SPI Vol. 23, 2020/1 ISSN 2450-5358 e-ISSN 2450-5366
Więź małżeńska jako doświadczanie
miłości w ujęciu chrześcijańskim
Marital Bonds as an Experience of Love in the
Christian Perspective
ABSTRAKT
Przeżywanie miłości jest najbardziej ludzkim i powszechnym do-świadczeniem. Miłość jest rzeczywistością złożoną, wieloaspekto-wą, psychiczną i duchową. To wartość uniwersalna i ponadczasowa. Związana jest z największą potrzebą ludzką bycia kochanym i prag-nieniem miłowania. Dlatego też w integralnym rozwoju osoby jest ona najważniejszym czynnikiem, który kształtuje i scala jej osobowość. Istota miłości jest niezmienna, natomiast sposoby jej przeżywania i wyrażania są bardzo różne. Rozwój miłości małżeńskiej wymaga rozwoju więzi małżeńskiej. To dzięki niej możliwe jest integralne po- łączenie się dwóch osób w miłości. Więź małżeńska jest podstawo-wym elementem, który scala i wyraża wielopłaszczyznowy obszar małżeńskich relacji, interakcji i komunikacji.
Obecnie, w dobie konsumpcjonizmu oraz rozpowszechniania się stylu życia w związkach partnerskich, można zauważyć, że miłość i więź małżeńska nie są wartościami, często wręcz mówi się o nich wstydli-wie. W związku z tym, celem artykułu jest przedstawienie w ujęciu chrześcijańskim teoretycznych zagadnień odnoszących się do do-świadczania miłości szczególnie w perspektywie więzi małżeńskiej. Uwzględniając złożoność tej problematyki, zostaną ukazane tylko
SŁOWA KLUCZOWE miłość, miłość mał-żeńska, małżeństwo, relacje międzyludzkie, więź małżeńska KEYWORDS
love, marital love, marriage, interpersonal relationships, marital bond
Nadesłano: 26.03.2020 DOI: 10.12775/SPI.2020.1.003
wybrane jej aspekty. Omówione zostaną różnorodne konteksty miło-ści oraz doświadczanie i przeżywanie miłomiło-ści małżeńskiej. Ukazana będzie istota i wartość więzi małżeńskiej, a także kwestia rozwijania zdolności do miłości w procesie wychowania człowieka.
ABSTRACT
Living love is the most human and universal experience. Love is a com-plex, multifaceted, psychological and spiritual reality. It is a universal and timeless value. It is associated with the greatest human need to be loved and the desire to love. Therefore, in the integral development of a person, love is the most important factor that shapes and integrates his/her personality. The essence of love is unchangeable, but the ways of experiencing and expressing it are very different. The development of conjugal love requires the growth of a marital bond. It is thanks to it that it is possible for two people to be united in love. A marital bond constitutes an essential element which integrates and shapes the mul-tifaceted area of marital relationship, interaction and communication. Nowadays, in an era of consumerism and a lifestyle based more on civil partnerships, it can be seen that love and marriage are not treated as the values, they are often even spoken of with shame. Therefore, the aim of the article is to present theoretical issues related to the experi-ence of love in a Christian perspective, especially from the perspective of a marital bond. Taking into account the complexity of this issue, only selected aspects will be shown. The various contexts of love and the experience of marital love will be discussed. The essence and value of the marital bond will be shown, as well as the aspect of developing the ability to love in the process of human education.
Wprowadzenie
Współcześnie, w dobie informatyzacji, technicyzacji, konsump-cyjnego stylu życia oraz kryzysu wartości, jesteśmy świadkami chaosu aksjonormatywnego, w wyniku czego miłość jest utożsamiana z za-kochaniem oraz z realizacją potrzeb psychoseksualnych. Miłość jest pojęciem bardzo często używanym, a nawet nadużywanym. Pojęciu temu różne osoby, a nawet całe środowiska nadają zupełnie odmienne znaczenia. Zdaniem Waldemara Furmanka obecnie rozwija się po-wszechny analfabetyzm miłości, gdyż przez błędne koncepcje został
rozmyty i zredukowany jej sens antropologiczny, co oznacza, że mi-łość jest zagubioną wartością (por. Furmanek 2011: 251).
Miłość jest rzeczywistością złożoną, wieloaspektową, psychiczną i duchową. Zawsze jednak pozostaje związana z największą potrzebą ludzką bycia kochanym i pragnieniem miłowania. Dlatego też w in-tegralnym rozwoju osoby jest ona najważniejszym czynnikiem, który kształtuje i scala jej osobowość. „W wymiarze osobowym prawdziwa miłość jest czynnikiem szczęściodajnym, stanowi częstokroć część życia, pozwala na przezwyciężenie poczucia osamotnienia, staje się siłą motoryczną wszelkich poczynań i jako taka jest niewątpliwie naj-większą wartością. Kochać i być kochanym to czuć się potrzebnym, korzystać z większego poczucia bezpieczeństwa, być szczęśliwym” (Gajda 2004: 305).
Obecnie, w dobie rozpowszechniania się stylu życia w związkach partnerskich, można zauważyć, że miłość i więź małżeńska nie są wartościami, często wręcz mówi się o nich wstydliwie. „Młodzi ludzie nie zawsze właściwie przygotowani do przeżywania miłości, traktują ją jako przyjemność, nie potrafią rezygnować z własnego egoizmu, nie są w stanie robić coś bezinteresownie dla innych. Brak im cierp-liwości, wspólnego działania na rzecz wzajemnego rozwoju” (Wolny 2008: 118). W związku z tym, celem artykułu jest przedstawienie w ujęciu chrześcijańskim teoretycznych zagadnień odnoszących się do doświadczania miłości szczególnie w perspektywie więzi małżeń-skiej. Uwzględniając złożoność tej problematyki, zostaną ukazane tylko wybrane jej aspekty. Omówione zostaną różnorodne konteksty miłości oraz doświadczanie i przeżywanie miłości małżeńskiej. Uka-zana będzie istota i wartość więzi małżeńskiej, a także kwestia rozwi-jania zdolności do miłości w procesie wychowania człowieka.
Różnorodne konteksty miłości
Miłość jest wpisana w ludzką naturę. Rodzi się, istnieje i rozwi-ja się dzięki człowiekowi, ma różne oblicza i występuje pod różny-mi postaciaróżny-mi, jako uczucie, postawa, wartość oraz cel, do którego pragnie się dążyć. Od strony afektywnej miłość to „głębokie uczu-cie do drugiej osoby, połączone zwykle z silnym pragnieniem sta-łego obcowania z nią i chęcią obdarzenia jej szczęściem, któremu towarzyszy pociąg fizyczny do osoby będącej obiektem tego uczucia”
(Słownik współczesnego języka polskiego 1996: 524). Opisywana jest jako silne i głębokie uczucie empatyczne, które sprawia, że człowiek zaczyna myśleć i czuć kategoriami osoby kochanej (por. Gajda 2004: 305). Należy również stwierdzić, że pojęcie miłości określa także różne jakościowo procesy uczuciowe. Można więc mówić zarówno o miłości erotycznej, która przyczynia się do zmiany w postrzeganiu świata, pozwalając na pełną wspólnotę z drugim człowiekiem, oraz o miłości zrodzonej z potrzeby wspólnoty, pozbawionej elementów seksualnych, a także o miłości rodzinnej i abstrakcyjnej (por. Imie-liński 1980: 48). Miłość nie może się odnosić tylko do sfery uczuć i przeżyć człowieka. Jest wartością uniwersalną i ponadczasową. Bar-dzo istotna jest postawa miłości, która jest stałą dyspozycją, zakła-dającą poznanie, umiłowanie oraz działanie w kierunku przedmiotu miłości. Dlatego miłość w kontekście postawy zawiera trzy ważne elementy: intelektualny, emocjonalny oraz działaniowy. Komponent intelektualny odnosi się do wiedzy o kochanej osobie, emocjonalny dotyczy pozytywnych uczuć i pragnienia dobra dla tej osoby, a działa-niowy wyraża się w podejmowaniu konkretnych działań dla jej dobra. Miłość określana jest także jako silne przywiązanie do drugiego człowieka, stan gotowości do bezinteresownego oddania się, służenia komuś (por. Słownik współczesnego języka polskiego 1996: 524) oraz nadrzędne nastawienie, kierujące wyborami człowieka, które doty-czą zarówno postępowania, jak i reagowania wobec tych, na których mu zależy (por. Gray 2010: 238). Łączy się z odpowiedzialnością za siebie i drugiego człowieka, bowiem „im więcej poczucia odpowie-dzialności za osobę, tym więcej prawdziwej miłości” (Wojtyła 1986: 117). Miłość respektuje godność drugiej osoby, towarzyszą jej ethos i sumienie (por. Kowalczyk 2002: 106).
W kontekście relacji międzyludzkich miłość rozumiana jest jako proces, który rozgrywa się pomiędzy dwojgiem ludzi będących w związku (por. Wojciszke 2003: 8). Spełnia ona ważną rolę w za-kresie doboru partnerów do małżeństwa oraz skłania małżonków do przyjęcia przeznaczenia, jakim jest małżeństwo, a także jest podstawą tworzenia hierarchii postaw, ról, celów czy też zadań wynikających z zawartego związku małżeńskiego (por. Rostowski 1987: 10-11).
Miłość jest wielką tajemnicą życia, która zawiera w sobie ryzyko, gdyż kierując ją ku drugiej osobie, czyni się to w nadziei, że zostanie ona przyjęta i odwzajemniona (por. Hill 1994: 247). Ponadto jest
ona w dużym stopniu zagadką egzystencjalną, tajemnicą niedosta-tecznie wyjaśnioną, która wiąże się z uwolnieniem człowieka od po-czucia osamotnienia oraz nadaniem jego życiu szczególnego sensu (por. Imieliński 1980: 271).
Niewątpliwie „miłość rozciąga się na wszystkie relacje człowieka: z samym sobą, z przyrodą, z innymi ludźmi, z Bogiem oraz przybiera bardzo różne formy” (Kuźma, Łuczyński 2004: 312). Jako szeroko rozumiane pojęcie, zjawisko czy też stan, charakteryzuje się również swoistym dynamizmem, a to z kolei warunkuje jej zmienność w cza-sie i nasileniu. Miłość jest najważniejszym wydarzeniem pomiędzy narodzinami a śmiercią każdego człowieka, które podlega ciągłym zmianom (por. Wojciszke 2003: 5).
W perspektywie wychowania chrześcijańskiego miłość jest fun-damentalną zasadą moralności. Jan Paweł II charakteryzuje ją jako zasadę, ideę, której ludzie podporządkowują swoje postępowanie, co łączy się ze zdolnością do miłowania oznaczającą gotowość świado-mego poszukiwania dobra z innymi lub dla innych. Obszarem czy też najważniejszym terenem realizacji miłości jest małżeństwo (Wojtyła 1986).
Pojęcie miłości ma różne znaczenia, dlatego też dla zarysowania jej roli, czy też znaczenia w funkcjonowaniu związku małżeńskiego, należy uwzględnić ową różnorodność, ponieważ dzięki temu istnie-je większe prawdopodobieństwo uzyskania bardziej odpowiedniego obrazu samego małżeństwa, a na jego tle roli miłości (por. Rostowski 1987: 64–65).
Podsumowując, zakres pojęciowy pojęcia miłości jest szeroki, wieloznaczny oraz subiektywny. Miłość zawsze była, jest i zapew-ne będzie inspiracją dla wielu artystów, pisarzy, ludzi kultury, gdyż ze względu na swoje bogactwo znaczeń i odmian oczekuje wciąż nowych ujęć i sposobów prezentacji. Niemniej jednak jest trud-na do zdefiniowania, bowiem dla każdego człowieka może oztrud-na- ozna-czać coś innego. Niewątpliwie „człowiek nie może żyć bez miłości” (Jan Paweł II 1979: 10), dlatego tak ważne jest jej doświadczanie w codzienności życia. Należy zauważyć, że istota miłości pozostaje niezmienna, natomiast sposoby jej przeżywania i wyrażania są bardzo różne, ponieważ uzależnione są od wielu czynników, miedzy innymi takich jak cechy osobowe człowieka, system wyznawanych wartości, kultura, miejsce oraz czas.
Doświadczanie i przeżywanie miłości małżeńskiej
Przeżywanie miłości jest najbardziej ludzkim i powszechnym doświadczeniem. Jedną z podstawowych potrzeb, jaką przejawia człowiek, jest „potrzeba miłości, kochania i bycia kochanym, a zatem potrzeba budowania więzi z innymi ludźmi” (Imieliński 1980: 54). Potrzeba ta warunkuje rozwój osoby, a doświadczanie miłości jest ko-nieczne, aby człowiek mógł osiągać osobową dojrzałość. „Człowiek, poddając się miłości, zbiera budujące doświadczenia. Uczy się dobro-ci, życzliwośdobro-ci, empatii, otwiera się na innych, stara się ich lepiej zro-zumieć” (Gajda 2004: 305). Należy zauważyć, że potrzeba kontaktu emocjonalnego oraz życiowe postawy wobec innych ludzi powodują, iż człowiek odczuwa chęć stworzenia wspólnoty. Pragnienie poczu-cia odpowiedzialności za osobę, akceptacja, zrozumienie i tolerancja, a także chęć do zaspokajania jej różnorodnych potrzeb, sprowadzają się do celu, jakim jest nastawienie do utrzymania trwałego i dozgon-nego związku, którego podstawą będzie miłość (por. Imieliński 1980: 54–55).
Podstawę małżeństwa tworzy miłość małżeńska, która „jest jed-nym z najtrudniejszych, ale w swym trudzie jedjed-nym z najpiękniej-szych rodzajów miłości, która może łączyć dwoje ludzi” (Kuźma, Łuczyński 2004: 315). Wyróżnia się trzy płaszczyzny tej miłości: zmysłową, uczuciową i duchową. Są one ze sobą zintegrowane i po-wiązane. Miłość zmysłowa (seks) dotyczy znaczenia biologiczno--zmysłowego, zaspokaja i rozładowuje napięcie seksualne oraz pro-wadzi do przeżywania przyjemności. Z kolei miłość uczuciowa (eros) jest zmienna, przemijająca i nie zapewnia trwałości. Natomiast doj-rzałą i głęboką miłością jest miłość przeżywana na poziomie ducho-wym, osobowym (caritas, agape), przejawiająca się między innymi w bezinteresownym i wzajemnym darze z siebie (por. Błasiak 2012: 15–16; Tchorzewski 2015: 32).
W perspektywie chrześcijańskiej miłość małżeńska między ko-bietą i mężczyzną ukazywana jest głównie jako wybór. Jest to akt de-cyzji, wyboru, uznania drugiej osoby za kogoś, kto „do mnie należy”. Jej ważnym elementem jest poczucie przynależności, o czym świad-czy to, że na żonę albo na męża używa się określeń „moja”, „mój”, których sens jest bardzo głęboki. Nie opisują one wspólnych uczuć,
ale przed wszystkim przynależność (por. Tischner, Zańko, Gowin 2000: 168–169).
Miłość małżeńska spełnia szczególną rolę, jest bowiem takim sposobem życia, który zmierza do tego, aby przechodzić przez nie we dwoje. Dla chrześcijan relacja ta jest sakramentem. Jednak nie posia-da ona jednorodnego charakteru, ponieważ zmienia się i przekształca wielokrotnie w trakcie swego rozwoju oraz odróżnia się specyficz-nymi cechami od innych rodzajów miłości (por. Braun-Gałkowska 1987: 15).
Miłość małżeńska posiada zespół cech oraz komponentów, które zwracają uwagę na jej wartość, jak również charakteryzuje się specy-ficzną naturą. Ich występowanie, jak i stopień natężenia w związkach małżeńskich uzależnione są w dużej mierze od indywidualnego cha-rakteru każdego z nich oraz od osobistych przekonań i osobowości partnerów.
Wśród cech miłości małżeńskiej wyróżnia się troskę, odpowie-dzialność, szacunek, nastawienie ku przyszłości, pragnienie wspólne-go działania, pobudzanie aktywności, płodność, potrzebę stwarzania i wspólnych dokonań, porzucanie egoizmu, współodpowiedzialność. Z kolei elementami miłości małżeńskiej są: współobecność, wyłącz-ność, współodczuwanie i wzajemne obdarzanie się sobą. W obszarze tej tematyki bardzo istotna jest także wartość więzi małżeńskiej, ele-mentów ją tworzących, jak i umacniających.
Miłość małżeńska przejawia się na wielu płaszczyznach życia małżeńskiego, rozwija się oraz stanowi podstawę związku małżeń-skiego. Ma wpływ na jego jakość i trwałość, przejawia się w różnych działaniach współmałżonków, co znajduje odbicie w jej sakramental-nym charakterze. Warunki rozwoju miłości małżeńskiej wkraczające w zakres chrześcijańskiego rozumienia związku małżeńskiego zakła-dają także dążenie małżonków do świętości. Odbywa się to za pośred-nictwem wszelkich działań podejmowanych przez partnerów, które pozwalają na wyrażanie, umacnianie i pogłębianie niemal wszystkich obszarów małżeńskiego życia, w których podstawę stanowi miłość (por. Nosowski 2004: 60). Miłość małżeńska jest wartością duchową i fizyczną. W wymiarze duchowym prowadzi do małżeństwa, nato-miast w wymiarach duchowym i fizycznym – do rodzicielstwa. Mi-łość małżonków, która jest daleka od egoizmu, gromadzi w nich siły
oraz wzmacnia ich ducha. Potrzebna jest tu wzajemna bliskość, aby małżonkowie odnaleźli w sobie sens istnienia (por. Heilly 1983: 67).
W związku małżeńskim miłość ma zatem fundamentalne zna-czenie, a jej rozwój zależy w głównej mierze od powiązania jej z in-nymi wartościami (por. Ryś 1999: 64). Dlatego niezwykle ważne jest, aby małżonkowie podobnie ją rozumieli i dawali temu wyraz w swych poglądach, wyobrażeniach, oczekiwaniach i działaniach (por. Rostowski 1987: 46).
Ze względu na to, że małżeństwo funkcjonuje zawsze w konkret-nej społeczności, należy zwrócić także uwagę, iż ta społeczność wy-wiera wpływ na każdy związek małżeński poprzez normy prawne i religijne oraz przez środowiskowe normy obyczajowe, jak i przez nacisk opinii publicznej, co ma znaczenie dla trwałości związku małżeńskiego (por. Adamski 1984: 27–28). Dlatego też istotny jest zarówno odpowiedni dobór partnerów oraz umiejętność wspól-nego wypracowywania podzielanej przez nich koncepcji miłości (por. Adamski 1984: 30–31).
Należy zauważyć, że miłość małżeńska zakłada wspólne trwa-nie w szacunku i szczęściu, wychowatrwa-nie dzieci (miłość rodzicielska), wspieranie się u schyłku życia poprzez troskę, która przejawia się w miłości opiekuńczej. Wiążą się z nią określone zadania prokreacyj-ne, opiekuńcze, wychowawcze, które realizują się na różnych etapach życia człowieka, małżeństwa i rodziny (por. Gos 2014: 45). Miłość przeżywana w małżeństwie posiada dla ludzi wierzących sakramen-talny charakter, co ma ważne znaczenie dla wspólnoty małżeńskiej będącej szczególnym rodzajem więzi. Dlatego też w dalszej części zostanie ukazana istota i wartość tej więzi.
Istota i wartość więzi małżeńskiej
Rozwój miłości małżeńskiej zakłada z konieczności rozwój więzi małżeńskiej. Pojęcie więzi oznacza relację bliskości, zażyłości, a tak-że związek, łączność, spójność (Słownik współczesnego języka polskiego 1996: 1228). Termin ten jest różnie wyjaśniany oraz bywa trudny do zdefiniowania. Ciekawe i inspirujące jest metaforyczne porównanie tej relacji do mostu. Więź jest „stałym środkiem urzeczywistniania współbycia między nieusuwalnie odrębnymi i zawsze już danymi jednostkami. Więź nie usuwa dystansu. Przekracza go, ale również
go gwarantuje. Jest bowiem mostem, a most nie zbliża brzegów rze-ki, zostawia każdy z nich na swoim miejscu, podobnie jak dzielącą przestrzeń” (Delsol 2011: 170). Człowiek sam sobie nie wystarcza, potrzebuje wychodzenia z siebie ku innym, nawiązywania i rozwija-nia relacji. Aby żyć w relacji, osoba musi jednak pozostać sobą jako odrębna jednostka. „I ten paradoks obecności i nieobecności decyduje o charakterze więzi między ludźmi, którzy idą ku sobie nawzajem, ale pozostają w sobie” (Delsol 2011: 170).
Wyróżnia się różne rodzaje więzi, między innymi: społeczną, ro-dziną, małżeńską. Więź społeczna to ogół relacji, stosunków i zależ-ności międzyludzkich, które łączą człowieka z innymi osobami, gru-pami i instytucjami społecznymi. Nie jest zjawiskiem, które można bezpośrednio zaobserwować, ale mimo tego można ją zbadać poprzez opis jej intensywności, trwałości i zanalizować jej rozwój w kon-tekście zmian (por. Izdebska 2015: 120). Natomiast więź rodzinna to „kompleks sił przyciągających jej członków nawzajem do siebie i wiążących ich ze sobą” (Dyczewski 2002: 11). Można ją określić „jako pewien zespół odniesień oraz relacji między członkami rodziny, których podstawą jest świadomość wspólnej genealogii i związków genetycznych, zespół wspólnie wyznawanych wartości, norm, celów działania, przeżyć o charakterze emocjonalnym, w jakich przebiega życie danej rodziny” (Pająk 2010: 14).
Z kolei więź małżeńska jest szczególną relacją międzyosobową, najsilniejszą, najbardziej intymną oraz niezwykłą, jaka zachodzi mię-dzy małżonkami. Jest podstawowym elementem scalającym małżeń-stwo i obejmującym wielopłaszczyznowy obszar małżeńskiej inter-akcji, czyli zarówno więź psychiczną, jak i uczuciową (por. Ryś 1999: 58). To dzięki niej możliwe jest integralne połączenie się dwóch osób w miłości. Wynika ona ze wspólnego ogniska domowego, będące-go źródłem wszelkich życiowych celów, oraz obejmuje sferę uczuć, która jest bazą związku małżeńskiego. Więź małżeńska rozumiana jest także jako proces wzajemnego obdarzania i obdarowywania się sobą małżonków w kontekście poznawczym, uczuciowym i działa-niowym. Dla ludzi wierzących jest dodatkowo sposobem budowania relacji z Chrystusem (por. McDowell 1992: 146). Rzeczywistością, w której osoby mogą realizować, tworzyć i umacniać więź małżeń-ską, jest przede wszystkim ich własne ognisko rodzinne, które za-kładają i które chcą postrzegać jako miejsce przekazywania życia.
Więź małżeńska również wyraża się w codzienności ich życia, oraz w tym wszystkim, co nadaje mu wartość i sens (por. Heilly 1983: 67).
Tworzenie więzi między małżonkami wymaga ustalenia, przyję-cia i przestrzegania zasad, do których należą: wzajemny szacunek, poczucie odpowiedzialności za podjęte zobowiązania, zasada spoko-ju, poczucie bezpieczeństwa, poszanowanie praw, poglądów, zaintere-sowań i pracy partnera, wzajemne zrozumienie, tolerancja, wzajemna empatia małżonków, opanowywanie negatywnych emocji, a także powstrzymywanie się od rozmów w stanie podenerwowania.
Proces tworzenia oraz wzmacniania więzi małżeńskiej jest nie tylko skomplikowany, trudny do opisania, ale wymaga również nie-ustannej pracy i wysiłku ze strony partnerów w całym okresie trwa-nia małżeństwa (por. McDowell: 265; Błasiak 2012: 20). Warto za-znaczyć, że zdrowa więź małżeńska polega na wzajemnym dawaniu i braniu. Natomiast przez wzajemne obdarowywanie się małżon-ków i wspólne podporządkowanie się obojga miłości Boga, która jest zasadą i źródłem ich miłości, małżonkowie odnajdują rzeczy-wistą jedność. W tym kontekście istotne jest postrzeganie małżeń-stwa jako związku, w którym ma miejsce dawanie i przyjmowanie (por. McDowell 1992: 21).
Do czynników, które przyczyniają się do umacniania więzi mał-żeńskiej, należą: wzajemne okazywanie uczuć przez małżonków, udane kontakty seksualne, emocjonalna zależność współmałżonków, podobieństwo kulturowe, wspólne zainteresowania i cele, aktywne uczestnictwo w życiu domowym, wiara i nadzieja w trwałość związku małżeńskiego oraz wspólne podejmowanie decyzji i ustalanie zasad (por. Tyszka 1979: 151).
Aby miłość małżeńska rozwijała się i nie uległa wygaśnięciu, ko-nieczna jest troska i dbanie o więź, co ma się wyrażać w świadomej, nieustannej aktywności małżonków. W tym kontekście szczególne znaczenie ma współodczuwanie, współrozumienie oraz współdziała-nie małżonków (por. Ryś 1999: 60; Ostaszewski 2008: 145). Współ-odczuwanie oznacza więź emocjonalną, która oparta jest na kontakcie osobowym. Uwzględnia ono otwartość w wyrażaniu uczuć, empatię, działania małżonków zmierzające do zaspokajania potrzeb partnera (por. Ryś 1999: 61). Realizowane są przy tym takie potrzeby małżon-ków jak: miłości, bezpieczeństwa, szacunku, czułości, opiekuńczo-ści, podziwu, więzi, bliskoopiekuńczo-ści, samorealizacji oraz potrzeby religijne
(por. Zalewska 2002: 14–16). Z kolei współrozumienie określane jest przede wszystkim jako kontakt małżonków, który pozwala na wymianę spostrzeżeń, doświadczeń, refleksji oraz dostrzeganie i roz-wiązywanie problemów. Jest ono wynikiem prawidłowej komunikacji pomiędzy małżonkami, zarówno w aspekcie werbalnym, jak rów-nież pozawerbalnym. Obejmuje także aktywne wzajemne słuchanie i akceptację odmienności współmałżonka, czyli tolerancję (por. Ryś 1999: 61; Ostaszewski 2008: 147; Błasiak 2012: 19).
Występowanie i rozwój współodczuwania oraz współrozumienia w związku małżeńskim stwarzają podstawę do współdziałania, co przejawia się głównie troską o istnienie i trwałość domu rodzinnego. Obejmuje to także podział ról, realizowanie wspólnych zaintereso-wań i wartości (por. Ryś 1999: 62). Współdziałanie to może się rea-lizować w małżeństwie na trzy różne sposoby w zależności od rodza-ju tworzonego związku (por. Godorowski 1987: 205). Pierwszy typ współdziałania opiera się na wspólnym podejmowaniu decyzji przez małżonków, wzajemnym zaufaniu, szacunku i tolerancji. Realizuje sie on w małżeństwach opartych na partnerstwie, których celem jest wspólne dobro stworzonej rodziny i poczucie odpowiedzialności za nią. Z kolei drugi typ aktywności odnosi się do małżeństw, w których zakres podejmowanych decyzji i działań spoczywa na jednym z mał-żonków. Dochodzi w nich do dominującej roli jednego z partnerów oraz uległości drugiego. Natomiast ostatni rodzaj współdziałania dotyczy małżeństw, w których ma miejsce walka o uzyskanie przez jednego z partnerów dominacji i przewagi nad drugim (por. Godo-rowski 1987: 205). To niestety może doprowadzić do dysharmonii pomiędzy małżonkami, dlatego ważne są wspólne wartości i cele, jakie sobie oni stawiają. Powoduje to pogłębienie bliskości między nimi, a także przyczynia się do wzrostu poziomu wzajemnego za-dowolenia partnerów, co w konsekwencji umacnia małżeństwo (por. Ryś 1999: 62–63).
Dlatego też istotne jest ukazanie zestawienia pozytywnych i ne-gatywnych postaw małżonków, które odczytywane są jako elementy intymnej, zdrowej i bogatej więzi osobowej w małżeństwie.
Do pozytywnych postaw małżonków zalicza się: cierpliwość, szu-kanie dobra drugich, dawanie, bezinteresowność, prawdomówność, pokorę, życzliwość, zaufanie, brak zazdrości, realistyczny sposób patrzenia na siebie, odpowiedzialność, opiekuńczość, przebaczenie,
badanie siebie, zadowolenie, wdzięczność, samokontrolę i opano-wanie, pilność, dotrzymywanie tajemnicy, łagodność, współczucie, wrażliwość, grzeczność, uprzejmość, wierność (por. McDowell 1992: 154–156). Natomiast wśród negatywnych postaw małżonków wyli-cza się: niecierpliwość, szukanie własnego dobra, nastawienie wyłącz-nie na brawyłącz-nie, interesowność, kłamliwość, pychę, wyłącz-nieufność, zazdrość, zarozumiałość, próżność, nieodpowiedzialność, myślenie o własnej opinii, krytykanctwo, narzekanie, niewdzięczność, pobłażanie sobie, brak opanowania, samozadowolenie, plotkarstwo, szorstkość, nie-uprzejmość, niewierność (por. McDowell 1992: 154–156).
Przedstawione powyżej przymioty zachowań małżonków różnią się od postaw i zachowań, które powinny wynikać z dojrzałej miłości. W arsenale cech dojrzałej miłości należy wymienić ponadto poczucie humoru, które może dać równowagę codziennemu życiu. Niezwykle ważne są też indywidualne przyjaźnie zawierane przez małżonków, o które należy dbać będąc w związku małżeńskim, zaangażowanie rozumiane jako nastawienie na wspólne cele związane ze sprawami znajdującymi się poza małżeństwem i domem, przeżycie seksualne jako wyraz dzielonej intymności i miłości. Oprócz tego istotne jest także dzielenie się myślami i informacjami, prawdomówność wy-rażająca się w wiarygodności i niezawodności, rozmowa rozumiana jako otwarta i szczera komunikacja, miłość obejmującą wzajemne troszczenie się, intymność, zaufanie i oddanie się drugiej osobie, zdolność dostosowania się pojmowana jako afirmacja unikatowo-ści drugiej osoby, a także tolerancja, czyli akceptacja drugiej osoby (por. Mc Dowell 1992: 200–202).
Przymioty te można traktować jako składniki czy też cechy oso-bowości i charakteru małżonków, które odgrywają ważną rolę w co-dziennym rozwoju miłości małżeńskiej. W tym kontekście łatwo zauważyć, że więź miłości jest wieloaspektowa, obejmuje integralne osobowości obu kochających się osób, a mianowicie wymiary: cie-lesny, społeczny, intelektualny i duchowy. Należy również zaznaczyć, że w ludzkiej naturze istnieje potrzeba rozwoju we wszystkich tych dziedzinach, co jest ważne dla zdrowia i pełnego rozwoju jednost-ki (por. McDowell 1992: 200–202). Podstawą i jednym z głównych elementów dobrej więzi małżeńskiej jest takie rozumienie miłości, dzięki któremu dochodzi do głębokiego przekonania, że szczęście, bezpieczeństwo i rozwój drugiej osoby stają się tak ważne, jak moje
własne, a cele i wartości stają się priorytetem dla obojga małżon-ków. Ponadto ważna jest gotowość do ofiarności oraz potrzeba po-rzucenia egoizmu i nadmiernej troski o własne pragnienia i dążenia (por. McDowell 1992: 210, 214). Proces rozwoju miłości małżeń-skiej wymaga od małżonków postawy współpracy i ofiarności oraz świadomego zmierzania do jej ciągłego rozwoju. W tym kontekście ważna jest akceptacja współmałżonka, która staje się początkiem doj-rzałej miłości (por. Ryś 1999: 69).
Dojrzała miłość małżeńska charakteryzuje się następującymi cechami: zaangażowaniem małżonków w tworzenie i umacnianie wspólnych planów skierowanych na przyszłość, pragnieniem potom-stwa, umiejętnością tworzenia jedności na wyższych płaszczyznach oraz współodpowiedzialnością małżonków za życie rodzinne i mał-żeńskie. Cechuje się również życzliwością, wrażliwością na potrzeby partnera, akceptacją i zrozumieniem, wzajemną pomocą małżonków w realizacji celów i pragnień (por Ryś 1999: 69). Oznacza ona również spokój, wzajemne zaufanie, poczucie bezpieczeństwa oraz pracę nad jakością więzi osobowej i ofiarność rozumianą jako postawa altrui-styczna nastawiona na wzajemne obdarowywanie się (por. Rostow-ski 1987: 33–41). Natomiast znakiem dojrzałej miłości jest oddanie się na stałe, bowiem w chrześcijańskim pojęciu miłości małżeńskiej tkwi przekonanie, że należy czekać na pojawienie się prawdziwej miłości przed podjęciem decyzji o małżeństwie. Wówczas jest ona fundamentem i główną przyczyną jego zawarcia. To właśnie oddanie się na stałe oraz gotowość do ofiary i pracy nad więzią osobową jest kluczem do długich, szczęśliwych małżeństw (por. McDowell 1992: 254–256). Jednocześnie bezwarunkowa miłość współmałżonka – akceptująca drugą osobę taką, jaką ona jest – powoduje jego wzrost w miłości i staraniach o rozwój więzi z partnerem, a zaufanie pro-wadzące do intymnej, głębokiej komunikacji okazuje się znaczącym czynnikiem w tej dziedzinie (por. McDowell 1992: 260).
Omówione powyżej czynniki wpływające na tworzenie się, roz-wijanie i umacnianie więzi małżeńskiej, a także związane z tym cechy dojrzałej miłości małżeńskiej, wymagają nieustannej pracy i wysiłku ze strony partnerów w całym okresie trwania małżeństwa. Dlatego tak ważne i niezbędne jest, aby człowiek kształtował i rozwijał w so-bie zdolność do miłości.
Rozwijanie zdolności do miłości
Podstawą właściwego przygotowania się do małżeństwa jest wy-chowanie do miłości. Dlatego też powinno ono „zajmować znaczą-ce miejsznaczą-ce w szeroko rozumianej edukacji emocjonalnej” (Kuźma, Łuczyński 2004: 317). Sfera emocjonalna spełnia ważną rolę z ży-ciu człowieka, bowiem w dużej mierze to właśnie od emocjonalnej dojrzałości osoby zależy wypełnienie życiowego powołania. Uczu-ciowość rozwija się głównie w kontaktach międzyludzkich. Dlatego istotne jest, by wychowywać młodych ludzi, zwracając uwagę na ich postawy względem siebie i innych. Warto promować takie zachowa-nia, jak uczynność, działanie na rzecz innych, empatię i wrażliwość na losy drugiego człowieka, odpowiedzialność. Należy się uczyć do-strzegania wartości w drugiej osobie, jej wewnętrznego i zewnętrz-nego piękna, które pociąga. Trzeba wreszcie ukazywać miłość i więź małżeńską jako ważne i znaczące wartości w życiu każdego człowie-ka. Istotnym bowiem elementem tworzącym sytuacje wychowawcze i mającym duże znaczenie są wartości, szczególnie te, które są świa-domie wprowadzane w procesie wychowania.
Prawidłowa więź między małżonkami jest podstawowym elemen-tem, który łączy małżeństwo. Szczególną i ważną rolę w budowaniu tej jedności odgrywa prawidłowa komunikacja, zdolność rozwiązy-wania konfliktów oraz gotowość do przebaczania. Dlatego istotne i konieczne jest uczenie się dobrej, szczerej i otwartej komunikacji w zakresie potrzeb, uczuć, doświadczeń, życiowych planów oraz tego wszystkiego, co odnosi się do relacji małżeńskich i rodzinnych. Two-rzenie więzi uwarunkowane jest bliskością małżonków. W związku z tym należy się uczyć budowania bliskości emocjonalnej, intelektu-alnej i działaniowej. Istotą bliskości jest wiarygodność, ufność, otwar-tość, prawdziwość uczuć. Jest ona procesem i podlega dynamicznym zmianom, dlatego trzeba dbać o jej prawidłowy rozwój. Emocjonalną bliskość można kształtować poprzez empatię i autentyczność w kon-taktach interpersonalnych. Natomiast bliskość intelektualną można rozwijać przez współrozumienie wynikające z prawidłowej komuni-kacji, umiejętności słuchania oraz akceptowania drugiej osoby. Z ko-lei bliskość działaniowa rozstrzyga o rodzaju i kierunku działań osób, buduje i wzmacnia więzi oraz pomaga w realizacji wspólnych celów (por. Ryś, Greszta, Grabarczyk 2019: 245–246).
Należy stwierdzić, że miłość przeżywana w okresie dojrzewania ma już swego rodzaju „zadatki” miłości małżeńskiej, gdyż w każ-dej miłości może być zawarta perspektywa zarówno małżeństwa, jak i rodzicielstwa. Z kolei miłość małżeńska jest w pewnym sensie „dwuetapowa”: w okresie narzeczeństwa jest spoiwem przygotowu-jącym do zawarcia małżeństwa, a w małżeństwie – gwarantem jego szczęśliwego trwania. Dlatego w aspekcie wychowawczym i pedago-gicznym „na szczególną uwagę zasługuje miłość małżeńska i miłość rodzicielska. Pomiędzy tymi pojęciami istnieje wiele związków przy-czynowo-skutkowych, albowiem udana miłość małżeńska w dużej mierze warunkuje miłość rodzicielską do dzieci i vice versa” (Kuźma, Łuczyński 2004: 315). Natomiast postrzeganie miłości i związ-ku małżeńskiego jako ważnego elementu życia człowieka może się przyczyniać do tworzenia społeczeństwa, w którym celem i wartoś-cią jest sama osoba. Ponadto daje to możliwość zakładania pełnych i szczęśliwych rodzin, żyjących według ogólnie przyjętych zasad mo-ralnych, etycznych, społecznych i religijnych. Dlatego też tak ważna jest miłość pomiędzy małżonkami, którą należy wspierać i umacniać w ciągu całego ich życia małżeńskiego.
W rozwijaniu zdolności do miłości bardzo ważne znaczenie mają takie elementy jak: proces wychowania, wartości, opinie i prezento-wane poglądy czy też zasady. Podobne jest w przypadku wzajemnych relacji i stylów wychowania, od których również zależy, czy więzi się wzmacniają czy też osłabiają (por. Olczak 2010: 40–41).
Niewątpliwie „największą klęską ludzkości jest wszystko to, co wpływa osłabiająco na rozwój zdolności do miłości człowieka, co de-struuje i zubaża jego wnętrze psychiczne, pozbawia go radości prze-żywania miłości w jej różnych kontaktach społecznych, czyni go roz-paczliwie samotnym, czyni go wrogiem drugiego człowieka” (Kuźma, Łuczyński 2004: 318).
Podsumowując, należy stwierdzić, że zdolność kochania nie jest dana człowiekowi w „gotowej” formie. Dlatego powinien on ją rozwi-jać i kształtować, ponieważ miłość „nadaje barw ludzkiej egzystencji, determinuje los poszczególnych osób i łączy się ściśle z sensem życia” (Gajda 2004: 305).
Podsumowanie
Z niepokojem można dziś zaobserwować, że współczesny czło-wiek bardzo często preferuje całkowity relatywizm i związany z nim nihilizm wartości oraz pustkę aksjologiczną, moralną, religijną, świa-topoglądową. Wybiera indywidualistyczną utopię szczęścia, która niestety oderwana jest od miłości, prawdy, odpowiedzialności oraz od więzi międzyludzkich. A przecież kochać można kogoś, kto jest blisko. Do pokochania potrzebne jest prawdziwe spotkanie. „Każde spotkanie z drugim człowiekiem zawiera zarówno szansę, jak i za-grożenie rozwoju: każde z nich czegoś nam udziela lub zabiera, ot-wiera nas lub zamyka, wzbogaca lub zuboża” (Sujak 1987: 159). Każ-de spotkanie z drugim człowiekiem daje możliwość doświadczania i rozwijania prawdziwej miłości. Dlatego warto podjąć naukową re-fleksję nad tym, czy i jak w świecie ciągłego i szybkiego postępu, roz-woju internetu, elektroniki, masowych mediów, telefonów komórko-wych i wszelkiego rodzaju aplikacji oraz udogodnień można znaleźć jeszcze miejsce na miłość i dla miłości, dla przeżyć i doświadczania relacji międzyludzkich, dla rozwijania więzi?
Niewątpliwie „doświadczenie siebie i otaczającego świata oraz uczenie się siebie i otaczającego świata posiada zatem swój szcze-gólny horyzont i kontekst – obecności drugiego człowieka” (Gara 2017: 28). Choć współczesny człowiek coraz bardziej angażuje się w aktywność zawodową, to jednak można zaobserwować, że jest on coraz bardziej samotny. Dlatego tak ważne jest podejmowanie głęb-szej refleksji nad problematyką szeroko rozumianej miłości. O zagad-nieniu więzi małżeńskiej jako doświadczaniu miłości warto mówić, pisać, przypominać i ją promować zarówno w aspekcie teoretycznym, jak również empirycznym. Bo miłość nie skończy się nigdy, trzeba jej samemu codziennie się uczyć i trzeba również uczyć jej innych.
Bibliografia
Adamski F. (1984). Socjologia małżeństwa i rodziny, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Błasiak A. (2012). Oddziaływania wychowawcze w rodzinie. Zagadnienie
wy-brane, Kraków: Akademia Ignatianum; Wydawnictwo WAM.
Braun-Gałkowska M. (1987). Psychologia domowa. Małżeństwo – dzieci –
Delsol Ch. (2011). Czym jest człowiek? Kurs antropologii dla
niewtajemniczo-nych, przeł. M. Kowalska, Kraków: Znak.
Dyczewski L. (2002). Więź między pokoleniami w rodzinie, Lublin: Towarzy-stwo Naukowe KUL.
d’Heilly A. (1983). Miłość i sakrament, przeł. M. Borsuk-Majewska, Warsza-wa: Instytut Wydawniczy Pax.
Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, red. T. Pilch, t. 3, Warszawa:
Wydaw-nictwo Akademickie „Żak”.
Furmanek W. (2011). Miłość – zagubiona wartość współczesnej pedagogiki, Rzeszów: Wydawnictwo Oświatowe „Fosze”.
Gajda J. (2004). Miłość, [w]: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, red. T. Pilch, t. 3, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”, s. 305–311. Gara J. (2017). Egzystencjalna problematyzacja poszukiwania, poznawania
i tworzenia samego siebie, „Przegląd Pedagogiczny”, nr 2, s. 9–33.
Godorowski K. (1987). Konflikty małżeńskie: źródła i przyczyny, możliwości
zapobiegania i rozwiązywania, [w:] M. Kozakiewicz, Z. Lew-Starowicz
(red.), Wychowanie. Przysposobienie do życia w rodzinie, Warszawa: Wy-dawnictwo PZWL.
Gos A. (2014). Znaczenie postaw wobec małżeństwa i rodziny w budowaniu
relacji interpersonalnych, „Fides et Ratio. Kwartalnik Naukowy”, nr 1(17),
s. 35–49.
Gray J. (2010). Dlaczego Mars zderza się z Wenus, przeł. B. Jóźwiak, Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
Hill N. (1994). Plan pozytywnego działania, przeł. E. Czerwińska, Warsza-wa: Wydawnictwo Studio Emka.
Imieliński K. (1980). Rodzina i dom. Miłość i seks, Warszawa: Instytut Wy-dawniczy CRZZ.
Izdebska J. (2015). Dziecko, dzieciństwo, rodzina, wychowanie rodzinne.
Kate-gorie pedagogiki rodziny w perspektywie pedagogiki personalistycznej,
Biały-stok: Niepaństwowa Wyższa Szkoła Pedagogiczna.
Jan Paweł II. (1979). Encyklika Redemptor hominis, Poznań: Pallottinum. Kowalczyk S. (2002). Zarys filozofii człowieka, Sandomierz: Wydawnictwo
Diecezjalne.
Kuźma J., Łuczyński A. (2004). Miłość a wychowanie, [w]: Encyklopedia
pe-dagogiczna XXI wieku, red. T. Pilch, t. 3, Warszawa: Wydawnictwo
Aka-demickie „Żak”, s. 312–318.
McDowell J. (1992). Tajemnica miłości, przeł. A. Gandecki, Kraków: Wy-dawnictwo Towarzystwo Krzewienia Etyki Chrześcijańskiej.
Nosowski Z. (2004). Parami do nieba. Małżeńska droga świętości, Kraków: Biblioteka „Więzi”.
Olczak A. (2010). Wychowanie demokratyczne podstawą badania więzi
w ro-dzinie, [w]: E. Bartkowiak, A. Dobrychłop, P. Prüfer (red.), Więzi. Dylematy egzystencjalne, Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza
Ostaszewski M. (2008). Więź małżeńska fundamentem rozwoju wspólnoty
małżeńskiej i rodzinnej, „Studia Elbląskie”, nr 9, s. 141–151.
Pająk J. (2010). Tendencje w zakresie ewolucji czynników stymulujących więź
rodzinną, [w:] I. Janicka (red.), Rodzice i dzieci w różnych systemach ro-dzinnych, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”, s. 13–19.
Rostowski J. (1987). Zarys psychologii małżeństwa. Psychologiczne
uwarunko-wania dobranego związku małżeńskiego, Warszawa: Państwowe
Wydaw-nictwo Naukowe.
Ryś M. (1999). Psychologia małżeństwa w zarysie, Warszawa: Centrum Me-todyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej MEN.
Ryś M., Greszta E., Grabarczyk K. (2019). Intelektualna, emocjonalna
i dzia-łaniowa bliskość małżonków a ich gotowość do rozwiązywania konfliktów oraz przebaczania, „Fides et Ratio. Kwartalnik Naukowy”, nr 2(38),
s. 221–254.
Słownik współczesnego języka polskiego. (1996). red. B. Dunaj, Warszawa:
Ze-spół Wydawnictwa Wilga.
Sujak E. (1987). Rozważania o ludzkim rozwoju, Kraków: Znak.
Tchorzewski A. de (2015). Miłość, nadzieja, odpowiedzialność – warunkiem
więzi w rodzinie, [w:] J. Karbowniczek, A. Błasiak, E. Dybowska (red.), Dziecko, rodzina, wychowanie. Wybrane konteksty, Kraków: Akademia
Ignatianum w Krakowie; Wydawnictwo WAM, s. 25–45.
Tischner J., Zańko D., Gowin J. (2000). Przekonać Pana Boga, Kraków: Znak.
Tyszka Z. (1979). Socjologia rodziny, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Wojciszke B. (2003). Psychologia miłości. Namiętność, intymność,
zaangażowa-nie, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Wojtyła K. (1986). Miłość i odpowiedzialność, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Wolny B. (2008). Miłość – zagubiona wartość edukacji szkolnej, [w:] K.K. Przy-bycień (red.), Miłość w życiu człowieka. Przyczynek do rozważań
o budowa-nie „Cywilizacji miłości”, Stalowa Wola: Fundacja Campus, s. 101–122.
Zalewska S. (2002). Relacje pomiędzy małżonkami po odejściu dzieci z domu.
Badania empiryczne małżonków z dużym stażem pożycia małżeńskiego.
Warszawa: Wydawnictwo Sowa.
ADRES DO KORESPONDENCJI
Dr Marzena Chrost
Akademia Ignatianum w Krakowie Wydział Pedagogiczny
Instytut Nauk o Wychowaniu
