Przegl¹d informacji medialnych dotycz¹cych geologii – marzec 2011
Miros³aw Rutkowski
1£atwo siê domyœliæ, co by³o g³ównym tematem mediów w interesuj¹cej nas dziedzinie. Oczywiœcie – niezwykle silne trzêsienie ziemi w Japonii, po³¹czone z tsunami i awari¹ w elektrowni atomowej w Fukushimie. Jednak oprócz tej kata-strofy dziennikarze zajmowali siê równie intensywnie gazem ³upkowym, w tym pierwszymi protestami zwi¹zanymi z uci¹¿liwoœci¹ jeszcze nie eksploatacji, lecz... rozpoznania geologicznego, co jest pewnym postêpem w szybko rozwi-jaj¹cej siê dziedzinie protestów spo³ecznych w Polsce.
Jak w poprzednich miesi¹cach, publicyœci ostrzegali, ¿e unijna polityka ograniczenia emisji CO2(w najnowszej
wersji o 30% do 2020 i 80% do 2050) bêdzie niezwykle kosztowna dla Polski. Tym razem otrzymali mocne wsparcie od premiera Donalda Tuska, który komentuj¹c odrzucenie przez komisjê œrodowiska Parlamentu Europejskiego pro-jektu rezolucji zg³oszonego przez europos³ów Platformy Obywatelskiej, zapowiedzia³, ¿e Polska bêdzie podkreœla³a, jak „przesadnie wyœrubowane” s¹ unijne oczekiwania redukcji emisji CO2. Informacjê o wypowiedzi premiera
przekaza³ 17 marca portal Gazeta.pl.
W zwi¹zku z por¹ roku i niezwykle wysokim pozio-mem wód gruntowych w mediach klasycznych i elektro-nicznych prezentowana by³a Mapa obszarów zagro¿onych podtopieniami wydana przez Pañstwowy Instytut Geolo-giczny – Pañstwowy Instytut Badawczy w 2007 r. Promocja geologii jest bezcenna, jednak czasami trudno zaakcep-towaæ twórczoœæ dziennikarzy pragn¹cych podrasowaæ swoje produkty. Gotowa mapa strachu przed wod¹ – tak mianowicie Polska Dziennik Zachodni zatytu³owa³ artyku³ Gra¿yny KuŸnik ilustrowany wspomnian¹ map¹.
G³oœnym echem odbi³ siê raport NIK poœwiêcony bez-pieczeñstwu zaopatrzenia Polski w wêgiel. Rzeczpospolita 22 marca w artykule Kiedy zabraknie wêgla pisze: Kopal-nie prowadz¹ z³¹ gospodarkê z³o¿ami wêgla, obliczon¹ na maksymalizacjê zysku bez koncepcji ochrony zasobów. Wybiórczo eksploatuj¹ z³o¿a, pomijaj¹ trudniejsze ich czêœci i nie wykorzystuj¹ ca³oœci zasobów w danym miejscu. Szef NIK Jacek Jezierski powiedzia³ gazecie: Bezpieczeñstwu dostaw wêgla zagra¿a nieracjonalne, a czasem wrêcz rabunkowe wydobycie. Spó³ki wêglowe nie zgadzaj¹ siê z ocen¹ NIK. Równie¿ Ministerstwo Œrodowiska kwestionuje wiêkszoœæ zarzutów dotycz¹cych gospodarki kopalinami, jak poinformowa³ PAP 23 marca wiceminister œrodowiska Henryk Jacek Jezierski.
Z okazji Œwiatowego Dnia Wody, który przypada 22 mar-ca, w prasie pojawi³o sporo okolicznoœciowych artyku³ów zwracaj¹cych uwagê na dobro niezbêdne ca³ej ludzkoœci –
czyst¹ wodê, o której na co dzieñ pisze siê, niestety, raczej niewiele.
Obok tych g³ównych tematów geologiê mo¿na by³o spotkaæ w szeregu pojedynczych publikacji, czêsto w pra-sie lokalnej, poœwiêconych najró¿norodniejszym zagad-nieniom. Wœród nich mo¿na wymieniæ mapê osuwisk w Krakowie, projekt pierwszej elektrowni geotermalnej na Podkarpaciu, australijskie poszukiwania rud z³ota, srebra, arsenu i miedzi w Górach Kaczawskich i wiele innych. Wydaje siê, ¿e ta konstelacja pojedynczych tematów objê-toœci¹ dorównuje g³ównym w¹tkom powtarzanym w wiel-konak³adowych mediach, a z ca³¹ pewnoœci¹ jest znacznie bardziej zró¿nicowana i chyba ciekawsza.
Japoñski kataklizm
11 marca o godzinie 14.45 wszystkie japoñskie stacje radiowe i telewizyjne, a tak¿e operatorzy sieci komórko-wych, nadali na polecenie Japoñskiej Agencji Meterolo-gicznej dobrze znany mieszkañcom wysp sygna³ alarmuj¹cy o zbli¿aj¹cym siê trzêsieniu ziemi. Minutê póŸniej wyst¹pi³y wstrz¹sy, których magnitudê (Mw) USGS oceni³ pocz¹tkowo
na 7,9 – póŸniej na 8,8 – w koñcu na 9,0. Jak siê okaza³o, by³o to najwiêksze w Japonii trzêsienie ziemi od 140 lat i jedno z piêciu najwiêkszych zarejestrowanych instrumen-talnie na œwiecie od 1900 r. G³ówne trzêsienie, które trwa³o ok. 6 minut, poprzedzi³y silne wstrz¹sy typu foreshocks. Najbardziej znamienne, zarejestrowane 9 marca, osi¹gnê³y magnitudê 7,2. Epicentrum trzêsienia 11 marca znajdo-wa³o siê na wschód od wyspy Honsiu, w odleg³oœci 72 km od jej pó³wyspu Tohoku. Ognisko wstrz¹sów zlokalizowano w strefie Rowu Japoñskiego na stosunkowo niewielkiej g³êbokoœci 32 km. Natychmiast po wyst¹pieniu silnych wstrz¹sów Pacific Tsunami Warning Center na Hawajach oraz narodowe centra w krajach strefy Pacyfiku rozes³a³y komunikaty ostrzegaj¹ce o tsunami. W odró¿nieniu od wielu wczeœniejszych ostrze¿eñ, wysy³anych standardowo po ka¿dym wiêkszym podmorskim incydencie sejsmicznym, tego komunikatu nie odwo³ano. Fala tsunami w 15 min po wstrz¹sach dotar³a do wybrze¿y Honsiu, gdzie spiêtrzy³a siê do wysokoœci ok. 10 m. Lokalnie osi¹gnê³a rekordow¹ dla Japonii wysokoœæ 38,9 m. W ci¹gu 21 godzin tsunami przemierzy³o Pacyfik, osi¹gaj¹c wybrze¿a od Kaliforni po Chile, gdzie odnotowano spiêtrzenie siêgaj¹ce 2 m. Kata-klizm spowodowa³ œmieræ prawdopodobnie ok. 26 tys. osób i monstrualne straty gospodarcze, których odrobienie wed³ug ekonomistów zajmie Japonii 5 do 10 lat. Do dzisiaj wyst¹pi³o ponad sto wstrz¹sów wtórnych o magnitudzie powy¿ej 4,5. Niektóre osi¹ga³y magnitudê prawie 7. Naj-powa¿niejszym skutkiem d³ugoterminowym tej ogromnej
374
Przegl¹d Geologiczny, vol. 59, nr 5, 2011
CO W PRASIE PISZCZY
1
Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; miroslaw. rutkowski@pgi.gov.pl.
katastrofy geologicznej jest wci¹¿ trwaj¹ca awaria w elek-trowni atomowej w Fukushimie. Na skutek silnych wstrz¹-sów trzy czynne reaktory tej si³owni zosta³y automatycznie wy³¹czone. Niestety, fala tsunami przedar³a siê przez obwa³owanie i zala³a awaryjne dieslowskie generatory pr¹du. Nie uda³o siê przywróciæ obiegu wody ch³odz¹cej, co spowodowa³o przegrzanie rdzeni, czêœciowe stopienie paliwa i rozszczelnienie g³ównych os³on w co najmniej jednym reaktorze. Na skutek wzrostu temperatury rdzeni nast¹pi³ rozk³ad termiczny wody ch³odz¹cej, pojawi³ siê wodór, dosz³o do szeregu eksplozji gazu w zewnêtrznych pomieszczeniach operacyjnych. Konieczne by³o awaryjne uwalnianie radioaktywnej pary z przegrzanych bloków, a w koñcu sch³adzenie reaktorów i gotuj¹cych siê basenów ze zu¿ytym paliwem za pomoc¹ wody morskiej, podawa-nej armatkami stra¿y po¿arpodawa-nej. Do œrodowiska przedosta³y siê znaczne iloœci materia³ów radioaktywnych. Katastrofa doprowadzi³a do przymusowej ewakuacji ok. 78 tys. ludzi w rejonie 20 km od elektrowni. Nastêpnym 60 tys. osób, które mieszka³y kolejne 10 km dalej, nakazano przebywanie w pomieszczeniach zamkniêtych. Miêdzynarodowa Agen-cja Energii Atomowej pocz¹tkowo oceni³a skalê awarii na 5. stopieñ, w miarê rozwoju wydarzeñ podwy¿szy³a ocenê na 7. stopieñ, który w historii nadano tylko raz, po katastro-fie w Czernobylu.
Cieñ nad programem atomowym
Polskie œrodki masowego przekazu, tak jak wszystkie media na œwiecie, przez 24 godziny na dobê relacjonowa³y wci¹¿ potê¿niej¹cy kataklizm. Wspó³czucie dla dotkniê-tych tragedi¹ Japoñczyków w miarê up³ywu czasu poczê³o siê mieszaæ z obawami o globalne konsekwencje awarii atomowej. Ju¿ 14 marca Gazeta Wyborcza publikuje tekst Bartosza Wieliñskiego pt. Japoñskie reaktory niepokoj¹ Europê. Autor relacjonuje, ¿e w sobotê 12 marca w Badenii--Wirtembergii przeciwko energetyce atomowej demonstro-wa³o 60 tys. osób.
Polscy specjaliœci i przedstawiciele administracji rz¹do-wej próbuj¹ uspokoiæ opiniê publiczn¹. Dyskusje zwolen-ników i przeciwzwolen-ników energetyki atomowej bywaj¹ gwa³-towne, jak mo¿na by³o obserwowaæ 12 marca podczas debaty w TVN24, kiedy to starli siê profesorowie £ukasz Turski, fizyk teoretyczny, i W³adys³aw Mielczarski, elek-troenergetyk z Politechniki £ódzkiej
15 marca w Dzienniku Gazecie Prawnej pojawia siê tekst Europa od¿egnuje siê od elektrowni atomowych, pióra Rafa³ Wosia. W artykule czytamy: Zawieszenie inwestycji w energetykê atomow¹ zapowiedzia³y wczoraj Niemcy i Szwajcaria. Nad tym samym zastanawiaj¹ siê tak¿e W³osi. To mo¿e byæ koniec przestawiania energoch³onnych gospo-darek Starego Kontynentu na atom. 15 marca Wiadomoœci TVP1 informowa³y, ¿e Greenpeace zaapelowa³ o zaprze-stanie budowy reaktorów w Polsce, a unijni ministrowie zebrali siê w Brukseli, by rozmawiaæ o planach nuklear-nych w obecnej sytuacji. Zarysowuje siê podzia³ w Euro-pie. 17 marca Rafa³ Zasuñ pisze w Gazecie Wyborczej: Unijny komisarz ds. energii Günther Oettinger straszy
ato-mow¹ apokalips¹. Wielka Brytania i Francja zapowiadaj¹ zaœ, ¿e nie odejd¹ od energetyki j¹drowej.
Na fali emocji pojawiaj¹ siê pierwsze protesty w Polsce. 17 marca TVP Szczecin informuje, ¿e po wybuchach w Japonii w³adze Dar³owa wycofuj¹ gminê z rz¹dowego pro-gramu atomowego. Do protestów do³¹czaj¹ kolejne organi-zacje. 18 marca Onet.pl donosi, ¿e partia Zieloni 2004 domaga siê publicznej debaty na temat polskiego programu j¹drowego oraz ogólnopolskiego referendum. Polska Dzien-nik Ba³tycki opisuje demonstracjê, która 20 marca odby³a siê w Gdañsku. Jej uczestnicy nieœli has³a: Europa odchodzi od atomu, Atom nie przejdzie, Œwiat³o w domu bez atomu, Pañstwo atomowe – cenzura i dezinformacja.
Jak relacjonuje TVN24, premier Donald Tusk, wizytu-j¹cy 23 marca t³oczniê gazu w okolicach Goleniowa, w odpo-wiedzi na pytanie dziennikarza w sprawie mo¿liwoœci og³oszenia referendum powiedzia³: Nie wyklucza³bym w przysz³oœci tego typu decyzji, choæ byæ mo¿e wystarczy³aby decyzja na poziomie parlamentu.
Co siê zdarzyæ mo¿e?
Wydaje siê, ¿e jest jeszcze za wczeœnie, by oceniæ wp³yw wydarzeñ w Japonii na dalsze losy polskiego pro-gramu atomowego. Emocje s¹ wci¹¿ zbyt silne, a likwida-cja awarii wed³ug zarz¹dzaj¹cej si³owni¹ firmy TEPCO zajmie od 6 do 9 miesiêcy. Byæ mo¿e z czasem racjonalne przes³anki wezm¹ górê nad ³atwo wpadaj¹cymi w ucho has³ami. Byæ mo¿e przebije siê refleksja, ¿e energetyka atomowa przesz³a w³aœnie najtrudniejszy test, jaki mo¿na sobie wyobraziæ i – wbrew pozorom – wysz³a z niego obronn¹ rêk¹! Stara elektrownia atomowa, zaprojektowana w 1967 r. tak, by przetrwa³a trzêsienie ziemi o magnitudzie 7,5 z przyspieszeniami gruntu 0,46 g (wzorcem by³o trzê-sienie w Kern County z 1952 r.), wytrzyma³a bez dezinte-gracji zasadniczych elementów monstrualne trzêsienie ziemi o magnitudzie 9,0 i przyspieszeniach gruntu 2,99 g. Uleg³a dopiero fali tsunami o wysokoœci 14 m, bo obwa³owanie przewidziano na obronê przed fal¹ o wysokoœci 5,7 m. Chwa³a in¿ynierom General Electric, którzy j¹ zaprojekto-wali, i – niestety – pytanie: dlaczego sejsmolodzy i geolo-dzy zak³adali, ¿e Rów Japoñski nie mo¿e wygenerowaæ wstrz¹sów o magnitudzie przekraczaj¹cej 8,0? I co za tym idzie – daleko wy¿szej fali tsunami?
W¹tpi¹cym w mo¿liwoœci wspó³czesnej in¿ynierii atomowej mo¿na zaproponowaæ przemyœlenie, co mo¿e wytrzymaæ elektrownia najnowszej generacji, wyposa¿ona w pasywne systemy bezpieczeñstwa, zbudowana w kraju, gdzie nie wyst¹pi³y w ci¹gu ostatnich 2 tys. lat wstrz¹sy o magnitudzie wiêkszej ni¿ 6,0? Nie mówi¹c o fizycznym braku mo¿liwoœci wyst¹pienia pe³noskalowego tsunami...
Geologia historyczna uczy jednak, ¿e na przestrzeni dziejów zdarzyæ siê mo¿e wszystko. Dlatego w Pañstwo-wym Instytucie Geologicznym – PañstwoPañstwo-wym Instytucie Badawczym rozpoczêto realizacjê projektu zamówionego przez Ministerstwo Œrodowiska i finansowanego ze œrod-ków NFOŒiGW, którego celem jest oszacowanie ryzyka geodynamicznego alternatywnych wariantów lokalizacji elektrowni atomowej oraz zebranie informacji koniecz-nych do oszacowania tego ryzyka lokalizacji du¿ych inwe-stycji na obszarze ca³ego kraju. Na wszelki wypadek...
375
