Jolanta Dzieniakowska, Jolanta
Czerw
Sprawozdanie z sesji naukowej
"Życie społeczno-kulturalne
ośrodków lokalnych Ziem polskich w
dobie powstańczej 1864-1914"
Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 32/4, 135-137
S
P
R
A
W
O
Z
D
A
N
I
A
Kwartalnik Historii Prasy Polskiej X X X II 4 PL ISSN 0 1 3 7 -2 9 9 8
SPRAW OZDANIE Z SESJI NAUKOW EJ
„ŻYCIE SPOŁECZNO-KULTURALNE OŚRODKÓW LOKALNYCH ZIEM POLSKICH W DOBIE POPOWSTANIOWEJ 1864 — 1914”
W dniach 29 — 30 października 1992 r. w Skarżysku Kamiennej odbyła się sesja naukowa p ośw ięcona życiu społeczno-kulturalnemu ośrodków lokalnych ziem polskich w dobie popow sta niowej (1 8 6 4 — 1914). Konferencję przygotowały: Instytut Bibliotekoznaw stw a i Informacji N au kowej W yższej Szkoły Pedagogicznej w K ielcach oraz Instytut Badań Literackich Polskiej Akade m ii Nauk w Warszawie przy w spółudziale K ieleckiego Towarzystwa Naukowego.
Tematyka sesji skupiła się na zagadnieniach społeczno-kulturalnego małych ośrodków lokal nych, które od lat siedem dziesiątych X X w. stanowią przedmiot zainteresowań środow isk nauko w ych reprezentujących różne dyscypliny badawcze. Interdyscyplinarne ujęcie aktyw ności sp o łecz no-kulturalnej tychże ośrodków jest próbą now ego spojrzenia na obraz prowincji polskiej drugiej połow y X IX i 'początku X X w. W sympozjum uczestniczyli przedstaw iciele w ielu środow isk nauko wych: Warszawy, Krakowa, Katowic, Łodzi, Torunia i Kielc.
Obrady otworzyli: dyrektor Instytutu Bibliotekoznaw stwa i Informacji Naukowej W SP w K iel cach, prof, dr hab. M ieczysław Adamczyk, wicedyrektor Instytutu Badań Literackich PAN w War szaw ie, doc. dr hab. Ryszard Górski oraz prorektor W SP w Kielcach, a zarazem prezes K ieleck iego Towarzystwa N aukow ego, prof, dr hab. Adam Massalski. Prof. M. Adam czyk przypomniał sytuację sp ołeczno-polityczną i gospodarczą ziem polskich w latach 1864 — 1914. Skupiając się na czyn ni kach stym ulujących rozwój kultury narodowej, wskazał na kulturotwórczą rolę lokalnych ośrodków. Podkreślił, iż badania dotyczące ośrodków prowincjonalnych ułatwią rekonstrukcję, w miarę ca ło ściow ego obrazu życia społeczno-kulturalnego ziem polskich w dobie popowstaniowej.
Doc. R. Górski stw ierdził, że do tradycji IBL PAN należy współpraca ze szkołam i w yższym i i ośrodkami uniwersyteckim i w kraju, wyrażająca się w organizowaniu konferencji i sesji nauko w ych, które stanowią okazję do pogłębienia refleksji m etodologicznych, jak rów nież do zapoznania się z najnowszym i wynikam i badań. Zaznaczył także, że problematyka oscylująca w ok ół zagadnień zw iązanych z życiem kulturalnym prowincji stwarza m ożliw ości rzetelniejszego ujmowania i inter pretacji naukowej faktów kulturowych, składających się na jej obraz.
Prof. A. M assalski podkreślił znaczenie regionalnych badań naukowych, przypominając doko nania na tym polu KTN, czego wyrazem są m.in. wydane przez towarzystwo Stu dia z d zie jó w
kultury chrześcijańskiej, dokumentujące rangę regionu k ieleckiego w tworzeniu kultury narodowej.
W ydaw nictw o to zostało ofiarowane uczestnikom sesji.
Obrady plenarne zainaugurowało wystąpienie prof. dr. hab. Janusza M aciejew skiego (IBL PAN) dotyczące geografii kulturalnej Polski drugiej p ołow y XIX w., w którym przedstawił dynamikę kulturową prowincji na tle znaczących centrów. Poruszył również kw estię koegzysten cji różnych kultur narodow ościow ych tworzonych przez m niejszości narodowe na ziem iach polskich.
W kolejnym referacie doc. dr hab. Andrzej N otkowski (IBL PAN) zaprezentował infrastrukturę materialno-techniczną polskiej prasy prowincjonalnej w latach 1864 — 1914. O m ówił problem „prze strzeni sp ołecznej” prasy, wynikający m.in. z niskiego poziom u urbanizacji, struktury zaw odow ej społeczeństw lokalnych, analfabetyzmu, barier prawnych. Zwrócił także uwagę na funkcjonowanie i rozwój czasopiśm iennictw a prowincjonalnego, na które miała znaczący w pływ konkurencyjność prasy w ielkom iejskiej.
Prof. M. A dam czyk ukazał źródła i stan badań do dziejów prasy K ielecczyzn y w X IX i X X w. na tle prasy regionalnej kraju. Badania regionalne nad czasopiśm iennictw em lokalnym — jak stw ier dził — zostały zapoczątkowane w latach dwudziestych X X stulecia. O żyw ienie ich nastąpiło dopie ro w latach sześćdziesiątych w związku z jubileuszem 300-lecia prasy polskiej. Skoncentrow ały się
136
SPRAWOZDANIAone w ów czas na próbach dokumentacyjno-bibliograficznych. Pierwsze badania prasy K ielecczyzn y rozpoczęły się w latach siedem dziesiątych skupiając się nad prasą konspiracyjną i jej sp ołeczn ym funkcjonowaniem .
W cza sie dyskusji kończącej obrady plenarne pierw szego dnia sesji skupiono się na k w e stiach m etod ologiczn ych dotyczących badań nad warunkami zaistnienia i funkcjonow ania prasy. Zw rócono także uw agę na tow arzyszące prasie prowincjonalnej determinanty kultury: analfabe tyzm , zasięg prom ieniow ania kulturow ego lokalnych ośrodków i znaczenie m iejscow ych e lit um y sło w y ch w życiu tychże.
D alsze obrady przebiegały w dw óch sesjach: kulturoznawczej i prasoznaw czej, w ramach których ogółem w y głoszon o 19 referatów. Obradom sesji kulturoznawczej przew od niczył doc. A. N otkow ski (IBL PAN). Przedstawione w czasie obrad referaty p od zieliły się na kilka grup tema tycznych. Pierw sza dotyczyła socjologii kultury; była mowa o teatrze żydow skim (dr Marta M educ- ka — W SP K ielce), o działalności Józefa Teksla w teatrze kieleckim (mgr Beata Klimer — W SP K ielce). Elem enty socjologiczn e zawierał również referat pośw ięcony pozycji społecznej nauczy cielek szkół elementarnych guberni radomskiej (mgr Barbara Gierszewska — W SP K ielce). Obok socjologiczn ego pojaw ił się wątek wielonarodowościowej struktury naszych ziem w X IX w. Oma wiano głów nie dw ie grupy: żydowską (mgr Paweł F ijałk ow sk i— Żydow ski Instytut H istoryczny) i niem iecką (dr hab. Bronisława Woźniczka-Paruzel — U niw ersytet im. M. Kopernika).
W drugim dniu poza referatem dra Władysława Witka (W SP K ielce), który przedstawiał dzia łalność naukową Franciszka Kotuli i dotyczył Galicji, pozostałe miały charakter prezentujący po szczególn e ośrodki prowincjonalne: Sandomierz (dr Kazimierz Warda — W SP K ielce) i Tom aszów M azow iecki (dr Bogdan Jastrzębski). W dyskusji żyw e reakcje w yw ołała kw estia struktury teryto rialnej życia kulturalnego, je g o geografii. Dyskutanci podkreślali, że nie zaw sze w pełni w ydobyw a się specyfikę poszczególnych ośrodków na podstawie badań statystycznych, często bow iem w cią gach cyfr gubi się to, co stanowi o ich charakterystycznym obliczu.
W sekcji prasoznawczej, pod przewodnictwem prof. dr. hab. Jerzego M yślińskiego (IBL PAN) i prof. dr. hab. Jerzego Jarowieckiego (WSP Krakowa), w ygłoszono 10 referatów.
W pierw szym dniu obrady koncentrowały się na ośrodkach prasow o-w ydaw niczych autono micznej Galicji. Prof. J. M yśliński przedstawił rozwój m ałom iasteczkowych ośrodków prasow o- w ydaw niczych autonomicznej Galicji w drugiej połow ie XIX w. Galicji d otyczyło też w ystąpienie prof. J. Jarowieckiego, który skupił się na prasie lwowskiej przed I wojną św iatow ą. Omawiano także czasopiśm iennictw o dla dzieci i m łodzieży Zagłębia Dąbrowskiego i Śląska (prof, dr hab. Irena Socha — U niw ersytet Śląski) oraz prasę i działalność wydawniczą w Zagłębiu Dąbrowskim (dr Elżbieta Gondek — Uniw ersytet Śląski), a także czasopiśm iennictwo Polonii bukowińskiej (dr Jan Bujak — W SP Kraków). Uw aga dyskutantów skoncentrowała się na problemie statystyki czasopi- śm ienniczego ruchu w ydaw niczego, na potencjalnych i rzeczyw istych odbiorcach prasy.
Drugi dzień obrad dotyczył dziejów prasy regionu kielecko-radom skiego. Prasa ta postrzegana była jako wyraz aktyw ności społecznej i kulturalnej m iejscowej inteligencji (mgr J. D zieniakow - ska — W SP K ielce i mgr J. Adamska Czerw — W SP K ielce). Om ówiono także propozycję w zakre sie badań nad drukarstwem K ielecczyzny (mgr Grzegorz M aciągowski — W SP K ielce). W ygłoszo no referat o wydawnictwach Towarzystwa Nauczycieli Szkół W yższych w autonomicznej Galicji (dr Grażyna Wrona — W SP Kraków). Dodatkowo włączono do programu w ystąpienie dotyczące historycznej serii wydawniczej Adama Bartoszewicza (dr Maria Konopka — W SP Kraków).
W dyskusji generalnej pod koniec obrad sekcji prof. M. Adam czyk poruszył kw estie term inolo giczne, dotyczące prasy prowincjonalnej w ujęciu historycznym i w spółczesnym . Prof. J. M yśliński wyraził pogląd o równorzędności Lwowa i Krakowa jako ośrodków prasow o-w ydaw niczych w za borze austriackim, w polem icznej wypow iedzi do referatu prof. J. Jarowieckiego, który podkreślał p ierw szoplanow e znaczenie Lwowa. Prof. J. M yśliński uzasadnił swą tezę danymi dotyczącym i globalnych nakładów prasy, liczbą tytułów i charakterem czasopism wydawanych w obydw u cen trach kulturowych. Zwrócił także uwagę na konieczność interdyscyplinarnego spojrzenia na historię prasy i jej periodyzację.
Podsum owaniem sesji była ogólna dyskusja na temat koegzystencji kultur narodow ościow ych ziem polskich w dobie popowstaniowej. W wypowiedziach prof, dr hab. A liny Słom kow skiej (U ni wersytet Warszawski) i zabierającego głos ad vocem prof. dr. hab. Janusza Dunina (U niw ersytet Łódzki) przeważało stwierdzenie o nieprzenikalności i odrębności kulturowej Polaków i m niejszo ści narodowych, w przeciw ieństw ie do w niosków wysuwanych przez prof. dr. hab. J. M aciejew skie go (IBL PAN). Podjęto rów nież kw estię w spółzależności i w spółistnienia centrów kulturowych na ziem iach polskich i ośrodków prowincjonalnych.
SPRAWOZDANIA
137
Dw udniow e obrady pozw oliły na inspirujące ujęcie tematyki i now e spojrzenie na rozwój ośrod ków lokalnych w dobie popowstaniowej. Obrady sympozjum pom ogły usystem atyzow ać stan w ie dzy nad kulturą lokalną, w zbogaciły ją o now e elem enty badawcze. Podkreśliły także przydatność, nie w pełni wykorzystyw anych, zbiorów lokalnych archiwów. Konferencja unaoczniła konieczność kontynuowania badań nad kulturą lokalną, wskazując jednocześnie now e kierunki poszukiw ań, ob serwacji i analiz.
Na podkreślenie zasługuje fakt, zapoczątkowany z pow odzeniem na tejże konferencji, iż w or ganizowaniu życia naukow ego pojawił się nowy, znaczący element, tj. obecność instytucji i przed siębiorstw sponsorujących działalność naukową. Pow yższą sesję wsparli finansowo: PPUH „Zło- m et” w O strowcu Św iętokrzyskim , Przedsiębiorstw o Budow nictw a Inżynieryjnego „H ydrotest” w K ielcach, Przedsiębiorstwo Usługowo-Produkcyjne „Amał” w K ielcach, Agencja H andlow o-U słu gow a „A lpinex” w Kielcach, Bank Spółdzielczy w Kielcach oraz Zakład Wyrobów M asarskich Zbigniew a G rzyw alskiego w Suchedniowie.
J o la n ta A d a m s k a C zerw J o la n ta D z ie n ia k o w s k a
SPRAW OZD ANIE ZE SPO TKA NIA N A TEMAT: „TRANSFORM ACJE PR A SY LOKA LNEJ” ŚLESIN 1 2 — 13 LISTOPADA 1992 R.
Z inicjatyw y tygodnika „Przegląd Koniński” w dniach 12 i 13 listopada 1992 r., w Ś lesinie odbyło się ogólnop olskie spotkanie redaktorów naczelnych tygodników w ojew ódzkich i prasoznaw- ców z trzech Uniwersytetów: W arszawskiego, Jagiellońskiego i Śląskiego.
U czestn icy spotkania zostali powitani przez przedstawicieli firmy „Konimpex”, która wygrała przetarg na tygodnik „Przegląd Koniński” i nabyła tytuł za 625 min zł, oraz przez dyrektora w yd aw nictw a „Przegląd Koniński”, Ryszarda Sławińskiego. W ydawnictwo działa na prawach autonom icz nego zakładu firmy „Konimpex”.
Po w ystąpieniu gospodarzy głos zabrała prof, dr hab. Alina Słom kow ska z Uniwersytetu War szaw skiego, kierująca Pracownią Najnowszej Historii Dziennikarstwa w Instytucie Dziennikarstwa na W ydziale Dziennikarstwa i Nauk Politycznych tego Uniwersytetu i prowadząca od ponad trzech lat badania zesp ołow e nad transformacją prasy.
Z daniem prof. S łom kow sk iej m ożna w yodrębnić trzy fazy transform acji prasy w latach 1989 — 1992. Są to:
I) walka, działanie i wysiłki na rzecz dostępu do środków masow ego przekazu now ych sił poli tycznych, wyrażające się w staraniach o własne „okienka” w telewizji, w pertraktacjach now ych partii politycznych o czas antenowy i telewizyjny, a także w zabiegach o transmisje z imprez partyjnych;
II) faza udziału i przejmowania poszczególnych mediów, głów nie tytułów prasow ych, przez partie polityczne;
III) dążenie do elim inacji partnerów „okrągłego stołu”.
Zamiast n ow ego ładu informacyjnego powstał bezład informacyjny.
Kolejnym m ów cą na sympozjum był dr Zbigniew Bajka z Ośrodka Badań Prasoznaw czych UJ, który przedstawił stan tygodników w ojew ódzkich w 1992 r. B yło ich w połow ie tegoż roku 40, w tym 27 w yw od ziło się z dawnych tygodników w ojew ódzkich PZPR (w zasadzie ukazują się one bez zm iany nazwy). Zasięg odbioru tych pism w kraju w ynosił 13,5%, w tym zasięg 27 tygodników w ojew ódzkich starej grupy 10,9%.
Zasięg stałego czytelnictw a tygodników lokalnych w ynosi około 7%, w tym tygodników w o je w ódzkich ok. 5,4%. Wynika z tego, że now e tygodniki lokalne czytane są doryw czo i okazjonalnie. Najpow ażniejszym i konkurentami dla „starych” tygodników w ojew ódzkich wydają się być: „Kroni ka Zamojska” (dla „Tygodnika Zam ojskiego”), „Pogranicze” (dla „Życia Przem yskiego”), „Tygo dnik N o w y ” (dla „Tygodnika P ilsk iego”), częściow o także „Tarnowskie Echo — M agazyn Informa cyjny” (dla „TeMi”), a z pism regionalnych — „Poznaniak”.
W drugim dniu sympozjum głos zabrał dr Ryszard Filas, zajmujący się w OBP UJ w Krakowie odbiorem czyteln iczym prasy. Z jeg o badań wynika, że stali czytelnicy pism lokalnych należą do najaktywniejszych odbiorców prasy. Prawie w szyscy czytają dziennik lokalny, połow a dziennik o g ó l nopolski. Te w skaźniki rosną wśród stałych czytelników pism lokalnych. Prawie w szyscy czyteln icy