JOSÉ R. VILLAR
JEDNOS´C
´ I RÓZNORODNOS´C´
CHRZES´CIJAN
´ SKIEGO POWOANIA
*I. JEDNOS´C´ CHRZES´CIJAN´SKIEGO POWOANIA
1. Uznaje za znane wszystkim nastepuj ace zaozenia zwi azane z powszechnym powoaniem chrzes´cijan: podstawowa równos´c´ oraz odpowiedzialnos´c´ wszystkich za jedyn a misje Kos´cioa, kapan´stwo powszechne oraz udzia kazdego wiernego w zbawczym triplex munus Chrystusa za pos´rednictwem sakramentów Chrztu i Bierzmowania, powszechne powoanie wiernych do s´wietos´ci i do apostolstwa itd. Rdzeniem eklezjologii soborowej jest zaozenie, iz róznorodne formy istnie-nia i suzeistnie-nia w Kos´ciele nalezy odczytywac´ w s´wietle rozdziau drugiego Lumen gentium, zatytuowanego „Lud Bozy”, w którym wyjas´nia sie istote christifidelis. W zasadzie wiec kwestia jednos´ci chrzes´cijan´skiego powoania pozostawia dzis´ niewiele nieodpowiedzianych pytan´. Inaczej jednak ma sie sprawa z kwesti a róznorodnos´ci w ramach wspólnego powoania wiernych. Dlatego tez na tym temacie skupie moje wyst apienie.
II. RÓZ NORODNOS´C´ CHRZES´CIJAN´SKIEGO POWOANIA
2. Czesto syszy sie, trafne sk adin ad, twierdzenie, iz teologicznej refleksji dotycz acej róznorodnych form zycia w Kos´ciele osobistego powoania
wier-Ks. prof. JOSÉRAMÓNVILLAR, profesor teologii systematycznej na Wydziale Teologii Uniwersytetu Nawarry (Pampeluna, Hiszpania); adres do korespondencji: Edificio Facultades Eclesiásticas, 31080 Pamplona, Hiszpania; e-mail: jrvillar@unav.es
* Jest to wykad wygoszony na sympozjum miedzynarodowym zorganizowanym przez Katedre Chrystologii KUL w Kazimierzu Dolnym, 27-28 wrzes´nia 2010 r.
nych, charyzmatów itp. nalezaoby dokonywac´ z perspektywy jakiejs´ „eklezjologii totalnej”, która miaaby na wzgledzie wzajemne powi azania owych róznorodnos´ci. Kos´ció jest bowiem organiczn a wspólnot a charyzma-tów i posug, jednos´ci a wzajemnie powi azanych ze sob a elementów. St ad, aby w peni zrozumiec´ którykolwiek z tych elementów, potrzebne jest zrozumienie ich wzajemnego powi azania w caos´c´. Zasada ta utrzymuje tym samym, iz powszechna kondycja christifidelis jest podstaw a wszystkich innych form zycia, jakie maj a miejsce w Kos´ciele. Wszelkie mozliwe posugi kos´cielne, jakiekolwiek byoby ich znaczenie, zawieraj a w sobie w peni, i w sposób nienaruszony, ontologie wypywaj ac a z Chrztu S´wietego. Dlatego tez przy-czyn róznorodnos´ci powoan´ indywidualnych nalezy szukac´ gdzie indziej; czy to w nowej rzeczywistos´ci sakramentalnej (jak w przypadku sakramentu Kapan´stwa), w charyzmatach, czy w darach Ducha S´wietego. Jes´li wez´mie-my pod uwage rzeczywistos´c´ sakramentaln a, pojawia sie róznica pomiedzy kapan´stwem powszechnym a urzedowym. Nie zamierzam jednak wchodzic´ w szczegóy tego tematu, poniewaz jego podstawy teologiczne s a doskonale znane. Wiecej problemów natomiast nastrecza róznorodnos´c´ powoan´, których z´ródem s a charyzmaty. Dlatego tez skupie moj a uwage na tym was´nie aspekcie.
III. RÓZ NORODNOS´C´ O PODSTAWIE CHARYZMATYCZNEJ
3. Zaczne od pewnego stwierdzenia. Obecnie czesto spotykac´ sie mozemy z wyrazem pewnego niedosytu, zarówno w zwi azku z teologi a laikatu, jak i teologi a zycia konsekrowanego. Mys´le, ze nie jest to przypadkowe, ponie-waz w zrozumieniu obydwu form zycia chrzes´cijan´skiego, zycia s´wieckiego oraz zycia konsekrowanego istnieje pewna wspólna trudnos´c´.
a) Niektórzy ze sceptycyzmem podchodz a do mozliwos´ci mówienia o teo-logii laikatu. Uwazaj a oni, ze s´wieccy s a po prostu chrzes´ciajanami (chrzes´cijanami sine addito, bez niczego dodanego), st ad nie posiadaj a oni w ramach eklezjologii zadnej specyficznej tozsamos´ci i wystarczy mówic´ o nich jako o wiernych Kos´cioa, bez potrzeby zgebiania ich istoty jako wiernych bed acych s´wieckimi.
b) Podobn a sytuacje obserwujemy w kwestii teologii zycia konsekrowane-go. I tu wielu uwaza, ze zycie konsekrowane jest jedynie specyficznym wyra-zem powszechnej kondycji ochrzczonych, wzmocnionym sk adin ad w sposób radykalny darami charyzmatycznymi. Dlatego, pomimo istotnego udziau, jaki osoby konsekrowane maj a w duchowym, eklezjalnym i apostolskim zyciu
wspólnoty Kos´cioa, ich kondycja jako wiernych konsekrowanych nie miaaby zadnego znaczenia pod wzgledem dogmatycznym. W rzeczy samej, wiekszos´c´ obecnych traktatów eklezjologii w ogóle o niej nie wspomina.
4. To zatarcie teologicznej tozsamos´ci laikatu i zycia konsekrowanego ma, w moim przekonaniu, te sam a przyczyne. Odrzuca sie mianowicie „nature s´wieck a” (secularidad), czyli specyficzny stosunek chrzes´cijan do s´wiata, jako decyduj acy element stanowi acy o teologicznej tozsamos´ci tak laikatu, jak i zycia konsekrowanego. Inaczej rzecz ujmuj ac, niektórym trudno jest dojrzec´ w osawionym „charakterze s´wieckim” (índole secular, por. KK 31) owo proprium, które pozwala na teologiczne zidentyfikowanie laikatu i, tym sa-mym, odróznienie go od zycia konsekrowanego.
a) Przyczyny tej trudnos´ci s a nastepuj ace. „S´wiecka natura” (secularidad) wskazuje na przynaleznos´c´ chrzes´cijanina do saeculum, s´wiata stworzonego przez Boga i wybawionego przez Chrystusa w oczekiwaniu na jego osteteczne dopenienie. Tak wiec owa s´wiecka natura jest ontologiczn a cech a wszystkich ludzi, zarówno chrzes´cijan jak i nie ochrzczonych, i wypywa z ich charakte-ru istot stworzonych. Przyjecie Chrztu nie przekres´la tej specyficznej, wynika-j acej z bycia stworzonym, relacji ze s´wiatem. Niemniej jednak „konfiguruje” j a poprzez umieszczenie jej w Chrystusie w taki sposób, ze mozemy mówic´ wrecz o chrzes´cijan´skiej naturze s´wieckiej, naleznej kazdemu ochrzczonemu. W ostatnich dziesiecioleciach Magisterium Kos´cioa okres´lio ow a s´wieck a nature (secularidad), wspóln a wszystkim ochrzczonym, mianem „s´wieckiego wymiaru Kos´cioa” (dimensión secular de la Iglesia). Chodzi tu o was´ciw a wszystkim chrzes´cijanom specyficzn a relacje do s´wiata, która wypywa z ontologii Chrztu S´wietego i pozostaje nienaruszona tak podczas s´wiecen´ kapan´skich, jak podczas skadania profesji rad ewangelicznych. Magisterium jednakze odróznia „s´wiecki wymiar” (dimensión secular), czyli wspóln a wszystkim ochrzczonym s´wieck a nature, od „s´wieckiego charakteru” (índole secular), który wskazuje na specyficzny sposób, w jaki wierni-laicy wcielaj a w zycie „s´wiecki wymiar” wszystkich ochrzczonych (por. Jan Pawe II, Adh. Christifideles laici, 15).
b) W tym was´nie miejscu dochodzi do nieporozumienia. Pomimo bowiem wprowadzenia wspomnianego uprzednio rozróznienia (chrzes´cijan´ski „wymiar s´wiecki” „charakter s´wiecki” laików), wiele osób identyfikuje „charakter s´wiecki”, was´ciwy jedynie wiernym laikom, ze wspóln a s´wieck a natur a wszystkich ochrzczonych. Dla wielu osób „s´wiecka natura” (secularidad) i „charakter s´wiecki” (índole secular) s a jednoznaczne. Nie widz a wiec oni w jaki sposób ów „s´wiecki charakter”, zmieszany tu ze wspóln a wszystkim ochrzczonym s´wieck a natur a, mógby byc´ cech a wyrózniaj ac a laików i
stano-wic´ podstawe teologii laikatu. Z ich perspektywy kategoria „laikatu” pozba-wiona jest wszelkiego wymiaru dogmatycznego, choc´ uznaj a jej wymiar prak-tyczny w ramach kanonicznego, duszpasterskiego oraz duchowego zarz adzania Kos´cioem.
c) W tej sytuacji kondycja wasna wiernych s´wieckich staje sie równo-znaczna z kondycj a wspóln a christifidelis i, w najbardziej ekstremalnym ujeciu, termin „chrzes´cijanin” zostaje zast apiony terminem „s´wiecki” albo „czonek Ludu Bozego”. W ten sposób wszyscy bylibys´my po prostu wierny-mi s´wieckiwierny-mi (rozuwierny-mianywierny-mi tu jako czonkowie Ludu Bozego), a niektórzy z nas, dodatkowo, byliby „wys´wieconymi s´wieckimi” albo „s´wieckimi kon-sekrowanymi”. Mys´le, ze nieporozumienie, jak równiez jego negatywny wpyw na zycie kapan´skie oraz konsekrowane s a jasno widoczne.
IV. CHARYZMAT Z YCIA KONSEKROWANEGO ORAZ CHARYZMAT LAIKATU
5. S adze, ze aby lepiej zrozumiec´ „s´wiecki charakter” (índole secular) laików niezbedne jest najpierw okres´lenie teologicznej istoty zycia konsekrowanego. Temat ten, nota bene, nie jest aktualnie dla wszystkich jednoznaczny.
a) W sytuacji powoania do zycia konsekrowanego, sakramentalna ontolo-gia Chrztu pozostaje nienaruszona, podobnie jak nienaruszony zostaje stosu-nek osoby ochrzczonej do s´wiata (chrzes´cijan´ski „wymiar s´wiecki” dimen-sión secular). W konsekwencji, zycie s´wieckie i zycie konsekrowane nie rózni a sie od siebie tym, jakoby zyj acy pierwszym z nich wierni posiadali nature s´wieck a, podczas gdy osoby konsekrowane nie posiadayby jej. Rózni-ca polega na sposobie, w jaki w obydwu powoaniach przezywana jest oraz realizowana wspólna wszystkim ochrzczonym s´wiecka natura (secularidad). Albowiem „wszyscy czonkowie Kos´cioa maj a swój udzia w jego s´wieckim wymiarze. Udzia ten posiada jednak wielorakie formy” (Christifideles laici, 15). Róznica wiec polega na róznym sposobie przezywania tej samej s´wiec-kiej natury.
b) W rzeczy samej, powoanie do zycia konsekrowanego jest owocem charyzmatu, który prowadzi do zmiany sposobu realizowania s´wieckiej natury ochrzczonych (secularidad). Chodzi tu o zmiane o charakterze charyzmatycz-nym, nie sakramentalcharyzmatycz-nym, która przeksztaca zwyczajny sposób, w jaki s´wiec-k a nature ochrzczonych realizuj a wierni laicy na sposób jej realizacji was´ci-wy osobom konsekrowanym. S adze, iz eklezjologiczny wymiar zycia
kon-sekrowanego jest tutaj now a form a relacji ze s´wiatem; „now a” jako rózn a od tej, któr a osoby konsekrowane posiaday wczes´niej jako wierni s´wieccy. c) Jednakze, jezeli przyjmiemy, ze cos´ faktycznie zmienia sie w wiernym, który ze s´wieckiego powoany zostaje do zycia konsekrowanego, to kon-sekwentnie przyj ac´ musimy, iz w osobach s´wieckich wspóistniej a dwa cako-wicie zjednoczone, ale rózne od siebie teologicznie elementy:
1º s´wiecka natura – secularidad (jako nowa relacja ze s´wiatem osoby ochrzczonej), bed aca darem sakramentu Chrztu S´wietego i nieodwoalna;
2º zwyczajny sposób realizacji owej s´wieckiej natury. To was´nie on ulega zmianie wraz z przyjeciem powoania do zycia konsekrowanego, tak iz osoba powoana posiada w stosunku do s´wiata stosunek nowy i cakowicie wyj atkowy. Ów zwyczajny sposób realizacji s´wieckiej natury wiernych, który wypywa z sakramentu Chrztu, jest was´nie „charakterem s´wieckim” (índole secular), który charakteryzuje wiernych s´wieckich w ich specyficznej formie bycia s´wieckimi. Jest to zwyczajowy sposób, w jaki Duch S´wiety pragnie uobecniac´ w Kos´ciele swoich wiernych. Dlatego tez w mowie potocznej, nigdy specja-listycznej, dopuszczalne jest nazywanie wiernych s´wieckich „zwykymi” chrzes´cijanami. Powoana przez Boga do zycia konsekrowanego osoba nie tra-ci darów Chrztu S´wietego, a wiec nie porzuca swojej chrzes´tra-cijan´skiej s´wiec-kiej natury (secularidad). Zmienia sie jednak jej zwyczajny sposób realizowa-nia tej natury, staj ac sie sposobem nowym i cakowicie wyj atkowym.
Podsumowuj ac: laikat i zycie konsekrowane s a obliczmi wspólnego chrzes´-cijan´skiego powoania, a ich istnienie zalezy od specyfiki otrzymanego cha-ryzmatu, który konfiguruje s´wieck a nature chrzes´cijan (secularidad), czyli forme relacji osoby ochrzczonej ze s´wiatem. W sytuacji laikatu, chrzes´cijan´-ska natura s´wiecka realizowana jest w sposób zwyczajny, nawi azuj ac do immanentnos´ci wiary i aski na s´wiecie. W sytuacji zycia konsekrowanego, realizacja owej s´wieckiej natury ma charakter wyj atkowy, co podkres´la trans-cendencje wiary i aski wobec s´wiata. Obydwa powoania ukazuj a widzialnie „rzeczywist a nature prawdziwego Kos´cioa. Jest on bowiem ludzki i jedno-czes´nie boski, widzialny i wyposazony w dobra niewidzialne, zarliwy w dzia-aniu i oddany kontemplacji, obecny w s´wiecie, a jednak pielgrzymuj acy. Wszystkie te was´ciwos´ci posiada w taki mianowicie sposób, ze to, co ludz-kie, jest podporz adkowane Bozemu i skierowane do Bozego, widzialne do niewidzialnego, zycie czynne do kontemplacji, a to, co doczesne – do miasta przyszego, którego szukamy” (KL, 2).
V. Z YCIE S´WIECKIE I ZYCIE KONSEKROWANE – IMMANENCJA I TRANSCENDENCJA
6. Obydwie formy zycia acz a w sobie elementy zarówno immanencji, jak i transcendencji, ale kazda z nich, jako znak, podkres´la w sposób widzialny jeden z aspektów zbawczej sakramentalnos´ci Kos´cioa.
a) Z ycie konsekrowane, acznie z zewnetrznym jego wyrazem, gosi abso-lutny charakter Boga i jest obrazem ewangelicznego oddania, które odnawia oblicze Kos´cioa w czasie jego ziemskiej pielgrzymki. Jest wiec ono pro-rockim wezwaniem, którego Kos´ciól nieustannie potrzebuje, i w ten sposób przyczynia sie do odnowy s´wiata w Chrystusie na chwae Stworzyciela i Odkupiciela.
Osoby konsekrowane czyni a to poprzez przybranie specyficznego zewnetrz-nego sposobu zycia. Albowiem zycie konsekrowane „jest wezwaniem, które umyka naturalnym prawom, i które nie zostao skierowane do wszystkich a tylko do niektórych; oni zas´ odczuwaj a je jako dar dla siebie i dla in-nych”1. Tym samym ów specyficzny charakter zycia konsekrowanego jawi nam sie jako zrodzony z daru Ducha S´wietego wyj atek odbiegaj acy od czysto s´wieckiego sposobu zycia chrzes´cijan. „Ten rodzaj powoania chrzes´cijan´skie-go [zycie konsekrowane] nie jest w stanie obj ac´ caego dos´wiadczenia ewan-gelicznego. Dlatego tez zakada on wybór i „odrzucenie” niektórych relacji oraz pewnej formy zwi azku ze s´wiatem stworzonym, choc´ one równiez nalez a do tajemnicy Królestwa Bozego”2. Z ycie konsekrowane oznacza „autentyczne i dobrowolnie wybrane oddalenie od wartos´ci tego s´wiata oraz pewnego stylu zycia”3. Z oddalenia tego jednakze osoby konsekrowane ubogacaj a Kos´ció i s´wiat s´wiadectwem swojego zycia. Ich powoanie, pyn ace z mios´ci do s´wiata oraz checi suzenia jego zbawieniu, zwalnia ich w mniej lub wiekszym stopniu ze zwyczajowego sposobu dziaania czowieka w s´wiecie, aby tym samym przypominac´ ludziom o przemijalnos´ci tego, co ludzkie i ostatecznos´ci dóbr niebieskich. Aktualny, bujny rozkwit zycia konsekrowanego oferuje nam przykady wiekszego i mniejszego „materialnego” zaangazowania sie w s´wie-cie. Chociazby jednak dziaalnos´c´ osób konsekrowanych wymagaa czynnos´ci o charakterze czysto s´wieckim, formalny charakter ich charyzmatu zakada zmiane owego peculiari modo, w którym uczestniczyy one w zyciu s´wiata
1J. M. R. T i l l a r d, Religiosos, hoy, Bilbao 1969, s. 60.
2T e n z e, Consigli evangelici, w: Dizionario degli Istituti di Perfezione, t. II, kol. 1683. 3Por. tamze, s. 82: „distacco da certi valori mondani e di un certo stile di vita”.
jako wierni s´wieccy na peculiari modo was´ciwy zyciu konsekrowanemu. „Odmiennos´c´ jest was´nie si a osoby konsekrowanej” (Jan Pawe II).
b) W odróznieniu od osób konsekrowanych wierni s´wieccy uczestnicz a i dziaaj a w s´wiecie z perspektywy pierwotnego, antropologicznego w nim zanurzenia. Ten antropologiczny zwi azek ze s´wiatem, którego podstaw a jest kondycja stworzenia Bozego, nie okres´la jednakze pozycji wiernego w Kos´-ciele, poniewaz pozycje te nadaje mu sakrament Chrztu. Niemniej jednak stanowi on antropologiczny humus (podstawe, baze), który nie zanika, ale zostaje w darze Chrztu przeistoczony w chrzes´cijan´skie powoanie poszukiwa-nia Królestwa Bozego w s´wiecie. „Tam ich Bóg powouje, aby wykonuj ac was´ciwe sobie zadania, kierowani duchem ewangelicznym przyczyniali sie do us´wiecenia s´wiata na ksztat zaczynu, od wewn atrz niejako” (KK 31). Powoanie Ducha S´wietego wzywa wiec s´wieckiego do zajecia sie tymi samy-mi sprawasamy-mi, tym razem jednak na sposób niejako samy-misyjny. Kondycja stwo-rzenia Bozego jest antropologicznym pierwiastkiem, który charakteryzuje jego pozycje w Kos´ciele i w jego misji odkupienia s´wiata.
Podsumowuj ac: powoanie s´wieckich wypywa ze zwyczajowego i naj-czestszego daru Ducha S´wietego (Chrztu), przez który Bóg powouje swoich zyj acych w s´wiecie (in mundo) wiernych do was´ciwego im w Kos´ciele (in Ecclesia) zadania us´wiecania s´wiata ab intra.
*
Cay, organicznie zespolony sakramentami i charyzmatami, Kos´ció jest pod-miotem, który powinien pracowac´ nad nadaniem s´wiatu chrzes´cijan´skiego cha-rakteru. Nie mozemy mówic´ o „przydziaach misyjnych” w Kos´ciele: wiernym s´wieckim przydzia s´wiata, kapanom czynnos´ci s´cis´le kos´cielne, a osobom konsekrowanym eschatologia. Niemniej jednak, choc´ kazda grupa wiernych wykonuje ca a misje Kos´cioa, kazda z nich czyni to suo modo, peculiari modo lub pro parte sua, jak kilkakrotnie okres´li to Sobór Watykan´ski II. Wszyscy wiec s a odpowiedzialni za wszystko, ale kazdy na swój sposób.
UNIDAD Y VARIEDAD DE LA VOCACIÓN CRISTIANA
R e s u m e n
La unidad de la vocación cristiana, basada en el bautismo, apenas ofrece cuestiones abier-tas. Más problemática se presenta, en cambio, la diversidad en el interior de la común voca-ción. La difuminación de la identidad teológica del laicado y de la Vida Religiosa tiene su causa en el olvido a considerar la relación cristiana con el mundo como criterio para identifi-car teológicamente tanto al laicado como a la Vida Religiosa. La „vida laical” y la „vida religiosa” no se caracterizan por la secularidad de unos (los laicos), y la no-secularidad de otros (los religiosos). La diferencia se encuentra en la forma de vivir y realizar la secularidad común o „dimensión secular de la Iglesia”. La forma ordinaria de vivir la secularidad común es la llamada „índole secular”, e identifica a los fieles cristianos en cuanto laicos. Cuando Dios llama a la Vida religiosa, cambia la manera ordinaria de vivir la secularidad como laico, pasando a vivirse de forma nueva y excepcional como religioso. Vida laical y Vida Religiosa son dimensiones de la sacramentalidad salvífica de la Iglesia.
Sowa kluczowe: christifidelis, laikat, powoanie, zycie konsekrowane. Palabras claves: christifidelis, laicado, vocación, vida consagrada. Key words: christifidelis, laic, vocation, consecrated live.
