R O C Z N IK I N A U K P R A W N Y C H T om X III, zeszy t 2 - 2003
K S. S T A N IS Ł A W P A Ź D Z IO R
WPŁYW PADACZKI
NA POWAŻNY BRAK ROZEZNANIA OCENIAJĄCEGO
W o statn ich latach kan o n iści po djęli p ró b ę tra n sp o z y c ji o siąg n ięć m ed y cz nych na teren praw a kanoniczneg o, szc zeg ó ln ie p ra w a p ro c eso w eg o w sp ra w ach o niew ażn o ść m ałżeństw a. Z tego p ow o d u d zisiaj n ie do rzad k o ści n a le żą procesy p ro w ad zo n e w trybunałach k o ścieln y c h , k ied y p rz y c z y n ą o rz e c z e nia n iew ażno ści m ałżeństw a je st padaczka. W w ielu teg o ro d z aju p rzy p ad k ach spraw a ro z p atry w a n a je s t z tytułu p ow ażn eg o b rak u ro z e z n a n ia o ce n ia jące g o co do istotnych praw i obow iązków m ałżeń sk ich w z ajem n ie p rz ek azy w an y ch i przy jm o w an y ch (kan. 1095 n. 2).
I. DEFINICJA PADACZKI
Pod p ojęciem p a d a czka k ryje się w iele d efin ic ji o o d m ien n y m brzm ien iu , ale o pew nych cechach w spólnych. Jed n ą z nich je s t w y stęp o w a n ie napadów padaczkow y ch. Z au w aża się, iż zam ienne sto so w an ie p o ję c ia p a d a c zk a i n a p a d p a d a c zk o w y je s t błędem . N auki m ed y czn e b ard zo ja s n o ro z g ra n ic z a ją te pojęcia, gdyż p ad aczk a to choroba, nato m iast n apad p ad a czk o w y to objaw .
Ks. d r hab. S t a n i s ł a w P a ź d z i o r , prof. K U L - kierow nik K atedry Praw a K anonicz nego na W ydziale Z am iejscow ym N auk Praw nych i E konom icznych K UL w T om aszow ie L u belskim , k u rato r K atedry K ościelnego Praw a M ałżeńskiego i R o d zin n eg o na W ydziale Praw a, Praw a K anonicznego i A dm inistracji K U L; adres do k o respondencji: Al. R acław ick ie 14, 20-950 Lublin.
P o d k reśla się, że napad padaczkow y, będąc zasad n iczy m objaw em padaczki, nie je s t je j je d y n y m objaw em , gdyż m ając do cz y n ien ia z napadem padacz kow ym , nie zaw sze m am y do czy n ien ia z p a d a c z k ą 1.
P ad ac zk a zaw sze by ła zagadnieniem nie tylko n eurologicznym , ale i psy ch iatry czn y m , dlatego gdy m ów i się o zaburzeniach p sy chiczn ych w padaczce, n ależy u w zg lęd n ić zabu rzen ia funk cjonow ania m ózgu, których klinicznym w y razem m og ą być zarów no napady padaczkow e, ja k i zab urzen ia psychiczne2. H isto ria p o g ląd ó w na p adaczkę je s t o dbiciem rozw o ju um ysłow ego lud z k ości, p o zio m em w iedzy, kultury i stosun ków sp o łeczny ch. P adaczka jest c h o ro b ą tak starą i zn an ą ja k k u ltu ra i zapisy m ed y cz n e3. P ierw szy źródłow y zapis n a tem at pad aczk i znajd u je się w ko d ek sie k ró la b ab ilo ń sk ieg o Ham- m u rab ieg o , p isan y m ok. 1900 r. p rzed Chr. W zm iank a ta d o ty czy ła zastrzeże n ia n iew a żn o ści k u p n a n iew olnika, który cierp iał na p ow y ższą chorobę4. H ip o k ra te s u w a żał p ad aczk ę za cierp ien ie p o ch o d z en ia m ózgow ego. W iara w n ad p rz y ro d z o n e źró d ło p rz etrw a ła do czasó w O d rod zen ia, stąd nazwy: m o rb u s s a c e r , m o rb u s deificu s, m orbu s cadu cus, m orb us d em ion ia cus, m orbus d ivin u s '. Z uw agi na d ram atyczny p rzebieg jed n ej z najw cześn iej poznanych p o staci u o g ó ln io n e g o napadu to n iczn o -k lo n iczn eg o p a d a czk a w cześniej w zbu d ziła za in te re so w a n ie niż przew lek łe choroby układu n erw o w eg o 6. P adaczka b y ła i je s t d zisiaj ch o ro b ą w y stęp u jącą we w szy stk ich krajach. Jej tajem nicza n atu ra - szc zeg ó ln ie objaw y i tajem n icze napady - w y w oływ ały w w yobraźni ludzk iej tak d ziw n e skojarzenia, że u czy niono z niej ch oro bę św iętą, p rzy p isu jąc je j p o w stan ie bezp o śred n iem u działan iu bóstw , a tak że w spółdziałaniu z ły ch d u c h ó w '. O bjaw y p adaczki ro d ziły u lud zi ró żn y odbiór, począw szy do u z n a n ia tak ich osób za św ięte i o taczan ie ich k ultem , a skończyw szy na p iętn o w an iu , w ięzieniu i pozb aw ien iu ży cia ja k o „o p ętan ych przez szatana”8. W o statn ich latach ugru n to w ało się p ojęcie p adaczki ja k o zespołu objaw ów
1 J. C z o c h a ń s k a , P adaczka, w: N eurologia dziecięca, red. J. Czochańska, W arszaw a 1985, s. 358.
A. D w o ż e n k o, Padaczka, W arszaw a 1971, s. 240. 3 J. M a j k o w s k i , Padaczka, W arszaw a 1991, s. 17. 4 T. B i 1 i k i e w i c z, P sychiatria, W arszaw a 1979, s. 552.
3 S. P u ż y ń s k i, P adaczka, w: Leksykon p sych ia trii, red. S. Pużyński, W arszaw a 1993, s. 329.
6 B i 1 i k i e w i c z, dz. cyt., s. 552.
' E. S t o c k i, E pilepsje - padaczka. M iano chorobow e w ciągu wieków (karta z d ziejó w m ia n o w n ictw a leka rskie g o ), „W iadom ości L ek arsk ie” 25(1972), s. 832.
8 M. D ą b r o w s k a, Z aburzenia osobow ości u chorych z p adaczką skroniow ą p rz e d i p o je d n o s tro n n e j lobzktom ii skroniow ej, W arszaw a 1987, s. 7.
som atycznych, w egetatyw nych oraz p sy ch iczn y ch , któ ry m oże w ystępo w ać na podłożu ró żn y ch zm ian m o rfologicznych i m etab o liczn y c h w m ó zg u 9.
P adaczka, epilepsja, choro b a św. W alen teg o je s t to ze sp ó ł cho ro bo w y , którego isto tą są napady p adaczkow e z to w arzy szą cy m i im zm ian am i c z y n ności b io elek try czn y ch m ó zg u 10. P adaczkę o k re śla się zw y k le ja k o p rz e w lekłe za b u rzen ie m ózgow e o różnej etio lo g ii, ch a ra k te ry z u ją c e się n aw ra cającym i n a p a d a m i11, w yw ołanym i n ad m iernym w y ład o w an iem kom órek nerw ow ych m ózgu z różnym i k linicznym i i la b o ra to ry jn y m i o b ja w a m i1'1. N adm ierne pobud zen ie m ózgu m oże w y stąp ić w o g ro m n y m polu kory lub w całym m ózgu. W pierw szym p rzypadku m ów i się o n ap ad zie częścio w ym , w drugim o n apadzie u o g ó ln io n y m 1’. N apad p ad aczk o w y o k re śla się jak o nagłe, naw racające, przejściow e zab u rze n ia czyn no ści o śro d k o w e g o układu nerw ow ego w yn ikające z nadm iernej p opulacji ko m ó rek n erw ow ych . N a d m ierną czynność nerw ów nazyw a się w y ład o w an iem p a d a c z k o w y m 14.
N apady p adaczk ow e p rzeb ieg ają najczęściej, ale nie w y łąc zn ie z utratą p rzytom no ści, a pod łoże ich stanow ią nadm ierne, g w a łto w n e , p ato lo g iczn e w yładow ania grup kom órek nerw ow ych. P o za n ap ad am i w y stęp u ją często sta ny zam ro czenia, a w stanie p sychiczny m stw ierd z a się cechy o tęp ien ia i c h a ra k te ro p a tii1 \
N atom iast stanem padaczkow ym o k reśla się stan b ard zo d łu g ich lub często po w tarzających się napadów padaczkow ych, m iędzy k tó ry m i chory nie o d z y s kuje p rzy tom ności. M oże to być naw et n ieb ez p iecz n e d la ż y c ia 1”. O ile napad p ad aczkow y je s t norm aln ą o d p o w ied zią k o m ó rek n erw o w y ch n a n iep ra
9 A. B i I i k i e w i c z, P adaczki, w: P odstaw y psychiatrii. P odręcznik dla studentów , red. M. Jarosz, W arszaw a 1988, s. 125; E. K o b y l i ń s k a , D zieci chore z padaczką, w: D ziecko niepełnospraw ne w rodzinie, red. I. O buchow ska, W arszaw a 1999, s. 541.
10 M ała encyklopedia m edycyny, t. III, W arszaw a 1990, s. 872.
11 A. B i 1 i k i e w i c z, S. S m o c z y ń s k i , P adaczka, w: P sychiatria, red. A. B ilikiew icz, W. Strzyżew ski, t. I, W arszaw a 1992, s. 256.
12 W ielki słow nik m edyczny, W arszaw a 1987, s. 962.
13 J. M a j k o w s k i , L. B u ł a c h o w a , P adaczka. P orady dla chorych. W arszaw a 1991, s. 7.
11 J. M a j k o w s k i, P atom echanizm napadów pad a czko w ych i etiopatogeneza p adaczki, w: P adaczka i inne stany napadow e u dzieci, red. R. M ichałow icz, W arszaw a
1992, s. 11.
l ' A. P r u s i ń s k i, P odstaw y neurologii klin iczn ej, W arszaw a 1980, s. 219. 16 F. F o r d. C horoby układu nerw ow ego niem ow ląt, d zieci i m łodzieży, W arszaw a 1963, s. 1213.
w id ło w y b o d ziec , o tyle sam a p ad a czk a m oże być w y n ik iem niepraw idłow ej o d p o w ied z i k o m ó rek nerw ow ych na n orm alny bodziec®7.
S p o ty k a się p rz y p ad k i padaczki rozpo czy n ającej się w e w czesnym okresie ży cia, p o łącz o n ej z objaw am i w rodzonego u p o śled ze n ia ro z w o ju układu ner w o w eg o ; ro z p o czy n a ją cej się w różnych o k resach życia, połączonej z o b ja w am i n ab y teg o u szk o d z en ia m ózgu, oraz przy p ad k i p ad aczk i rozpoczynającej się w k aż d y m w ieku, której to w arzyszy n orm aln y rozw ój um ysłow y i w któ rej nie m o żn a zn aleźć k lin iczn eg o dow o du o rg anicznej choroby m ózgu (grupa tzw . p ad a cze k sa m o istn y c h )18, Z e w zględ u na ró ż n o ro d n o ść czynników , j a kie m o g ą w y w o ły w ać padaczkę, ro z ró żn ia się n astęp u ją ce je j rodzaje: pa d a c z k a o g n isk o w a, sk roniow a, sam oistna, afektyw na, alko ho lo w a, podkorow a it p .19 N iek tó rz y o b ec n ie d z ie lą p ad aczk i na trzy zasad n icze grupy: padaczki u o g ó ln io n e, p ad aczk i cz ęścio w e oraz pad aczk i n iesk lasy fik o w a n e20.
T y p o w y m i o b jaw am i p o p rzed zający m i n apady są: zaw ro ty głow y, om dlenia bez p rz y czy n y , n ag łe i nie zlo k alizo w an e od czu cia, k rzyk, płacz, śm iech, stany sen n o śc i, u czu cie osam o tn ien ia, lęk. W yraźn e ob jaw y p o jaw iają się n ajcz ęście j w d ziec iń stw ie , choć ich w y stąp ien ie m oże się odw lec do wieku d o jrza łeg o . W o k o ło 10% w szy stk ich p rzy p ad k ó w m o żn a je prześledzić w ste c z n ie do p ierw szy ch trzech lat życia, a w o k o ło p oło w ie przypadków ro z w ija ją się p rz ed 10. rok iem ży c ia21. Istn ie ją d w a głó w n e ro dzaje n apa dów p ad a czk o w y ch : napad duży (g ra n d m ai), któ ry m oże w ystąpić naw et bez ża d n y ch o b jaw ó w p o p rzed zający ch . P odczas drg aw ek do ch o d zi nieraz do cięż kich u ra zó w , chory zw ykle za pada w sen, po o b u d zen iu nie p am ięta napadu. N a p ad m ały {petit m ai) je s t trudno d o strzeg aln y , n ajisto tn ie jsz ą je g o cechą je s t u tra ta św iad o m o ści (przynajm n iej sp lątan ie u m y słow e). C zęsto się p o
w tarza i je s t k ró tk o trw a ły , co p row adzi do stanu p rz ejaw iają ceg o się głów nie n ie p rz y to m n o śc ią . W w ięk szo ści p rzy padków n ap ad y te w y stępu ją łącznie. U n ie k tó ry c h ch o ry ch zd a rza ją się praw ie co d z ie n n ie, u in ny ch raz na kilka lat. U je d n y c h p o w tarzają się w w yraźnie o k re ślo n y ch i regu larny ch o d stę pach cz asu , u in n y ch nie m o żn a się dopatrzy ć żadnej re g u la rn o ści22.
17 J. M a j k o w s k i, Padaczka. D iagnostyka. Leczenie. Zapobieganie, W arszaw a 1986, s. 15.
18 F o r d, dz. cyt., s. 1208.
19 E n cyklo p ed yczn y sło w n ik psych ia trii, red. L. K orzeniow ski, S. Pużyński, W arszaw a 1986, s. 369-371.
20 A. B i 1 i k i e w i c z, P sychiatria, W arszaw a 2000, s. 193. 1 F o r d, dz. cyt., s. 1212.
II. ETIOLOGIA PA DACZKI
W wielu przypadkach przyczyna napadów padaczki nie jest znana. W ta
kich przypadkach zakłócenie funkcji mózgu powstaje w ośrodkowej części
mózgu, a następnie rozszerza się na korę mózgową z obu stron powodując
napad uogólniony23.
Etiologia choroby jest złożona. Ogólnie wyróżnia się: czynniki konsty
tucjonalne, które są właściwością dziedziczną. Sprawa dziedziczności w pa
daczce jest zagadnieniem bardzo starym. Zagadnienie to przechodziło różne
koleje: od całkowitej akceptacji i ujęcia padaczki jako choroby dziedzicznej
do zupełnego zaprzeczenia roli skłonności wrodzonej w powstawaniu napa
dów padaczkowych24. Badania stwierdzają, iż bezpośrednie przekazanie
dziecku tej choroby przez rodziców jest bardzo rzadkie. Znaczenie czynnika
genetycznego w występowaniu napadów padaczki u krewnych pierwszego
stopnia jest niewielkie '. Jednak przenoszenie dziedziczne predyspozycji do
napadów jest uznanym na ogół faktem26. Zauważa się, że rodzice chorzy
na padaczkę przekazują potomstwu skłonność do chorób nerwowych i
umysłowych, ale występowanie drgawek zawsze wymaga dodatkowego
czynnika wywołującego2'.
Współczesna epileptologia uznaje wprawdzie występowanie padaczki dzie
dzicznej, ale - jak podkreśla się - tego rodzaju odmiana padaczki jest wielką
rzadkością. Jednak na istnienie „predyspozycji do padaczki” przekazywanej
dziedzicznie wskazują badania bliźniąt, badania rodzin oraz wyniki badań
EEG u krewnych chorych na padaczkę". Za padaczkę dziedziczną należy
uważać wyjątkową odmianę, znamionującą się napadami uogólnionymi od po
czątku, np. w postaci napadów toniczno-klonicznych, mioklonii
p e t i t mai.Padaczka dziedziczna jest rzadkością dlatego, że predyspozycja konstytucyjna
jest zjawiskiem, tak iż tylko wyjątkowo przenieść się może w jakiejś rodzinie
z dostatecznym natężeniem, aby można było mówić o padaczce naprawdę
23 A. B i I i fc 1 af w i
ę
z, P adaczka, w: P odstaw y p sych ia trii, red. M. Jarosz,W arszaw a 1988, s. 125.
24 A. D w o ż e n k o, Z. H u b e r, Z aga d n ien ie d zied ziczn o ści w padaczce, „N eurologia, N eurochirurgia i P sychiatria P olska” 10(1960), s. 639.
' M a j k o w s k i , Padaczka, s. 35.
26 J. Z i e 1 i ń s k i, S połeczno-lekarskie p ro b lem y p a d a c z k i, „N eurologia, N eurochirurgia i P sychiatria P olska” 14(1964), s. 832.
27 F o r d , dz. cyt., s. 1212.
d zied z iczn e j. D oty czy to np. rodzin w ielooso bo w y ch . Jeżeli predyspozycja je s t m niej n asilo n a, m ów i się o p adaczce ro d z in n e j29.
D u żą ro lę w pow staw aniu napadu p ad aczkow ego o d g ry w a obecność og nis ka p ad aczk o w eg o . O gn isk iem padaczkow ym nazy w a się grupę lub grupy k o m órek, k tóre stan o w ią źródło w yładow ań padaczk ow y ch. O g niska padaczkow e m ogą p o w stać w w yniku d ziałan ia ro zm aity ch czy nników szk o d liw y ch 30.
P a d ac zk a najczęściej je s t w yrazem o rg an iczn eg o u szko d zen ia mózgu a z w ła sz c z a o k o lic skronio w o -lim b iczn y ch . R odzaj i n asilen ie napadów p a d ac zk o w y ch z a le żą od rozleg ło ści i u m iejsco w ien ia u szk o d zen ia m ózgu, od w ieku, w którym do niego doszło. N ow sze b ad a n ia w sk azu ją na m ożliw ość w tó rn y c h o g n isk padaczk o w y ch w m ózgu, co nie p o zostaje bez w pływ u na stan p sy ch icz n y c h o ry c h 31. P rzyczyną padaczki m oże być rów nież m iażdży ca, zm iany starcze, zm iany w yw ołane przez z a tru c ia 32, guzy m ózgu, zm iany w n aczy n iach m ózgow ych, zak ażen ia m ózgu lub opon m ó zg o w y ch 3-1. Do n a czy n io w y ch za b u rze ń m ózgu p o w odujących p o w staw an ie napadów pad aczk o w ych n ależą: m iażd ży ca, zator, zakrzep (tętnicy lub zatoki szyjnej), wylew m iąższo w y i pod pajęczy n ó w k o w y , n ad c iśn ie n ie 34. Do czy nn ikó w p ow staw a nia n apadó w p adaczk o w y ch należą rów nież w rodzone w ady m ózgu, np. dziu- ro w a to ść m ózgu, w odogłow ie, stw ardn ienie guzo w ate, m ałozw o jo w o ść33.
N iek ied y sk utkiem padaczki je s t uraz m ózgu. T ego rodzaju epilepsję p o u ra zo w ą stw ierd z a się czasem dopiero po upływ ie kilku lub k ilkunastu lat. S zcz eg ó ło w e b a d a n ia w skazują, iż p ad a czk a m oże się pojaw ić nie tylko w n astęp stw ie otw artych, ale i zam kniętych obrażeń m ó zg u 36.
29 P. B a r k e r, P odstaw y p sych ia trii dziecięcej. W arszaw a 1974, s. 149: „Napady m ałe, znane częściej ja k o p etit m a i, są często spotykane u dzieci przy czym częściej d o ty czą one d ziew cząt niż chłopców . Polegają na krótkich okresach nieprzytom ności, trw ający ch je d y n ie kilka sekund. C zęstość napadów może być bardzo różna, od mniej niż raz w m iesiącu - do kilkuset napadów w ciągu dnia. W iększość dzieci w yrasta z p etit mai w ok resie dojrzew ania, czasam i jed n ak dochodzi do w ystąpienia napadów dużych” ; M. C i e ś 1 a k, K. S p e t t, W. W o 1 t e r, P sychiatria w praw ie karnym . W arszawa 1977, s. 326.
30 P r u s i ń s k i, dz. cyt., s. 225-226. 31 Leksykon p sych ia trii, s. 331.
33 E ncyklopedyczny słow nik p sychiatrii, s. 368. 33 M ała encyklopedia m edycyny, t. III, s. 872. 34 M a j k o w s k i, Padaczka, s. 63. 35 Tam że.
R odzaj padaczki o nie ustalonej p rzy czy n ie n azy w a się sk ry to p o ch o d n ą lub sam oistną - p o leg a na w ystępow aniu n apadów p ad a czk o w y ch , zw y kłe p ie r w otnie uogólnionych, których przyczyny nie udaje się u jaw n ić. S k łonn ość do padaczki sam oistnej w ystępuje nieraz ro d zin n ie ' W śród p rzy czy n padaczki sam oistnej w y m ien ia się uraz p o ro d o w y ’®'.
P adaczka w ystępuje 3-7 razy częściej u p acjen tó w z p sy ch o zam i. U 10% chorych na p ad aczk ę stw ierdza się w ciągu ży c ia p sy c h o z ę 39. W iększość b a daczy stoi na stan ow isku, że pad aczk a częściej w y stęp u je u m ężczy zn. W sk a zuje się, że w m łodszych przed ziałach w iekow ych ch o ro b a ta je s t p o do bn a w obu gru pach płci. N ajw yższy w sk aźnik ro z p o w szec h n ien ia p ad aczk i w y stę puje w n ajm łodszy ch przed ziałach w ieku, w końcu p ierw szej d ekad y ży cia w ykazuje on w yraźny spadek i najn iższą w artość w w iek u średnim . W p rz e działach w ieku p odeszłego w artości tego w sk aź n ik a p o n o w n ie ro sn ą 40.
U osób m łodych do około 20. roku ży cia n ajc z ę stsz ą p rz y czy n ą padaczki są urazy g ło w y41, U m ałych dzieci urazy głow y m o gą p o w stać na skutek np. w w yniku w ypad n ięcia z w ózka. W p ó źn iejsz y m n ato m iast w ieku n aj częstsze są urazy doznane (poza w ypadkam i d ro g o w y m i), w następstw ie uderzeń p rzez zw ierzęta, bójek oraz w ypadków po dczas zabaw czy pracy, upadku z w ysokości itp.
III, ZABURZENIA PSYCHICZNE W PADA CZK ACH
P adaczka je s t je d n o stk ą chorobow ą n iecałk o w icie n a leż ącą do psych iatrii. Z ajm ują się nią głów nie neurolodzy. W w ielu je d n a k p rz y p ad k ac h padaczki w y stęp u ją w yraźne zaburzenia p sy ch iczn e43.
P adaczka pod każdym w zględem - etiologii, p a to fiz jo lo g ii, epilep to g en ezy , przebiegu choroby, w spółistn ien ia innych zab u rzeń , re a g o w a n ia na leki, je s t
’ M a j k o w s k i , Padaczka, s. 63.
’ 1 T. B i 1 i k i e w i c z, Spraw y m ózgow e w yrażające się klin iczn ie napadam i padaczki (epilepsja), w: Psychiatria kliniczna, red. T. B ilikiew icz, W arszaw a 1960, s. 421. 39 H. I. K a p 1 a n, B. J. S a d o c k, P sychiatria kliniczna, red. S. Sidorow icz, W rocław 1995, s. 37.
40 J. Z i e 1 i ń s k i, Społeczne zagadnienia pa d a czki, w: P adaczka, red. A. Dow-żenko, W arszaw a 1971, s. 281.
’ ‘ M a j k o w s k i , B u ł a e h o w a , dz. cyt., s. 11. 42 K a p l a n , S a d o c k , Psychiatria kliniczna, s. 37.
4’ J. J a r o s z y ń s k i. C horoby p sych iczn e i p ielęg n ia rstw o psych ia tiyczn e, W arszaw a 1971, s. 52.
tak zró żn ico w a n y m schorzeniem , że zaw sze trze b a d o ko ny w ać indyw idualnej ocen y p o sz c z e g ó ln y c h przypadków . Jak stw ierd z a się, p ad a czk a m oże spow o d ow ać u ch o reg o ró w n ież za b u rzen ie ro z ezn a n ia o cen iająceg o , które m ieści się w w e w n ętrzn ej stru k tu rze aktu ludzkiego i od no si się do sądu, czyli oceny p ra k ty c z n e j44.
O b raz k lin ic zn y zab u rzeń p sy ch iczn y ch w y stęp u jący ch w p adaczce zależy od c z y n n ik ó w śro d o w isk o w o -sp o leczn y ch , p o d ło ża stru k tu raln eg o , stosow nego lecz en ia, w iek u choreg o , poziom u rozw oju u m y sło w eg o oraz stop nia d ojrza ło ści o śro d k o w e g o układu nerw ow ego.
U d ziec i, ze w zg lęd u na stopniow e d o jrzew an ie uk ładu nerw ow ego w k o lejn y ch fa zac h ro zw o jo w y ch , p ad aczk a m a nie ty lko bardziej dynam iczny ch a rak ter, ale na sk u tek w iększej w rażliw o ści d ziec ięce g o u kładu nerw ow ego na c z y n n ik i zew n ętrz n e w jej przeb ieg u zn aczn ie częściej w y stęp u ją zabu rz e n ia p sy ch icz n e. Z ab u rzen ia p sy ch iczn e z uw agi na ich etio lo g ię m ożna p o d zielić n a 4 z a sad n icze grupy: 1. napadow e zjaw isk a psy cho pato lo giczne, k tó re sta n o w ią in teg ra ln y sk ład n ik zesp o łu objaw o w eg o pad aczk i; 2. p rze w lek łe ze sp o ły p sy ch o o rg an iczn e w spó ł wy stęp u jąc e z nap adam i p adaczk o w ym i; 3. n a w a rstw ia n ia n erw icow e, zależn e od sy tu acji ro dzinnej i szkolnej d zieck a; 4. za b u rz e n ia p sy ch o ty cz n e45,
W p ad a czk a ch m ogą m ieć m iejsce zab u rze n ia ostre. S ą to objaw y p sych o ty czn e trw a ją c e od k ilk u dni do k ilku tyg odni, w y stęp u jące n iezależnie od n ap ad ó w czy p o n ap ad o w y ch stanów zam roczenia. O bjaw y te m ają często p o stać o stry c h ze sp o łó w u ro jen io w y ch i są ty p o w e d la osó b z napadam i p o ch o d z ący m i z p ła ta skroniow ego, zw ykle w o k resie sam orzutn ej popraw y lub w y w o łan ej leczen iem .
W p ad a czc e w tórnej zd a rza ją się b ardzo ró ż n o ro d n e za b u rze n ia psychiczne o p o staci za le żn ej od charak teru uszkodzeń. C zęsto je d n a k n aw et w padaczce sam o istn ej ro z w ija ją się o statec zn ie z a b u rze n ia um y sło w e, na które znaczny w pływ w y w ie ra sy tu acja choreg o i je g o o sobo w o ść. N ie zaw sze jed n ak zm ia ny u m y sło w e p rz e b ie g a ją rów n o leg le z cz ęsto ścią n apadów . N ieraz w ystępuje n ag łe c o fn ię c ie się ro z w o ju um ysłow ego, zw ła szcz a je ś li m iał m iejsce długi ok res sp lą ta n ia u m y sło w eg o 4 '.
44 Por. W . G ó r a 1 s k i, N iezdolność do zaw arcia m ałżeństw a w edług kan. 1095, nn. 1-3 K PK , „Praw o K an o n iczn e” 39(1996), s. 29.
45 M a j k o w s k i, B u ł a c h o w a, dz. cyt., s. 11. 46 B i 1 i k i e w i c z, S m o c z y ń s k i , dz, cyt., s. 256. 4' F o r d, dz. cyt., s. 1217.
W p adaczce skroniow ej zab u rzen ia p sy ch icz n e p rz y b ie ra ją po stać psychoz schizo fren o p o d o b n y ch , m ogą m ieć m iejsce ró ż n e om am y, d ep erso n alizac ja, subiekty w n e zab u rze n ia m y ślen ia i pam ięci, w p rz eb ieg u n apadó w afektyw - nych najczęściej stw ierd za się lęk48.
S tw ierd za się, że im w cześniej z a d ziała cz y n n ik u szk a d zając y u kład n er w ow y, tym częściej obok napadów w y stęp u ją po w ażn e, p rz e w le k le zab u rzen ia p sychiczn e. T ak w ięc niektóre sch o rzen ia u w a ru n k o w an e g en e ty c zn ie lub pow stałe w życiu płodow ym czy w o k resie o k o ło p o ro d o w y m , ja k i choroby m ózgu p rzeb y te w pierw szy ch trzech latach ż y c ia d zie c k a cz ęsto p ow o d u ją w raz z p ad a czk ą upośled zen ie um ysłow e i nied o ro zw ó j in n y ch fu n k c ji p sy chicznych. U ok. 35% dzieci chorych na p a d a czk ę w y stę p u ją na p ierw szym p lanie przew lek łe zab u rzen ia charakteru, a nie u p o śle d z e n ie u m ysłow e. U w aża się, że n ajw ięk szy o d setek zaburzeń ch a rak teru w y stęp u je p rzy u szk o d zen iach u kładu lim b iczn eg o i p rz ed n io -p rzy śro d k o w y ch części p ła ta skron iow eg o. W niek tó ry ch p rzy p ad k ach kilk u letn i czas trw a n ia ch o ro b y i p o w tarzając e się często u o g ó ln io n e napady d rgaw k ow e oraz zw ią zan e z nim i liczn e urazy g ło wy przy upadkach w czasie napadu, a przed e w szy stk im n aw raca jące stany p adaczkow e m ogą stać się b ez p o śred n ią p rz y czy n ą o b jaw ó w o tę p ie n n y c h 49.
N apad y padaczk o w e zaw sze łącz ą się z u tra tą lub za b u rze n ia m i św iad o m ości, w trak cie k tórego z pacjen tem nie m o żn a n aw ią zać ko ntak tu . N a p a dom bo w iem to w arzyszyć m ogą zm iany w za k resie cz y n n o ści p o zn aw czy ch , em ocji i d oznań zm ysłow ych. O kres napadu p a d a czk o w eg o o bjęty je s t za zw yczaj ca łk o w itą lub częścio w ą am n ez ją50.
P o d k reśla się, że je ż e li w y stęp u ją trw ałe z a b u rz e n ia in telek tu aln e (p sy chiczne) o g ra n ic zają ce św iadom e działanie, to nie n ależy ich zaw sze łączyć z p adaczką, lecz rów nież ze w sp ó łto w arzy szącą ch o ro b ą u m y sło w ą, k tó ra is totnie m oże być u kilku pro cen t chorych na p a d a czk ę n a ty le d łu g o trw ała , że u n iem o żliw ia sp ełn ien ie w ym ogów staw ian y ch p rz ez p ra w o d aw c ę k o śc ie ln e go. Z teg o pow odu b ardzo w ażne je st, aby k a n o n ista nig dy nie do ko ny w ał uogólnień, ale ro zp atry w ał każdy p rz y p ad ek p ad aczk i in d y w id u a ln ie 51.
48 K a p 1 a n, S a d o c k, dz. cyt., s. 37.
49 A. P o p i e l a r s k a , Zaburzenia psych iczn e w p a d a czka ch , w: P sychiatria, red. A. B ilikiew icz, S. S trzyżew ski, s. 382.
50 J. H. S c u 1 1 y, P sychiatria, W arszaw a 1998, s. 173-175.
51 K. G r a c z y k, W pływ p a d a czki na kanoniczną zd o ln o ść o so b y do w yrażenia zgody m ałżeńskiej w św ietle doktryny K ościoła katolickiego, „E p ilep to lo g ia” 8(2000), s. 121.
P a to g e n e z a zm ian o tęp ien n o -ch ara k tero p aty c zn y ch u cho ry ch na padaczkę je s t zło żo n a. Z m iany te za leżą przede w szystkim od o rganiczn ego uszko d z e n ia m ó zgu, w yw o łu jąceg o zarów no p adaczk ę, ja k i p rzew lekłe objaw y p sy ch iatry c zn e.
IV. W PŁYW PADACZKI NA OSOBOW OŚĆ
D ane liczb o w e o d n o szące się do zaburzeń oso bow ości są dość zróżnico w ane. N iek tó rz y autorzy są zdania, że 50% pacjen tó w nie ujaw nia odchyleń c h a ra k te ro lo g ic z n y c h 52. W przew lek ły ch za b u rzen iach p sych iczny ch, prze ja w ia ją c y c h się w postaci u p o śled zen ia u m ysło w eg o, zespo łu otępieniow ego i o rg a n ic zn y ch zab u rzeń charakteru, w y stęp u jący ch ró w n o le g le z napadam i p ad aczk o w y m i ujaw n iający m i w p ierw szych latach ży c ia dziecka, rokow anie je s t n iep o m y śln e, naw et je śli w cześnie ro zp o czn ie się sy stem atyczne leczenie p rz e c iw p a d a c z k o w e 5 \
O so b o w o ść padaczk o w a, o k reślan a rów n ież ja k o ch a rak tero p atia padacz kow a, w y k a zu je cechy ch arak tery sty czn e, w y ró żn iające j ą spośród innych od m ian en c efa lo p a tii. „O d zn acza się ten d en cją do dług o trw ałeg o utrzym y w an ia się i kum u lacji afektów , «lepkością» i ro z w lek ło ścią w m yśleniu, «lepkim » k o n tak tem z otoczen iem , hip erk o n tak tem , czyli tend encją do na rz u c a n ia się o to c z e n iu ” . T akie cechy, jak : zasad n icze p o d cho dzenie do wielu spraw , łatw e p rz y jm o w a n ie czynnej postaw y w obro n ie zasad lub osób, łatw e i trw a le o b ra żan ie się, zb liża ją oso bow ość p ad a czk o w ą do paranoicznej. W o so b o w o ści p adaczkow ej dostrzeg a się rów n ież cechy h istery cz n e34. Po nadto w sk az u je się, że ch a rak tero p atię p ad aczk o w ą cechu je nad m ierna p o bo żn o ść, stany d y sfo rii, skłonn ość do gniew u i ag resji, m ściw ość, zazdrość, sk ło n n o ść do e g z a lta c ji'5. O o sobow ości padaczko w ej m ów i się w przyp ad ku u stalo n ej d iag n o zy p adaczki, nato m iast k w estia ro zp o zn aw an ia osobow ości p ad aczk o w ej bez objaw ów padaczki je s t d y sk u sy jn a5".
52 B i 1 i k i e w i c z, S m o c z y ń s k i , dz. cyt., s. 263. 53 Tam że.
54 J. J a r o s z y ń s k i , Zespoły zaburzeń p sych iczn ych , w: P sychiatria, red. A. Bili- kiew icz, S. Strzyżew ski, s. 41; A. J a k u b i k, Zaburzenia osobow ości, W arszaw a 1997, s. 63.
55 E n cyklo p ed yczn y słow nik p sychiatrii, s. 65. 16 J a k u b i k, dz. cyt., s. 63.
W psy ch o zach padaczkow ych częściej sp o tk ać się m o żn a z zespołem reaktyw n o -p aran o iczn y m niż z istotnym i sk ład n ik am i zesp o łu p aran oid aln eg o . P raw d o p o d o b n ie cechy osobow ości padaczko w ej (k u m u lac ja afektu, d o k ład ność, drobiazg o w o ść i p rzesadne po czucie sp ra w ied liw o ści) stan o w ią podłoże sp rzyjające ro zw ojo w i zespołów pien iaczy ch , p ie n ia c zo -p rz eślad o w c zy ch , pie- niaczo -w ielk o ścio w y ch , urojeń pow ołania. W tych o statn ich , zw yk le d o ty czą cych p o w o łan ia relig ijn eg o lub społeczn ego, m o g ą się zn a le źć tak że „g ło sy ” typu om am ów słu c h o w y c h " .
Z daniem n iektóry ch autorów cechy oso b o w o ści p ad aczk o w ej są w yrazem napadów su b kliniczn ych. W edług innych pog ląd ó w sk ład ają się na nią z je d nej strony niesw o iste cechy organ iczn e, a z drugiej - o k re ślo n e ry sy o so b o w ości u fo rm o w ane pod w pływ em skutków pad aczk i i zw iązan eg o z nią sto sunku oto czen ia do ch o reg o 58.
P adaczka m oże niekiedy stać się pow odem śm ierci czy cięż k ieg o u p o śle dzenia, je d n a k ciężk ie jej postacie należą do rzad k o ści. N o w o c zesn e sposoby leczen ia d o p ro w ad zają do o p anow ania pad aczk i u ok o ło 75% p a c je n tó w 59.
O soba z p ad a czk ą zachow uje co praw d a p ew n ą w olno ść, ale n iek ied y nie m a p o zn an ia in telek tu aln eg o na w y starczający m po zio m ie, np. gdy istn ieje ró w nocześnie upośled zen ie rozw oju um ysłow ego, gdy w y stęp u je p ro ces otę- pienny lub zab u rzen ia psychiczne. Z tego rod zaju p rz y p ad k am i nie spotykam y się u w iększości chorych z padaczką, d otyczy to je d y n ie n iew ielk iej ich liczby60. Jeśli chodzi o grupy zachow ań sp o łeczn y ch o sób z padaczką, to badania w skazują, iż je d n a z trzech grup tego ro d z aju osób p rz ejaw ia za chow ania asp ołeczne, które zakłócają re la cje z o to cze n iem , p rzy n o sząc szkodę innym lu d zio m 61. W literatu rze przed m io tu p o d k re śla się, iż niew ątp liw y w pływ na postaw ę osoby chorej na p adaczkę m a tak że in telig e n cja i zdolność do em patii, k tó re u łatw iają rozum ienie norm sp o łecz n y ch o raz tw ó rczą p o staw ę w obec now ych sytuacji, dzięki czem u m o żliw e je s t n aw iązy w an ie p ra w idłow ych relacji z otoczeniem oraz z ro d z in ą 62.
57 J a r o s z y ń s k i, dz. cyt., s. 77. 58 J a k u b i k, dz. cyt., s. 64.
59 A. S m i t h, Umysł, W arszaw a 1989, s.148. B adane przypadki padaczki dotyczą ra czej daw niejszego okresu, kiedy leczenie było mniej skuteczne, a z tego pow odu niosły pow ażniejsze skutki.
60 G r a c z y k, dz. cyt., s. 119.
61 J. R e y k o w s k i, M otywacja. P ostaw y p ro sp o łeczn e a osobow ość. W arszaw a 1969, s. 32-45.
W ielu p ad a czk o w có w cech u je rów n ież p rz esad n a re lig ijn o ść oraz nadm ier ne p o c z u c ie sp ra w ied liw o ści z ten d en cją do u parteg o in terw e n io w an ia w cu d ze sp raw y i zb liżo n e g o do p ien iac tw a d o ch o d z en ia w łasny ch p raw 63.
W sp ra w ach o n iew ażn o ść m ałżeń stw a d o strze g a się zn a czn ą zależność p o m ięd zy p a d a c z k ą a u k ształto w an iem oso b o w o ści zab u rzo n ej. O soby chore na p ad a c z k ę w p o ży c iu m ałżeń sk im u jaw n iają dość w yraźn e zab urzen ia o so b o w o ści. W p rz y p ad k u m ężczyzny p rz ejaw ia się to m ałą sam o d zieln o ścią oraz u p o śled ze n iem sfery in telek tu aln ej. M ężczy zn a chory n a p adaczkę m a tru d ności w p ełn y m i sy stem aty czn y m w y pełn ian iu o bo w iązk ów m ałżeńskich, g łó w n ie w db an iu o d obro w spółm ałżonki. Z ab u rzo n e zach o w an ia kobiety cierp iące j n a p ad a czk ę są zup ełn ie inne. P ad ac zk a u k o b iet p ow oduje o tę p ien ie, m ałą sam o d zieln o ść, b ezrad n o ść64.
Z a u w a ż a się, iż upadł dzisiaj pogląd , ja k o b y w ięk szo ść osób chorych na p ad a czk ę m iała p o d o b n ą p ato lo g iczn ą osobow ość. N ie istn ie je bow iem zespół ch a ra k te ry sty c z n y c h cech osobow ości, k tóre by d ecy d o w ały o pow staniu p ad a czk i lub in n y ch chorób układu nerw ow ego. Jeśli m ów i się o pow iązaniu ch o ró b n eu ro lo g ic z n y c h z pew nym i zab u rzen iam i p sy ch iczn y m i, to raczej w k o n te k śc ie skutk ów , ja k ie te sch o rzen ia w y w o łu ją w p sych ice chorego. N iew ła ściw e je s t ró w n ie ż u żyw anie term inu p sy c h o zy p a d a czk o w e , gdyż n ależy raczej m ó w ić o psych o zach u chory ch nas p adaczkę. P o dk reśla się je d n a k , że ch o rzy na cięż k ie i przew lek łe sch o rzen ia neu ro lo g iczn e m ogą z cz asem być d o tk n ięci także pew nym ciężk im zab u rze n ie m p sych iczny m 65.
V. W PŁYW PADACZKI NA ROZEZN A NIE O CENIAJĄCE
W k w e stii zesp o łu padaczk o w eg o k an o n ista staje przed dość trudnym zad an iem . Z w ielu opisów , ch a rak tery sty k i d iag n o z „oso bo w ości p ad acz k o w e j” m usi w yd o b y ć i upo rząd k o w ać n a uży tek p ra w a k o ścieln eg o tylko te, i je d n o c z e śn ie te elem en ty , k tóre m ogą ukazać w pływ p adaczki na zdolność o soby do k an o n icz n eg o za w arcia m ałżeństw a, w tym p rzyp ad k u do ro zu m ie nia isto tn y c h praw i o bow iązków m ałżeńsk ich. D la k ano n isty k i bow iem b ar
n iep eln o sp ra w n e w rodzinie. W arszaw a 1995, s. 530-531. 63 J a r o s z y ń s k i, dz. cyt., s. 54.
64 S. P a ź d z i o r, P rzyczyny p sych iczn e niezd o ln o ści osoby do zaw arcia m ałżeństw a w św ietle kan. 1095, L ublin 1999, s. 225-226.
dzo w ażn e je st, aby nupturienci byli w olni od o g ra n ic zeń fu n k cjo n o w an ia um ysłu. P ragnący zaw rzeć sakram en talny zw ią zek m ałże ń sk i po w in n i być w olni od w szelkich og ran iczeń in telek tu aln y ch i p sy ch icz n y ch , k tó re z a k łó cają praw id łow e p o znanie m ałżeństw a. W y stęp u jące u osó b z p a d a czk ą z a b u rzen ia o sobow ości, zespoły zam ro czen io w e, n iek ied y zesp oły sch izo fren o i- dalne, a tak że h isteria m ogą stać się p rz e sz k o d ą p ra w id ło w eg o fu n k c jo n o w ania um ysłu nupturientów . Te zab u rze n ia z ko lei m o g ą n aru szać p raw id łow e ro zeznanie o ce n iające co do istotnych praw i o b o w iązk ó w m ałże ń sk ic h 66.
W iększość badaczy je s t zgodna, że często ść z a w ie ra n ia m ałżeń stw przez osoby cho re na p adaczkę je s t n iższa niż p o p u lacji g en e raln ej, z której po chodzą chorzy. W ykazano, że zasad n iczy m c z y n n ik ie m w aru n k u jący m zd o l ność choreg o do zaw arcia zw iązku m ałże ń sk ie g o je s t je g o stan p sych iczny . W śród p acjentów , u których napady p ad aczk o w e n ak ład a ją się n a n iedorozw ój lub inny zesp ół p o ch o d z en ia m ózgow ego, sp o ty k a się w iele osób stanu w o l nego. W p iśm ien n ictw ie w skazu je się na niższe w sk aźn ik i p ło d n o ści w śród chorych na padaczkę. C i, którzy nie m ają zm ian p sy ch icz n y ch , św iado m ie og ran iczają p łodność z obaw y przed d zied z icze n ie m p ad aczk i p rzez dzieci i w skutek nacisku opinii publicznej. W śród chory ch z o d ch y len ia m i w sferze psychicznej czynnikam i ham ującym i są: m n iejsza m o żliw o ść za w arc ia m ał żeństw a, spadek aktyw ności seksualnej zw iązany z sam ą ch o ro b ą lub z d zia łaniem leków p rzeciw p ad aczk o w y ch 67.
W literatu rze p rzed m iotu zw raca się uw agę, że w p rzy p ad k u padaczki ro zp oznaw any je s t eg o izm 68, który w isto tn y sp o só b rz u tu je na trw ałość p rzy m ierza m ałżeńskiego. W o p racow aniach o m aw iają cy ch pro b lem y zw ią za ne z p ad aczką, zw łaszcza w o d niesieniu do m ałżeń stw a, stw ierd z a się, że osobom z p ad aczk ą nie m ożna odm aw iać p raw a do z a w ie ra n ia zw iązk ó w m ał żeńskich. K ażdy je d n a k przed p o djęciem tej d ec y zji w in ien się zastano w ić, czy m ałżeń stw o roku je szczęście ob o jg a m ałżonk ów oraz czy b ęd ą w arunki do w ych o w an ia dzieci. P odk reśla się, że w tej sp ra w ie trz e b a p o d ch o d z ić ja k najbardziej indyw idualnie. U w aża się, że dw ie o soby z p ad a c z k ą nie p ow inny zaw ierać zw iązku m ałżeńskiego. P rzed zaw arciem m ałż e ń stw a k o n ieczn e je s t po w iad o m ien ie w sp ó łm ałżo n k a o w y stęp u jąc y ch n ap a d ach pad aczko w ych . W ielu bow iem cierp iący ch na napady liczy na to, że ich n ied o m ag a n ie obudzi
66 G r a c z y k, dz. cyt., s. 120-121. 67 Z i e 1 i ń s k i, dz. cyt., s. 283.
68 J. P a 1 c z y ń s k i. P adaczki, w: Słownik, p sych o lo g iczn y , red. W. Szew czuk, W arszaw a 1985, s. 70.
in sty n k ty o p iek u ń cz e u przyszłeg o w spółm ałżo nka. T ak by w a zw łaszcza na p o cz ątk u m ałżeń stw a, lecz zdarza się, że m ałżeństw o tak ie n ie w ytrzym uje p ró b y c z a su 69. B ad an ia chory ch na p ad aczk ę p o tw ierd zają, iż w przypadku nad m iern eg o o ch ro n n eg o p o stęp o w a n ia w obec nich p rzez ro dziców nie p o tra fią ra d zić sobie sam o d zieln ie w zw ykłych, a zw ła szcz a trud ny ch sytuacjach ż y c io w y c h '1'.
S to p ie ń ro z e z n a n ia o ceniającego, w ym agany do w ażnego zaw arcia m ałżeń stw a, tak że w p rzy p ad k u osób z padaczką, m usi być prop o rcjo n aln y do k ano n iczn eg o w alo ru isto tn y ch praw i obow iązków m ałżeń skich. O ceniając w ol ność w e w n ę trz n ą tego rodzaju n upturientó w , n ależy k o n ieczn ie uw zględnić sz c z e g ó ło w ą analizę choroby oraz w ew nętrznych uw aru n k o w ań chorego. C ho dzi tu b o w iem o w olność p sych olog iczną, k tó ra nie m oże być ograniczana p rzez o k re ślo n e im pulsy zw iązane z chorobą. N iew ażn o ść bow iem um ow y m ałżeń sk iej w y n ik ając a z pow ażnego braku ro z ezn a n ia o ceniającego m oże być sp o w o d o w a n a p ro p o rcjo n aln ie w ysokim sto pn iem zak łó cen ia zdolności p o zn a w cz o -w o lity w n y ch i e m o c jo n a ln y c h '1. T ego ro d zaju zak łó cen ia m ogą p o w o d o w ać p ew ne ogran iczen ia, k tóre w p ły w ają na w oln ość, a także na zd o ln o ść do p o zn an ia, a w niek tó ry ch przy p ad k ach n a ro zezn an ie oceniające danej oso b y . T eg o ro d zaju oso bow ość m oże znaczn ie o gran iczać praw idłow e w y ra żen ie zgo dy m ałżeń sk iej, a w konsekw encji czyn ić te osoby niezdolnym i do z a ło ż e n ia praw dziw ej w spóln oty m ałżeń skiej i ro d z in n e j12.
B io rąc p od uw agę pow yższe w ioski specjalistó w , ja k najbardziej w skazane je s t d o ra d zać k an d y d ato m do m ałżeństw a, aby zdecy do w ali się na okres
n am y słu (co n ajm niej 6 m iesięcy) i o b serw ow ali p rzeb ieg p ad aczk i73. D ane o istotnym w pływ ie padaczki na rozezn an ie o cen iające znajdujem y w w yro k u ro taln y m z 23 II 1990 r. c. Stankiew icz. B iegły rotalny w ystępujący w p ro c esie stw ierdza: „skutków epilepsji psychop ato lo gicznej nie m ożna o g ran iczać tylko do m om entu sam ego kryzysu. C h oroba ta bow iem oddziałuje zaw sze g łęb o k o na osobow ość, jej strukturę i jej słabość. C zym ś typow ym u ep ilep ty k a nie leczonego je st brak kontroli, im pulsyw ność, w ybuchow ość, ag resyw n ość w sposobie bycia, często alkoholizm i to ksy ko m ania”74.
69 Z. H u b n e r, Padaczka u d o ro słych, W arszaw a 1960, s. 57-58.
70 T. B i 1 i k i e w i c z, P sychiatria kliniczna, t. II, W arszaw a 1989, s. 191. 71 G r a c z y k, dz. cyt., s. 119.
72 T am że, s. 123.
73 J a k u b i k, dz. cyt., s. 61.
' 4 P roces toczył się z tytułu pow ażnego braku rozeznania oceniającego z powodu to k sykom anii, „M onitor E cclesiasticu s” 116(1991), s. 311.
Z p ad a czk ą ja k o przy czy n ą niew ażności m ałże ń stw a sp oty k am y się ró w nież w w yrokach trybunałów niższej instan cji. W p rz y ta cza n y m procesie m ężczyzna cho row ał na padaczkę od 3. roku życia. B ył n ieu stan n ie leczony, uczęszczał do szkoły specjalnej. O to czen ie u w ażało go za cz ło w ie k a p sy chicznie niezró w n o w ażo n eg o , nazyw ano go „ p ó łg łó w k ie m ” . R ó w n ież po z a w arciu m ałżeń stw a nastaw iony był na o p iek u ń cz o ść, g łó w n ie ze stro ny sw ojej m atki. Z nią, a nie z żoną dzielił się w szystkim i p rz eży c ia m i. W żon ie nie w idział p artn erk i, nie okazyw ał jej uczuć, nie ch ciał praco w ać. N ie czuł się zobow iązany do u trzym yw ania m aterialn eg o ro d zin y , cały m i go d zin am i p rz e siadyw ał w fotelu, oglądając telew izję. Ż ona, o b serw u jąc je g o zach ow an ie, doszła do w niosku, że jej m ąż nigdy nie b ędzie w stan ie w yp ełn ić o b o w iąz ków m ęża i o jc a 75. M ężczyzna z padaczką, za w ierając m ałżeń stw o , nie zd a w ał sobie spraw y z obow iązków , ja k ie go czek ają ja k o m ęża i ojca. Po za w arciu m ałżeń stw a zachow yw ał się tak, ja k b y w je g o życiu nic isto tn eg o się nie w ydarzyło, m ałżeństw o p rzerastało je g o m o żliw o ści p sy chiczn e.
O in fan ty lizm ie m ężczyzny choreg o na p ad aczk ę św iad czy k o lejn y proces. Po zaw arciu m ałżeń stw a nie zm ienił sw oich za in te reso w a ń , p ozo stały one takie, ja k ie były w o kresie je g o m łodości. C ały m i d n iam i i nocam i m ógł zajm ow ać się re p era cją m otocykli, to by ła je g o p asja, p o d o b n ie ja k hodo w la rybek. N ie był w stanie zrozum ieć sw oich o b o w iązk ó w w y n ik ający ch z za w arcia sakram entu m ałżeństw a. N a skutek tego trzy razy p ró b o w a ł popełnić sam obójstw o. B iegły psycholog, ch a rak tery zu jąc je g o o so b o w o ść, stw ierd ził, iż p rzejaw iał skłonność do reakcji d ep resy jn y ch , p rz y jm o w a n ia postaw y „m ęczen n ik a”76. N ie był w stanie pojąć, że m ałżeń stw o to p rz y m ie rze m ęż czyzny i kobiety.
Z kolei k o b ieta chora na padaczkę ju ż ja k o o so b a p e łn o le tn ia nie p rze ja w ia ła żadnej inicjatyw y, n ależało nią kiero w ać. S am a nic nie u m iała zrobić - ani gotow ać, ani prać. Jak zeznali św iadkow ie, m atk a zw ra c a ła się do niej „ty ciela k u ” . Przez n ajbliższe oto czen ie b y ła p o strz e g a n a ja k o o so b a „nie rich tig ”. B iegły p sy ch iatra w ystępujący w p ro c esie nie stw ierd z ił u kobiety choroby psy ch iczn ej, natom iast uznał pow y ższe za ch o w a n ia ja k o skutki p a d ac zk i77. M ając taką psychikę, nie była w stanie k ry ty cz n ie o cenić, czym je st sakram en taln e m ałżeństw o, ja k ie p ły n ą z n iego isto tn e p raw a i obow iązki.
75 A kta Sądu B iskupiego w L ublinie, nr 2584. 76 A kta Sądu B iskupiego w L ublinie, nr 3505. 77 A kta Sądu B iskupiego w Lublinie, nr 2668.
W p rz y ta cza n ej spraw ie k o b ieta cho ra na p ad a czk ę p rzejaw iała małe z ró w n o w aż en ie em o cjo n aln e, p o szu k iw ała u innych w sp arcia i zrozum ienia. M ąż, o b serw u jąc je j za chow an ia ja k o sw ojej żony, nie trak to w ał jej jako o so b y zdrow ej p sy ch iczn ie, często w yrażał się, iż „o d d a ją do dom u w aria tó w ” . B iegły p sy ch o lo g stw ierd ził w zw iązku z ch o ro b ą p ad aczki istnienie zespołu p sy c h o o rg a n ic z n e g o 78.
VI. W NIOSKI
Ja k k o lw ie k p a d a czk a nie pow o d u je auto m aty czn ie p o w ażneg o braku ro ze zn a n ia o ce n ia ją c e g o co do isto tnych praw i o bo w iązk ów m ałżeńskich w za je m n ie p rz ek az y w an y ch i przyjm ow anych, to je d n a k w pływ tej choroby na p sy ch ik ę, a w k o n sek w en cji za zdolność re alizo w an ia p rzy m ierza m ałżeń sk ieg o je s t dość znaczny. P otw ierd zen iem teg o są w yniki badań p sy chia try cz n y ch , ja k ró w n ie ż procesy k o ścieln e79.
W sp ra w ach o niew ażn o ść m ałżeństw a d o strze g a się znaczn ą zależność p o m ięd zy p a d a czk ą a uk ształto w an iem o sobow ości zab urzo nej. O soby chore n a p a d a czk ę w p o ży ciu m ałżeń sk im u jaw n iają dość w yraźne zabu rzen ia o so b o w o ści, k tó re w sposób istotny rz u tu ją na pow ażny brak ro zezn an ia oce n iająceg o . W p rzy p ad k u m ężczyzny p rz ejaw ia się to m ałą sam odzieln ością o raz u p o śled ze n iem sfery in telek tu aln ej, ja k ró w n ież n ied o jrz ało ścią em o cjo n aln ą. M ęż czy z n a chory na p adaczkę m a tru dn ości w pełnym i system a ty czn y m ro z u m ie n iu i w ypełn ian iu obow iązków m ałżeńsk ich, głów nie dbaniu o d o b ro w sp ó łm ałżo n k i. T ego ro d zaju za ch o w a n ia m ogą u n iem o żliw ić zaw ią zan ie trw a łe g o p rz y m ie rza m ałżeńskiego. N a to m iast zab u rzo n e zachow ania k o b iety cierp iące j na p adaczkę są zup ełn ie inne. C h o ro b a ta pow oduje o tęp ien ie, m ałą sam o d zieln o ść, bezradność. K o bieta nie je s t w stanie sku tecz n ie p o d jąć o bo w iązków , ja k ie niesie zaw arcie sakram entu m ałżeństw a, g łó w n ie w o d n iesien iu do naw iązan ia odrębnej, trw ałej w ięzi interpersonalnej ze sw o im m a łż o n k ie m 80.
O d n o śn ie do tego zag ad n ien ia należy stw ierd zić, iż sęd ziow ie kościelni o p ró c z w iedzy praw nej w inni zasięg n ąć rady ep ilep to lo g ó w , psychiatrów , p sy ch o lo g ó w w celu lepszego p o zn an ia k o n k retn eg o przy p ad k u i je g o w pływ u
78 A kta Sądu B iskupiego w L ublinie, nr 2909. 79 P a ź d z i o r, dz. cyt., s. 225.
na zachow an ie się osoby. N iezbędne w ydaje się też d o k o n an ie bard zo p re cyzyjnego opisu kon kretnej choroby w celu p o zn a n ia je j w p ływ u w danym przypadku na uży w an ie rozum u czy też na ro z ezn a n ie o cen iające. D opiero taka analiza k ażdego przypadku p ozw oli na w y d a n ie o b iek ty w n ej d ec y zji81.
TH E IN FLU EN CE OF EPILEPSIES ON A SERIO U S FA ILU R E OF EV A LU A TIV E D ISC ER N M EN T
S u m m a r y
A lthough epilepsies does not autom atically cause a serious failure in evaluative discernm ent as regards essential m arital rights and duties that are m utually transm itted and accepted, nevertheless this disease may affect psyche and, in consequence, considerably affect our ability to put into practice the m arital covenant. This perception is supported by the findings o f psychiatric and psychological research, and by church trials. It seem s indispensable to describe a concrete disease in an accurate m anner in order to learn its influence in a given case on the use o f reason or evaluative discernm ent. O nly the analysis o f each case w ill allow a ju d g e to make a right decision.
T ranslated by Jan Kłos
Słow a kluczow e: m ałżeństw o, padaczka, osobow ość, brak rozeznania.
Key w ords: m arriage, epilepsis, personality, no discernm ent.
