Externa

Externa

Dermatica

• Kwiat arniki

• Korzeń żywokostu

• Herba buglossi - ziele farbownika

• Kora wierzby

• Kwiat nagietka

• Ziele fiołka trójbarwnego

• Korzeń łopianu

• Dziegieć sosnowy, brzozowy, jałowcowy, bukowy

• Balsam peruwiański

• Chryzarobina

• olej czaulmugrowy

Herba Buglossi = Herba Anchusae – ziele farbownika jako dermatoplasticum. Farbownik lekarski – Anchusa officinalis Linne (szwajc./niem. Echte Ochsenzunge, Gebräuchliche Ochsenzunge; fr. Buglosse officinale; ital. Buglossa comune; retorom. Lieunga-bov; ang. Alkanet, Bugloss), z rodziny szorstkolistnych – Boraginaceae jest

spokrewniony z żywokostem – Symphytum, żmijowcem – Echium, miodunką – Pulmonaria, ogórecznikiem – Borago, krzywoszyjem – Lycopis, ostrzeniem – Cynoglossum i

niezapominajką – Myosotis. Ma podobne właściwości lecznicze jak żywokost, ostrzeń, czy krzywoszyj – pobudza regenerację tkanki nabłonkowej, pobudza ziarninowanie tkanki łącznej właściwej, zmiękcza naskórek, poprawia bilans azotowy tkanek, hamuje stan zapalny.

Surowcem jest kwitnące ziele farbownika, rzadziej korzeń farbownika – Herba, Radix

Anchusae = Buglossi. Korzeń powinien być wykopywany jesienią lub wiosną, ziele zbierane

od maja do września. Temperatura suszenia do 50 stopni C, w możliwie zacienionym miejscu. Surowiec jest wrażliwy na promienie słoneczne. Przed ekstrahowaniem zawsze rozdrobnić. Korzeń barwi na czerwono, a kwiaty na żółto (roślina barwierska).

Farbownik jest rośliną wieloletnią, czasem obumierającą po 2 latach, rosnącą na łąkach, wzgórzach, polanach, zboczach, nieużytkach; rozpowszechnioną w Polsce na niżu i pogórzu, rzadko w górach. W Szwajcarii nie jest rośliną pospolitą, spotykaną głównie w kantonach przygranicznych (obrzeża kraju).

Składniki: alkaloidy pirolizydynowe: cynoglossyna (0,0035% w świeżym zielu), konsolidyna (0,00094% w świeżym zielu), konsolicyna (0,00019% w świeżym zielu); saponiny

trójterpenowe (anchusozydy, kwercylikozyd), triterpeny (kwas oleanolowy, ursolowy) cholina, allantoina (1-1,5%), garbniki (6-9%), śluzy, flawonoidy (rutozyd, izokwercytryna, astragalina), L-bornezytol (cyklitol), kwas krzemowy (ok. 3-4%), antocyjany, kwas

rozmarynowy.

Działanie lecznicze: wzmagające wzrost i odnowę tkanek nabłonkowych, pobudzające podziały komórek tkanki łącznej i mięśniowej, stymulowanie regeneracji tkanki kostnej i chrzęstnej; przeciwwrzodowe, przeciwzapalne na skórę i błony śluzowe; łagodzące nieżyt oskrzeli. Nasila anabolizm.

Wskazania: nieżyt przewodu pokarmowego z owrzodzeniami, stany zapalne gardła i oskrzeli, zapalenie płuc, gruźlica, kaszel; ujemny, zapalenie dziąseł, paradontoza, zranienia i odparzenia narządów płciowych, świąd odbytu, zapalenie jelita grubego; suche zapalenie skóry, łupież suchy, zmiany łuszczycowe; zniszczenie lub podrażnienie skóry zabiegami kosmetycznymi; trudno gojące się rany, owrzodzenia podudzi, suche wypryski; ropnie, nadmierna keratynizacja naskórka, oparzenia, odleżyny; obrzęki/zastoje limfatyczne, obrzęk węzłów chłonnych; złamania kości ze stłuczeniem, krwiaki, zapalenie piersi.

Sposób użycia: doustnie odwar, do kuracji krótkotrwałych (7-10 dni) 40 g/l wody, gotować 10 minut, odstawić na 30 minut, przecedzić. Pić 100 ml 3-4 razy dziennie w razie nieżytu układu oddechowego i pokarmowego. Przy kaszlu łącznie z glistnikiem, siwcem, maczkiem kalifornijskim, opium lub kodeiną. Można wzbogacić w propolis, miód, sok malinowy.

Zewnętrznie do okładów, irygacji, nasiadówek, płukanek, przemywania, maseczek, lewatywy. Okłady z gorącego odwaru na kończyny z zastojem chłonki i powiększone węzły limfatyczne. Maść sporządzać przez ucieranie świeżego ziela z olejem lnianym, tranem i podgrzanym woskiem pszczelim; ciepłą maść na opatrunki. Można dodać nieco nalewki arnikowej i nagietkowej. Także przy obrzękach limfatycznych, stłuczeniach – do odwaru, maści na okłady – dodać arnikę.

Doustnie stosować krótkotrwale z uwagi na obecność w surowcu alkaloidów pirolizydynowych.

Przeciwwskazania: ciąża, karmienie piersią.

Balsam peruwiański – Balsamum peruvianum

Balsam peruwiański w czystej formie jest gęstą cieczą ciemnobrunatnej barwy i o przyjemnym zapachu nieco cynamonowo-waniliowym. Dobrze miesza się z alkoholami i tłuszczami, z acetonem. Smak ma gorzki, drapiący. Ciężar właściwy 1,14-1,16. Liczba kwasowa 56-84. Liczba zmydlenia – nie mniej niż 224. Niegdyś popularny składnik leków doustnych i dermatologicznych (zewnętrznych). Obecnie rzadko stosowany, ale dostępny nadal w handlu. W Szwajcarii dostępne preparaty zewnętrzne i do inhalacji oparte na balsamie peruwiańskim. Doustnie podawano balsam peruwiański jako lek wykrztuśny i odkażający drogi oddechowe, w dawce 5-20 g:180 g w formie emulsji z gumamami i syropu, przy przeziębieniu, kaszlu, zakażeniach oskrzeli i gardła, zapaleniu zatok, a nawet gruźlicy. Zewnętrznie w maściach, mazidłach, pastach, kremach jako lek przeciwpasożytniczy przy świerzbie, infekcji Demodex i innymi roztoczami, do odpędzania pcheł i innych owadów pasożytniczych.

Leki zewnętrzne zawierają 10-50% balsamu peruwiańskiego. Duży wzrost ceny balsamu peruwiańskiego w okresie międzywojenym spowodował opracowanie substytutów, np. mieszaniny oleju rycynowego z benzoesanem benzylu (w handlu Peruol) i estrem benzoesowym glikolu (w handlu Rostin). Nie były one jednak tak skuteczne jak balsam peruwiański.

Balsam peruwiański zawiera w składzie kwasy fenolowe i ich estry, terpeny i polifenole. Głównie są to pochodne kwasu benzoesowego i cynamonowego. Frakcja olejkowa nosi nazwę cynameiny i powinno byc jej przynajmniej 56%. Frakcji żywicowej powinno byc około 28%. Otrzymywany z drzewa Myroxylon balsamum (L.) Harm. (Papilionaceae =

Leguminosae). Roslina występuje w San Salvador, na Cejlonie, Nikaragui, Gwatemalii i na

Hondurasie. Jedno drzewo może wyprudukować rocznie około 2,5-3 kg balsamu. Balsam odkaża skórę i błony śluzowe. Działa początkowo drażniąco, następnie przeciwbólowo i znieczulająco, a z dużą domieszką cynameiny – przeciwświądowo.

Zmniejsza obrzęk. Przyśpiesza gojenie ran. Poprawia krążenie skórne i podskórne. Dlatego był używany w leczeniu odleżyn i odmrożeń, ponadto w terapii łysienia na tle troficznym. Chrysarobina – Chrysarobinum – Antrarobinum – Araroba depurata, Pulvis Goa – Acidum

chrysophanicum - żółty krystaliczny proszek nierozpuszczalny w wodzie, słabo

rozpuszczalny w gorącej wodzie (2000 cz.), lepiej w chloroformie (400 cz.), eterze,

tłuszczach, benzenie, benzynie i w gorącym spirytusie (300 cz.). Otrzymywana z pni drzew

Andira araroba. Zawiera antrachinony (antrony i antranole). Działa drażniąco na skórę,

odkażająco i redukująco. Stosowana w leczeniu łuszczycy, wyprysków, grzybic i pasożytniczych chorób skóry wywołanych przez bezkręgowce. W formie maści 1-10%.

Flogistica

Terpentyna Kamfora Gorczyca biała

Olejek i spirytus rozmarynowy oraz lawendowy

•Antiflogistica

Rhizoma Iridis - kłacze kosadźca

Kosaciec żółty - Iris pseudoacorus (Iridaceae).

Roślina wieloletnia dorastająca do 30 cm wys.; kłącze grube, rozgałęzione, powykręcane; liście szablaste, zielone lub nieco srebrne; łodyga spłaszczona; kwiaty jasnożółte,

długoszypułkowe; owoc - torebka. Kwitnie od maja do lipca. Rośnie na błotach, mokradłach, nad brzegami wód, w zaroślach wilgotnych; pospolity na całym niżu i Podkarpaciu.

Do celów leczniczych używać można inne gatunki kosaćców, często uprawiane w ogródkach, np. kosaciec florentyński - Iris florentina o kwiatach żółtych, kosaciec blady - Iris pallida o kwiatach niebieskich i kosaciec germański - Iris germanica o kwiatach fioletowych.

Surowiec.

Surowcem jest kłącze - Rhizoma Iridis, rzadziej liść - Folium Iridis czy kwiat - Flos Iridis, które także zawierają cenne ciała lecznicze.

Kłącza wykopuje się na wiosnę lub w jesieni, myje szybko pod bieżącą wodą, kroi w plasterki i suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 60-80o C, potem mieli i przesypuje do szczelnego opakowania. Liście i kwiaty zbiera się w czasie kwitnienia i suszy w normalnej temp., ale w ciemnym miejscu. Liście można też wysuszyć podobnie jak kłącza, co

zapobiegnie stratom wit.C. Skład chemiczny.

W liściach, w kłączu i w kwiatach znajduje się glikozyd - irydyna, karotenowiec -

violaxantyna, olejek eteryczny -iron, garbniki oraz kwasy i flawonoidy. Ponadto surowce zawierają znaczne ilości śluzu.

Kłącze zawiera ok. 0,2% olejku lotnego (beta-iron – 10%), skrobię – ok. 15-20% kw. benzoesowy, kw. tridecylowy, kw. undecylowy i kw. mirystycynowy.

W liściach znajduje się dużo wit. C - 200-230 mg/100 g, aminokwasy: alanina, glutamina, walina, dipeptydy i embinina (najwięcej w kosaćcu germańskim - 0,23%).

Kłącze kosaćców wykopane w marcu posiada kw. szikimowy, kw. chinowy, kw. fumarowy, kw. mlekowy, kw. jabłkowy i kw. cytrynowy.

Działanie.

Korzeń działa odkażająco, wykrztuśnie, osłabiająco, silnie uspokajająco i lekko nasennie, odwaniająco, przeciwzapalnie, żółciopędnie, moczopędnie, napotnie i przeciwgorączkowo (słabo). Kwiaty działają przeciwkaszlowo, napotnie, osłaniające (powlekająco), słabo moczopędnie; regulują wypróżnienia.

Liście działają podobnie jak kłącze lecz słabiej, ale są dobrym źródłem wit. C, soli mineralnych i aminokwasów.

Napar: 2 łyżki kłączy, liści lub 3 łyżki kwiatów zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-150 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 8,5 ml, 5-6 kg - 10,7 ml, 7-8 kg - 15 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 19 ml, 15-20 kg - 42 ml, 25-30 kg - 53 ml, 35-40 kg - 75 ml, 45-50 kg - 107 ml, 3-4 razy dz. Dawniej z kłączy kosaćca

wykonywano dla niemowląt smoczki pod nazwą “korzeń fiołkowy", gdyż iron w nich zawarty nadaje im zapach kwiatów fiołka wonnego.

Wodne wyciągi z surowców mają przyjemny zapach i smak; można je osłodzić miodem. Odwar: 2 łyżki kłączy zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 20 min.; przecedzić. Pić jak napar.

Nalewka kosaćcowa (kosaćcówka) – Tinctura Iridis: pół szkl. kłączy zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz, po 10 ml. Dzieciom podawać 1 łyżeczkę nalewki w miodzie lub w mleku.

Znakomity jest syrop kosaćcowy - Sirupus Iridis: świeże kłącze zmielić w maszynce do mięsa; na każde pół szkl, miazgi dać 200 ml wody i gotować to wszystko 5 minut; odstawić na 60 minut; przecedzić. Do wywaru wlać miód (na 200 ml dać 200 ml miodu) i wino lub wódkę czystą (100 ml), sok z cytryny, wymieszać. Zażywać 4 razy dz. po 2 łyżeczki. Przysypka kosaćcowa Cutipulvis Iridis na rany, owrzodzenia, nadżerki, opryszczki, rozpadliny skórne, wypryski i zmiany sączące: kłącze kosaćca po wysuszeniu zmielić w młynku do kawy na drobny proszek. Chore miejsca pudrować 3-4 razy dz. Proszek

kosaćcowy można wymieszać z Linomagiem lub Alantanem - zasypką: 1 łyżeczka proszku kosaćcowego + 1 łyżka zasypki, wymieszać starannie. Taką zasypką można pudrować nie tylko miejsca schorzałe, ale również - nadmiernie pocące się.

Wskazania do stosowania doustnego wyciągów z kosaćca: nieżyty układu oddechowego, kaszel, nadmierna fermentacja jelitowa, wzdęcia, zaparcia, odbijanie, niemiły odór z jamy ustnej, nadmierna potliwość nóg i wrastający paznokieć (w obu przypadkach stosować kąpiele z dodatkiem wywaru), gruźlica (kłącze hamuje rozwój prątków gruźlicy), przeziębienie, zapalenie gardła, choroba wrzodowa.

•Cortex Quercus – kora dębu

•Skrobia pszenna, ryżowa, kukurydziana

•Lycopodium – zarodniki widłaka

Niegdyś bardzo duże znaczenie w farmacji miały zarodniki widłaka, zwane w niektórych dawnych pracach niesłusznie “nasionami widłakowymi”. Zarodniki mają postać proszku miałkiego, łagodnego, barwy jasnożótej, bez zapachu i smaku. Proszkiem tym przesypywano torebeczki na leki (np. woskowane, parafinowane, aby się nie sklejały), przesypywano tabletki, kapsułki, globulki, czopki i pigułki, aby zapobiec ich sklejaniu się w opakowaniu, ponadto czasem jako wypełniacz w proszkach złożonych. Obecnie stosowane w farmacji galenowej, przy produkcji leków i suplementów nawiązujących do tradycji, czasem w produkcji proszków do wdychania, ponadto w farmacji krajów Dalekiego Wschodu, przy wyrobie pigułek i zasypek. W oficjalnej i współczesnej farmacji (nowoczesnej,

wielkoprzemysłowej). Lycopodium wyszło z użycia ze względu na skalę produkcyjną i wielkie zapotrzebowanie na tego typu składniki pomocnicze.

Wewnętrznie podawano Lycopodium w dawce jednorazowej 0,5-1 g, dziennie nie przekraczano jednak dawki 4 g. Lycopodium leczono podrażnienia narządów płciowych, nieżyty układu oddechowego i podrażnienia przewodu pokarmowego. Doustnie stosowano zarodniki w formie emulsji, rzadziej powidełek. Pomagały ponoć przy zatrzymaniu

moczu.Podczas sporządzania emulsji zarodniki ucierano z wodą lub naparem ziołowym. Zewnętrznie Lycopodium używano jako zasypki przy mokrych wypryskach i liszajach (z dodatkiem także innych składników), także do posypywania ran. Lycopodium działa bowiem absorbująco, osłaniająco, osuszająco i przeciwzapalnie. Dawniej był również zużywany do produkcji pudrów dla dzieci (pielęgnacyjnych).

Zarodniki pozyskiwano głównie z widłaka goździstego (Lycopodium clavatum). Kłoski widłaka obcinano w lipcu lub sierpniu, w okresie dojrzewania (stają się wtedy żółte). Widłaki są roślinami chronionymi.

Zarodniki widłaka zawierają substancje terpenowo-woskowe (polenina = sporonina) – ok. 20%, celulozę (2%), lipidy ciekłe i półciekłe (45-50%), kwas widłakowy (kwas tłuszczowy C15H28COOH), kwas jabłkowy, kwas cytrynowy, sterole. Popiół 3%, bogaty w glin. Lipidy zawierają glicerydy kwasów tłuszczowych: palmitynowego, stearynowego,

dwuoksystearynowego, olejowego i linolowego.

Lycopodium był cennym surowcem, dlatego fałszowano go pyłkami roślin, np. pałki wodnej, leszczyny, sosny.

Galasy

Kłącze pięciornika kurze ziele

Liść szałwii

Goździki

Kwiat rumianku

Mirra

Resina Benzoe - Żywica benzoesowa

Ziele świetlika

Mirra, olejek mirrowy – Myrrhae, Oleum Myrrhae

Mirra – Resina Myrrhae ma postać grudek lub proszku barwy kremowej, kremowo szarej, brązowo-brunatnej lub brunatnej. Jest gumożywicą (Gummiresina). Obecnie w handlu można spotkać również naturalny olejek mirra (Oleum Myrrha), który uzyskuje się z żywicy

mirrowej. Mirra zawiera 35-40% żywicy, 3-6% olejku eterycznego (rzadko 10%) oraz gumy (50-55%). Składnikami żywicy są trójterpeny, kwasy trójterpenowe i fenole. Dawniej

wyróżniano frakcje w żywicy, które określano nazwami: fenolo-herrabomirrol, heeraborezen, kwasy alfa-, beta- i gamma- koniforowy, kwasy alfa- i beta-heerabomirrolowy. Do

składników olejku eterycznego należą: heerabolen, dipenten, pinen, limonen, meta krezol. Do seskwiterpenów olejku zaliczamy β-elemen, δ-elemen. W olejku są obecne

furanoseskwiterpeny typu eudesmanu, elemanu, germakranu i gwajanu. Mirra jest pozyskiwana z gatunku balsamowiec mirra – Commiphora myrrha Nees (Engl.) =

Commiphora molmol Engl.), rosnącego w Afryce. Balsamowiec przybiera formę drzewka lub

krzewu, do 3 m wys. Wytwarza ciernie. Nacinanie kory powoduje wypływanie gumożywicy. Mirra miała zawsze duże znaczenie w medycynie i kosmetyce. Jest źródłem zapachu dla wyrobów kosmetycznych. Olejek eteryczny jest rozpuszczalny w spirytusie, gęsty, gorzki w smaku i silnie aromatyczny, barwy żółtawej, rzadziej spotykałem olejek mirrowy

jasnobrunatny. Olejek mirrowy w trakcie przechowywania gęstnieje, a w nieszczelnych opakowaniach ciemnieje, a nawet zastyga i krystalizuje.

Żywica mirra jest rozpuszczalna częściowo w alkoholach i chloroformie, częściowo w eterach i tłuszczach. Z wodą tworzy emulsje. Żywica zawiera często domieszkę ziemi (piasku) i szczątki kory.

Do najstarszych leków sporządzanych z mirry należą: spirytus (nalewka) mirrowy – Tinctura

Myrrhae (1 część żywicy na 5 części spirytusu 90%) i proszek mirrowy – Pulvis Myrrhae.

Nalewka mirrowa przybiera barwę brunatną lub czerwono-brunatną. Stosowano ją do płukania jamy ustnej i gardła (1 część na 200 części wody) przy stanach zapalnych, ropnych dziąseł, języka i gardła, pleśniawkach, bolesnych nadżerkach w jamie ustnej, nieprzyjemnym zapachu z ust, bólu zęba. Z mirry sporządzano zawiesiny, emulsje i pigułki. Mirra podana doustnie działa wykrztuśnie i ściągająco, osusza oskrzela, zmniejsza obrzęk i wysięk, hamuje stan zapalny, odkaża. Obniża gorączkę. Zmniejsza wrażliwość na ból. Hamuje ataki histerii i nerwice wegetatywne. Równocześnie pobudza psychicznie.

Rp. Myrrhae 15,0 (mirra) Sacchar. Albi 60,0 (cukier)

D.S. 4 razy dziennie 1 łyżeczka przy chronicznym zapaleniu oskrzeli i kaszlu.

Olejek mirra – Oleum Myrrhae działa hamująco na wydzielanie większości gruczołów, silnie przeciwbakteryjnie, pierwotniakobójczo i fungistatycznie. Hamuje stany zapalne, odświeża, działa przeciwbólowo. Spirytus mirrowy, olejek mirrowy działają również pobudzająco psychicznie.

Mirra zastosowana w kosmetyce usuwa nieprzyjemny zapach potu. Hamuje wydzielanie łoju. Niszczy bakterie ropne i trądzikowe. Przyśpiesza gojenie grudek i krostek trądzikowych. Obkurcza rozszerzone pory. Działa pojędrniająco na skórę. Zastosowanie mają wyciągi alkoholowe z mirry, emulsje mirrowe z wodą oraz sam olejek mirrowy, który można stosować na skórę. Mirra działa zabójczo na roztocze.

Wewnętrznie podawano sproszkowaną mirrę w dawce 200 mg kilka razy dziennie. Oficjalna dawka dobowa nie przekraczała 1 g.

Nalewką mirrową pędzlowano dziąsła przy zapaleniu i krwawieniu, gardło przy anginie, ślinianki przy stanach zapalnych. Nalewkę można zażywać w dawce 5 ml 3 razy dziennie. Przy infekcjach układu oddechowego najlepiej w mleku z miodem 4 razy dziennie. Olejek eteryczny mirrowy 3-4 razy dziennie po 4 krople na miodzie.

Świetlik – Euphrasia w fitoterapii

Świetlik jest rośliną leczniczą kojarzoną głównie z chorobami oczu. Takie poglądy ograniczają

szerokie właściwości lecznicze świetlika.

Rodzaj świetlik – Euphrasia należy do rodziny trędownikowatych – Scrophulariaceae. Zajmowałem się kilka lat właściwościami fitochemicznymi i farmakologicznymi świetlików, opracowując naukowo rośliny półpasożytnicze i pasożytnicze. Świetlik jest półpasożytem, dodatkowo czerpiącym sole mineralne i wodę z korzeni pobliskich roślin zielnych i małych krzewinek.

Identyczne właściwości lecznicze posiadają dwa gatunki: świetlik wyprężony - Euphrasia stricta Host oraz świetlik łąkowy Euphrasia rostkoviana Hayne. W XX wieku przestał „istnieć” gatunek: świetlik

lekarski Euphrasia officinalis L., a samą nazwę uznano za zbiorczą, obejmującą szereg podobnych do siebie gatunków europejskich: świetlik łąkowy Euphrasia rostkoviana Hayne, świetlik wyprężony Euphrasia stricta Host, świetlik zwarty (zwartolistny) Euphrasia curta (Fries) Wettstein, świetlik Kernera Euphrasia Kerneri Wettstein, świetlik krótkogruczołkowy Euphrasia brevipila Burnat, Gremli i inne. Wymienione gatunki swobodnie krzyżują się ze sobą tworząc liczne mieszańce.

Ziele najlepiej zbierać przed i w czasie kwitnienia oraz suszyć w temperaturze do 50o C. Należy suszyć je w cienkiej warstwie, bez dostępu bezpośredniego promieniowania słonecznego, bowiem łatwo zaparzają się i czernieją, a związki czynne tracą aktywność.

Właściwości lecznicze wspomina znany zielarz Krzysztof Kluk (1739-1796), zalecając po Syreniuszu stosowanie świetlika w leczeniu chorób oczu.

J. Biegański zalecał świetlik do leczenia nieżytu żołądka i miażdżycy naczyń. J. Muszyński opisał świetlik jako zioło przeciwko skrofulozie.

Jeden z moich ulubionych fitoterapeutów – Wojciech Roeske powołując się na Kroeber’a podał, że nalewka z ziela świetlika działa znieczulająco na błony śluzowe i poleca stosować ją

w rozcieńczeniu z wodą do przemywania oczu przy zapaleniu spojówek (nieżyt spojówek), w łzawieniu i w przemęczeniu oczu.

Prof. Roeske wspomniał w swoich dziełach o rewelacyjnych doniesieniach Biegańskiego na temat wyleczeń chorób oczu w medycynie ludowej. W homeopatii: zewnętrznie przy tych samych

schorzeniach Ø -10 kropel na szklankę wody do okładów, wewnętrznie dilutus D2, co 2-3 godziny 5 kropel. Dawkowanie: napar z ziela świetlika 5-10% – do okładów; nalewka świetlikowa Tinctura Euphrasiae 10-20 kropel na szklankę wody do okładów i przemywań; woda świetlikowa Aqua Euphrasiae – do zakrapiania oczu. Do użytku wewnętrznego zaleca nalewkę świetlikowa 2-3 razy dziennie po 5-10 kropel i sproszkowane ziele Pulvis Euphrasiae 3 razy dziennie po 500 mg (w opłatkach).

Prof. Jakub Mowszowicz obok popularnych okulistycznych zastosowań świetlika wspomniał o używaniu odwaru do płukania gardła, z czym całkowicie się zgadzam i również to polecam. Interesujące wiadomości na temat właściwości leczniczych świetlika podał niegdyś popularny fitoterapeuta i krzewiciel wiedzy zielarskiej Witold Poprzęcki: (…) pobudza serce i nerwy, stosuje sieje (ziele) w naparze w nieżytach żołądka i dwunastnicy, jak również do zakrapiania i przemywaniu oczu w ropieniu, osłabieniu wzroku, krótkowzroczności (awitaminoza!) i zbyt dużym napięciu

wewnętrznym w gałce ocznej. Według autora okulistyczne działanie świetlika ustaje po roku od zebrania ziela. Zamieścił przeciwmiażdżycową mieszankę ziołową opracowaną na podstawie mieszanki Biegańskiego (pominięto ziele rosiczki), mieszankę pobudzającą wydzielanie soków

trawiennych , a także ziółka leczące zapalenie miedniczek nerkowych: ziele świetlika, ziele dziurawca, kwiat krwawnika, liść pokrzywy i liść podbiału w równych ilościach – napar 4-5 razy dziennie pół szklanki (na dzień).

Niemieccy autorzy polecają odwar wodny, ekstrakt alkoholowy lub olejowy z ziela świetlika przy nieżycie dróg oddechowych (oskrzeli), astmie, zaburzeniach trawiennych, niedokwaśności treści żołądkowej, kolce wątrobowej, żółtaczce, alergii, migrenie, histerii, bezsenności i wyczerpaniu nerwowym.

Przymoczki nasączone odwarem z ziela przy stanach zapalnych oczu, spojówek, powiek, woreczka łzowego, rogówki, tęczówki, nadmiernym łzawieniu oczu, wydzielinie ropnej z oczu, zmęczeniu wzroku, światłowstręcie; wyciąg winny z ziela świetlika poprawia ponoć wzrok (osobiście robiłem je następująco: 1 część ziela świetlika (suchego lub świeżego) zalać 3 częściami ciepłego wina

czerwonego, wytrawiać 14 dni, przefiltrować, pić 1 raz dziennie po kieliszeczku).

W homeopatii świetlik stosowany jest zewnętrznie i wewnętrznie do leczenia kataru oraz ostrego i przewlekłego zapalenia spojówek, przy czym kryterium zastosowania powinny stanowić postać i intensywność wydzieliny: z oczu ostra,

z nosa niezbyt obfita. Wskazaniem do zażywania Euphrasia jest także silny światłowstręt, pieczenie i ból gałek ocznych, i zmętnienie soczewki oka, zwłaszcza u osób z zaburzeniami ukrwienia

obwodowego.

W weterynarii odwar z ziela świetlika podaje się zwierzętom słabo rozwijającym się oraz chorym i starym jako środek ogólnie wzmacniający, pobudzający apetyt i wpływający na właściwe

człowieka. Podsumowując:

Ziele świetlika Herba Euphrasiae dopuszczone jest do stosowania w lecznictwie i do obrotu handlowego w aptekach. Wywiera działanie przeciwzapalne, przeciwwysiękowe,

przeciwhistaminowe, bakteriobójcze (na gronkowce i paciorkowce), hipotensyjne, odtruwające, ściągające, wzmacniające ogólnie, przeciwbólowe, spazmolityczne, osłaniające, przeciwastmatyczne, przeciwtrądzikowe i pobudzające wydzielanie soku żołądkowego.

Ważniejsze składniki świetlika:

Glikozyd irydoidowy: aukubina 0,05%, katalpol Glikozyd flawonoidowy podobny do genkwaniny Eukowozyd – fenylopropanoidowy glikozyd Flawonoidy – rutyna, izokwercytryna Garbniki – ok. 12% Olejek eteryczny 0,2% Żywice Kwas kawowy Kwas chlorogenowy Kwas ferulowy Kwas cynamonowy Mangan Miedź Krzem Kumaryny

Napar z ziela świetlika (1 łyżka ziela na 1 szklankę wrzącej wody) można pić 2-3 razy dziennie po 100-150 ml przez 1-2 miesiące. Świetlik należy do ziół odtruwających organizm. Wykazuje synergizm z mydlnicą, bluszczykiem kurdybankiem, sarsaparilla, pokrzywą,

połonicznikiem, hakoroślą i rdestami. W leczeniu chorób oczu (stany zapalne) warto kojarzyć świetlik z zastrzykami Fibs oraz Biostymina. Świetlik używa się wówczas doustnie i

zewnętrznie (okłady), natomiast Biostyminę i Fibs podaje się domięśniowo (FIBS i

Biostyminę można mieszać w strzykawce), początkowo 1 raz w tygodniu przez 5 tygodni, potem 1 raz w miesiącu przez 12-18 miesięcy.

Mucilaginosa

•Nasienie lnu

•Nasienie kozieradki

•Nasienie pigwy

•Guma arabska

•Tragakanta

•Oliwa z oliwek

Bertram szarolistny, czyli dalmacki (maruna) - Pyrethrum cinerariaefolium Trev.

Chrysanthemum cinerariaefolium Vis. = Ch. coccineum Willd. = Tanacetum cinerariaefolium L.

Wyżej wymienione nazwy dotyczą dwóch gatunków roślin z rodziny złożonych: Pyrethrum

cinerariaefolium Trev. oraz Pyrethrum cinerariaefolium Trev., które dostarczają cennego

surowca: Pyrethrum. Pyrethrum to sproszkowane kwiaty Pulvis Pyrethri, proszek dalmacki o właściwościach owadobójczych i przeciwpasożytniczych. Wyciągi naftowe z kwiatów służą do zwalczania (niszczenia) owadów i pajęczaków. Pył pyretrowy – proszek dalmacki do obsypywania miejsc żerowania owadów. Sproszkowane kwiaty stosowano również doustnie

przy parazytozach (chorobach pasożytniczych) układu pokarmowego. Nalewka, nafta i ocet pyretrowe zwalczają pasożyty skórne. np. wszy, pchły, nużeńce.

Składnikami czynnymi są alkaloidy (do 1,5%) o nazwie piretryna (I i II), piretrol, olejek eteryczny (do 0,5%), żywice, laktony, stachydryna, inulina – do 30% (w korzeniach), cholina, kwas chryzantemowy, kwas pyretrowy.

Alkaloidy porażają mięśnie bezkręgowców (obleńce, owady, pająki, roztocze, płazińce), powodując ich śmierć. Surowiec działa przeciwpasożytniczo, owadobójczo i odkażająco. Hamuje odczyny zapalne, zmniejsza wrażliwość na ból. Stosowane od starożytności w medycynie i weterynarii.

Dawka doustna sproszkowanych kwiatów bertramu - Pyrethrum: 1 g na czczo 1 raz dziennie przez 5 dni w leczeniu chorób pasożytniczych układu pokarmowego (owsiki, glisty, tasiemce, lamblie itd.).

Nalewka pyretrowa – Tinctura Pyrethri: 1 część surowca na 5-10 cz. spirytusu 70%; macerować 2 tygodnie, przefiltrować. Stosować do przemywania skóry i wcierania we włosy (np. przy nużycy, wszawicy).

Proszek dalmacki - Pulvis Pyrethri - 3 razy dz. po tyle proszku ile mieści się na końcu łyżeczki (max. 1/3 łyżeczki) od herbaty; dobrze popić. Stosować przy nerwobólach i wyczerpaniu nerwowym. Ponadto do posypywania miejsc żerowania owadów.

Ocet pyretrowy - Acetum Anacycli - do wcierań w miejsca zawszone (zwilżone włosy zmoczyć nierozcieńczonym octem marunowym i nakryć folią na 2 godziny po czym spłukać w naparze, odwarze lub w wodzie z dodatkiem octu lub nalewki z tej rośliny; w razie potrzeby zabieg powtórzyć); do opryskiwania miejsc pokrytych owadami. Octem

anacyklowym zwalczać też kleszcze i świerzby. Przygotować na occie 5% (1 część surowca na 5 części octu spożywczego; odstawić na 1 tydzień, przefiltrować).

Maść bertramowa (pyretrowa) - Unguentum Pyrethri: 15% z Pulvis Pyrethri do smarowania skóry (także uszu) zainfekowanej ektopasożytami (pasożytami zewnętrznymi).

Rp. Flor. Pyrethri 0,5 (sproszkowany kwiat bertramu), wg prof. J. Muszyńskiego Herb. Fuci vesicul., pulv. 0,5 (sproszkowana plecha morszczynu Fucus)

M. f. pulv. D. t. N. VI. S. Po 1-2 proszki na czczo z miodem lub powidłami w ciągu 3-5 dni.

Przeciw glistom u dzieci w wieku 4-7 lat. (Sproszkowane surowce każdy po 0,5 g wymieszać i spakować w małe torebeczki. Takie proszki 1 g podawać dzieciom na czczo 1 raz dziennie przez 3-5 dni).

Wyciągi z bertramu jak i sam proszek dalmacki były składnikami preparatów złożonych przeciwpasożytniczych. Najczęściej były łączone z naftą, oksychinoliną (chinoksyzolem), beta-naftolem, naftaliną, talkiem (proszek pyretrowy + talk – zasypka) oraz siarką.

•Kłącze ciemiężycy

•Nasiona kichawca

•Olejek sandałowy

•Olejek cytronelowy

•Olejek lemongrasowy

Fitobalneoterapia

•Kąpiele olejkowe

olejki: melisowy, sandałowy, lawendowy, rumiankowy, rozmarynowy, eukaliptusowy, anyżowy, gaulteriowy, z brzozy słodkiej, wszystkie cytrusowe, tymiankowy, cytronelowy, lemongrasowy

Gaultheria procumbens L. – starzęśla rozesłana, Betula lenta L. – brzoza żółta (słodka) i salicylan metylu (methyl salicylate)

Gaultheria, czyli starzęśla (Wintergreen) zaliczana jest do rodziny wrzosowatych – Ericaceae. Jest krzewinką o dzwoneczkowatych białych lub różowych kwiatach i lśniących

eliptycznych liściach, występującą w lasach Kanady i USA (wschodnia część). Jest uprawiana w ogrodach. Surowiec stanowi liść starzęśli – Folium Gaultheriae.

Z liści uzyskiwany jest specyficznie pachnący olejek – Oleum Gaultheriae, barwy rudej, brązowej lub brunatnej i o słodkim a następnie piekącym, ostrym smaku. Olejek starzęślowy jest niezmiernie cennym środkiem, niegdyś bardzo ważnym w lecznictwie. Później został wyparty przez syntetyczny salicylan metylu. Alernatywą (równowartościową) dla olejku starzęślowego (gaulteriowego) jest olej (olejek) z brzozy żółtej Betula lenta L. = Betula

carpinefolia Ehrh. (Betulaceae), zwanej potocznie brzozą słodką, a olej znany pod nazwą

Sweet Birch Oil. Betula lenta L. występuje w Ameryce Północnej (środkowa i wschodnia część).

Sweet Birch Oil otrzymywany jest z kory brzozy przez destylację gorącego maceratu wodnego. W wyniku hydrolizy glikozydu – gaulteryny (gaultherin) obecnego w maceracie – powstają lotne estry salicylowe i inne lotne fonole. Głównym składnikiem olejku brzozowego Sweet Birch Oil jest salicylan metylu (98%). Charakteryzuje się one dużą przenikliwością do tkanek naszego organizmu. Wcierany w skórę i nanoszony na błony śluzowe rozgrzewa i początkowo daje uczucie pieczenia, następnie zmniejsza dolegliwości bólowe i działa przeciwzapalnie. Posiada silne właściwości fungistatyczne, bakteriobójcze i

bakteriostatyczne, przeciwroztoczowe i antypierwotniakowe. Podany doustnie działa napotnie, przeciwgorączkowo, przeciwbólowo, przeciwzapalnie, przeciwartretycznie, przeciwreumatycznie, wykrztuśnie, żółciopędnie, rozkurczowo. Pobudza krążenie krwi, zwiększa wydalanie kwasu moczowego. Działa moczopędnie i odkażająco na drogi moczowe. Zmniejsza objawy przeziębienia, grypy, chorób reumatycznych. Wcierany w skórę (mazidło, maść) zmniejsza obrzęki zapalne, łagodzi ból i stany spastyczności mięśni. Stosowany w leczeniu nerwobólu, bólu stawów, bólu mięśni. Zalecany udział w mazidłach 15-25%. Wchodzi w skład płynów i past do higieny i leczenia schorzeń jamy ustnej.

Liście starzęśli zawierają olejek eteryczny, glikozyd fenolowy – arbutynę, glikozyd

salicylowy – monotropitozyd, garbniki. Olejek jest zasobny w salicylan metylu (96-98%) i stanowi składnik past do zębów, płynów do płukania gardła i jamy ustnej oraz maści i mazideł do wcierania (20-25% olejku) w skórę, przy nerwobólach, mięśniobólach,

stłuczeniach, bólach stawowych i przeziębieniu. Olejek można podawać doustnie na miodzie lub syropie, po 10-20 kropli 2-3 razy dziennie, ponadto w kapsułkach elastycznych oraz w pigułkach. Korzystnie działa przy kaszlu, zapaleniu gardła, chrypce, reumatyzmie i grypie. Napar z liści (1-2 łyżki surowca na 1 szklankę wrzątku) stosować 4 razy dziennie po 100 ml. Salicylan metylu to inhibitor cyklooksygenazy prostaglandynowej i jest alternatywą dla kwasu acetylosalicylowego. Starzęśla (podobnie jak brzoza słodka) jest surowcem salicylowym.

Liść Gaultheria jest stosowany w leczeniu chorób reumatycznych, przeziębienia, grypy, gorączki, zaburzeń żołądkowo-jelitowych. Może być z powodzeniem zalecany przy stanach zapalnych i infekcjach układu płciowego i moczowego, bowiem działa moczopędnie, oczyszczająco, przeciwbakteryjnie,przeciwgrzybiczo i przeciwzapalnie na drogi moczowe. Estry salicylowe i hydrochinon uwalniany z glikozydu odkażają układ moczowy.

W Szwajcarii, Francji, Belgii i Niemczech można kupić naturalny olejek starzęślowy – Oleum

Gaultheriae (Wintergrünöl, Oil of Wintergreen, Gaultheria Oil, Gaultherie/Witergroen

Essëntiele Olie/Huile Essentielle), np. doskonałej marki Phytosun aroms (Lab. Omega Pharma France).

Olejek można dodawać do roztworu soli fizjologicznej (1 kropla olejku na 100 ml roztworu) i wkraplać do jamy nosowej przy zapaleniu zatok oraz katarze drożdżakowym, wirusowym oraz bakteryjnym.

Olejek wcierać w miejsca kontuzjowane dla poprawienia krążenia, przyśpieszenia resorpcji wysięku i usunięcia stanu zapalnego oraz złagodzenia bólu.

Kąpiele saponinowe

Kąpiele saponinowe zawierają mocny odwar z ziół bogatych w saponiny, czyli związki o charakterze glikozydowym, w których aglikonem (elementem niecukrowym) są sterydy (saponiny sterydowe) lub trójterpeny (saponiny trójterpenowe). Saponiny zmniejszają napięcie powierzchniowe wody i roztworów wodnych, czyli są to związki powierzchniowo czynne.

Woda kąpielowa powinna mieć temperaturę ok. 44 stopnie C. Kąpiel saponinowa trwa 40-45 minut.

Kąpiele saponinowe obniżają ciśnienie krwi, spowalniają skurcze serca, działają rozmiękczająco i oczyszczająco na skórę, antyseptycznie i dezodorująco.

Zalecane są przy otyłości, łuszczycy, trądziku pospolitym, chorobach reumatycznych, skazie moczanowej, nadciśnieniu i chorobach kobiecych (zapalenie przydatków, skąpe miesiączki), wypryskach, atopowym zapaleniu skóry.

Do ziół saponinowych należą:

1. Korzeń mydlnicy – Radix Saponariae

2. Owoc kasztanowca (kasztany) – Frucus Hippocastani 3. Ziele bluszczu – Herba Hederae

4. Ziele lub kłącze fiołka wonnego – Herba seu Rhizoma Violae odoratae 5. Ziele psianki – Herba Solani dulcamarae

Z wybranego surowca sporządzić odwar przez gotowanie przynajmniej przez 10 minut. Na 1 l wody przypada 3-4 łyżki surowca. Odwar wlać pod silny strumień wody.

Kąpiele garbnikowe

wodne wyciągi z takich roślin jak: kora dębowa szałwia pięciornik szanta orzech włoski

Kąpiele kojące

odwary z siana łąkowego, słomy owsianej, z ziaren owsa i pszenicy, jęczmienia, korzenia omanu

Kąpiele drażniące

gorczyca, chrzan, cebula, ostra papryka (wyciągi)

Kąpiele kumarynowe