ze wzglêdu na zmniejszenie bezpieczeñstwa paliwowego
kraju (rezerwê strategiczn¹ ustanowiono w 1974 r. po
kry-zysie naftowym), z drugiej – z uwagi na skutki pojawienia
siê na rynku dodatkowych iloœci ropy i spadku cen.
Obec-nie w Strategicznej Rezerwie znajduje siê 93,5 mln t ropy
i do 2027 r. proponuje siê sprzeda¿ 36,7 mln t. Dla bud¿etu
na rok 2018 ma to byæ zysk w wysokoœci 500 mln USD.
Zapewne trudne bêdzie uzyskanie zgody Kongresu na
roz-poczêcie wierceñ naftowych w cennych przyrodniczo
rejo-nach Alaski. Od d³u¿szego czasu energicznie zabiega o to
republikañska senator z Alaski Lisa Murkowski. Równie¿
inny pomys³ na zasilenie bud¿etu federalnego przez
likwi-dacjê udzia³u czterech stanów przylegaj¹cych do Zatoki
Meksykañskiej (Alabama, Luizjana, Missisipi i Teksas) w
op³atach koncesyjnych wnoszonych przez firmy naftowe
nie bêdzie ³atwy do wykonania. Ju¿ poprzednio próbowa³
to przeprowadziæ prezydent Barack Obama, jednak
dzia-³ania rz¹du zosta³y zablokowane przez w³adze stanowe
i zapewne podobna akcja powtórzy siê w tej kadencji.
Kuba. Australijska firma Melbana Energy Ltd. w
spra-wozdaniu z 24.04 br. informuje o rezultatach poszukiwañ
w 9. bloku koncesyjnym. Wykonano tam dwa wiercenia
Alameda 1 i Zapato, w których uzyskano przemys³owy
przy-p³yw ropy. Blok koncesyjny 9. o powierzchni 2380 km
2znajduje siê na pó³nocnym wybrze¿u Kuby, w pobli¿u
naj-wiêkszego kubañskiego z³o¿a ropy Varadero o zasobach
geologicznych 1,5 mld t ropy. Teraz operator szacuje
zaso-by geologiczne w bloku 9. na 1,7 mld t, a zasozaso-by wydozaso-by-
wydoby-walne na 86,6 mln t. W I pó³roczu 2018 r. zaplanowano
wykonanie dalszych dwóch wierceñ.
Gwinea Równikowa. Minister górnictwa, przemys³u
i energii Gabriel Obiang, nawi¹zuj¹c do odkryæ nowych
z³ó¿ ropy w Afryce, wezwa³ innych producentów ropy do
ochrony swoich zasobów i przy³¹czenia siê do OPEC.
„Gdyby w ci¹gu 10 lat ropa sta³¹ siê surowcem, którego
kraje rozwiniête nie potrzebuj¹ i chc¹ zamiast niej gazu
ziemnego, to co zrobi¹ kraje afrykañskie? Wa¿ne jest, aby
wiedzieæ, co robi¹ nasi bracia, nasi wiêksi bracia w
regio-nie jak Nigeria i Algieria”. G. Obiang powo³a³ siê na
prog-nozy Miêdzynarodowej Agencji Energetycznej przewiduj¹ce
wzrost zu¿ycia ropy naftowej w nastêpnych dwóch
deka-dach, ale z alternatywnym scenariuszem, w którym gaz
zast¹pi 1,8 mln t dziennego zapotrzebowania na ropê,
a samochody elektryczne zmniejsz¹ popyt o kolejne
milio-ny ton. Organizacja taka jak OPEC jest niezwykle wa¿na
we wspieraniu producentów ropy do adaptacji w nowej
rze-czywistoœci energetycznej. Minister zachêca³ do wst¹pienia
do OPEC, poniewa¿ jest to w³aœciwe miejsce do obrony
w³asnych zasobów.
Gwinea od 25 maja br. jest 14 cz³onkiem OPEC.
Nale-¿y do krajów afrykañskich ze znacz¹c¹ produkcj¹ ropy –
obecnie wydobywa ok. 36 tys. t/d i planuje zwiêkszenie tej
iloœci w ci¹gu 5 lat do 68 tys. t/d.
ród³a: Hart’s E&P, Melbana Energy, Offshore, Oil & Gas
Financial Journal, Oil & Gas Journal, OPEC, PGNiG,
World Oil
419
Przegl¹d Geologiczny, vol. 65, nr 7, 2017
PODSUMOWANIE
Zastosowanie, najczêœciej makroskopowego,
rozpozna-nia surowców skalnych u¿ytych do budowy
monumen-talnej wczesnopiastowskiej architektury pozwoli³o okreœliæ
j¹ jako kwarcytowo-gnejsowo-granitow¹. Uœciœlamy zatem
dotychczas kr¹¿¹c¹ opiniê, szczególnie wœród architektów
i historyków sztuki, ¿e jest to jedynie „architektura
granito-wa”. W œwietle przedstawionych wyników badañ jest to
architektura kwarcytowo-gnejsowo-granitowa.
Donios³¹ rolê odegrali na tym etapie naszego
cywiliza-cyjnego rozwoju budowniczy, architekci i kamieniarze,
którzy przez swoj¹ pracê i dzia³alnoœæ przyczynili siê do
nowego, odmiennego kszta³towania krajobrazu ziem
pol-skich. Z jednej strony nast¹pi³o „odkamienienie” zasobów
przyrody nieo¿ywionej – zbieranie, gromadzenie i
wyko-rzystanie g³ównie g³azów narzutowych, z drugiej zaœ
stro-ny – tworzenie nowej, kamiennej infrastruktury siedzib
ludzkich.
Z dzisiejszego punktu widzenia te dwie wa¿ne
prze-miany mog¹ œwiadczyæ m.in. o niebywa³ym skoku
cywi-lizacyjnym, jakiego dokonali nasi przodkowie na
prze-strzeni dwóch wieków. Szczególnie rozwój architektury
kamiennej przybli¿y³ nas znacznie do standardów
ówczes-nej zachodniej i po³udniowej Europy. Natomiast
wyzbiera-nie powierzchniowo wystêpuj¹cych g³azów narzutowych
i odlesienie wielkich przestrzeni stworzy³o lepsze
mo¿li-woœci rozwoju rolnictwa i hodowli byd³a.
W samym sercu i centrum pocz¹tków pañstwa
pierw-szych Piastów, czyli w póŸniejszej Wielkopolsce,
wczesno-œredniowieczna
architektura
kamienna
nawi¹zywa³a
materia³owo i stylistycznie do pó³nocnej czêœci l¹dowej
Europy, g³ównie pó³nocnych Niemiec i obszarów
dzisiej-szej Belgii. Prawdopodobnie stamt¹d przybywa³y pierwsze
zespo³y budowlane, które we wczesnym œredniowieczu
okreœlano jako strzechy budowlane (Skoczylas i in., 2004).
Autor dziêkujê Pani Profesor Ewie S³aby za cenne uwagi
wniesione do tekstu w ramach procedury recenzyjnej niniejszego
artyku³u.
LITERATURA
KÓÈKA-KRENZ H. 2012 – Na wyspie Ostrów, przy której dziœ jest Poznañ. Muzeum Archeologiczne w Poznaniu.
KURNATOWSKA Z. 2002 – Pocz¹tki Polski. Poznañskie Towarzystwo Przyjació³ Nauk. Ma³a Biblioteka PTPN, 9. Poznañ.
O¯ÓG K. 2016 – Chrzest Polski. Bia³y Kruk. Kraków.
PONIAK E., S£ABY E. & NITYCHORUK J. 2011 – Pochodzenie materia³u skalnego u¿ytego do budowy kolegiaty z Tumu ko³o £êczycy. Prz. Geol., 59 (10): 667–670.
SKOCZYLAS J. 1990 – U¿ytkowanie surowców skalnych we wczesnym œredniowieczu w pó³nocno-zachodniej Polsce. UAM Poznañ. ser. Geolo-gia, 12.
SKOCZYLAS J. 1994 – U¿ytkowanie surowców skalnych w pocz¹tkach pañstwa polskiego w Wielkopolsce. [W:] Skoczylas J. (red.), U¿ytkowa-nie surowców skalnych w pocz¹tkach pañstwa polskiego. Inst. Geol. UAM. Poznañ: 63–84.
SKOCZYLAS J. 2005 – Wykorzystanie surowców skalnych we wczesno-romañskiej architekturze na Ostrowie Tumskim. [W:] Kóèka-Krenz (red.), Poznañ we wczesnym œredniowieczu. Poznañ: 5: 111–122.
SKOCZYLAS J. 2014 – Gipsowe zaprawy murarskie w pocz¹tkach pañstwa polskiego. Slavia Antiqua, 55: 171–178.
SKOCZYLAS J. 2016 – Kamieñ w pañstwie pierwszych Piastów. CONTACT/ABC. Poznañ.
SKOCZYLAS J., MROZEK M. & KASPRZAK M. 2004 – O pocz¹tkach zwi¹zków geologii z kamieniarstwem. Prz. Geol., 52 (12): 1139–1141. SKOCZYLAS J. & GUNIA P. 2016 – Zastosowanie wiedzy geologicznej w archeologii. Prz. Geol., 64 (9): 734–738.
URBAÑCZYK P. 2012 – Mieszko Pierwszy tajemniczy. Wyd. Nauk. UMK. Toruñ.
Praca wp³ynê³a do redakcji 18.10.2016 r. Akceptowano do druku 27.01.2017 r.
436
BALIÑSKI A. & SUN Y. 2015 – Fenxiang biota: a new Early Ordovician shallow-water fauna with soft-part preservation from China. Sci. Bull., 60: 812–818.
BALIÑSKI A., SUN Y. & DZIK J. 2012 – 470-Million-year-old black corals from China. Naturwissenschaften, 99: 645–653.
BALIÑSKI A., SUN Y. & DZIK J. 2013 – Traces of marine nematodes from 470 million years old Early Ordovician rocks in China. Nemato-logy, 15: 567–574.
BALIÑSKI A., SUN Y., & DZIK J. 2014 – An advanced hydroid from 470 million years old Early Ordovician strata of China. Paläont. Z., 88: 1–10.
BASSETT M.G., POPOV L.E., ALDRIDGE R.J., GABBOTT S.E. & THERON J.N. 2009 – Brachiopoda from the Soom Shale Lagerstätte (Upper Ordovician, South Africa). J. Paleontol., 83: 614–623. BOTTING J.P., MUIR L.A., SUTTON M.D. & BARNIE T. 2011 – Welsh gold: A new exceptionally preserved pyritized Ordovician biota. Geo-logy, 39: 879–882.
BRIGGS D.E.G., ERWIN D.H., COLLIER F.J. 1995 – The Fossils of the Burgess Shale. Smithsonian Institution Press, Washington: 1–256. BRUGLER M.R., OPRESKO D.M. & FRANCE S.C. 2013 – The evolu-tionary history of the order Antipatharia (Cnidaria: Anthozoa: Hexaco-rallia) as inferred from mitochondrial and nuclear DNA: implications for black coral taxonomy and systematics. Zool. J. Linn. Soc.-Lond., 169: 312–361.
DZIK J. 1991 – Is fossil evidence consistent with traditional views of the early Metazoan phylogeny? [W:] Conway Morris S. & Simonetta A. (red.), The Early Evolution of Metazoa and Significance of Problematic Taxa. Cambridge University Press: 47–56.
DZIK J. 2002 – Possible ctenophoran affinities of the Precambrian “sea-pen” Rangea. J. Morphol., 252: 315–334.
DZIK J., BALIÑSKI A. & SUN Y. 2016 – An Early Ordovician clonal organism from China with a zig-zagged suture on branches. Bull. Geo-sci., 91: 319–329.
FARRELL Ú.C., MARTIN M.J., HAGADORN J.W., WHITELEY T. & BRIGGS D.E.G. 2009 – Beyond Beecher’s Trilobite Bed: Widespread pyritization of soft tissues in the Late Ordovician Taconic foreland basin. Geology, 37: 907–910.
FINNERTY J.R. 2003 – The origins of axial patterning in the Metazoa: How old is bilateral symmetry? Int. J. Dev. Biol., 47: 523–529. GAINES R.R., DROSER M.L., ORR P.J., GARSON D., HAMMRLUND E., QI C. & CANFIELD D.E. 2012 – Burgess shale-type biotas were not entirely burrowed away. Geology, 40: 283–286. GOULD S.J. 1989 – Wonderful Life: The Burgess Shale and the Nature of History. W.W. Norton and Company, New York: 1–352.
HOU X. & BERGSTRÖM J. 2003 – The Chengjiang fauna – the oldest preserved animal community. Paleontol. Res., 7: 55–70.
IVANTSOV A.Y., GRITSENKO V.P., KONSTANTINENKO L.I. & ZAKREVSKAYA M.A. 2014 – Revision of the problematic Vendian macrofossil Beltanelliformis (= Beltanelloides, Nemiana). Paleontol. J., 48: 1–26.
LEFEBVRE B., LEROSEY-AUBRIL R., SERVIS T., & VAN ROY P. 2016 – The Fezouata Biota: An exceptional window on the Cambro-Or-dovician faunal transition. Palaeogeogr., Palaeoclimatol., Palaeoecol., 460: 1–6.
LIU H.P., MCKAY R.M., YOUNG J.N., WITZKE B.J., MCVEY K.J. & LIU X. 2006 – A new Lagerstätte from the Middle Ordovician St. Peter Formation in northeast Iowa, USA. Geology, 34: 969–972.
LUO C., ZHU M. & REITNER J. 2016 – The Jinxian Biota revisited: taphonomy and body plan of the Neoproterozoic discoid fossils from the southern Liaodong Peninsula, North China. PalZ, 90: 205–224. MIERZEJEWSKI P. & KULICKI C. 2001 – Graptolite-like fibril pattern in the fusellar tissue of Palaeozoic rhabdopleurid pterobranchs. Acta Palaeontol. Pol., 46: 349–366.
MUIR L.A., NG T.-W., LI X.-F., ZHANG Y.-D. & LIN J.-P. 2014 – Palae-oscolecidan worms and a possible nematode from the Early Ordovician of South China. Palaeoworld, 23: 15–24.
MUSCENTE A. D., ALLMON W.D. & XIAO S. 2016 – The hydroid fos-sil record and analytical techniques for assessing the affinities of putative hydrozoans and possible hemichordates. Palaeontology, 59 (1): 71–87. ROARK E.B., GUILDERSON T.P., DUNBAR R.B., FALLON S.J. & MUCCIARONE D.A. 2009 – Extreme longevity in proteinaceous deep-sea corals. P. Natl. Acad. Sci. USA, 106: 5204–5208.
SEPKOSKI J.J. Jr. 1997 – Biodiversity: Past, present and future. J. Paleon-tol., 71: 533–539.
ŒLIWIÑSKI M.G. & ¯YLIÑSKA A. 2013 – Fenomen kambryjskich ³upków z Burgess w Górach Skalistych (Kanada) – przegl¹d fauny, œrodowi-ska sedymentacji i zjawisk tafonomicznych. Prz. Geol., 61 (12): 746–754. VAN ROY P., ORR P.J., BOTTING J.P., MUIR L.A., VINTHER J., LEFEBVRE B., EL HARIRI, K. & BRIGGS D.E.G. 2010 – Ordovician faunas of Burgess Shale type. Nature, 465: 215–218.
WILLIAMS B., RISK M.J., ROSS S.W. & SULAK K.J. 2006 – Deep-water antipatharians: proxies of environmental change. Geology, 34: 773–776. YOUNG G.A., RUDKIN D.M., DOBRZANSKI E.P., ROBSON S.P., CUGGY M.B., DEMSKI M.W. & THOMPSON D.P. 2012 – Great Cana-dian Lagerstätten 3. Late Ordovician Konservat-Lagerstätten in Manito-ba. Geosci. Can., 39: 201–213.
Praca wp³ynê³a do redakcji 11.08.2016 r. Akceptowano do druku 16.11.2016 r.
442
liwia wskazywanie stref, w których standardowe badania
pod³o¿a takich konstrukcji powinny byæ zagêszczane (np.
Borys & Rycharska, 2006).
WNIOSKI
1. Pomiêdzy ujœciem Radomki a ujœciem Pilicy równia
zalewowa doliny Wis³y zosta³a w istotny sposób
przeobra-¿ona przez przep³ywy wezbraniowe, do których dochodzi³o
przed wybudowaniem wa³ów przeciwpowodziowych.
2. Wtórnie wype³nione osadami starorzecza i rynny
krewasowe tworz¹ w obrêbie równi zalewowej strefy
cha-rakteryzuj¹ce siê wiêkszymi prêdkoœciami przep³ywu wód,
szczególnie w fazie rzeki infiltruj¹cej (towarzysz¹cej
prze-chodzeniu fali wezbraniowej). Na badanym odcinku
doli-ny Wis³y stwierdzono obecnoœæ 4 takich form. Mi¹¿szoœæ
wype³niaj¹cych je osadów wynosi od 3 do 8 m.
3. Strefy uprzywilejowane do przep³ywu wód mo¿na
zatem identyfikowaæ z zastosowaniem analizy
morfogene-tycznej, prowadzonej na podstawie zdjêæ lotniczych i
sate-litarnych. Szczególnie przydatny do takiej analizy jest
obraz dna doliny rzecznej uzyskany z lotniczego skaningu
laserowego.
4. Stwierdzona zale¿noœæ warunków przep³ywu wód
podziemnych od morfogenezy osadów równi zalewowej
Wis³y sugeruje koniecznoœæ w³¹czenia do procedury oceny
bezpieczeñstwa budowli ochrony przeciwpowodziowej
analizy geomorfologicznej.
LITERATURA
ALLEN J.R.L. 1970 – Physical processes of sedimentation. George Allen and Unwin LTD, London: 24.
BORYS M. & RYCHARSKA J. 2006 – Ocena stanu technicznego wa³ów przeciwpowodziowych i podstawowych budowli wodno-melioracyjnych oraz utworzenie systemu monitorowania urz¹dzeñ przeciwpowodzio-wych. Inst. Mel. U¿yt. Ziel., Falenty.
BUJAKOWSKI F. 2015 – Morfogenetyczne kryteria identyfikacji zró¿-nicowania filtracji w warstwie aluwialnej na przyk³adzie doliny œrodko-wej Wis³y. Rozpr. doktorska, WBiIŒ SGGW w Warszawie.
FALKOWSKA E. & FALKOWSKI T. 2015 – Trace metals distribution pattern in floodplain sediments of a lowland river in relation to
contem-porary valley bottom morphodynamics. Earth Surface Processes and Landforms, 40 (7): 876–887.
FALKOWSKI E. 1967 – Ewolucja holoceñskiej Wis³y na odcinku Zawi-chost–Solec i in¿yniersko-geologiczna prognoza jej dalszego rozwoju. Biul. Inst. Geol., 198 (4): 57–148.
FALKOWSKI E. 1971 – Historia i prognoza rozwoju uk³adu koryta wybranych odcinków rzek nizinnych Polski. Biul. Geol., 12: 5–121. FALKOWSKI T. 2006 – Naturalne czynniki stabilizuj¹ce wybrane odcinki strefy korytowej Wis³y Œrodkowej. Wyd. SGGW, Rozprawy Naukowe i Monografie: 128.
FALKOWSKI T. 2007 – Alluvial bottom geology inferred as a factor controlling channel flow along the Middle Vistula River, Poland. Geol. Quart., 51 (1): 91–102.
FALKOWSKI T. & OSTROWSKI P. 2010 – Morfogeneza powierzchni tarasu zalewowego Wis³y w okolicach Magnuszewa w obrazie zdjêæ satelitarnych i lotniczych. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, PAN Kraków, z. 9: 89–100.
KARABON J. 1980 – Morfogenetyczna dzia³alnoœæ wód wezbranio-wych zwi¹zana z zatorami lodowymi w dolinie Wis³y Œrodkowej. Prz. Geol., 28: 512–515.
KLEDYÑSKI Z. 2012 – Awaria i katastrofa obiektu hydrotechnicznego. Nowocz. Budow. In¿., 5 (44): 32–35.
KRAU¯LIS K., LASKOWSKI K. & WÓJCIK E. 2003 – Variability of engineering geological parameters in flood facies sediments. Geol. Quart., 47 (1): 63–68.
MYŒLIÑSKA E. 1984 – Kryteria oceny in¿yniersko-geologicznych w³aœciwoœci mad. Kwart. Geol., 28 (2): 143–162.
RÓ¯YCKI S.Z. 1972 – Plejstocen Polski œrodkowej na tle przesz³oœci w póŸnym trzeciorzêdzie. PWN, Warszawa.
SARNACKA Z. 1980 – Objaœnienia do Szczegó³owej Mapy Geologicz-nej Polski, Arkusz Magnuszew. Pañstw. Inst. Geol. Warszawa. SARNACKA Z. 1982 – Stratygrafia i charakterystyka litologiczna osa-dów czwartorzêdowych rejonu doliny Wis³y na po³udnie od Warszawy. Biul. Inst. Geol., 337: 143–198.
STARKEL L. 1983 – The reflection of hydrologic changes in fluvial environment of the temperate zone during the last 15 000 years. [W:] Gre-gory J. (red.), Background to Paleohydrology. J. Wiley, Chichester: 213–234.
WIERZBICKI G., OSTROWSKI P., SAMULSKI M. & BUJAKOWSKI F. 2012 – Wp³yw budowy geologicznej na warunki przebiegu ekstremal-nych wezbrañ na przyk³adzie powodzi 2010 w dolinie Wis³y Œrodkowej i Dolnej. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, 3/III: 27–41. WILK T. 2003 – Mikrostrukturalny model sufozji mechanicznej dla potrzeb oceny bezpieczeñstwa budowli hydrotechnicznych. Pr. magister-ska, Politechnika Warszawska.
ZWOLIÑSKI Z. 1992 – Sedimentology and geomorphology of overbank flowson meandering river floodplain. Geomorphology, 4: 367–379. Praca wp³ynê³a do redakcji 11.05.2016 r.
Akceptowano do druku 4.10.2016 r.
