierĞcieniu. Od 2003 r. liczba pracujących w gminach 2. pierĞcienia równieĪ rosła, ale w 2009 r. nastąpił jej wyraĨny spadek (rys. 4). MoĪe to byü efekt kryzysu gospodarczego, ale moĪe teĪ byü efekt wyczerpania prostych impulsów wzrostu z centrum bądĨ osłabienia ich zasiĊgu w przestrzeni. W okresie 1998–2009 liczba pracujących ogółem w gminach 2. pierĞcienia zmniejszyła siĊ nieco ponad 3%.
Inaczej zmieniała siĊ liczba pracujących w usługach rynkowych12. Rynek pracy w tym sektorze gospodarki zwiĊkszał siĊ zarówno w centrum, jak i w gmi-nach aglomeracji poznaĔskiej, ale dynamika tych zmian była znacznie zróĪnico-wana. Liczba pracujących w usługach rynkowych w Poznaniu w latach 1998– 2008 wzrosła prawie o 9%, w gminach 1. pierĞcienia aĪ o 81%, a w gminach 2. pierĞcienia tylko o 17%13. Tendencja wyraĨnego wzrostu w 1. pierĞcieniu wy-stąpiła juĪ po 2002 r. i moĪna ten rok traktowaü jako moment ujawnienia siĊ pozytywnych impulsów wzrostu gospodarczego powiązanych z osiedlaniem siĊ na terenach podpoznaĔskich gmin oĞciennych mieszkaĔców z wysokimi docho-dami. W gminach 2. pierĞcienia wzrost liczby pracujących w usługach rynko-wych rozpoczął siĊ dopiero od 2006 r. i był słabszy (rys. 5).
Analiza zmian liczby ludnoĞci, liczby podmiotów gospodarczych, liczby pra-cujących ogółem i prapra-cujących w usługach rynkowych pokazuje, Īe wzrost gospodarczy w gminach otaczających PoznaĔ wyprzedza wzrost demograficzny. Najbardziej widoczne jest to w gminach bezpoĞrednio przylegających do miasta centralnego, przez pryzmat wzrostu liczby podmiotów gospodarczych. W gmi-nach 1. pierĞcienia dynamika wzrostu liczby zarejestrowanych podmiotów gos-podarczych wyprzedzała aĪ o 48 p.p., dynamika liczby pracujących ogółem o 19 p.p., a liczby pracujących w usługach rynkowych o 46 p.p. dynamikĊ wzrostu liczby ludnoĞci. Wzrost poziomu przedsiĊbiorczoĞci był wiĊkszy niĪ przyrost liczby ludnoĞci (o 35 p.p.), szybciej rosła takĪe liczba pracujących w usługach rynkowych niĪ liczba ludnoĞci (prawie o 12 p.p.) w gminach 2. pierĞcienia.
12
Dotychczas GUS opublikował dane o liczbie pracujących w usługach jedynie do 2008 r.
13
Pracujący w usługach rynkowych w Poznaniu stanowili 73,9%, w gminach 1. pierĞcienia 49,8%, a w gminach 2. pierĞcienia 49,4%. Oznacza to, Īe nie wystĊpuje efekt cienia, który był widoczny jeszcze w 1998 r., czyli osłabienia rozwoju usług na terenach bezpoĞrednio przylegających do centrum aglomeracji, poniewaĪ mieszkaĔcy tych gmin korzystają z usług w Poznaniu.
Jednak pozytywny efekt oddziaływania centrum aglomeracji w tej odległoĞci nie dotyczył juĪ liczby pracujących ogółem, która zmniejszyła siĊ w badanym okre-sie o 3%. Trend wzrostu gospodarczego tych gmin ma wiĊc, mimo wzrostu przedsiĊbiorczoĞci, niezrównowaĪony charakter – nie obejmuje przyrostu liczby pracujących w przemyĞle, a tylko pracujących w usługach rynkowych i budo-wnictwie. 30,0 35,0 40,0 45,0 50,0 55,0 60,0 65,0 70,0 75,0 80,0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 ty s. 1. pierĞcieĔ 2. pierĞcieĔ
Rys. 5. Zmiany liczby pracujących w usługach rynkowych w gminach otaczających PoznaĔ
ħ r ó d ł o: dane BDR o liczbie pracujących w głównym miejscu pracy
Przeprowadzone wczeĞniej badania powiązaĔ gospodarczych metropolii Warszawy, Poznania i Trójmiasta z macierzystymi województwami pozwoliły stwierdziü, Īe otoczenie regionalne nie odgrywało, przynajmniej do 2004 r., istotnej roli w ich rozwoju. Otoczenie to ma wiĊksze znaczenie w dostarczaniu zasobów prostych (towarów o niĪszym stopniu przetworzenia, surowców budo-wlanych, pracowników o niĪszych kwalifikacjach, usług nieopartych na wiedzy) niĪ zasobów przetworzonych (wysoko wykwalifikowanych pracowników, usług wiedzochłonnych zaawansowanych technologii). Stwierdzono teĪ, Īe gminy regionu metropolitalnego nie były atrakcyjnym miejscem dla lokowania central czy filii przedsiĊbiorstw – rozprzestrzenianie rozwoju badanych metropolii poza ich granice było ograniczone. Jednak z trzech badanych, metropolia poznaĔska w najwiĊkszym stopniu była powiązana ze swoim zapleczem regionalnym. Regionalne wiĊzi kooperacyjne były tutaj najlepiej rozwiniĊte, a stosunkowo duĪa liczba filii poznaĔskich przedsiĊbiorstw była połoĪona w województwie wielkopolskim poza metropolią. Region wielkopolski w wiĊkszym stopniu dostarczał usługi przetworzone na rynek poznaĔski niĪ region Mazowsza na rynek warszawski czy region Pomorza na rynek trójmiejski. Stosunkowo duĪe znaczenie regionu Wielkopolski w procesach rozwoju Poznania zidentyfikowane w 2004 r. wyjaĞniano relatywnie wysokim potencjałem gospodarczym
woje-wództwa oraz małymi róĪnicami w poziomie rozwoju miĊdzy metropolią i re-gionem (G o r z e l a k, S m Ċ t k o w s k i 2005, s. 99–131).
5. PODSUMOWANIE
Aglomeracja poznaĔska, metropolia regionalna, w której niektóre funkcje mają przynajmniej zasiĊg krajowy, odgrywa rolĊ bieguna rozwoju w regionie. Oddziaływanie miasta centralnego na tereny otaczające ujawnia siĊ przede wszystkim w podnoszeniu poziomu przedsiĊbiorczoĞci oraz liczby pracujących, szczególnie pracujących w usługach rynkowych, a takĪe przyroĞcie liczby ludnoĞci w pierĞcieniach gmin otaczających centrum. Proces ten, który był iden-tyfikowany juĪ w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku, moĪemy traktowaü jako fazĊ powiĊkszania siĊ samego bieguna wzrostu. Stopniowo, mniej wiĊcej od 2005 r., wystĊpuje takĪe pozytywne oddziaływanie Poznania na strukturalne zmiany i konkurencyjnoĞü całej gospodarki regionu. Identyfikacja tego drugiego procesu wymaga dalszych badaĔ, a szczególnie dłuĪszego okresu. Pozytywny wpływ metropolii na rozwój regionu jest moĪliwy, poniewaĪ w otoczeniu Poznania wystĊpują wzglĊdnie szybko rozwijające siĊ oĞrodki subregionalne: Leszno, aglomeracja kalisko-ostrowska, Piła, a takĪe Konin, które pełnią funkcje poĞrednich biegunów wzrostu, czĊsto o charakterze przemysłowym, oraz gĊsta sieü miast. ĝrodowisko odzewowe na impulsy wzrostu z metropolii w Wielko-polsce wydaje siĊ wzglĊdnie dobrze rozwiniĊte. Nadal jednak utrzymują siĊ obszary o stosunkowo słabej dynamice wzrostu. MoĪna wĞród nich wymieniü podregion koniĔski, gdzie Ğrodowisko przedsiĊbiorczoĞci i innowacyjnego roz-woju jest słabe, struktura gospodarki w duĪym stopniu opiera siĊ na przemyĞle wydobywczym, jednoczeĞnie kapitał społeczny jest stosunkowo niski, a kapitał ludzki niewystarczający dla przyjĊcia innowacyjnego paradygmatu rozwoju. Działania podejmowane w granicach podregionu kaliskiego i leszczyĔskiego, a w mniejszym stopniu i z opóĨnieniem takĪe w podregionie pilskim, wzma-cniają natomiast instytucjonalne elementy Ğrodowiska odzewowego na impulsy wzrostu z metropolii, a obecnie właĞciwie aglomeracji poznaĔskiej.
NaleĪy podkreĞliü, Īe duĪą rolĊ w wykorzystywaniu pozytywnych skutków rozwoju centrum w regionie Wielkopolski odgrywają władze samorządowe i sta-le aktualizowane dokumenty strategiczne, takie jak Strategia Rozwoju Wielko-polski, Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa, Strategia Roz-woju Aglomeracji PoznaĔskiej, a takĪe Strategia Innowacyjna Wielkopolska i budowany juĪ od 2006 r. System Innowacji w Wielkopolsce.
LITERATURA
B o n i M. (red.), 2010, Polska 2030. Wyzwania rozwojowe: www.polska2020.pl B o u d e v i l l e , 1978, Les règions de villes et l’europe, [w:] P a e l i n c k J. (red.), La
structure urbaine en europe occidentale, s. 51–85, za: J. G r z e s z c z a k 1999,
s. 18–20.
A d a m u s W., 2009, Wpływ metropolii na rozwój społeczno-gospodarczy regionu
(po-dejĞcie metodologiczne), [w:] M a k i e ł a Z. (red.), Potencjalne metropolie ze szcze-gólnym uwzglĊdnieniem Polski Wschodniej, Studia KPZK PAN, t. 125, Warszawa,
s. 63–91,
D o m a Ĕ s k i B., 2008, Rozwój polskich metropolii a regiony peryferyjne. Bezpowrotna
separacja czy współzaleĪnoĞü rozwoju? [w:] M a r s z a ł T. (red.), Rola polskich aglomeracji wobec wyzwaĔ Strategii LizboĔskiej, Studia KPZK PAN, t. 120,
War-szawa, s. 135–143.
Gaczek W., 2009, Przemiany ludnoĞciowe i gospodarcze wielkich miast polskich po roku
1990, [w:] W i e r z c h o s ł a w s k i S. (red.), Rodzina i gospodarstwo domowe w Ğrodowisku wielkomiejskim, , t. 19, Wydawnictwo UEP, PoznaĔ, s. 27–45.
G a c z e k W., 2010, Miasta jako bieguny rozwoju w polskiej przestrzeni – polaryzacja
czy konwergencja, Zeszyty Naukowe UEP, PoznaĔ, w druku.
G a w l i k o w s k a - H u e c k e l K., 2003, Procesy rozwoju regionalnego w Unii
Euro-pejskiej. Konwergencja czy polaryzacja? Wydawnictwo Uniwersytetu GdaĔskiego,
GdaĔsk.
G r z e s z c z a k J., 1999, Bieguny wzrostu a formy przestrzeni spolaryzowanej, Wydaw-nictwo Continuo, Wrocław.
G o r z e l a k G., S m Ċ t k o w s k i M., 2005, Metropolia i jej region w gospodarce
informacyjnej, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
Metropolia PoznaĔ 2020. Zielona KsiĊga Aglomeracji PoznaĔskiej, 2010, Centrum
Ba-daĔ Metropolitalnych UAM, PoznaĔ.
W o j n i c k a E., 2009, Metropolie jako bieguny wzrostu, [w:] M a k i e ł a Z. (red.),
Potencjalne metropolie ze szczególnym uwzglĊdnieniem Polski Wschodniej, Studia
KPZK PAN, t. 125, Warszawa, s. 30–46.
W ó j c i k M., 2009, Przestrzenne zróĪnicowanie potencjału ekonomicznego w regionie
centralnym a koncepcja bipolarnego rozwoju aglomeracji Warszawy i Łodzi, [w:]
J e w t u c h o w i c z A., R z e Ĕ c a A. (red.), Współczesne wyzwania miast i
regio-nów, Wydawnictwo UŁ, ŁódĨ, s. 247–262
Materiały Ĩródłowe
Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego, 2010, PoznaĔ. Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020 roku, 2005, PoznaĔ. Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego, 2000, PoznaĔ.
Wanda Maria Gaczek
METROPOLIS AS A SOURCE OF COMPETITIVE ADVANTAGE IN REGION’S ECONOMY
(Summary)
Socio-economic development shows differences as regards the level and dynamics in space. Among factors which cause these differences, apart from environment’s resources, labour and capital, one can also list such factors as social and institutional capital as well as the existence of metropolis. The aim of the article is to explain:1) whether and why metropolis can be an impulse for innovative processes and modernization of the region’s economy; 2) whether, after the washout phase of growth impulses from the surrounding area may experience phase of the positive impact of metropolis on the region’s economy can emerge; 3) what are the necessary conditions for positive effects in the metropolis’ surroundings. These problems are analysed in detail on the example of PoznaĔ Agglomeration and Wielkopolskie Voivodship. The conducted analyses confirmed the positive impact of PoznaĔ Agglomeration on the adjacent areas. The positive effects include: inflow of population, higher affluence, increase in the districts’ (gminas) own income, higher entrepreneurship, faster inflow of foreign capital. These effects assume different directions, apart from the rings of gminas surrounding PoznaĔ. They were more intensive in the areas west, west and south-east from PoznaĔ than in those south-east from PoznaĔ. A factor which facilitates positive effects of metropolis’ growth in the region is sufficiently developed response environment of the surrounding areas with sub-regional centres as well as adequate internal policy of regional authorities.
