Zmiany w eksporcie a integracja krajów asymetrycznych

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr 837. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2010. Krzysztof Kosiec Katedra Handlu Zagranicznego. Zmiany w eksporcie a integracja krajów asymetrycznych Integracja gospodarcza krajów o zróżnicowanej wielkości i efektywności budzi wiele kontrowersji1, zwłaszcza w kwestii prognozowanego charakteru zmian wielkości ekonomicznych, istotnych dla społeczeństw integrujących się państw. Jedną z takich dyskusyjnych spraw są oczekiwane zmiany w eksporcie krajów o asymetrycznych gospodarkach, zwłaszcza gdy rozkład cech immanentnych gospodarek tych krajów, tj. ich wielkości i efektywności, jest dwubiegunowy. Powstaje pytanie, czy kraj o małej, a w dodatku relatywnie nieefektywnej gospodarce po wstąpieniu do ugrupowania integracyjnego będzie mógł zwiększyć swój eksport, czy też raczej będzie musiał go zmniejszyć, oraz jakie czynniki zadecydują o charakterze tych zmian. Odpowiedź wydaje się niezwykle istotna, szczególnie gdy uświadomimy sobie kontekst sytuacyjny prowadzonych analiz, tj. fakt wstąpienia Polski do UE w 2004 r. Ważne jest zatem również ustalenie, czy przystąpienie Polski do wzmiankowanego ugrupowania integracyjnego wpływa na wielkość polskiego eksportu. Na te pytania postaram się odpowiedzieć w niniej-. 1 Kwestia współpracy krajów asymetrycznych, szczególnie z punktu widzenia kraju małego, nie jest w światowej literaturze przedmiotu zbyt często omawiana. Zob. np.: E. Wincoop, How Big Are the Potential Welfare Gains from International Risk Sharing?, „Journal of International Economics” 1999, vol. 47; M. Kose, R. Riezman, Small Countries and Preferential Trade Agreements. How Severe Us the Innocent Bystander Problem?, CSGR Working Paper nr 48, 2000; R. Hine, J. Torres, P. Wright, Does Trade Liberalization Damage Firms in Large Countries? Cost and Size Asymmetries in Intra-Industry Trade, Centre for Research on Globalization and Labour Markets, School of Economics, University of Nottingham, Research Paper nr 15, 2000; J. Park, International Trade Agreements between Countries of Asymmetric Size, „Journal of International Economics” 2000, vol. 50; E. Bond, J. Park, Gradualism in Trade Agreements with Asymmetric Countries, „The Review of Economic Studies” 2002, vol. 69..

(2) Krzysztof Kosiec. 58. szych badaniach za pomocą skonstruowanego modelu ekonomicznego i interpretację wniosków zeń wypływających2. W tym celu przyjmuję, że mamy do czynienia z dwoma gospodarkami (1 i 2), w których działalność produkcyjna zorganizowana jest w ramach pojedynczych przedsiębiorstw produkujących zróżnicowane względem siebie dobra. Stopień jednorodności produkcji obu monopolistów kształtuje się między doskonałą substytucją a doskonałą komplementarnością (z wyłączeniem przypadku pełnej niezależności tychże produkcji). Przedsiębiorstwa te oznaczone 1 i 2, odpowiednio do specyfikacji gospodarek, konkurują ze sobą na międzynarodowym rynku produktowym, tworząc tym samym duopolistyczną strukturę podażową tegoż rynku, przy czym, każda z firm postrzega każdą z gospodarek jako oddzielny segment międzynarodowego rynku produktowego, a to ze względu na istniejące dodatnie koszty związane z handlem międzynarodowym. Oznaczymy je przez t, t > 0. Składają się na nie opłaty celne, koszty transportu, koszty transakcyjne itp. Z kolei strona popytowa międzynarodowego rynku produktowego daje się opisać za pomocą dwóch liniowych odwrotnych funkcji popytu, po jednej dla każdego segmentu omawianego rynku:. pi = α –. β γ qii – q ji , si si. i, j = 1, 2,. i ≠ j,. (1). gdzie: pi – cena dobra w gospodarce i, qii – produkcja firmy i przeznaczona na sprzedaż w segmencie i międzynarodowego rynku produktowego, q ji – produkcja firmy j przeznaczona na zaspokojenie konsumpcji w segmencie i, czyli wolumen eksportu gospodarki j, α – cena graniczna, β – odwrotność zmiany wielkości popytu na qii pod wpływem zmiany ceny w gospodarce i, γ – odwrotność zmiany wolumenu popytu na qji pod wpływem zmiany ceny pi, si – wielkość rynku w gospodarce i.. 2 Zaprezentowany w badaniach model jest rozszerzeniem fragmentu modelu R. Hine’a, J. Torresa i P. Wrighta zaprezentowanego w pracy Does Trade Liberalisation Damage Firms in Large Countries? Cost and Size Asymmetries in Intra-Industry Trade. Autorzy przyjęli w opracowanym przez siebie modelu założenie doskonałej substytucyjności dóbr handlowych. Konsekwencją tego założenia jest wniosek będący w opozycji do zasadniczego rezultatu niniejszych badań, mianowicie, że kraje małe i słabo rozwinięte po wejściu do ugrupowania integracyjnego zawsze korzystają z tego faktu, ponieważ wzrasta wolumen ich eksportu, a tylko kraje duże mogą tracić, ponieważ zmniejsza się wolumen ich eksportu..

(3) Zmiany w eksporcie a integracja…. 59. Przyjmuję również, że: pi > 0, qii ≥ 0, qji ≥ 0, α > 0, β > |γ| > 0, si > 0. Należy zauważyć, że gdy: γ > 0, to produkty firm są substytutami, a gdy: γ < 0, to są dobrami komplementarnymi. Zatem wskaźnik γ / β mierzy stopień jednorodności gospodarek. Gdy w granicy γ / β równa się –1, to mamy do czynienia z ich doskonałą komplementarnością, natomiast gdy w granicy γ / β równa się 1 – z ich doskonałą substytucyjnością. Dodatkowo zakładam, że ekonomie skali w obu rozpatrywanych firmach są stałe, a koszty stałe są nieistotne. Dlatego mogę przyjąć, że funkcje kosztów przybierają postać: Ci(qi) = ciqi,. i = 1, 2.. Ponieważ duopolistyczna struktura międzynarodowego rynku produktowego dopuszcza różne wartości współczynnika oczekiwanej reakcji λ z twierdzenia Lernera 3 (który to współczynnik może przybierać różne wartości z przedziału obustronnie zamkniętego od –1 do 0, co wiąże się z różnym sposobem rozgrywania gier rynkowych), to dla skonkretyzowania charakteru oczekiwanej reakcji konkurenta zakładam, że przyjmuje on wolumen produkcji swego przeciwnika za dany. W ten sposób ustalamy, że gra rynkowa na międzynarodowym rynku produktowym toczy się według reguł Cournota. Zyski firm w takiej grze mogą być zapisane jako:. Πi = ( pi – ci )qii + ( p j – ci – t )qij . . (2). Podstawiając teraz wzór (1) do wzoru (2) uzyskujemy następującą postać funkcji zysku firmy i-tej:. Πi = (α −. β γ β γ qii − q ji )qii − ci qii + (α − q jj − qij )qij − ci qij − tqij . si si sj sj. (3). Ustalam teraz, że celem firm jest maksymalizacja ich funkcji zysku, co dokonuje się przez wybór takich wielkości produkcji przeznaczonych do sprzedaży A. Lerner, The Concept of Monopoly and the Measurement of Monopoly Power [w:] Readings in Microeconomics, Times Mirror/Mosby College Publishing, Saint Louis 1986. 3.

(4) Krzysztof Kosiec. 60. w danym kraju i na eksport, które generują dla nich maksymalne zyski. W celu określenia tych wolumenów obliczymy warunki konieczne dla maksymalizacji zysków tychże firm. Warunki wystarczające są spełnione zawsze dzięki przyjętym wcześniej założeniom co do liniowości funkcji popytów oraz przyjętej ekonomii skali funkcji kosztów. Różniczkując (3) po qii i qij, otrzymujemy:. oraz. ∂Πi 2β γ =α− qii − q ji − ci = 0 ∂qii si si. (4). ∂Πi 2γ β = α − q jj − q − c − t = 0. ∂qij si s j ij i. (5). Zauważmy obecnie, że ze względu na przedmiot badań, jakim są zmiany w wolumenie eksportu wywołane integracją krajów asymetrycznych, interesujący jest wyłącznie warunek dany jako wzór (5). Przekształcając go, otrzymujemy: 2γ β qij = α − q jj − ci − t , sj si i ostatecznie dostajemy wolumen eksportu firmy i do gospodarki j jako funkcję barier w handlu międzynarodowym t:. q jj =. αs j 2γ. −. ci s j ts j β q jj − − . 2γ 2γ 2γ. (6). W tym momencie różniczkując (6) po t, jesteśmy w stanie badać wpływ procesów integracyjnych państw asymetrycznych ze względu na rozmiar i efektywność ich gospodarek na zmiany ich wolumenów eksportu. Przypuśćmy zatem, ze względu na analizowaną sytuację ekonomiczną Polski, że: s1 < s2,. c1 > c2, tj. że kraj 1 (mamy tu na myśli Polskę) ma mniejszą i mniej efektywną gospodarkę niż kraj 2 (UE-15). Niech oba kraje integrują się gospodarczo, co może zostać przedstawione w naszym modelu jako spadek wartości parametru t. ∂q Obliczając teraz pochodną 12 , jesteśmy w stanie ustalić determinanty zmian ∂t wolumenu eksportu z kraju 1 do kraju 2 po zintegrowaniu obu gospodarek, otóż:.

(5) Zmiany w eksporcie a integracja…. 61. ∂q12 s (7) = − 2 . ∂t 2γ Oznacza to, że zmiana wolumenu eksportu z kraju 1, tj. kraju o małej i relatywnie nieefektywnej gospodarce, do kraju 2 w wyniku integrowania się gospodarek zależy tylko od dwóch determinant: s2 i γ, czyli od wielkości rynku produktowego w kraju 2 i od stopnia jednorodności obu gospodarek. Aby wyróżnić explicite tę drugą determinantę, należy przekształcić wzór (7) do postaci:. ∂q12 s =− 2 . 2 γ ∂t β β Gdy zmiana wielkości popytu na q11 (tj. na produkcję krajową firmy 1) pod wpływem zmiany ceny w gospodarce 1 jest w danym okresie stała β = const, to przy różnych wartościach γ stopień jednorodności gospodarek będzie mierzony, γ tak jak to wcześniej zostało przyjęte, przez wskaźnik . Zatem rzeczywiście β drugą determinantą zmian wolumenu eksportu z kraju 1 do kraju 2 jest stopień jednorodności tych gospodarek. Jeżeli β i s2 są dodatnie, co wynika z wcześniej przyjętych założeń, to znak ∂q interesującej nas pochodnej 12 .może być dodatni lub ujemny, w zależności od ∂t stopnia jednorodności gospodarek. Gdy γ > 0, tj. gdy gospodarki są substytucyjne, to:. ∂q12 s = − 2 < 0. ∂t 2γ. (8). Natomiast gdy γ < 0, tj. gdy gospodarki są komplementarne, to: ∂q12 s = − 2 > 0. ∂t 2γ. Ten rezultat badawczy pozwala na sformułowanie znamiennego dla rozważań stwierdzenia – stanowiącego zasadniczą konkluzję niniejszego artykułu – mianowicie, że likwidacja barier handlowych w procesie integrowania się gospodarek może prowadzić zarówno do wzrostu, jak i do spadku eksportu kraju małego i nieefektywnego. Czynnikiem decydującym o charakterze zmian wolumenu eksportu jest stopień jednorodności integrujących się gospodarek. Natomiast czynnikiem decydującym o wielkości tych zmian jest wielkość rynku partnera handlowego oraz poziom komplementarności (względnie substytucyjności) analizowanych gospodarek, przy czym wielkość zmian wolumenu eksportu jest wprost propor-.

(6) 62. Krzysztof Kosiec. cjonalna do wielkości rynku partnera handlowego, a odwrotnie proporcjonalna do stopnia komplementarności (substytucyjności) gospodarek. Przykładowo, obniżenie kosztów transakcyjnych t przez likwidację barier handlowych na jednolitym rynku wewnętrznym po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej musi mieć wpływ na wielkość polskiego eksportu. Dostęp do dużego rynku (jednolitego rynku wewnętrznego) mógłby być korzystny ze względu na zmiany w wolumenie polskiego eksportu, jeśli gospodarka Polski okazałaby się substytucyjną, a nie komplementarną wobec gospodarek innych krajów UE. W przeciwnym wypadku przewidywany byłby spadek polskiego eksportu. Dodatkowo warto zauważyć, że zmiany w eksporcie powinny być największe na początku procesu integrowania się gospodarek. Im bardziej rósł będzie stopień substytucyjności bądź komplementarności gospodarek, ceteris paribus, tym bardziej będzie malało tempo wzrostu bądź odpowiednio spadku eksportu. Literatura Bond E., Park J., Gradualism in Trade Agreements with Asymmetric Countries, „The Review of Economic Studies” 2002, vol. 69. CounHine R., Torres J., Wright P., Does Trade Liberalization Damage Firms in Large �� tries? Cost and Size Asymmetries in Intra-Industry Trade, Centre for Research on Globalization and Labour Markets, School of Economics, University of Nottingham, Research Paper nr 15, 2000. Kose M., Riezman R., Small Countries and Preferential Trade Agreements. How Severe Us the Innocent Bystander Problem?, CSGR Working Paper nr 48, 2000. Lerner A., The Concept of Monopoly and the Measurement of Monopoly Power [w:] Readings in Microeconomics, Times Mirror/Mosby College Publishing, Saint Louis 1986. Park J., International Trade Agreements between Countries of Asymmetric Size, „Journal of International Economics” 2000, vol. 50. Wincoop E., How Big Are the Potential Welfare Gains from International Risk Sharing?, „Journal of International Economics” 1999, vol. 47. Changes in Export and the Integration of Asymmetrical Countries Many controversies arise when economic integration among countries of various size and efficiency occurs. One of the issues discussed is the expected changes in the export of countries with an asymmetrical economy, particularly when the distribution of their inherent economic characteristics—their size and efficiency—is bipolar. This article offers an answer to these questions: will a country with a small and relatively inefficient economy be able to boost its level of export after gaining access to a larger integration bloc, or be forced to reduce it? What factors determine the character of these changes? The fundamental research outcome leads us to believe that doing away with trade barriers in the process of economic integration can lead to either growth or a reduction in the export levels of a small and inefficient country. The deciding factor concerning the volume of.

(7) Zmiany w eksporcie a integracja…. 63. export is the degree of homogeneity holding the economies together, while the factor that accounts for the magnitude of these changes is the size of the partner country’s market and level of completeness (or substitution) of two given economies. The size of the change in export volume is directly proportional to the size of the trade partner’s market, and inversely proportional to the degree of complementarity (substitution) of the economies..

(8)