Elektroniczna książka w
elektronicznym czytniku - nowy
sposób obcowania z tekstem
Bibliotheca Nostra : śląski kwartalnik naukowy 3-4/3/4, 24-32
E
kspansja elektronicznego papieruOd wielu lat jesteśmy świadkami postępującego procesu migracji treści drukowanych do postaci elektronicznej. Dotyczy to wszystkich obszarów działalności ludzkiej. Cyfrowa postać informacji pozwala na szybsze jej przekazywanie, przetwarzanie i udostępnianie. Wciąż nie do końca ufamy jeszcze elektronicznemu zapisowi, czego skutkiem jest generowanie ogromnej liczby wydruków na potrzeby archiwiza-cyjne. Pomijając jednak aspekt utrwalania wyników naszej pracy, większość czasu spędzamy z dokumentami w postaci elektronicznej. Jednym z ostatnich „bastionów” druku, który przez wiele lat skute-cznie opierał się cyfrowej rewolucji, jest świat książki. Oczywiście, stwierdzenie to dotyczy tylko produktu końcowego. Przygotowanie książki do druku odbywa się bowiem z wykorzystaniem komputerów.
Do niedawna wydawało się, że nic nie jest w stanie zagrozić trady-cyjnej formie książek. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku w Sta-nach Zjednoczonych podejmowano próby upowszechnienia przenoś-nych czytników książek elektroniczprzenoś-nych, wykorzystujących tradycyjne wyświetlacze. Żadna z tych prób nie zakończyła się powodzeniem. Pro-dukowane wówczas urządzenia męczyły wzrok, były nieporęczne, cięż-kie i zużywały dużo energii. Przełom nastąpił dopiero po wprowadzeniu do sprzedaży czytników książek elektronicznych (e-czytników), wyko-rzystujących technologię elektronicznego papieru (e-papieru). E-pa-pier to rodzaj wyświetlacza imitujący tradycyjny paE-pa-pier. Od powsze-chnie dostępnych wyświetlaczy używanych w monitorach, telefonach komórkowych i innych urządzeniach odróżnia go to, że nie emituje światła. Podobnie jak zwykły papier, e-papier „świeci” światłem odbi-ARKADIUSZPULIKOWSKI
Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach
E
LEKTRONICZNA KSIĄŻKA
W ELEKTRONICZNYM CZYTNIKU
tym, dzięki czemu nie męczy wzroku. Charakterystyczne dla e-pa-pieru jest również to, że wyświetlenie tekstu nie powoduje zużycia energii. Pobór prądu następuje jedynie w momencie zmiany strony. Spośród kilku dostępnych obecnie na rynku rozwiązań technologi-cznych elektronicznego papieru najpopularniejszy jest E Ink (elek-troniczny atrament) opracowany przez firmę E Ink Corporation. Pierwszym czytnikiem książek wykorzystującym e-papier był LIBRIé EBR-1000EP, wprowadzony do produkcji w kwietniu 2004 roku przez firmę Sony. Model ten był dostępny tylko na rynku japoń-skim, gdzie nie zyskał rozgłosu (Chrostowski, 2008). We wrześniu 2006 roku w handlu amerykańskim pojawił się następca LIBRIé – PRS-500. Do Europy, a dokładniej do Wielkiej Brytanii, we wrześ-niu 2008 roku dotarł dopiero model PRS-505. Wcześniej, bo w mar-cu 2006 roku, na rynku europejskim pojawiły się czytniki iLiad ho-lenderskiej firmy iRex Technologies, a w październiku 2007 roku Cybook francuskiej firmy Bookeen. W 2008 roku debiutowały ró-wnież dwa inne urządzenia: BeBook i HanLin1.
1Daty premier e-czytników zaczerpnięto z haseł anglojęzycznej Wikipedii,
poświęco-nych poszczególnym modelom.
Rys. 1. Czytnik Cybook Gen3 firmy Bookeen. Fot. A. Pulikowski
Wszystkie wymienione modele cieszyły się umiarkowanym zainte-resowaniem. Wysoka cena skutecznie odstraszała masowego odbiorcę i mimo zachęcających opisów pojawiających się systematycznie w pra-sie odgrywały rolę drogiego gadżetu. Zmiana sytuacji nastąpiła dopiero po wprowadzeniu w listopadzie 2007 roku na rynek amerykański e--czytnika Kindle, wykorzystującego E Ink. Jego promotorem była naj-większa księgarnia internetowa Amazon, która zainwestowała znaczące kwoty i, wbrew wielu opiniom wróżącym przedsięwzięciu klęskę, osiąg-nęła ogromny sukces. W 2008 roku Amazon mogłą się już pochwalić sprzedażą pół miliona egzemplarzy Kindle (Hansell, 2009).
Wprowadzeniu na rynek tego urządzenia towarzyszyła wielka ak-cja promocyjna, ale podstawą sukcesu była szeroka oferta książek przygotowanych do odczytu za pomocą Kindle i możliwość ich bezprze-wodowego pobierania za pośrednictwem sieci komórkowej. W chwili rozpoczęcia sprzedaży Kindle’a dostępnych było 88 000 tytułów ksią-żek. Oferta jest stale powiększana i w styczniu 2010 roku w księgarni Amazon było już dostępnych ponad 400 000 tytułów książek, 91 tytu-łów prasowych i 38 czasopiśmienniczych gazet i 38 czasopism. Gazety i czasopisma są bardzo chętnie kupowane przez użytkowników. Wyku-pując miesięczny abonament, można regularnie otrzymywać automa-tycznie pobierane do e-czytnika odpowiedniki drukowanych wydań pe-riodyków. O popularyzacji e-czytników może świadczyć fakt, że pod ko-niec 2009 roku, w okresie wzmożonego ruchu handlowego, Amazon sprzedał więcej e-booków niż tradycyjnych książek (Allen 2010).
W lutym 2009 roku Kindle doczekał się następcy – Kindle 2. Nowością z czerwca tego samego roku jest natomiast Kindle DX, dy-sponujący znacznie większym wyświetlaczem w porównaniu do po-przedników (9,7” wobec 6”).
Największym konkurentem księgarni Amazon jest firma Sony. Aby zapewnić użytkownikom swoich e-czytników dostęp do bogatych treści, założyła własną księgarnię internetową (ebookstore.sony.com), oferują-cą wydania elektroniczne popularnych książek. Mając skromniejszą ofertę współczesnych autorów w porównaniu do księgarni Amazon, w marcu 2009 roku, Sony podpisało umowę z Google, dzięki której użytkownicy e-czytników firmy Sony uzyskali bezpłatny dostęp do mi-liona książek znajdujących się w zasobach Google Books, nie chronio-nych już prawami autorskimi. W tym samym czasie księgarnia Ama-zon udostępniła opracowane przez nią oprogramowanie, umożliwiające użytkownikom popularnych iPhonów i iPodów Touch odczytywać te sa-me treści z jakich mogą korzystać użytkownicy e-czytnika Kindle.
Polski rynek e-booków i e-czytników dopiero zaczyna się rozwi-jać. Choć swobodnie można już kupić jeden z wielu dostępnych e--czytników, problemem pozostaje wciąż bardzo skromna oferta książ-kowa. Aby się o tym przekonać, wystarczy zapoznać się z ofertą naj-większego polskiego serwisu, sprzedającego ebooki – NexTo.pl, która liczy 1 500 pozycji (dane ze stycznia 2010). Oczywiście, pozostają bo-gate zasoby bibliotek cyfrowych, w których można znaleźć publikacje, do których prawa autorskie już wygasły.
Zalety i wady czytania elektronicznych książek na e-czytniku
Najważniejszą zaletą e-czytnika jest jego wyświetlacz. Dzięki za-stosowaniu e-papieru nie męczy on wzroku, przez co można z niego korzystać przez wiele godzin, tak jak w przypadku czytania papiero-wej książki. Przy niewielkich rozmiarach i wadze (około 200 gramów) e-czytniki mogą pomieścić od kilkuset do kilku tysięcy książek, w za-leżności od wielkości pamięci i rozmiaru plików z ebookami. W je-dnym miejscu można mieć jednocześnie wiele słowników, encyklope-dii, map i innych publikacji zaliczanych do księgozbioru podręcznego. Co więcej, możliwe jest automatyczne ich aktualizowanie. W tego ty-pu wydawnictwach dużym udogodnieniem jest również sposobność stosowania hiperłączy. Elektroniczne odsyłacze są z powodzeniem używane w spisach treści, przypisach, indeksach itp. Książki prze-chowywane w e-czytniku nie zajmują miejsca na półce, co jest istotną zaletą. Niewielki pobór prądu pozwala zapomnieć o ładowaniu aku-mulatora przez wiele tygodni. Jednak mimo iż e-czytnik jest bardzo energooszczędny, w końcu trzeba go naładować. Do tego rozładowa-nie akumulatora może nastąpić w zupełrozładowa-nie rozładowa-nieoczekiwanym momen-cie, z dala od źródła zasilania. Ważnym udogodnieniem dla wielu użytkowników jest możliwość zmiany rozmiaru i kroju fontu w e-czyt-niku. Bardzo przydaje się również wyszukiwanie pełnotekstowe, nie-wykonalne w książce tradycyjnej. Dużym ułatwieniem jest także ot-wieranie dokumentu w miejscu, gdzie był ostatnio czytany. Niezależ-nie od tego, e-czytniki pozwalają na tworzeNiezależ-nie wielu zakładek w ra-mach jednego dokumentu. Droższe urządzenia są wyposażone w ry-sik, pozwalający na sporządzanie notatek do czytanego tekstu.
Porównując stosowany w e-czytnikach e-papier do tradycyjnego papieru, należy odnotować fakt, że wyświetlacz nie żółknie, nie groma-dzi kurzu, nie wilgotnieje. Większość urządzeń wyświetla na razie ob-raz jedynie w odcieniach szarości. Dopiero zaczynają pojawiać się na
rynku e-czytniki wyposażone w kolorowy wyświetlacz (jak Flepia firmy Fujitsu). Z punktu widzenia ochrony środowiska naturalnego, szcze-gólnie ważny jest fakt, że e-papier uchroni przed wycięciem drzewostan niejednego lasu. Wraz z upowszechnianiem ebooków, ekologiczny aspekt będzie miał coraz większe znaczenie, tym bardziej że nie tylko ebooki są i będą odczytywane na e-czytnikach: można na nich prze-chowywać różne typy dokumentów. Ważne dla miłośników ebooków są także coraz niższe ceny, zachęcające do zakupu elektronicznych publi-kacji. Różnica jest wciąż korzystniejsza dla książki drukowanej.
Na uwagę zasługują możliwe do zastosowania w e-czytnikach udogodnienia dla osób niepełnosprawnych. Oprócz wspomnianego już zwiększania rozmiaru fontu, możliwe będzie wkrótce odsłuchiwa-nie treści ebooków przez odsłuchiwa-niedowidzących i odsłuchiwa-niewidomych, dzięki wyko-rzystaniu wbudowanego syntezatora mowy. Dla osób niesprawnych ruchowo z pewnością bardzo przydatna jest możliwość pobierania książek bezprzewodowo wprost do urządzenia.
Do zakupu e-czytników najbardziej zniechęca cena. W Polsce najtańsze z dostępnych urządzeń kosztują około 900 złotych (eClicto). Bez wątpienia jest to główna przeszkoda popularyzacji e-czytników: trzeba uważać by go nie upuścić, gdyż może to doprowadzić do zni-szczenia wyświetlacza, bowiem jak każde inne urządzenie elektroni-czne e-czytniki mogą się zepsuć. Dla niektórych osób problemem mo-że okazać się ciemny błysk, pojawiający się przy każdej zmianie stro-ny. Jest to uwarunkowane technologicznie i trzeba się do niego po prostu przyzwyczaić. Choć wyświetlacz jest lekko matowy, przy nie-korzystnym ustawieniu względem źródła światła lub słońca, mogą po-jawić się na ekranie odblaski, wpływające na komfort lektury.
Istotnym problemem utrudniającym korzystanie z ebooków jest różnorodność stosowanych i obsługiwanych formatów plików teksto-wych. Nadzieją na rozwiązanie tego problemu jest coraz powsze-chniejsze występowanie formatu EPUB – opartego na języku XML, ot-wartego standardu, opracowanego przez International Digital Publis-hing Forum. Charakterystyczną cechą EPUB jest to, że tworzone w nim książki nie mają z góry narzuconego podziału na strony, jak to ma miejsce w formacie PDF (Wimmer). Pozwala to na swobodne do-bieranie kroju i rozmiaru fontu, odstępów między wierszami, rozmia-rów marginesów itp. Niektóre urządzenia (np. Sony Reader) mają problemy z wyświetlaniem polskich, i nie tylko, znaków diakryty-cznych w popularnych formatach plików. Poprawne odtworzenie tre-ści wymaga wówczas transformacji do innego formatu.
Choć stosowany e-papier imituje papier tradycyjny, nie jest on w stanie dorównać mu w pod względem cech fizycznych, różnicujących w wyraźny sposób publikacje wydane drukiem i nadający im oryginal-ny, a często unikalny charakter. Na tę cechę najczęściej wskazują zwo-lennicy książki wydawanej w sposób tradycyjny. Nie bez znaczenia jest też czas uruchamiania urządzenia i czas oczekiwania na wczytanie du-żych plików. Jest to szczególnie istotne, gdy chodzi o dostęp do publi-kacji z księgozbioru podręcznego. Może się okazać, że szybciej dotrze-my do informacji sięgając na półkę niż uruchamiając e-czytnik.
Przyszłość e-czytników
Niektóre z wymienionych wad e-czytników to kwestie czysto te-chniczne. Znikną one wraz ze wzrostem możliwości produkowanych urządzeń. O wiele trudniejszym wyzwaniem będzie przełamanie ba-riery psychologicznej. Wymaga to na pewno czasu, gdyż nie można od razu zmienić przyzwyczajenia do druku. Większość e-czytników stosu-je interfejs użytkownika bardzo zbliżony do znanego im z komputerów osobistych, dzięki czemu osoby mające kontakt z komputerami mogą korzystać z tych urządzeń w sposób intuicyjny (Sopyło, 2008). E-czyt-niki już dziś mogą liczyć na wielu zwolenników, ale by mogły zyskać masowego odbiorcę ich cena musi spaść do akceptowalnego poziomu. Dopiero wówczas zacznie się prawdziwa rywalizacja z papierem.
Z kolei wydawcy powinni przezwyciężyć obawy związane z ochro-ną praw autorskich. O skali nieufności mogą świadczyć rozwiązania stosowane przez naszych rodzimych dostawców ebooków. Przykłado-wo, platforma www.ibuk.pl wydawnictwa PWN oraz księgarnia virtua-lo.pl pozwalają na odczyt elektronicznych publikacji jedynie na spe-cjalnie przygotowanej stronie internetowej, której zawartość nie może być zaznaczana, drukowana, ani oczywiście zapisywana. Nie ma więc mowy o wykorzystaniu publikacji tam dostępnych w e-czytnikach. Wydawcy zdają sobie sprawę, że nie jest możliwe stuprocentowe za-bezpieczenie książki elektronicznej przed kopiowaniem. Blokowanie wydruku i możliwości zapisu przeglądanych dokumentów, np. w pli-ku PDF, może jedynie utrudnić utworzenie kopii. Mimo iż dla więk-szości użytkowników jest to zabezpieczenie wystarczające, niewielka grupa ludzi potrafiąca je ominąć może udostępnić odbezpieczone do-kumenty szerokiej rzeszy internautów. Obawy wydawców związane z niekontrolowanym rozpowszechnianiem elektronicznych publikacji były i będą jedną z barier rozwoju rynku książek elektronicznych.
Je-dnak straty mogą okazać się dużo mniejsze niż zyski wynikające z ograniczenia kosztów wydawania książek i, co za tym idzie, zwięk-szenia liczby sprzedawanych egzemplarzy.
Pojawienie się e-czytników wykorzystujących e-papier wychodzi naprzeciw potrzebie zapewnienia wygodnego dostępu do rosnących w dużym tempie zasobów bibliotek cyfrowych. Powoli zwiększa się ró-wnież liczba elektronicznych publikacji dostępnych w księgarniach internetowych. Zmiany, których jesteśmy świadkami mają charakter ewolucyjny. Tak, jak telewizor nie wyparł radia, a Internet telewizji, tak e-czytniki nie wyprą książek drukowanych. Oba nośniki będą ko-egzystować, rywalizując o czytelników. Zmieniać się będzie z czasem jedynie proporcja ich wykorzystania.
Bibliografia
Allen K. (2010), Amazon e-book sales overtake print for first time [online]. [dostęp: 2010-14-01]. Dostępny w World Wide Web: http://
www.guardian.co.uk/business/2009/dec/28/amazon-ebook-kindle-sales-surge.
Chrostowski J. (2008), Książki na przemiał? „Wiedza i Życie”, nr 8, s. 60-63.
Clark D.T., Goodwin S.P., Samuelson T., Coker C. (2008),
Aquali-tative assessment of the Kindle e-book reader: results from initial focus groups. „Performance Measurement and Metrics”, nr 2, s. 118-129.
The eBook Story form Sony [online]. 2009 [dostęp: 2009-11-06].
Dostępny w World Wide Web: http://ebookstore.sony. com/.
Hansell S. (2009), The Kindle lets Amazon make a lot from the few [online]. [dostęp: 2009-11-06]. Dostępny w World Wide Web: http://bits.blogs.nytimes.com/2009/05/06/how-the-kindle-let-amazon -make-a-lot-from-the-few.
Landoni M., Hanlon G. (2007), E-book reading groups: interacting
with e-books in public libraries. „The Electronic Library”, nr 5, s.
599--612.
Levy S. (2007), The Future of Reading. „Newsweek” [online]. No-vember 26 [dostęp: 2009-11-06]. Dostępny w World Wide Web: http://www.newsweek.com/id/70983.
Lisowski A. (2007), E-papier – technologiczna rewolucja [online]. lipiec [dostęp: 2009-11-06]. Dostępny w World Wide Web: http:// www.artelis.pl/artykuly/1475/e-papier-technologiczna-rewolucja.
Malama C., Landoni M., Wilson R. (2005), What Readers Want. „D-Lib Magazine” [online]. Vol. 11, No 5 [dostęp: 2009-11-06]. Dostęp-ny w World Wide Web: http://www.dlib.org/dlib/may05/wilson/ 05wilson.html.
Nahotko M. (2003), Przyszłość książki w świecie cyfrowym. [onli-ne]. [dostęp: 2009-11-06]. Dostępny w World Wide Web: http://na-hotko.webpark.pl/e-book.htm. [Tekst także w: „Studia Ekonomiczno--Społeczne”, nr 3/4, s. 75-91].
Pellé A. (2008), E-książki: ewolucja zamiast rewolucji. „EBIB. Elektroniczny Biuletyn Informacyjny Bibliotekarzy” [online]. 2008, nr 3 (94) [dostęp: 2009-11-06]. Dostępny w World Wide Web: http:// www.ebib.info/2008/94/a.php?ebooks.
Pulikowski A. (2008), Elektroniczna książka na
elektroni-cznym papierze. Czy to już zmierzch ery druku? W: Informacja dla
nauki a świat zasobów cyfrowych Red. H. Ganińska. Poznań, s. 152-165 [dostęp: 2009-11-06]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ml.put.poznan.pl/konf_idn/art/4_2.pdf.
Sopyło M. (2008), Estetyka książki elektronicznej. Gdynia.
Urbański M. P.: E-book, e-papier czy książka tradycyjna? „EBIB. Elektroniczny Biuletyn Informacyjny Bibliotekarzy” [onli-ne]. 2008, nr 5 (96) [dostęp: 2009-11-06]. Dostępny w World Wide Web: http://www.ebib.info/2008/96/a.php?urbanski.
Wimmer P. (2009), Podręcznik EPUB [online]. 2009 [dostęp: 2009-11-06]. Dostępny w World Wide Web: http://webmaster.he-lion.pl/kurshtml/epub/wstep.htm.
A. Pulikowski
Electronic books in electronic scanner – a new way of dealing with the text Summary
In the past few years we have observed the development of a new generation of electronic scanner devices that use electronic paper to project information. They don’t emit light like a computer, laptop or palmtop monitors do, so they don’t cause eyesight damage. The small size and weight of e-scanners combined with advantages of e-paper lets us predict that soon they can become a significant alternative for printing. The article presents the history of e-scanners’ development, their advantages and disadvantages, as well as the conditions that shall decide their future.
