Telegeriatria. Innowacje technologiczne a jakość życia seniorów

Telegeriatria.

Innowacje technologiczne

a jakość życia seniorów

H O < N O Ph

Aleksandra Błachnio

Uniwersytet Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz

Streszczenie: Zjawisko starzenia się społeczeństwa m a zasięg globalny. Do tej p o ry odpow iedzialność za opiekę nad osobam i starszym i ponoszą rodzina i państwo. Niemniej jednak podm ioty świadczące opiekę zdrowotną, lekarze, terapeuci i inni specjaliści reagują opieszale na potrzeby pacjentów geriatrycz­ nych, a jakość ich usług jest ciągle niezadowalająca. Wraz z wiekiem stan zdro­ wia pogarsza się, a systematycznie wzrasta potrzeba pomocy, wsparcia i opieki. Telemedycyna pom aga odpowiedzieć na tę potrzebę, a jednocześnie może zmniejszyć koszty opieki zdrowotnej. W drożenie zintegrowanego systemu teleopieki pacjentów geriatrycznych z chorobam i przewlekłymi i ograniczoną mobilnością z wykorzystaniem narzędzi tele-informatycznych może zwiększyć nie tylko dostęp, ale także jakość szerokiego zakresu usług medycznych. Autor omawia wszystkie ekonom iczne, techniczne, praktyczne, społeczne, etycz­ ne i subiektywne przesłanki w drażania technologii internetow ych i telefonii w tele-geriatrii.

Słowa kluczowe: starość, telegeriatria, jakość życia, e-zdrowie

WPROWADZENIE

S ta rz e n ie się s p o łe c z e ń s tw je s t zjaw isk ie m , k tó re s k u p ia n a so b ie uw agę, p o n ie w a ż jeg o k o n se k w e n c je z n a c z ąc o o d d z ia łu ją n a św iato w ą e k o n o m ię (por. S tu a rt-H a m ilto n , 2006; Zych, 2010; B łach n io , 2012). Jest to z ro z u m ia łe ,

2 3 8 Pr z e s t r z e ńz d r o w i ap u b l i c z n e g o

g d y p rz y jrz y m y się liczb o m : w 1990 r. 9,2% p o p u la c ji św iata sta n o w iły o so b y 60+ , w 2013 r. ich o d se te k w z ró sł d o 11,7%. W k o lejn y ch la ta c h ich u d z ia ł n a d a l b ę d z ie w zrastał, aż d o p ro g n o z o w a n y c h 21,1% d o 2050 r. O z n a c z a to, że liczba o só b sta ry c h , k tó ra w 2013 r. o sią g n ę ła w a rto ść 841 m in , w 2050 r. p rz e k ro c zy 2 m ld (U n ite d N a tio n s, 2013). W Polsce d o k o n u ją się an alo g iczn e zm iany; p rz e d II w o jn ą św iatow ą o so b y w w iek u 65+ stan o w iły 5% p o p u lacji, a ic h lic zb a w z ro sła d o 8% w ro k u 1950. A k tu a ln ie u z y sk a ła w a rto ś ć 15%, a p ro g n o z y n a 2050 r. w sk azu ją d alszy w z ro st u d z ia łu se n io ró w w całej p o ­ p u lacji n a w e t d o 2 7 -2 9 % (O k ó lsk i, 2014).

W z ro s t p o p u la c ji o só b 60+ m a w p ły w n a ek o n o m ię państw . O g ó ł w y d a t­ ków po n o szo n y ch n a rzecz seniorów , a obejm u jący ch św iadczenia em ery taln e i ren to w e o ra z k o szty o pieki zd ro w o tn ej, k tó re k o n su m u ją o k reślo n y p ro c e n t p ro d u k tu krajow ego b ru tto (PK B), w najbliższych la ta c h w e w szystkich k ra ­ ja c h b ęd zie w zrastał. D la zo b razo w an ia p ro b le m u p rzy jm u je się, że w latach

1 9 9 5 -2 0 3 0 p ro c e n t PKB p rz e z n a c z o n y n a s e n io ró w w W ielkiej B ry ta n ii w z ro śn ie z 10,5% d o 15,5%; w S tan a ch Z je d n o c z o n y c h - z 10,5% d o 17%; w Japonii - z 11,5% d o 23,1%; w e F ran cji - z 17,6% d o 25,5%; w e W ło szech - z 19,7% d o 33,3% (B urns, D ’A u n n o , K im berly, 2004). Z m ia n y te p ro w ad zić b ę d ą n ie tylko d o lo k aln y ch relokacji kap itału , k a m p a n ii sp o łeczn y ch p r o m u ­ jący ch d z ie tn o ść czy ak ty w n o ść zaw o d o w ą w zaaw an so w an y m w ieku. Z a ry ­ sow uje się w y ra ź n a p o trz e b a n a p ro m o c ję globalizacji p ra k ty k , np. im p o rtu n a ro d o w y c h m o d e li o p ie k i n a d se n io ra m i, a tak że szu k an ie o szc zęd n o ści za p o m o c ą dyfuzji in n o w a c ji z o b sz a ru te c h n o lo g ii in fo rm acy jn ej.

O DOBROSTANIE W CHOROBIE, CZYLI O ZDROWIU SENIORÓW

S ta rz e n ie się s p o łe c z e ń s tw je s t w y z w a n ie m d la o rg a n iz a c ji s e k to ra o p ie ­ k i z d ro w o tn e j i je g o w y d o ln o ś c i w z a k re sie ro d z a ju i ilo śc i u d z ie la n y c h św ia d c z e ń z d ro w o tn y c h (por. B ła ch n io , 2011; B łach n io , B u liń sk i, 2013a, b). W k a ż d e j d z ie d z in ie m e d y c y n y (za w y ją tk ie m p e d ia tr ii i p o ło ż n ic tw a ) s y ste m a ty c z n ie w z ra s ta o d s e te k p a c je n tó w s ta rz e ją c y c h się i sta ry c h . N a o d d z ia ła c h sz p ita ln y c h , w sp e c ja listy c z n y ch p rz y c h o d n ia c h , w p ry w a tn y c h k lin ik a c h lic z b a p a c je n tó w w w ie k u 60+ sy ste m a ty c z n ie ro śn ie . N ajn o w sze k alk u la c je e k o n o m ic z n e id e n ty fik u ją p a c je n tó w g e ria try c z n y c h ja k o g ru p ę n a jb a rd z ie j k o s z to r o d n ą - w P o lsc e ich św ia d c z e n ia s ta n o w ią o k o ło 60% o g ó ln y c h k o s z tó w s y s te m u o c h r o n y z d ro w ia (K ielar, Fil, 2 0 1 4 ). W z ro s t

Te l e g e r i a t r i a. In n o w a c j et e c h n o l o g i c z n e aj a k o ś ć ż y c i as e n i o r ó w

liczby p a c je n tó w 60+ staw ia le k arzy p rz e d k o n ie c z n o śc ią p rz e p ro filo w a n ia ich p ra k ty k i zaw odow ej n a p ro b le m y lu d z i sta rz e ją cy c h się i sta ry c h . Z jaw i­ sko to k o n sty tu u je n o w ą ja k o ść św iad cze ń m ed y c z n y c h , k tó re ze w zg lęd u n a sw oją p o w sz e c h n o ść d o c z e k a ło się sw ojej n a z w y - g e ria try z a c ja o p ie k i z d ro w o tn e j. T e rm in w sk a z u je n a w y so k i i n a d a l r o s n ą c y o d s e te k p a c je n ­ tó w 60+ k o rz y sta ją c y c h ze św ia d c z e ń z d ro w o tn y c h i p o m o c o w y c h (por. D o ro szk ie w icz, 2005). W P olsce sy stem śro d o w isk o w ej o p ie k i n a d lu d ź m i starszy m i, szcze g ó ln ie ro la p ie lę g n ia rk i śro d o w isk o w ej, je st m a rg in aln y . Sy­ tu ację życiow ą se n io ró w p o g a rsz a kryzys rodziny, k tó ra jeszcze d o n ie d a w n a s ta n o w iła p o d s ta w o w ą in s ty tu c ję z a g w a ra n to w u ją c ą im w sp a rc ie , o p ie k ę i p o m o c (por. P alczew ska, 2010).

W o s ta tn ic h la ta c h , n a s k u te k n a silo n e j m ig ra c ji e k o n o m ic z n e j o só b m ło d y c h i a k ty w n y c h zaw o d o w o , p o ja w iła się u z a s a d n io n a o b aw a: n a ile p o lsk im se n io ro m g rozi deficyt opieki? P olska (p o d o b n ie ja k E sto n ia) p o n o si realn e k o szty m o b iln o śc i zarobkow ej sw oich obyw ateli, k tó rz y zasilając m .in . tak że se k to ry m e d y c z n y i o p iek i sp o łeczn ej k ra jó w sąsiad u jący ch (N iem iec, W ielkiej B ry tan ii, W ło c h ) n ie o c z e k iw a n ie ro zw iązali p ro b le m y tam tejszy ch se n io ró w (Jo h a n sso n i in., 2012). M . R eich ert i J. P h ilip s o pisują, ja k o szeroko d y sk u to w a n ą w N ie m c z e c h in sp irację, D ialog der G enerationen als in terku l­

turelles Projekt, w k tó r y m n ie m ie c c y s e n io rz y u zy sk iw ali asystę i w sp a rc ie

w c o d z ie n n y m f u n k c jo n o w a n iu o d p ła tn ie o d m ło d y c h im ig ra n tó w . T aka fo rm a św ia d c z e ń p o m o c o w y c h n ie ty lk o k o m p e n s u je n ie d y sp o z y c y jn o ść d o ro s ły c h d z ie c i i je s t z d e c y d o w a n ie ta ń s z a o d u s łu g p ro p o n o w a n y c h p rz e z in s ty tu c je o p ie k i sp o łe c z n e j, ale ró w n ie ż je st s p o łe c z n ie a k c e p to w a ­ n a i p o lity c z n ie p o p ra w n a ja k o p rz e ja w d z ia ła ń z n o sz ą c y c h u p rz e d z e n ia m ię d z y k u ltu ro w e (R e ic h e rt, P h illip s, 2008). Z ysk je d n y c h często w iąże się ze s tra tą in n y c h . I ta k d zie je się w o p isa n e j sy tu acji. W y jeżd żając y Polacy, p r z y z d e c y d o w a n ie n ie w y d o ln y m sy ste m ie o p ie k i z d ro w o tn e j i so c jaln e j, w y tw a rz a ją n ie k o rz y s tn ą , a w rę c z su b ie k ty w n ie z a g ra ż ają c ą sy tu a c ję d la p o k o le n ia sw o ic h d z ia d k ó w i sta rz e ją cy c h się ro d z ic ó w (por. K rzyżow ski, M u ch a, 2012). S en io rzy d o św ia d cza ją n ie p e w n e j p rzy szło ści, co w y w oływ ać m o ż e u n ic h c h ro n ic z n y stres. P rzy jm u jąc, że c zło w iek je st sy ste m e m (por. P ąchalska, 2008; P ąch alsk a i in., 2014), d ą ż e n ie se n io ró w d o zac h o w a n ia p o ­ czucia sta b iln o śc i i b ezp iec ze ń stw a , w tej szczeg ó ln ie n iesprzyjającej sytuacji s p o łe c z n o -e k o n o m icz n e j, o b arcza ich c o raz w iększym i ko sztam i, a d o celow o zag raża p rzy jęciem ja k o d o m in u ją c e j strateg ii u sz ty w n ia n ia , co jeszcze nasili ich d o św iad c zen ie d y sstresu .

2 4 0 Pr z e s t r z e ń z d r o w i a p u b l i c z n e g o

W sta ro śc i m o żliw e je s t z a c h o w an ie w zg lę d n ie saty sfak cjo n u jąceg o p o ­ z io m u d o b r o s ta n u (p o r. Z ió łk o w sk i, B łach n io , P ą c h a lsk a , 2015). Jest ta k szczególnie w pierw szej fazie staro ści, k ie d y se n io rz y cieszą się w zg lęd n y m z d ro w iem , są sp ra w n i i n ieza leżn i (B łachnio, B uliński, 2013b). Im człow iek staje się starszy, ty m b a rd z ie j jeg o siła fizyczna i sp ra w n o ść sła b n ą , a ciało zaczy n a n ie d o m a g a ć , b o co raz więcej p rzew lek ły ch d olegliw ości daje o sobie znać. W n a tu rę sta ro śc i w p isa n a je st w ie lo ch o ro b o w o ść. D o stę p n e staty sty k i p o k a z u ją , że p a c je n t pow yżej 60 ro k u życia leczy się n a blisko c z te ry p rz e ­ w lekłe choroby. W ie lo c h o ro b o w o ść u w iekow o zaaw an so w an y ch p a c je n tó w n ie ty lk o k o m p lik u je p o sta w ie n ie p raw id ło w ej diag n o zy , ale ró w n ie ż z n a ­ cząco za n iż a efek ty w n o ść leczenia. Jest tak , gdyż w zo rce c h o ro w a n ia p a c je n ­ tó w g e ria try c z n y c h ró ż n ią się o d p ro c e só w c h o ro b o w y c h p rze b ie g a jąc y c h w m ło d sz y c h g ru p a c h w iek o w y ch (K o cem b a, 2006). Ta a ty p o w o ść w y n ik a z w ie lo p rz y c z y n o w o śc i z a b u rz e ń i w z a je m n e g o n a k ła d a n ia się o b jaw ó w p o lip ato lo g ii. W k o n se k w e n c ji p ro c e s c h o ro b o w y zaskakuje, zaś sa m p ro ces le c z e n ia je s t tr u d n y i m a ło saty sfak cjo n u jący . S ytuację p o g a rs z a b r a k w y ­ k w alifikow anego p e rso n e lu . W Polsce, aby zap e w n ić o p ty m a ln ą o p iek ę g e­ ria try c z n ą , p o trz e b n y c h b y ło b y 760 g e ria tró w (p rz y z ało żen iu , że b ry ty jsk ie s ta n d a rd y opieki, k tó re p rz y jm u ją ja k o m in im u m 2 lek arzy g e ria tró w n a 100 tys. p acjen tó w , są w y starczające). M am y ich o k o ło 150, p rz y czym w iększość n ie je st z a tru d n io n a w o p iece g eriatry czn ej (B ień, 2012).

W raz z w ie k iem n asila ją się c h o ro b y w iek u p o d e sz łe g o o ra z g eria try c z n e z a b u rz e n ia sp ra w n o śc i (B ień, 2012), k tó re o b e jm u ją w ielkie z e sp o ły g e ria ­ try c z n e , czyli z a b u rz e n ia o c h a ra k te rz e p rze w lek ły m , p o stę p u ją c y m , u p o ś le ­ d z ający m sp ra w n o ść f u n k c jo n a ln ą o só b sta rszy ch (Zych, 2011). O b e jm u ją one: z a b u rz e n ia zw ieraczy, sk u tk u jąc e n ie trz y m a n ie m m o c z u lu b stolca; o tę ­ p ie n ie i z a b u rz e n ia o tę p ie n n e ; depresję; c h o ro b y n a rz ą d u ru c h u , p o w iązan e z z a b u rz e n ia m i ró w n o w ag i; d y sfu n k c je n a rz ą d ó w w z ro k u i słu ch u . P o n a d to u o só b s ta ry c h d ia g n o z o w a n e są c o ra z częściej: c h o ro b y n o w o tw o ro w e , sc h o rz e n ia k a rd io lo g ic z n e (K u rp esa, K rz e m iń sk a -P a k u ła , 2008), z a b u rz e n ia m e ta b o lic z n e (szczególnie c u k rzy ca ty p u 2, o ty ło ść) (por. Salkeld i in., 2000; Z b o in a i in., 2002; C S D H , 2008; K ow alska, C ieślińska-Ś w ider, 2010).

S zero k ie s p e k tr u m c h o ró b i d y sfu n k c ji n ie o z n a c z a je d n a k , że sta ro ść je s t z u p e łn ie n ie d o łę ż n a , n ie p e łn o s p ra w n a i n ie d o m a g a ją c a . T. R o se n th a l, В. N a u g h to n i M . W illiam s (2009, s. 2) w p o d rę c z n ik u g e ria trii p o d k re śla ją , że: „ O b e c n ie lu d z ie sta rsi są w w ięk szo ści d a le c y o d n ie sp ra w n o śc i. M niej n iż 25% sp o ś ró d n ic h d o św ia d cza in w alid ztw a i m n iej n iż 5% zn a jd u je się

w d o m a c h opieki. Są sp ra w n i um ysłow o, jeżeli m a ją okazję d o n a u k i i ro z ­ w o ju ”. W a rto ść teg o stw ie rd z e n ia je st o g ro m n a . P o n ie w a ż p re z e n tu ją o n i stan o w isk o , z g o d n ie z k tó ry m se n io rz y m a ją p ra w o ch o ro w ać i o trzy m y w ać n ie z b ę d n ą o p iek ę i leczen ie, ale ró w n o c z e śn ie m ają p ra w o d o z a c h o w a n ia z d ro w ia i p o c z u c ia d o b ro s ta n u . N ie je st to b y n ajm n iej tru iz m , o czym ż a rto ­ bliw ie p rz e k o n u je h isto ria p ew n ej starszej p acjen tk i:

Siedemdziesięciopięcioletnia dama w dobrej jeszcze kondycji cielesnej odwiedziła leka­ rza z powodu nękającego ją reumatyzmu, o którym powtarzała gniewnym i oburzonym tonem, że wcześniej nigdy go nie miała, i niechby pan doktor łaskawie ją teraz od niego uwolnił. Lekarz lubił żartować, zapytał więc: szanowna pani, kiedy zatem chciałaby pani go mieć, jeśli nie teraz? Dama nie zrozumiała żartu: nie chce mieć w żadnym okresie życia, tak jak w ogóle nie chce być stara i nie życzy sobie umierać, bo starość i śmierć to sprawy, które dotyczą innych. Uważamy za normalne, gdy bliźni starzeje się i umiera: siebie samych wyłączamy z biegu życia i śmierci (Amery, 2007, s. 51).

Te l e g e r i a t r i a. In n o w a c j et e c h n o l o g i c z n eaj a k o ś ć ż y c i as e n i o r ó w

TELEMEDYCYNA: JEJ ROZWÓJ I ZASTOSOWANIA

Rozw ój in fo rm a c y jn y c h te c h n o lo g ii (z ang. in fo rm a tio n technology, IT ) d ia ­ m e tra ln ie o d m ie n ił śro d o w isk o życia i p ra c y człow ieka. R ów nie rew o lu cy jn e o d d ziały w an ie m a o n n a m ed y cy n ę. D zięki zasto so w an iu in n o w a cji z zakresu te c h n o lo g ii in fo rm a c y jn e j, w w ielu e-p lacó w k ach p o p ra w ia się ja k o ść św ia d ­ czo n y ch usług. Szybki p rz e p ły w d a n y c h p o z w a la n a z n a c z n ą m o d e rn iz a c ję p ro c e d u r, po p ra w ę ich zakresu, ceny ora z zw iększanie d o stę p n o śc i. A w szy st­ k o z g o d n ie z p rz y ję tą w o p iec e z d ro w o tn e j re g u łą „żelazn eg o tró jk ą ta ”, czyli d ą ż e n ia d o z w ięk szan ia ja k o śc i św iad cz eń z d ro w o tn y c h (1) i ich d o stę p n o śc i (2), p rz y o b n iż a n iu , a p rz y n a jm n ie j n iez w ię k sz a n iu ich k o sz tó w (3) (B urns, D ’A u n n o , K im berly, 2004).

T elem ed y cy n a n a p o c z ą tk u w y k o rzy sty w ała in n o w a c y jn e ro zw ią zan ia IT d o u sp ra w n ie n ia w e w n ę trz n e j a d m in istra c ji. In fo rm a ty z a cja p lacó w ek słu ż ­ b y zd ro w ia m ia ła p o m ó c w o p ty m a liz acji p rz e p ły w u in fo rm a c ji, zw łaszcza w zakresie p ro c e d u r fin a n so w a n ia św iad czeń . W sp ó łc z e śn ie n ajn o w sz e ro z ­ w iąza n ia IT d o ty c zą ro zw o ju i p o p u la ry z a c ji ap lik acji z z a k re su sztu czn y c h in telig e n cji, k tó re w rz ecz y w isty m czasie u c z e stn ic z ą w p ro c e sie k lin iczn ej k o n tro li d o k o n u ją c p o m ia r u w y b ra n y c h p a ra m e tró w i w y n ik i p rze sy łając p o d w sk az an y e -a d re s (G o ld sm ith , 2005).

2 4 2 I Pr z e s t r z e ń z d r o w i a p u b l i c z n e g o

P ro g n o z u je się, że p o stę p , k tó ry d o k o n a się w n a stę p stw ie w p ro w a d z e n ia i ro z p o w sze ch n ien ia zdalnych usług, isto tn ie p o p raw i sytuację p a c je n ta i jego ro d z in y w zakresie szybkości i p o p ra w n o śc i diagnozy, o b n iż e n ia liczby p rz y ­ p a d k ó w d ia g n o sty c z n y c h p o m y łe k , o sz c z ę d n o śc i czasu, szc zeg ó ln ie d zięk i w y e lim in o w a n iu p o w ielający ch się czy n n o śc i z b ie ra n ia d a n y c h o p acjen cie n a etap ie rejestrac ji i ro z lic zan ia u d z iela n y ch św iad czeń . D la p a c je n tó w g e­ riatry cz n y ch m o żliw o ść z ao szczęd zen ia czasu, m a rn o w a n e g o n a w yczekiw a­ n ie p rz y k o lejnych o k ie n k a c h re je stru ją c y ch d o p o szczeg ó ln y ch sp ecjalistó w czy n a k o n k re tn e zabiegi, stan o w i b e z w ą tp ie n ia a tra k c y jn y sc en ariu sz. N a ile je s t o n m o ż liw y d o o siąg n ięc ia i w ja k dalekiej p rzy sz ło ści sta n o w i o tw a rty p ro b lem .

Specjaliści p o d k re ślają , że p o m im o p la n o w a n y c h n ak ład ó w , ró w n ież fi­ n an so w y ch , n a in fo rm a ty za cję se k to ra zd ro w ia sukces tego p rzed sięw zięcia stan o w i w ielką n iew iad o m ą. Jest to na stęp stw o w ysokiego w sp ó łczy n n ik a ry ­ zyka w pisan eg o w n a tu rę św iadczeń zdro w o tn y ch . W y n ik a o n z k o n iec zn o ści sp ro sta n ia w ielu w y z w a n io m , w śró d k tó ry c h w ystępują: zło żo n o ść se k to ra zd ro w ia i z m ie n n o ś ć w a ru n k ó w św iad czen ia u słu g , w y p ły w ająca z jed n ej stro n y z rzeczyw istych zasobów finansow ych (liczba i zakres za k o n tra k to w a ­ nych św iadczeń), a z drugiej z d y n a m ik i sam ego p ro c e su leczenia. Specjaliści pow szechnie d o k o n u ją w czasie rzeczyw istym korekt w przypisanych p ro c e d u ­ rach o in d y w id u aln e p o trz e b y k lien ta p o to, by uzyskać zam ierzo n y p o zy ty w ­ n y w y n ik interw encji. N a tę tru d n o ś ć n a k ła d a się kolejna - kolizja obszarów od p o w ied zialn o ści specjalistów w procesie leczenia pojed y n czeg o pacjenta.

Poza z ło żo n y m k o n te k ste m z a d a ń realizow anych w sek to rze słu żb y z d ro ­ w ia, szczególnie w ta k k o m p le k so w y ch je d n o s tk a c h o rg an izacy jn y ch , ja k im i są szpitale, digita lizacja d a n y c h o p ac je n c ie w iąże się z w ielo m a w y z w a n ia ­ m i n a tu r y te c h n ic z n e j. Z e b ra n ie i u d o s tę p n ia n ie w y n ik ó w b a d a ń p a c je n ta w p ro cesie d ia g n o z y lu b leczen ia w y m ag a o d p o w ie d n ic h z a so b ó w p am ięci, b y m ó c je p rz e c h o w y w a ć w b a z ie d a n y c h . P o n a d to n ie z b ę d n y w y d aje się p rz y ja z n y fo rm a t ap lik acji, k tó re u m o ż liw ia ją celo w ą selekcję i szy b k i d o ­ stęp d o d a n y c h p a c je n ta p rz e z w ąsk o w y sp ecja lizo w an y p e rso n e l m ed y c z n y w d o w o ln y m m ie jsc u w sz p ita lu czy n a w e t w in n ej, n iezależn ej, ale w s p ó ł­ p ra c u ją c e j z d a n y m sz p ita le m je d n o s tc e o p ie k i m e d y czn ej. O z n a c z a to, że n a rz ę d z ie n ie z w y k le z ło ż o n e i te c h n o lo g ic z n ie z a a w a n so w an e w o b słu d z e n ie m o że w y m ag ać szczególnych k o m p e te n c ji IT o d o d b io rc y (czyli o d lek a­ rza, p ielęg n ia rk i, la b o ra n ta , re h a b ilita n ta ), k tó ry sw ój i ta k o g ra n ic z o n y czas p rz e z n a c z a n a sp ecjalizację w e w ła sn y m zaw odzie.

Te l e g e r i a t r i a. In n o w a c j et e c h n o l o g i c z n eaj a k o ś ćż y c i a s e n i o r ó w 2 4 3

E le k tro n ic z n a k a r to te k a p a c je n ta u m o ż liw ia z d a ln e p rz e p isy w a n ie le ­ karstw , p r o c e d u r d ia g n o sty c z n y c h i in te rw e n c ji k lin ic z n y c h . Jej z n a c z en ie w te le m e d y c y n ie je st ro sn ąc e, p o n ie w a ż p o z w a la n a z d a ln ą o p iek ę n a d p a ­ cje n te m . P o n a d to d zięk i p o s tę p o w i te c h n o lo g ii, z b ie rn e g o sp ra w o z d a n ia : co i ja k lek arz z a d e cy d o w ał w p ro c e sie d ia g n o z y i leczenia, staje się o n a a k ­ ty w n y m n a rz ę d z ie m , k tó re n aw ig u je i p o d p o w ia d a lek arzo w i zalecan e p r o ­ cedury. M ożliw e je s t to d zięk i te m u , że b a z a d y sp o n u je o g ro m n y m z a so b em p a m ię c i p rz e c h o w u ją c e j in fo rm a c je u m o ż liw ia ją c e p o ró w n a n ie b ie żący ch d a n y c h o a k tu a ln y c h w sk a ź n ik a c h zd ro w ia k o n k re tn e g o p a c je n ta z ty m , co ju ż w ia d o m o o danej c h o ro b ie, p ro c e sie leczen ia czy p ro c e d u rz e rehab ilitac ji z d a n y c h p o p u la c y jn y c h , czyli z u ś re d n io n y c h tra je k to rii p o s tę p u choroby, leczen ia i rehab ilitacji o ra z z p ro g n o z o w a n y m i w y n ik a m i ta k ic h a n ie in n y ch d z ia ła ń (G o ld sm ith , 2005).

T elem ed y cy n a stw arz a n o w e z asto so w a n ia d la IT, szczeg ó ln ie w zakresie p rzesy łu d an y ch w czasie rzeczy w isty m . T akim k lu czo w y m o b sz a re m im p le ­ m e n ta c ji je st te le o p ie k a , czyli z d a ln a k o n tro la fu n k c ji życiow ych pacjentów , np. p a c je n tó w ry zy k a, o b e jm u ją c a m .in . sy ste m a la rm u ją c y o z a trz y m a n iu p ra c y serca, o z a trz y m a n iu o d d e c h u . R ozw ój te le m o n ito rin g u b io m e try c z ­ n ego, re d u k u ją c d o m in im u m n a k ła d czasu n ie z b ę d n y d o in te rw e n c ji, je st n ie tylko k o rz y stn y dla k o n k re tn e g o p a c je n ta , ale daje szanse n a zw iększenie d o stę p n o śc i u słu g p rz y n ie z w ię k sz a n iu kosztów . P ozw ala n a o b jęcie o p iek ą m e d y c z n ą z d ec y d o w an ie w iększej liczby p a c je n tó w b e z w zg lęd u n a ich lo k a ­ lizację w rzeczy w isty m czasie. T ym sam y m te lem ed y cy n a tw o rzy a lte rn a ty w ­ n e ro zw iąza n ia, k tó re m o g ą zn a c z ąc o po lep szy ć ja k o ść u słu g ad re so w a n y c h p a c je n to m c ie rp ią c y m n a o s try z e sp ó ł w ień co w y i p rz ew lek łą c h o ro b ę n ie ­ d o k r w ie n n ą serca, cu k rzy c ę, a stm ę , p rz e w le k łą o b tu ra c y jn ą c h o ro b ę p łu c, c h o ro b ę A lzh e im era. W ś ró d n ic h liczba p a c je n tó w g e ria try c zn y c h sy ste m a ­ ty czn ie w zrasta.

T e c h n o lo g ia b io m e try c z n a ju ż d z iś p o z w a la n a z d a ln y n a d z ó r w ielu w ażn y ch p a ra m e tró w życiow ych: r y tm u serca, te m p e ra tu ry , c iśn ie n ia krw i, p o z io m u c u k r u i u tle n ie n ia k rw i, o d d e c h u , c h o d u , fizycznego p o ło ż e n ia ciała (p o sta w a sied ząc a, sto jąca, leżąca, u p a d e k ), lo k alizacji (w e w n ątrz, n a z e w n ą trz d o m u ). W p rzy szło śc i ich zak res b ez w ą tp ie n ia zw iększy się, a p r o ­ w ad z o n e p ro je k ty o b e jm u ją detek cję zapachów , zd a ln y o d czy t stre su z głosu, analizę m o w y i w iele in nych. W arto zaznaczyć, że k o rzy stan ie z n ic h je st m ało k ło p o tliw e , g d y ż z a a w a n so w a n ie te c h n o lo g ii i jej m in ia tu ry z a c ja p o z w a la um ie sz cza ć cz u jn ik i w odzieży, b ra n so le tk a c h , w s m a rtfo n a c h . In te re su ją c ą

2 4 4 Pr z e s t r z e ń z d r o w i a p u b l i c z n e g o

a ltern aty w ą je st w y p o saż en ie p o m ie sz c z e n ia czy całego d o m u w o d p o w ie d n i sy stem te le m o n ito rin g u (tzw. „ in te lig e n ty d o m ” z ang. S m a r t H ouse), k tó ry asystuje w c o d z ie n n y m życiu o so b ie chorej, sen io ro w i, o d n o to w u ją c jej a k ­ ty w n o ść , a n a w e t p o sz c z e g ó ln e c z y n n o śc i (jak np. o tw ie ra n ie lo d ó w k i czy ap teczk i). K olejne u d o g o d n ie n ia sta n o w ią z a aw an so w an e u rz ą d z e n ia , k tó re w szczep ian e b e z p o ś re d n io w o rg a n iz m (d efibrylator, p o m p a in su lin o w a ) re ­ agują n a ty c h m ia st w sytuacji zagrażającej z d ro w iu i życiu p a cjen ta . W sz y st­ kie o n e m o g ą p rzesy łać in fo rm a c je d o zin te g ro w a n y c h b a z k o m p u te ro w y c h , k tó re ro z sy łają celo w a n e k o m u n ik a ty d o w sk a z a n y c h o d b io rc ó w : c z ło n k a ro d zin y , le k a rz a p ierw sz eg o k o n ta k tu , p ielę g n ia rk i śro d o w isk o w ej, szpitala, k a re tk i re a n im a c y jn ej. T ym sam y m efek ty w n o ść o p iek i n a d se n io re m is to t­ n ie w zro śn ie.

TELEOPIEKA A JAKOŚĆ ŻYCIA SENIORÓW

Ktoś spadł ze schodów. Ale to było w jasny dzień - nie wiadomo dlaczego. Czy jaki inwalida, czy co. Może potknął się i spadł ze schodów. Także leży, bo nie ma żadnej pomocy i nie może się podnieść. Jeżeli się tam nikt nie zjawi to będzie mu ciężko się podnieść, bo jest inwalidą. On potrzebuje pomocy, a na razie tu nic nie widać nikogo. Źle się czuje, bo sam sobie nie może poradzić, a nikogo nie widać, aby mu pomógł. Ale uważam, że ktoś się zjawi i mu pomoże. I zaprowadzi go do pokoju... Nie wiadomo czy się nie potłukł, pokaleczył, więc ta osoba może by zawezwać musiała lekarza. Jeżeli sama osoba niepełnosprawna mieszka to nie jest szczęśliwa. Bo wymaga całodobowej opieki. A jak jest z kimś to naturalnie, że może być szczęśliwa (kobieta, lat 80, wykształcenie podstawowe; za: Błachnio, 2012, s. 53).

P rzy to c zo n a w y p o w ied ź starszej k o b iety b u d u je n arra c ję ty p o w ą d la p olskich seniorów . W y raża ich p o w sz e c h n e obaw y, k tó re b u rz ą k o m fo rt s ta rz e n ia się, a o d zw iercied lają ich lęk p rz e d byciem p o z o sta w io n y m b ez p o m o c y z w łasną n ie p e łn o sp ra w n o śc ią , b e z ra d n o ś c ią i fizyczną n ie w y d o ln o śc ią (C u d ak , 2007; por. B łach n io , 2012). A n a lo g ic z n e w y n ik i u z y sk a n o w p ro je k c ie P olS enior, w k tó ry m p rz e b a d a n o 5100 re sp o n d e n tó w w w ieku 65+ (M ossakow ska, W ię ­ cek, Błędow ski, 2012). S p o śró d n ic h , aż 66,9% se n io ró w zad eklarow ało, że b o i się c h o ro b y i c ie rp ie n ia , 63,2% - n ie p e łn o sp ra w n o śc i i zależn o ści o d in n y ch . O ile n ie je s t łatw o zaak c ep to w a ć w ła sn ą zale żn o ść o d d ru g ie g o człow ieka, z ro z u m ia łą je st p o trz e b a b e z p ie c z e ń stw a , że k o n ie c z n a d o g o d n e g o życia p o m o c b ę d z ie z a p e w n io n a . Szczególnie, że specyfika o p iek i zd ro w o tn e j, ale

Te l e g e r i a t r i a. In n o w a c j et e c h n o l o g i c z n e aj a k o ś ćż y c i as e n i o r ó w 2 4 5

n ie tylko, w y raża się w jej d łu g o trw a ło śc i. S en io rzy - z g o d n ie z p o stu la te m Św iatow ej O rg a n iz a c ji Z d ro w ia (z ang. W o rld H e a lth O rg a n iz a tio n , W H O ) - w in n i ak ty w n ie zabiegać o ja k na jd łu ższe zach o w an ie fu n k cjo n aln e j sp raw ­ n o ści. K luczem d o su k cesu je st ich w czesn y i p o w sz e c h n y d o stę p d o w y so ­ kiej ja k o śc i u s łu g m e d y c z n y c h i re h a b ilita c y jn y c h . P ro fila k ty k a i e d u k a c ja p ro z d ro w o tn a m o g ą is to tn ie „ d o d a ć życia d o lat”. P o n ie w a ż za k re s i k o sz t n ie z b ę d n y c h św iad c zeń zw iązan y ch z o p ie k ą n a d s e n io ra m i i k o n ie c z n o śc ią z a sp o k a ja n ia ich p o trz e b w o b szarze lecze n ia, re h a b ilita c ji i p ro te ty k i z d e ­ cy d o w an ie przew y ższa w y d o ln o ść fin an so w ą w ielu państw , szczególnie s ta ­ rzejącej się E uropy, w ty m ró w n ie ż Polski, m o żliw o ści zw iązan e z ro zw o jem telem edycyny, stają się in te re su ją c ą altern aty w ą .

In n o w acje te c h n o lo g ic z n e d e d y k o w a n e se n io ro m , n ie tylko u m o żliw iają o p isa n e w yżej z d a ln e d ia g n o z o w a n ie i leczen ie p a c je n ta , m o b iln e a d m in i­ stro w a n ie je g o d a n y c h , ale ró w n ie ż ro zw ijają n o w e w y m ia ry te le e d u k a c ji z d ro w o tn e j i w y p e łn ia ją d e fic y t w z a k re sie p o ż ą d a n e j o p ie k i (W h itte n , 2007; Ryser, H a lse th , 2011). T ele o p iek a s ta n o w i n o w e ro z w ią z a n ie, k tó re zw iększa d o stę p d o „troszczącej się o so b y ”, p rz y n o si znaczące o szczęd n o ści p ry w a tn y m p ła tn ik o m i p a ń stw u , a tak że u m o ż liw ia w łą czen ie i aktyw izację lu d zi n ie p e łn o sp ra w n y c h i n ie m o b iln y c h d o p ra c y w sp o łeczeń stw ie (A m i- c h a i-H a m b u rg er, 2008). W efekcie p ro g n o z u je się s p a d e k często tliw o ści k o ­ n ie czn y c h przy ję ć p a c je n tó w g e ria try c zn y c h d o sp ecjalisty czn y ch placów ek, a ta k że sk ra c a n ie czasu ich n ie z b ę d n e j h o sp ita liz a c ji (W h itte n , 2007).

T eleopieka je s t in te re su ją c ą stra te g ią p o d n ie s ie n ia w y d o ln o śc i s e k to ra o p iek i g e ria try c zn e j p o m im o e w id e n tn ie n iew y starczającej liczby w y szk o lo ­ nego p e rso n e lu p rzy g o to w an eg o d o p ra c y ze sta ry m człow iekiem . W odległej p rzy szło ści być m o ż e n ie re n to w n e p lacó w k i o p iek i zd ro w o tn e j i sp o łeczn ej z o sta n ą z u p e łn ie w y p a rte p rz e z u słu g i z z a k re su teleo p iek i, zw łaszcza że te n rodzaj św iad czeń w p isu je się w d z ia ła n ia p ro m u ją c e „sta rz e n ie się w e w ła ­ snym d o m u ” (z ang. aging in place) (por. K enner, 2008; T urkle, 2008; M illigan, 2009).

T ec h n o lo g ia in fo rm a c y jn a , w y k o rz y stu ją c a z a sto so w a n y w d o m a c h se ­ n io ró w sy stem c z u jn ik ó w i z aa w an so w an ą ro b o ty k ę, tw o rz y n ie z a w o d n e g o te le o p ie k u n a . Z a k re s o fero w an e j te le p o m o c y je s t ta k szero k i, że p o z w a la n a sk u te c z n e u s p ra w n ie n ie w ielu d z ia ła ń sta re g o człow ieka, a ty m sa m y m c z y n i go d łu żej s a m o d z ie ln y m i n ie z a le ż n ie fu n k c jo n u ją c y m w e w ła sn y m d o m u . D la p rz y k ła d u , d o s tę p n e są e le k tro n ic z n e d o z o w n ik i tab lete k , k tó re n ie ty lk o sy g n alizu ją w łaściw ą p o rę p rzy jęcia leku, ale ró w n ie ż zabezpieczają

w łaściw ą je d n o ra z o w ą d a w k ę leku, k tó rą s e n io r p o w in ie n w ziąć. C z u jn ik i b io m e try c z n e zain sta lo w an e w o to c z e n iu s e n io ra w rzeczy w isty m czasie d o ­ k o n u ją p o m ia r u e le m e n ta rn y c h fu n k cji życiow ych. R ezu lta ty p rz e sy ła n e są d zięki in te rn e to w i d o za p ro g ra m o w a n y c h ad re sa tó w (lek arza prow adzącego, dzieci, o p ie k u n ó w sp o łecz n y ch ), a n ie p o k o ją c e w a rto śc i u ru c h a m ia ją system ala rm o w y n iez w ło czn ie akty w izu jący o d p o w ie d n ie d zia ła n ia p o m o co w e. Te­ leo p iek a p o siłk u je się szereg iem in n y c h te le u rz ą d ze ń , np. d e te k to ra m i ru c h u , k tó re n ie ty lk o m o n ito ru ją a k ty w n o ść se n io ra , ale są w sta n ie w ysyłać in fo r­ m acje o u p a d k a c h . P o stęp tec h n o lo g ic z n y u m o ż liw ia tak że z d a ln ą k o n tro lę częstotliw ości u ż y w a n ia sp rzę tó w d o m o w y ch , np. lo d ó w k i, aby sk o n tro lo w ać re g u la rn o ś ć je d z e n ia . E k o n o m ic z n ie u p rz y w ile jo w a n i m o g ą n a b y ć n aw et „ a rte fak ty relacji” (z ang. relational artifacts), czyli ro b o ty -z w ie rz ęta z a s p o ­ kajające p o trz e b ę k o n ta k tu i e m o c jo n a ln e j bliskości. W szy stk ie w y m ie n io n e te c h n ic z n e p a te n ty m ają o p ty m alizo w ać, w sp ierać i w y d łu żać czas, w k tó ry m o so b y starsze są w sta n ie sp ra w n ie i n iez a le ż n ie fu n k c jo n o w a ć w e w łasn y ch m ie sz k a n ia c h i d o m a c h .

TELEGERIATRIA SZANSĄ CZY ZAGROŻENIEM DLA SENIORA?

T e leg eriatria m o ż e sta ć się a tra k c y jn ą a lte rn a ty w ą d la p a ń s tw a w jeg o u s i­ ło w a n ia c h p rz y n a jm n ie j częścio w e g o z a s p o k o je n ia p r a g n ie ń i p o trz e b o b y w ate li 60+ . T ele o p iek a m o ż e ro z w ią z a ć w iele z a k tu a ln y c h b o lą c z e k p a c je n tó w g eria try c zn y c h , ta k ic h ja k np. n ie w y g o d n a lo k alizacja p lacó w ek op iek i, o g ra n ic z o n y d o s tę p d o sp e c ja listy czn ej p o m o c y m e d y c z n e j, d łu g i o k re s o c z e k iw a n ia n a w izytę, tr u d n o ś c i w d o ta rc iu d o lek arza, k ró tk i czas w izyty u lekarza, b a rie ry w k o m u n ik a c ji z lek arze m o ra z w y ra ź n y b ra k z a a n ­ gażo w an ia, a często ró w n ie ż b ra k k u ltu r y ze s tro n y p e rs o n e lu m e d y czn eg o (R o se n th a l, W illiam s, N a u g h to n , 2009; B łach n io , 2012; B łach n io , B uliński, 201 За). Jest ta k , gdyż z ak res u s łu g d o s tę p n y c h z d a ln ie sy ste m a ty c z n ie r o ­ śnie, a zasięg te le o d b io rc ó w je st p o te n c ja ln ie n ieo g ran iczo n y . P o n a d to , k o szt u słu g te le g eria try czn y c h , w ra z z u p o w sz e c h n ia n ie m się in te rn e tu , telefo n ó w k o m ó rk o w y c h i in n y ch m o b iln y c h p la tfo rm , m a szan sę m aleć. Te a rg u m e n ty p rz e m a w ia ją za te le o p ie k ą w starości.

Poza e k o n o m ic z n ą i te c h n ic z n ą, w a rto p rz y jrzeć się ró w n ie ż su b ie k ty w ­ nej o ptyce n a teleg eriatrię sam ych seniorów . Z asad n iczo , o so b y 60+ d e k laru ją d u ż e za in te re so w an ie i o tw a rto ść n a in te rn e t i u rz ą d z e n ia m o b iln e . Je d n a k

Te l e g e r i a t r i a. In n o w a c j et e c h n o l o g i c z n e aj a k o ś ć ż y c i as e n i o r ó w 2 4 7

n a d a l nie d y sp o n u ją w ystarczającą w ied zą i u m ie ję tn o śc ia m i, by w ykorzystać in te rn e t, k o m p u te r i telefo n k o m ó rk o w y d o sk u tecz n eg o ro z w ią z a n ia w ielu p ro b le m ó w w ich c o d z ie n n y m fu n k c jo n o w a n iu (K aleta, 2014). T ym sam y m w ciąż są g ru p ą w y k lu c z o n ą cyfrow o. W Polsce, w p o p u la c ji o só b starszy ch „ [ ...] z In te r n e tu k o rz y sta o k o ło 20% o só b w w ie k u o d 55 d o 64 la t o ra z n ie sp e łn a 10% o só b w w ie k u pow yżej 64 lat; e m e ry c i sta n o w ią n iec ałe 10% u ż y tk o w n ik ó w sieci i aż 44% g ru p y o só b n ie k o rz y sta ją cy c h z niej. Z n a c z n y je st tak ż e o d se te k starszy c h osób, k tó re n ig d y n ie m ia ły k o n ta k tu z in te rn e - tem : je st to aż 87% o só b w w iek u o d 65 d o 74 lat, 65% o só b w w iek u o d 55 d o 64 lat” (Szm igielska, Bąk, H o łd a, 2012).

M ożliw e, że k o le jn e sta rzejące się g en e ra c je p rz e w a ż ą szale n a k o rzy ść teleopieki i teleg eriatrii. P o stęp i rozw ój tech n o lo g ii, k tó ry słu ży d o b ru czło ­ w iek a i ułatw ia n iesien ie m u p om ocy, sta n o w i bez w ą tp ie n ia w a rto ść d o d a n ą . P ozostaje je d n o p y tan ie, czy rzeczyw iście o b iek ty w n e p a ra m e try opieki: jej ciągłość, n iez a w o d n o ść , n a ty c h m iasto w o ść p o p ra w ią p o c z u c ie jak o śc i życia u seniorów ? P am iętajm y, że teleo p iek a to ro b o ty za cja, czyli d e h u m a n iz a c ja św iad czeń ad reso w an y ch d la seniorów . C i n a to m ia st są tą g ru p ą sp o łeczn ą, k tó ra ju ż dziś cierp i n a deficyt k o n ta k tó w sp o łecznych. N a ile w ięc d ro b ia ­ zgow e p o m ia ry p a ra m e tró w życiow ych w czasie rze czy w isty m i z d a ln y ich m o n ito rin g b ę d ą saty sfak cjo n u jący m se n io ró w z a stę p n ik ie m b liskości d r u ­ giej, zatroskanej osoby, jej g estu czy to n u g ło su p o d trz y m u ją c y c h w zm ag an iu się z c ie rp ie n ie m i tru d e m zd ro w ien ia? P rzecież ju ż w 1927 r. F.W. P eab o d y po d k reślał, że „leczenie c h o ro b y m o że być całkow icie b ezosobow e, zaś opieka n a d p a c je n te m m u si być całkow icie osobista” (R osenthal, W illiam s, N au g h to n , 2009, s. 3). R o d zi się u z a sa d n io n y n iep o k ó j, czy teleg eriatria n ie sta n ie się n a ­ rz ę d z ie m d o jeszcze skuteczniejszych d z ia ła ń służących d a lsz e m u sp y ch an iu se n io ró w n a m a rg in e s u w agi (por. K uchcińska, 2009) i gettyzację ich życia.

BIBLIOGRAFIA

Amery, J. (2007). O starzeniu się. Bunt i rezygnacja. Warszawa: Czytelnik.

Amichai-Hamburger, Y. (2008). Potential and prom ise of online volunteering. Com­

puters in H um an Behavior, 24,544-562.

Bień, В. (2012). Opieka geriatryczna w perspektywie starzenia się ludności w Polsce. W: J. Hrynkiewicz (red.). O sytuacji ludzi starszych (s. 151-158). Warszawa: Rzą­ dowa Rada Ludnościowa.

2 4 8 Pr z e s t r z e ń z d r o w i ap u b l i c z n e g o

Błachnio, A. (2011). Im pact o f older adults’ social status and their life satis­ faction on health care resources. Acta Neuropsychologica, 9(4), 335-349. Błachnio, A. (2012). Starość non profit. Wolontariat na Uniwersytetach Trze­

ciego Wieku w Polsce i na świecie. Bydgoszcz: Wyd. Uniwersytetu Kazi­

m ierza Wielkiego.

Błachnio, A., Buliński, L. (2013a). Prejudices and elderly patients’ personality - the problem of quality of care and quality of life in geriatric medicine.

Medical Science Monitor, 19,674-680.

Błachnio, A., Buliński, L. (2013b). Securing health: social rehabilitation and wellbeing in late adulthood. Acta Neuropsychologica, 11(3), 239-248. Burns L.R., D’A unno T., Kimberly J.R. (2004). Globalization and its many

faces: the case o f the health sector. W: H. G atignon, J.R. Kimberly, R.E. G unther (red.). The INSEAD-W harton alliance on globalizing. Strat­

egies fo r building successful global businesses (s. 395-421). Cambridge:

Cambridge University Press.

Cudak, H. (2007). Funkcjonowanie ludzi starych we współczesnych czasach. W: В. Bugajska (red.). Życie w starości (s. 41-48). Szczecin: ZAPOL. Doroszkiewicz, H. (2005). Podstawowa opieka geriatryczna w Polsce. Annales

Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin-Polonia, LX, 81,372-377.

G oldsm ith, J.C. (2005). The healthcare inform ation technology sector. W: Lawton Robert Burns (red.). The Business o f Healthcare Innovation (s. 322-347), Cambridge: Cambridge University Press.

Johansson, Â., Guillemette, Y., M urtin, F., Turner, D., Nicoletti, G., Maison- neuve, Ch. de la, Bagnoli, P., Bousquet, G., Spinelli, F. (2012). Long-term grow th scenarios. Economic D epartm ent Working Papers, 2012/ЕСО/ WKP77.

Kaleta, A. (2014). E-learning jako dyfuzja innowacji na obszarach wiejskich Unii Europejskiej. Kultura i Edukacja, 2(102), 134-145.

Kenner, A.M. (2008). Securing the elderly body: dementia, surveillance, and the politics of aging in place. Surveillance & Society, 5(3), 252-269. Kielar, M., Fil, K. (2014). Jak oceniać technologie telemedyczne w placówce?

Ogólnopolski Przegląd Medyczny, 6,2 3 -2 7 .

Kocemba, J. (2006). Chorowanie w okresie starości. W: T. Grodzicki, J. Ko- cemba, A. Skalska (red.). Geriatria z elementami gerontologii ogólnej (s. 62-67). Gdańsk: Via Medica.

Kowalska, J., Cieślińska-Świder, J. (2010). Efekty postępow ania terapeutycz­ nego u kobiet po 60 roku życia z zaburzeniam i metabolicznymi. Endo­

krynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii, 6(2), 72-77.

Krzyżowski, Ł., Mucha, J. (2012). Opieka społeczna w m igranckich sieciach rodzinnych. Polscy m igranci w Islandii i ich starzy rodzice w Polsce.

Te l e g e r i a t r i a. In n o w a c j et e c h n o l o g i c z n eaj a k o ś ć ż y c i as e n i o r ó w 2 4 9

Kuchcińska, M. (2009). Edukacja przeciw marginalizacji seniorów. Chowanna, 2(3), 173-186.

Kurpesa, M., Krzemińska-Pakuła, M. (2008). Choroby układu krążenia - odrębności wieku podeszłego. Polski Przegląd Kardiologiczny, 10(4), 326-331.

Milligan, Ch. (2009). There is no place like home: place and care in an ageing society. Farnham: Ashgate.

Mossakowska, M., Więcek, A., Błędowski, P. (red.) (2012). PolSenior. Aspekty me­

dyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce.

Poznań: Termedia Wyd. Medyczne oraz MIBMiK.

Okólski, M. (2014). Demograficzna starość przeznaczeniem nowoczesnego społe­ czeństwa. Zoon Politiken, 5 ,5 9 -7 2 .

Palczewska, A. (2010). System opieki długoterm inow ej a zapotrzebowanie na ten rodzaj świadczeń. Problemy Pielęgniarstwa, 18(2), 198-206.

Pąchalska, M. (2008). Rehabilitacja neuropsychologiczna. Lublin: Wyd. UMCS. Pąchalska, M., Kaczmarek, B.L.J., Kropotov, J.D. (2014). Neuropsychologia kliniczna:

od teorii do praktyki. Warszawa: Wyd. Naukowe PW N.

Reichert M., Phillips J. (2008). The changing generational contract within and outside

the family: Britain and Germany compared. W: A. Walker, G. Naegele (red.). Social Policy in Ageing Societies (s. 142-164). Basingstoke: Palgrave Macmillan.

Rosenthal, T.C., Williams, M.E., Naughton, B.J. (2009). Geriatria. Lublin: Wyd. Czelej. Ryser, L.M., Halseth, G.R. (2011). C om m unication mechanism s for delivering in ­ form ation to seniors in a changing small tow n context. Journal o f Rural and

Com m unity Development, 6(1), 49-69.

Salkeld, G„ Cameron, I.D., Cumming, R.G., Easter, S., Seymour, J., Kurrle, S.E., Quine, S. (2000). Quality o f life related to fear of falling and hip fracture in older wo­ men: a tim e trade off study. British Medical Journal, 320,341-345.

Stuart-Ham ilton, I. (2006). Psychologia starzenia się. Wprowadzenie. Poznań: Zysk i S-ka.

Szmigielska, B„ Bąk, A., Hołda, M. (2012). Seniorzy jako użytkownicy Internetu.

Nauka, 2,141-155.

Turkle, S. (2008). Always-on / always-on-you: the tethered self. W: J.E. Katz (red.).

Handbook o f mobile communication studies (s. 121-137). London: M IT Press.

W hitten, P. (2007). Using telecommunication technologies to deliver home-based care

to seniors. W: D.C. Park, L.L. Liu (red.). Medical adherence and aging. Social and cognitive perspectives (s. 269-290). Washington: Am erican Psychological Asso­

ciation.

Zboina, B., Kulik, T.B., Wiecheć, M., Koc-Kozłowiec, В. (2002). Rola pielęgniarki w poprawie jakości życia osób starszych w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuń­ czym. W: T.B. Kulik (red.). Ostrowieckie Spotkania Naukowe „Rehabilitacja 2002” (s. 131-139). Ostrowiec Świętokrzyski.

and health - Quality of life o f senior citizens. Annals o f Agricultural and

Environmental Medicine, 22(1), 147-151.

Zych, A.A. (2010). Leksykon gerontologii. Kraków: Wyd. Impuls.

Zych, A.A. (2011). Fantomy zachodzącego słońca, czyli o zjawiskach, syn­ drom ach zespołach drugiej połowy życia. W: S. Rogala (red.). Pamiętaj

0 swojej starości (s. 11-22). Opole: Wyd. Wyższej Szkoły Zarządzania

1 Adm inistracji w Opolu, Wyd. Instytut Śląski.

Dokum enty źródłowe

CSDH (2008). Closing the gap in a generation: health equity through action on

the social determinants o f health. Final Report o f the Commission on Social Determinants o f Health. Geneva: World Health Organization.

Dokum enty internetowe

U nited Nations, D epartm ent of Econom ic and Social Affairs, Population Division (2013). World Population Ageing 2013 [online]. D ostępny w In ­ ternecie: http://w w w .un.org/en/developm ent/desa/population/publica- tions/pdf/ageing/W orldPopulationAgeing2013.pdf. Dostęp: 25.03.2015.

2 5 0 I Pr z e s t r z e ńz d r o w i a p u b l i c z n e g o

Te l e-g e r i a t r i c s. Te c h n o l o g i c a l i n n o v a t i o n a n d s e n i o r s’ Q U A L IT Y O F L IF E

Abstract: The phenom enon o f aging population is worldwide. So far

responsibility for elderly care services is shared between the family and the state. Nevertheless the care providers, GPs, therapists and other pro­ fessionals are reluctant to respond to geriatric patients needs, and their services’ quality has still been unsatisfactory. W ith age, health declines, and the need for assistance, support and help grows urgent. Telemedicine helps to meet this need and also to reduce health care costs. Im plem ent­ ing an integrated hom e care m onitoring of geriatric patients with chron­ ic diseases and with mobility problems with the use of tele-computing tools can increase not only the access but also the quality of wide range of health care services. The author discusses all economical, technical, practical, social, ethical and subjective premises of the implementation of Internet technologies and telephony in tele-geriatrics.