Wykorzystanie unijnych środków pomocowych w Polsce na obszarach wiejskich

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 840. 2010. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Józefa Gniewek Katedra Finansów. Bożena Lublińska-Kasprzak Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości w Warszawie. Wykorzystanie unijnych środków pomocowych w Polsce na obszarach wiejskich 1. Wprowadzenie Rolnictwo to dział wytwórczości, w którym poprzez wykorzystanie zasobów przyrody, umiejętności ludzi oraz zastosowanie kapitału uzyskuje się produkty żywnościowe i nieżywnościowe, a także surowce do dalszego przetwarzania. Umożliwia ono produkcję odnawialną oraz jest praktycznie jedynym dostawcą podstawowych składników żywności. Te dwie cechy wskazują, że rolnictwo zawsze będzie dla społeczeństwa ważne1. Znalazło to potwierdzenie w prowadzonej przez Unię Europejską polityce rolnej. Jak wynika z danych Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR)2, od początku jej działalności do końca grudnia 2007 r. wypłacono beneficjentom przeszło 58 mld zł, z czego prawie 75% środków pochodziło z funduszy Unii Europejskiej. Celem niniejszego opracowania jest próba oceny kierunków i stopnia wykorzystania unijnych środków pomocowych w realizacji celów wspólnej polityki rolnej (WPR) w Polsce. 1. B. Klepacki, Tendencje zmian w ekonomicznej i społecznej strukturze wsi [w:] Polska wieś 1025. Wizja rozwoju, red. J. Wilkin, Fundusz Współpracy, Warszawa 2005, s. 85. 2. Informacja z realizacji zadań ARiMR w 2007 r., ARiMR, styczeń 2008 r..

(2) 6. Józefa Gniewek, Bożena Lublińska-Kasprzak. 2. Zakres, cele i zasady wspólnej polityki rolnej Unii Europejskiej Zrozumienie istoty wspólnej polityki rolnej UE wymaga prześledzenia nie tylko jej historii, ale również sposobu jej finansowania oraz wielkości środków na nią wydatkowanych. WPR jest nie tylko najstarszą, ale i posługującą się największą liczbą różnorodnych instrumentów i regulacji prawnych, polityką Wspólnoty. Od początku miała i ma charakter wysoce protekcjonistyczny oraz kosztochłonny, co ma związek z jej przedmiotem oraz celami. Z zapisu art. 32 Traktatu o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej3 (TWE) wynika, że przedmiotem WPR jest „gospodarka rolna i handel produktami rolnymi”, a z kolei produkty rolne to „produkty ziemi, hodowli i rybołówstwa oraz bezpośrednio z nimi związane produkty pierwszego przerobu. […] Funkcjonowaniu i rozwojowi wspólnego rynku produktów rolnych musi towarzyszyć ustanowienie Wspólnej Polityki Rolnej”. Ponadto specyficzną funkcją rolnictwa jest zaspokajanie przez nie podstawowych potrzeb życiowych człowieka. Celów wspólnej polityki rolnej zapisanych w traktacie rzymskim (1957 r.) nie zmieniono zasadniczo w żadnym z później podpisywanych traktatów, chociaż ich znaczenie uległo zmianie wraz z upływem czasu. Zgodnie z art. 33 TWE, polityka ta ma na celu: – zwiększenie wydajności rolnictwa przez wspieranie postępu technicznego, racjonalny rozwój produkcji rolnej, jak również optymalne wykorzystanie czynników produkcji, zwłaszcza siły roboczej, – zapewnienie w ten sposób odpowiedniego poziomu życia ludności wiejskiej, zwłaszcza przez doprowadzenie do wzrostu indywidualnych dochodów osób pracujących w rolnictwie, – stabilizację rynków, – zagwarantowanie bezpieczeństwa żywnościowego, – zapewnienie konsumentom odpowiednich cen produktów rolnych. Realizacja celów wspólnej polityki rolnej Unii Europejskiej opiera się na trzech zasadach, tj. wspólnego rynku, preferowania wspólnoty oraz solidarności finansowej4. Zasada wspólnego rynku zapewnia swobodny przepływ produktów rolnych w ramach Wspólnoty, bez ograniczeń celnych i innych narodowych środków ochrony rynku. 3. Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską i traktat o Unii Europejskiej, tekst ujednolicony, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Departament Dokumentacji Europejskiej i Publikacji, Warszawa 2005. 4. J. Borowiec, K. Wilk, Integracja europejska, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2005, s. 347–348..

(3) Wykorzystanie unijnych środków pomocowych…. 7. Zasada preferowania Wspólnoty przyznaje produktom rolnym wytworzonym w krajach UE pierwszeństwo zbytu na jej rynku oraz ochronę przed tańszymi produktami importowanymi z państw trzecich. Zasada solidarności finansowej zobowiązuje wszystkie kraje członkowskie Wspólnoty do solidarnego uczestnictwa w finansowaniu WPR niezależnie od znaczenia rolnictwa w ich gospodarkach i wymiernych korzyści, jakie uzyskują z tej polityki. Uzasadnieniem zapisanych w traktacie rzymskim celów i zasad WPR było duże znaczenie rolnictwa w tamtym czasie w gospodarkach państw przyszłej EWG, które – oprócz dostarczania żywności – dawało zatrudnienie prawie 18 mln osób, tj. 1/4 siły roboczej oraz stanowiło 10% udział w tworzeniu PKB. Przed rozszerzeniem w 2004 r. UE z rolnictwa utrzymywało się tylko około 5% ludności Wspólnoty, a udział sektora rolnego w tworzeniu PKB Unii wynosił zaledwie 2,5%, ale mimo to WPR nadal przewidywała wielorakie wspieranie gospodarstw rolnych i całego rolnictwa5. W konsekwencji finansowanie WPR wymagało ogromnych kosztów. Analizując strukturę wydatków budżetu ogólnego UE, można zauważyć, że największy udział w nich miały wydatki na WPR, dokonywane ze stanowiącego integralną część budżetu ogólnego – Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej – Sekcja Gwarancji6. Udział ich w ogólnej sumie wydatków wynosił w 1971 r. – 79,6%, w 1991 r. – 58,1%, a w latach 2004–2006 odpowiednio: 43,6%, 46,5% i 47,1%7. Mimo stałości celów i zasad WPR, wystąpiły zmiany w sposobie finansowania polegające na: – stopniowym wzroście bezwzględnych kwot przeznaczanych na WPR – wzrost ten jest jednak wolniejszy od zakładanego wzrostu całości wydatków budżetu wspólnotowego, – spadku udziału środków przeznaczanych na wsparcie cenowe przy jednoczesnym wzroście wydatków na dopłaty bezpośrednie,. 5. J. Barcz, E. Kawecka-Wyrzykowska, K. Michałowska-Gorywoda, Integracja europejska, Oficyna a Wolters Kluwers business, Warszawa 2007, s. 221. 6. L. Oręziak, Finanse Unii Europejskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 145. 7. Financial Report 2005 of the European Union, Office for Official Publications of the Europen Communities, Luxembourg 2006, s. 148–153; Report 2006. UE budget 2006, Office for Official Publications of the Europen Communities, Luxembourg 2007, s. 42, za: K. Stabryła, Rola budżetu Unii Europejskiej w integracji społeczno-gospodarczej, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków 2008, s. 402–404 (praca doktorska)..

(4) 8. Józefa Gniewek, Bożena Lublińska-Kasprzak. – w miarę stałym udziale wydatków na finansowanie drugiego filaru wspólnej polityki rolnej, tj. od 5,7% wydatków budżetu ogólnego w 2004 r. do 6,3% w 2006 r.8 3. Krótka historia wspólnej polityki rolnej Unii Europejskiej Pierwotna koncepcja WPR ściśle łączy się z sytuacją Europy po II wojnie światowej, kiedy to kraje europejskie, zniszczone działaniami wojennymi, zmuszone były do importu olbrzymich ilości żywności. Stąd najważniejszym celem tworzonej w ramach Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej regulacji rynków rolnych miało być osiągnięcie bezpieczeństwa żywnościowego poprzez zwiększenie produkcji żywności. Innym ważnym celem w tamtym czasie było podniesienie dochodów ludności zatrudnionej w rolnictwie9. Pierwsze decyzje w sprawie realizacji WPR podjęto na początku 1962 r., kiedy to Rada przyjęła kilka rozporządzeń dotyczących wprowadzenia pierwszych wspólnych organizacji rynków rolnych, zasad konkurencji w rolnictwie oraz utworzenia Europejskiego Funduszu Gwarancyjnego i Ukierunkowania Rolnictwa10. W wyniku stosowania różnych mechanizmów interwencji na rynku (głównie ceny gwarantowane) do połowy lat 70. XX w. osiągnięto większość założonych celów polityki rolnej: nastąpił zwłaszcza szybki wzrost produkcji w tempie przekraczającym przyrost popytu. Efektem był wzrost dochodów rolniczych oraz osiągnięcie samowystarczalności w zakresie podstawowych surowców rolnych, a nawet zanotowano ich nadprodukcję. Ceny żywności pozostały na stosunkowo niskim poziomie11. Pojawiające się już w latach 70. XX w. nadwyżki żywnościowe doprowadziły do wzrostu zapasów i wydatków rolnych i wymagały przeprowadzenia reform WPR, które jednak zapoczątkowano dopiero w 1984 r. Wprowadzono wówczas kwoty produkcyjne w odniesieniu do produktów mlecznych, a dwa lata później system stabilizatorów polegający na określeniu maksymalnej gwarantowanej ilości określonego produktu. Pojawiły się także pierwsze tzw. instrumenty towarzyszące w postaci wcześniejszych emerytur dla rolników i systemu dobrowolnego płatnego odłogowania części gruntów12. 8. J. Barcz, E. Kawecka-Wyrzykowska, K. Michałowska-Gorywoda, op. cit., s. 138.. 9. S. Bielecki, Wspólna polityka rolna [w:] Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej, red. E. Małuszyńska, B. Gruchman, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 177. 10. J. Borowiec, K. Wilk, op. cit., s. 349.. 11. J. Barcz, E. Kawecka-Wyrzykowska, K. Michałowska-Gorywoda, op. cit., s. 232–233.. 12. J. Borowiec, K. Wilk, op. cit., s. 349, 350..

(5) Wykorzystanie unijnych środków pomocowych…. 9. Mimo różnorodności rozwiązań interwencyjnych nie zdołano zahamować systematycznego wzrostu produkcji rolnej, która pod koniec lat 80. XX w. zwiększała się w krajach UE w tempie 2% rocznie, podczas gdy konsumpcja żywności zaledwie 0,5%. Obliczono również, że 80% wsparcia finansowego trafiło do 20% gospodarstw rolnych13. Sytuacja ta wymagała dużych zmian prowadzących do ograniczenia produkcji i kosztów realizacji wspólnej polityki rolnej UE, co dokonane zostało w tzw. reformie ówczesnego komisarza ds. rolnictwa Ray’a MacSharry’ego w 1992 r. W ramach tej reformy przeprowadzono zasadniczą zmianę w instrumentarium WPR, która zredukowała ceny interwencyjne, zwłaszcza zbóż, przez co ceny te w EWG zmalały o 40% i zbliżyły się do cen światowych. W zamian za to producenci uzyskali obszarowe dopłaty bezpośrednie, których wypłata w wypadku większych gospodarstw uzależniona była jednak od obowiązkowego rotacyjnego odłogowania 15% areału, przy czym obszar odłogowany dotowany był wyżej niż uprawiany. Zmniejszono także wsparcie cenowe produkcji wołowiny i ograniczono obsadę zwierząt na jednostkę powierzchni, wprowadzając w zamian dopłaty do pogłowia zwierząt. Podczas negocjacji prowadzonych na szczycie berlińskim w marcu 1999 r. za główne cele reform wspólnej polityki rolnej przyjęto utrzymanie konkurencyjności rolnictwa oraz wzmocnienie polityki rozwoju obszarów wiejskich, co zawarto w dokumencie Agenda 200014. W założeniach tej reformy przyjęto m.in. redukcję cen gwarantowanych w wysokości 15% dla zbóż, mleka i produktów mlecznych od 2005 r., w zamian za wzrost płatności bezpośrednich, a dla wołowiny i cielęciny 20%, rekompensując te redukcje stopniowo rosnącymi premiami zwierzęcymi. Nowe państwa członkowskie są zobowiązane do realizacji zreformowanej polityki rolnej, która została uzgodniona podczas spotkania Rady UE w Luksemburgu w 2003 r. Najważniejszym jej elementem jest dostosowanie systemu płatności bezpośrednich do wymogów WTO, który w nowych państwach członkowskich musi być wprowadzony najpóźniej w 2009 r. Polega on na stopniowym dochodzeniu do poziomu pełnych dopłat bezpośrednich stosowanych w UE-15, co ma nastąpić w 2010 r. Część tych dopłat jest finansowana z budżetów krajowych. 13 14. S. Bielecki, op. cit., s. 178, 179.. Agenda 2000 (For a Stronger and Wider Union, COM (97) 2000 final) to dokument stanowiący punkt wyjścia tworzenia ram finansowych działalności Unii na lata 2000–2006. Zostały w nim przedstawione propozycje reformy wspólnej polityki rolnej, zmian w finansowaniu rozwoju regionalnego, a także zasady finansowania procesu rozszerzenia Unii o nowe kraje członkowskie. Komisja uznała, że w okresie 2000–2006 będzie możliwe zarówno finansowanie działań realizowanych w ramach istniejącej polityki, jak i poniesienie kosztów związanych z przyjęciem nowych krajów, bez konieczności podwyższania obowiązującego w poprzednich latach pułapu zasobów własnych w wysokości 1,27% produktu narodowego brutto (od 2003 r. dochodu narodowego brutto – DNB)..

(6) 10. Józefa Gniewek, Bożena Lublińska-Kasprzak. W celu wykonania założeń WPR utworzono dwa instrumenty finansowe: Sekcja Gwarancji i Sekcja Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOGR). Sposób finansowania dwóch filarów WPR z podziałem na okres do końca 2006 r. i od 2007 r. ukazuje rys. 1. Początkowo z Sekcji Gwarancji EFOGR finansowano wydatki związane z interwencją na rynkach rolnych, a Sekcja Orientacji EFOGR służyła finansowaniu działań strukturalnych w rolnictwie.. EFOGR – do 2007 r. Filar I. Filar II. Sekcja Gwarancji. Instrumenty rynkowe. Sekcja Orientacji. Instrumenty towarzyszące. Wsparcie dochodów – płatności. Pozostałe strukturalne. Od 2007 r.. EFGR. Instrumenty rynkowe. EFRROW. Wsparcie dochodów – płatności. Rozwój obszarów wiejskich. EFOGR – Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej, EFGR – Europejski Fundusz Gwarancji Rolnej, EFRROW – Europejski Fundusz Rolny na Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich.. Rys. 1. Instrumenty i filary WPR Źródło: opracowanie własne na podstawie: J. Barcz, E. Kawecka-Wyrzykowska, K. Michałowska-Gorywoda, op. cit., 2007, s. 225–227.. Rozwój obszarów wiejskich w latach 2007–2013 został wyłączony z polityki spójności i jest realizowany poprzez oddzielny instrument, zwany Europejskim Funduszem Rolnym na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW). Jego celem jest wzrost konkurencyjności rolnictwa, poprawa środowiska oraz poziomu życia ludności i dywersyfikacja działalności produkcyjnej. Od 2007 r. wsparcie rynkowe i płatności bezpośrednie są finansowane z Europejskiego Funduszu.

(7) Wykorzystanie unijnych środków pomocowych…. 11. Gwarancji Rolnej (EFGR)15, zaś sektor rybacki jest finansowany z Europejskiego Funduszu Rybackiego (EFR)16. 4. Instrumenty wspólnej polityki rolnej i ich wykorzystanie w latach 2004–2006 4.1. Płatności bezpośrednie do gruntów rolnych. Wspólna polityka rolna była i jest realizowana w ramach dwóch filarów17. Pierwszy z nich dotyczy wsparcia finansowego sektora rolnego poprzez płatności bezpośrednie i rynkowe, drugi zaś obejmuje tzw. instrumenty towarzyszące WPR, czyli instrumenty zawarte w Planie Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW). Do instrumentarium WPR zalicza się – oprócz dopłat bezpośrednich i płatności rynkowych – zespół działań skierowanych na wieś i rolnictwo w ramach PROW, finansowanych z wcześniej wspomnianego Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej – Sekcja Gwarancji. Najważniejszym źródłem pomocy ze środków UE dla gospodarstw rolnych jest system płatności bezpośrednich18 składający się z jednolitej płatności obszarowej oraz uzupełniających płatności obszarowych. W Polsce funkcjonuje system jednolitej płatności obszarowej (Single Area Payment Scheme – SAPS), który polega na podzieleniu tzw. podstawowej rocznej koperty finansowej (annual financial envelope) przez kwalifikującą się do płatności referencyjną powierzchnię gruntów rolnych i wypłaceniu uzyskanej z podzielenia stawki płatności podstawowej na jeden hektar gruntów rolnych. Uzupełniające płatności obszarowe przyznawane są do powierzchni upraw określanych odrębnymi rozporządzeniami ministra rolnictwa i rozwoju wsi. Dają one możliwość podwyższania dochodów rolnikom, którym przysługuje jednolita płatność obszarowa, a ze względu na rodzaje uprawianych roślin, wspieranych finansowo przez UE, przysługuje im również uzupełniająca płatność obszarowa. Do roślin tych zalicza się m.in. zboża, niektóre rośliny: oleiste, wysokobiałkowe, strączkowe oraz orzechy, len, rośliny przeznaczone na materiał siewny kategorii elitarny i kwalifikowany, wybrane gatunki roślin przeznaczonych na paszę. 15. Nowe ramy finansowe WPR od 1 stycznia 2007 r. obowiązują na podstawie rozporządzeń: nr 1698/05 Dz.Urz. UE 2005 L 277/1; nr 1290/05, Dz.Urz. UE 2005 L 209/1. 16. Rozporządzenie nr 1198/06, Dz.Urz. UE L 223/1.. 17. Analiza kierunków wykorzystania funduszy UE w niniejszym opracowaniu prowadzona jest zgodnie z perspektywami finansowymi Wspólnoty. 18. Ustawa z 18 grudnia 2003 r. o płatnościach bezpośrednich do gruntów rolnych, Dz.U. 2004, nr 6, poz. 40..

(8) 12. Józefa Gniewek, Bożena Lublińska-Kasprzak. Płatności dokonywane są w okresie od 1 grudnia do 30 czerwca kolejnego roku kalendarzowego. Tabela 1. Jednolite i uzupełniające płatności obszarowe w latach 2004–2006 (w mln zł) Rodzaje płatności bezpośrednich. 2004. 2005. 2006. 1 400 370 13 689,1. 1 483 628 14 242 ,3. 1 468 614 14 241,8. Jednolite płatności obszarowe Uzupełniające płatności – różne rośliny Uzupełniające płatności – chmiel. 2 853,1 3 486,2 2,3. 3 159,2 3 528,2 2,0. 3 877,4 3 912,3 2,1. Razem płatności obszarowe. 6 341,6. 6 689,4. 7 791,8. Liczba złożonych wniosków (szt.) Deklarowana powierzchnia (tys. ha). Źródło: Sprawozdanie z działalności Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w 2007 r., Departament Analiz i sprawozdawczości ARiMR, Warszawa 2008, s. 109.. Wypłatę należności z tytułu płatności bezpośrednich rozpoczęto w październiku 2004 r. W okresie 2004–2006 płatności obszarowe i uzupełniające wyniosły prawie 20 823 mln zł, co w rozbiciu na poszczególne lata pokazano w tabeli 1. Powierzchnia deklarowana, na którą przysługiwały płatności obszarowe w 2005 r. i 2006 r., kształtowała się na poziomie około 14 242 tys. ha, a liczba złożonych wniosków o te płatności wyniosła od 1400,3 tys. w 2004 r. do 1468,6 tys. w 2006 r., podczas gdy liczba gospodarstw rodzinnych19 w tym czasie wynosiła 1782 tys. Oznacza to, że nie wszyscy uprawnieni skorzystali z opisywanej pomocy unijnej. Udział jednolitych płatności obszarowych w całej kwocie wypłaconych środków waha się od 45% w 2004 r. do 49,8% w 2006 r. 4.2. Plan rozwoju obszarów wiejskich w latach 2004–2006. Ważną rolę w przeobrażeniu obszarów wiejskich w Polsce w pierwszych latach po akcesji może odegrać Plan rozwoju obszarów wiejskich na lata 2004–2006, który zgodnie z zasadą n + 2 może być realizowany do końca 2008 r. (II filar wspólnej polityki rolnej). Celem tego planu jest wspieranie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich i poprawa sytuacji gospodarstw rolnych. Jest on ukierunkowany na realizację społecznych, ekonomicznych i środowiskowych (ekologicznych) aspektów rozwoju wsi oraz jest spójny z programami strukturalnymi, w tym zwłaszcza z sektorowym programem operacyjnym (SPO) realizującym cele Narodowego planu rozwoju (NPR) w zakresie polityki rozwoju obszarów wiejskich. 19. W polskim rolnictwie, obok gospodarstw rodzinnych, występuje sektor publiczny, użytkujący nieco ponad 4% gruntów rolniczych. Tworzą go gospodarstwa Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych, samorządów (gmin) oraz gospodarstwa stanowiące własność mieszaną z przewagą mienia państwowego..

(9) 13. Wykorzystanie unijnych środków pomocowych…. W ramach PROW można wyróżnić dwie grupy działań. Do pierwszej należą instrumenty dobrze poznane i opisane w prawie unijnym, które są wdrażane w krajach Unii od kilku lub kilkunastu lat. Należą do nich renty strukturalne, przeznaczone dla rolników, którzy ukończyli 55 lat, ale nie osiągnęli wieku emerytalnego i zamierzają zaprzestać prowadzenia gospodarstw, przekazując je w sposób, który służy poprawie struktury agrarnej. Kolejnym instrumentem PROW są programy rolno-środowiskowe. Wspieranie przedsięwzięć rolno-środowiskowych i dobrostanu zwierząt to promocja systemów produkcji rolniczej prowadzonej zgodnie z wymogami ochrony środowiska, ochrony i kształtowania krajobrazu, ochrony zagrożonych wyginięciem gatunków dzikiej fauny i flory oraz ich siedlisk, a także ochrona zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich i poprawa stanu świadomości ekologicznej wśród społeczności wiejskiej. W PROW przewidziano 7 pakietów rolno-środowiskowych: rolnictwo zrównoważone, utrzymanie łąk i pastwisk ekstensywnych, ochrona gleb i wód, tworzenie stref buforowych, zachowanie lokalnych ras zwierząt gospodarskich, zalesianie gruntów rolnych oraz wspieranie działalności na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) 20. Tabela 2. Plan rozwoju obszarów wiejskich i jego finansowanie w latach 2004–2006 (w mln zł) Działania PROW Renty strukturalne Wspieranie gospodarstw niskotowarowych ONW b Wspieranie przedsięwzięć rolno-środowiskowych Zalesianie gruntów rolnych Dostosowanie gospodarstw do standardów UE Grupy producentów rolnych Pomoc techniczna Razem. Limit wydatkówa. W tym: wkład UEa. Wypłaty 2004–2007. 2 083,41 1 141,65 3 525,07. 1 666,71 913,01 2 819,90. 2 083,7 1 313,9 3 706,8. 852,64 357,18. 681,76 285,59. 810,8 363,2. 2 675,93 67,78 85,69. 2 140,47 53,99 68,16. 2 274,6 22,1 10,9. 10 789,35. 8 629,59. 10 586,0. a. dane w mln zł przeliczone według średniorocznego kursu euro w 2006 r., tj. 3,8951 zł; b wspieranie działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania Źródło: Informacja z realizacji zadań ARiMR w 2006 r., Sekcja Informacji Zarządczej i Raportowania ARiMR, Warszawa 2007, s. 13 i Sprawozdanie z działalności Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w 2007 r., Departament Analiz i sprawozdawczości ARiMR, Warszawa 2008, s. 64.. 20. ARiMR – dokonania i zamierzenia, red. W. Pomajda, ARiMR, Warszawa 2004, s. 110..

(10) 14. Józefa Gniewek, Bożena Lublińska-Kasprzak. Do drugiej grupy należą nowe instrumenty zaproponowane przez Komisję Europejską wstępującym krajom członkowskim podczas uzgodnień i negocjacji w okresie przedakcesyjnym. Do tych działań należy wspieranie finansowe rozwoju gospodarstw o niewielkim potencjale ekonomicznym, grup producentów rolnych, dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów UE oraz pomoc techniczna21. Należy podkreślić, że PROW charakteryzuje to, że nie muszą ponosić kosztów własnych korzystający z pomocy beneficjenci. Całość środków przewidzianych na finansowanie planu to środki pochodzące w 80% z EFOiGR – Sekcja Gwarancji oraz w 20% z budżetu krajowego. Odpowiednie dane charakteryzujące realizację Planu rozwoju obszarów wiejskich przedstawiono w tabelach 2 i 3. Tabela 3. Struktura wydatków PROW 2004–2006 Działania PROW. Limit wydatków. Wypłaty 2004–2007. Wypłaty w stosunku do planu. Renty strukturalne Wspieranie gospodarstw niskotowarowych ONW b Wspieranie przedsięwzięć rolno-środowiskowych Zalesianie gruntów rolnych Dostosowanie gospodarstw do standardów UE Grupy producentów rolnych Pomoc techniczna. 19,3 10,6 32,7 7,9 3,3 24,8 0,6 0,8. 19,7 12,4 35,0 7,7 3,4 21,5 0,2 0,1. 100 115,1 105,2 95,1 101,7 85,0 32,6 12,7. Razem. 100. 100. 98,1. b. wspieranie działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania. Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 2.. Analizując dane zawarte w tabelach, łatwo zauważyć, że wsparcie określonych w planie działań jest niejednakowe. Najwięcej środków przeznaczono na wspieranie działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania, tj. 3525 mln zł, co stanowi 32,7% całego limitu wydatków, następnie na dostosowanie gospodarstw do standardów UE – 2676 mln zł, tj. 24,8% wszystkich planowanych wydatków PROW oraz na renty strukturalne – 19,3% limitu PROW. Dokonane w latach 2004–2007 płatności PROW 2004–2006 stanowią 98,1% dostępnych środków unijnych, ale w poszczególnych działaniach wypłaty były zgodne z planem (renty strukturalne) lub je przekroczyły, jak np. wspieranie 21. Gospodarstwo niskotowarowe o wielkości 2–4 ESU (European Size Unit). ESU to jednostka wielkości ekonomicznej gospodarstwa mierzona wysokością standardowej nadwyżki bezpośredniej. Standardowa nadwyżka bezpośrednia to przeciętna dla danego regionu wartość produkcji uzyskiwanej z 1 ha lub od 1 zwierzęcia, pomniejszona o przeciętne koszty bezpośrednie, niezbędne do wytworzenia tej produkcji. 1 ESU = 1200 euro..

(11) Wykorzystanie unijnych środków pomocowych…. 15. gospodarstw niskotowarowych, ONW i zalesianie gruntów rolnych, a pozostałe działania jeszcze nie zostały całkowicie dofinansowane. Sytuacja taka była możliwa, gdyż dla zapewnienia pełnego wykorzystania środków dokonano realokacji między poszczególnymi działaniami kwoty 90,4 mln EUR22. Plan rozwoju obszarów wiejskich na lata 2004–2006 obejmował oprócz działań wymienionych w tabeli 2 również projekty w ramach rozporządzenia 1268/1999 i wypłaty budżetu krajowego. Jak wynika z informacji MRiRW od uruchomienia PROW w 2004 r. do końca grudnia 2007 r. wypłacono łącznie prawie 13,9 mld zł. ARiMR w pierwszych latach po akcesji Polski do UE prowadziła obsługę finansową z tytułu wspólnej organizacji rynków świeżych oraz przetworzonych owoców i warzyw oraz z tytułu prowadzenia plantacji wierzby lub róży bezkolcowej wykorzystywanych na cele energetyczne. Łączna kwota wypłaconej pomocy na ww. cele wyniosła około 76,1 mln zł23. 5. Polityka strukturalna obszarów wiejskich w latach 2004–2006 Jak wspomniano, Plan rozwoju obszarów wiejskich jest powiązany z polityką strukturalną, która dotyczy promowania ogólnego wzrostu społeczno-gospodarczego państw członkowskich i regionów24. W Polsce przygotowano SPO pt. „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich na lata 2004–2006” na podstawie analizy sytuacji na obszarach wiejskich i w sektorze rolno-spożywczym. Zgodnie z priorytetami Rozporządzenia Rady (WE) 1257/99 za podstawowe cele programu uznano: poprawę konkurencyjności gospodarki rolno-żywnościowej oraz zrównoważony rozwój obszarów wiejskich. Pomoc strukturalna na rzecz rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w latach 2004–2006 pochodziła z Sekcji Orientacji EFOGR oraz była uzupełniana przez transfery środków przeznaczonych na rozwój infrastruktury z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz na tworzenie pozarolniczych miejsc pracy i rozwój zasobów ludzkich z Europejskiego Funduszu Społecznego. Instytucjami wdrażającymi SPO są ARiMR, urzędy marszałkowskie i Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa (FAPA). Sposób finansowania SPO „Restrukturyzacja” za lata 2004–2006 ukazują dane tabeli 4. W okresie trzech badanych lat na politykę strukturalną na obszarach wiejskich zaplanowano kwotę 5 427,2 mln zł, z czego najwięcej przeznaczono na inwe22. M. Just, Rolnictwo i gospodarka żywnościowa w Polsce, MRiRW, Warszawa 2008, s. 64.. 23. Sprawozdanie z działalności Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w 2007 r., Departament Analiz i Sprawozdawczości ARiMR, Warszawa 2008, s. 20–21. 24. Zob. ARiMR – rok po akcesji, s. 70–87..

(12) 16. Józefa Gniewek, Bożena Lublińska-Kasprzak. Tabela 4. Sektorowy Program Operacyjny „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich” w latach 2004–2006. Wyszczególnienie. Limit środków na lata 2004–2006. Zrealizowane płatności (w mln zł) w latach 2004–2007. Wykorzystanie limitu (w %). w mln zł. ogółem. wkład UE. Inwestycje w gospodarstwach rolnych Ułatwianie startu młodym rolnikom Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych Przywracanie potencjału produkcji leśnej Różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolnictwa Rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej w rolnictwie Wspieranie systemu zarządzania i wdrażania projektu Rozwój instytucjonalny Informowanie i promocja Programu. 2238,8 708,4. 2013,5 707,5. 1094,7 530,7. 89,9 99,9. 1872,5. 982,9. 686,7. 52,5. 52,6. 36,8. 29,4. 70,0. 307,4. 247,9. 173,5. 80,6. 158,3. 114,9. 80,4. 72,6. 45,7 32,4 11,0. 13,7 22,0 1,9. 12,6 17,2 1,8. 30,0 68,0 17,1. Razem. 5427,2. 4141,3. 2627,1. 76,3. Źródło: Sprawozdanie z działalności Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w 2007 r., Departament Analiz i sprawozdawczości ARiMR, Warszawa 2008, s. 125.. stycje w gospodarstwach rolnych (41,3%) oraz na poprawę przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych (34,5%). Dokonane wypłaty środków SPO w latach 2004–2007 stanowią 76,3% dostępnego limitu. Największe wsparcie finansowe przekazano na inwestycje w gospodarstwach rolnych, tj. 2013,5 mln zł (48,6% wszystkich środków), na poprawę przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych (23,7% całości wypłaconych należności), a także na ułatwienie startu młodym rolnikom (17,1% wypłaconych środków pomocowych Programu, co równocześnie stanowi prawie 100% zaplanowanych środków na ten cel). 6. Finansowanie rolnictwa i obszarów wiejskich w latach 2007–2013 Na lata 2007–2013 przewidziano w budżecie UE na wsparcie rozwoju Polski kwotę około 67,3 mld euro. Wyliczono25, że na realizację Narodowej strategii 25. Zob.: A. Szymańska, Fundusze unijne i europejskie 2007–2013 dla mieszkańców obszarów wiejskich, Placet, Warszawa 2008, s. 12 lub S. Bielecki, Wspólna Polityka Rolna [w:] Kompendium.

(13) 17. Wykorzystanie unijnych środków pomocowych…. spójności26 będzie przeznaczone średniorocznie do 2015 r. około 9,5 mld euro, co odpowiada około 5% produktu krajowego brutto. Wydatki w ramach polityki spójności będą koordynowane z wydatkami przeznaczonymi na instrumenty strukturalne WPR oraz wspólnej polityki rybackiej, a także z programami europejskimi w sferze wzmacniania konkurencyjności. Tabela 5. Filary i instrumenty WPR w latach 2007–2013 oraz ich finansowanie (w mln euro) Filar I – organizacja rynków Wsparcie cenowe. Filar II – rozwój obszarów wiejskich (strukturalny) osie. działania. Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego 7187,5. Szkolenie zawodowe dla osób zatrudnionych w rolnictwie i leśnictwie – 40 Ułatwianie startu młodym rolnikom – 420 Renty strukturalne – 2187,6 Modernizacja gospodarstw rolnych – 1779,9 Zwiększenie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej – 1100 Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa – 600 Uczestnictwo rolników w systemach jakości żywności – 100 Działania informacyjne i promocyjne – 30 Grupy producentów rolnych – 140 Korzystanie z usług doradczych przez rolników i posiadaczy lasów – 350. Bezpośrednie Poprawa środowiwsparcie finansowe ska naturalnego i obszarów wiejskich 5546,0. Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW) – 2448,7 Płatności dla obszarów Natura 2000 oraz związanych z wdrażaniem Ramowej Dyrektywy Wodnej Program rolno-środowiskowy – 2303,7 Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne – 653,5 Odtwarzanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego przez katastrofy i wprowadzanie instrumentów zapobiegawczych – 140. wiedzy o Unii Europejskiej, red. E. Małuszyńska, B. Gruchman, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 316. 26. Dokument ten początkowo tłumaczony był z języka angielskiego (National Strategic Reference Framework) jako Narodowe strategiczne ramy odniesienia (NSRO) i nadal w publikacjach można spotkać tę nazwę..

(14) 18. Józefa Gniewek, Bożena Lublińska-Kasprzak. cd. tabeli 5 Filar II – rozwój obszarów wiejskich (strukturalny). Filar I – organizacja rynków Ilościowe ograniczenia podaży. osie. działania. Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej 3 430,2. Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej – 345,6 Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej – 1471,4 Odnowa i rozwój wsi – 589,6 Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw – 1023,6. Leader 787,5. Lokalne strategie rozwoju Współpraca międzyregionalna i międzynarodowa Nabywanie umiejętności, aktywizacja i koszty bieżące lokalnych grup działania. Źródło: opracowane własne na podstawie: ARiMR – trzy lata po akcesji, red. L. Droździel, Warszawa, ARiMR, s. 154–158.. Zasady finansowania WPR przez Europejski Fundusz Gwarancji Rolnej (EFGR) reguluje Rozporządzenie Rady (WE) nr 1290/2005 z 21 czerwca 2005 r., zaś sposoby wsparcia rozwoju obszarów wiejskich obowiązujące w omawianych latach, zostały określone w Rozporządzeniu Rady (WE) 1698/2005 z 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW). Cele traktatowe WPR realizowane będą w dwóch filarach za pomocą rozbudowanego systemu instrumentów (tabela 5). PROW na lata 2007–2013, kładzie szczególny nacisk na wspieranie: – wzrostu gospodarczego i tworzenie miejsc pracy na terenach wiejskich – zgodnie z założeniami strategii lizbońskiej, – zrównoważonego rozwoju – zgodnie z celami sformułowanymi na szczycie w Goteborgu. Na realizację PROW 2007–2013 w Polsce przeznaczone zostanie około 17,2 mld euro, z czego około 13,2 mld euro będzie stanowić wkład unijny, a 4 mld euro – wkład z budżetu krajowego. Istotnym elementem zmian w polityce rolnej wprowadzonym w 2003 r., a mającym duże znaczenie dla finansów w latach 2007–2013 jest sposób finansowania polityki rozwoju obszarów wiejskich. Przede wszystkim wprowadzono tzw. modulację polegającą na możliwości przesuwania środków finansowych z pierwszego filaru na finansowanie drugiego filaru WPR z przeznaczeniem na rozwój wsi oraz wsparcie gospodarstw najmniejszych. Założono także, że płatności dla gospodarstw przekraczające kwotę 5 tys. euro w ciągu roku, zostaną zredukowane w latach 2005–2007 odpowiednio o 3%, 4% i 5%. Ponadto wprowadzony został mechanizm dyscypliny finansowej ograniczający wysokość płatności bezpośrednich do ustalonego limitu wydatków na wspólną politykę rolną danego kraju..

(15) Wykorzystanie unijnych środków pomocowych…. 19. 7. Podsumowanie Po akcesji Polski do UE 1 maja 2004 r. pojawiła się szansa wykorzystania wielomiliardowych środków finansowych na rozwój naszej gospodarki. Doświadczenia innych krajów ukazują, że stuprocentowe ich wdrożenie w praktyce jest bardzo trudne, dlatego też warto zastanowić się nad warunkami ułatwiającymi ich implementację w dziedzinach, których to wsparcie finansowe dotyczy. Największą pozycję wydatków budżetu ogólnego UE stanowiły i nadal stanowią środki przeznaczone na rolnictwo i obszary wiejskie, mimo że ich udział w całości wydatków zmniejszył się z prawie 80% w 1971 r. do niewiele powyżej 47% w 2006 r. Było to efektem świadomej polityki krajów członkowskich zmierzającej do stworzenia lepszych warunków do rozwoju procesu integracyjnego także w innych dziedzinach gospodarki. Obserwacja ewolucji wspólnej polityki rolnej potwierdza te spostrzeżenia, jednak należy podkreślić, że wpływ na jej kształt miały również czynniki zewnętrzne, tj. naciski ze strony krajów o największych możliwościach produkcji i eksportu produktów żywnościowych. Od wielu lat w ramach GATT prowadzone były rundy negocjacyjne mające na celu wypracowanie sprawiedliwych zasad wsparcia finansowego rolnictwa w różnych krajach świata. Mimo zbliżenia stanowisk państw uczestniczących w negocjacjach w sprawie liberalizacji światowego handlu, brak kompromisu co do wysokości redukcji subsydiowania rolnictwa jest nadal największym problemem 27. Stany Zjednoczone pozostają przy swojej propozycji obniżenia wsparcia średnio o 66%, podczas gdy tzw. kraje G-20 (Argentyna, Boliwia, Brazylia, Chile, Chiny, Ekwador, Filipiny, Gwatemala, Indie, Kolumbia, Kostaryka, Kuba, Meksyk, Pakistan, Paragwaj, Peru, RPA, Salwador, Tajlandia, Wenezuela) proponują średnio redukcję w wysokości 51%. UE jest skłonna zaakceptować tę wielkość, co jest znaczącym ustępstwem wobec początkowej propozycji wynoszącej 35%. W tej sytuacji ustalono jedynie ramy przyszłego porozumienia. Założono stopniowe odejście od subsydiów eksportowych do 2013 r., kontynuację ograniczenia ochrony celnej rynku wspólnotowego oraz znaczące obniżenie wsparcia powiązanego z produkcją. Mając na uwadze dotychczasowy kierunek negocjacji, należy zakładać, że po 2013 r. konieczne będzie ograniczenie wsparcia cen rolnych w niektórych sektorach. Przyszłe zobowiązania UE powinny być jednakże zgodne z reformą WPR, co oznacza, że nie mogą spowodować zmiany zakresu lub harmonogramu zatwierdzonych już reform przed 2013 r. 27. B. Lublińska-Kasprzak, Wspólna Polityka Unii Europejskiej. Możliwe kierunki rozwoju po roku 2013, niepublikowane materiały informacyjne Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Warszawa 2005, s. 67–71..

(16) 20. Józefa Gniewek, Bożena Lublińska-Kasprzak. Wobec tendencji do ograniczania pomocy finansowej na realizację WPR istotnym zadaniem dla instytucji wdrażających i płatniczych stało się jak najlepsze zorganizowanie systemu absorpcji dostępnych funduszy unijnych na lata 2007–2013. Chcąc wykonać to zadanie, można skorzystać z już istniejących doświadczeń w tej dziedzinie. Dotychczasowe rozwiązania, zarówno systemy zbierania, przetwarzania oraz kontroli informacji (zintegrowany system zarządzania i kontroli), jak i organizacja instytucjonalna, służące do obsługi dostępnych instrumentów finansowych kierowanych do rolnictwa i na wieś, funkcjonują sprawnie. Świadczą o tym chociażby analizy wykorzystania środków unijnych, zwłaszcza na dopłaty bezpośrednie, które były wypłacone wszystkim wnioskodawcom spełniającym wymagane przepisami warunki. Z analizy wykorzystania dostępnych środków pomocowych UE dla obszarów wiejskich w Polsce w latach 2004–2006 wynika, że stopień ich absorpcji jest znaczny, ponieważ środki na finansowanie PROW 2004–2006 zostały wykorzystane w ponad 98%, a w programie SPO w 76,3%. Obserwacja finansowania w poszczególnych działaniach obu omawianych programów wskazuje jednak na znaczne zróżnicowanie stopnia wykorzystania funduszy UE. Niektóre działania tych programów zostały nawet dofinansowane w ponad 100% (renty strukturalne, ONW, gospodarstwa niskotowarowe, zalesianie gruntów rolnych), zaś w innych działaniach wykorzystanie unijnych środków pomocowych sięgnęło około 13 do 17% (pomoc techniczna, promocja SPO), co wskazuje na konieczność weryfikacji krajowej polityki rolnej. Ponadto można się zastanowić się nad wielością i dosyć dużym stopniem trudności w orientacji się końcowych beneficjentów w rozbudowanym instrumentarium WPR w Polsce w latach 2004–2006, a także w latach 2007–2013, co może mieć wpływ na wielkość i efektywność wykorzystania dostępnych funduszy. Uzależnienie wypłat z tytułu płatności bezpośrednich oraz części działań w ramach programów rozwoju obszarów wiejskich od spełniania kryteriów środowiskowych w kolejnym okresie budżetowym Unii Europejskiej może stanowić duże obciążenie finansowe i organizacyjne, a nawet spowodować utratę dochodów dla beneficjentów wspólnej polityki rolnej, a co się z tym wiąże, być istotną przeszkodą do wykorzystania przyznanych Polsce środków pomocowych. Wprawdzie dobrze funkcjonujący, wzajemnie uzupełniający się system agencji wdrażających i płatniczych powinien mieć decydujący wpływ na ograniczenie takiego zjawiska, lecz wymaga to od pracowników mających bezpośredni kontakt z beneficjentem określonych umiejętności i dużego zaangażowania w wykonywaną pracę. Kolejnym problemem wiążącym się z należytą absorpcją środków na wsparcie rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich jest właściwa kontrola celowości wykorzystania dostępnych funduszy w szczególności w kontekście koncepcji ograniczania wydatków na wspólną politykę rolną oraz rezygnacji z części instrumentów.

(17) Wykorzystanie unijnych środków pomocowych…. 21. w wyniku zobowiązań międzynarodowych Unii Europejskiej. Należy zatem prowadzić monitoring i dokonywać oceny wsparcia rolnictwa i obszarów wiejskich w ramach poszczególnych instrumentów WPR, instrumentów wsparcia w ramach pomocy krajowej oraz ich wzajemnej synergii. Istotnym elementem wykorzystania środków Unii Europejskiej w latach 2007–2013 może okazać się konieczność takiego kształtowania zasad i kryteriów udzielania pomocy, które pozwolą nie tylko wykorzystać w pełni alokacje finansowe, ale również skierować pomoc na obszary, które zapewnią realizację celów krajowej polityki rolnej. Literatura ARiMR – dokonania i zamierzenia, red. W. Pomajda, ARiMR, Warszawa 2004. ARiMR – rok po akcesji, red. W. Pomajda, ARiMR, Warszawa 2005. Barcz J., Kawecka-Wyrzykowska E., Michałowska-Gorywoda K., Integracja europejska, Oficyna a Wolters Kluwers business, Warszawa 2007. Bielecki Sz., Wspólna polityka rolna [w:] Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej, red. E. Małuszyńska, B. Gruchman, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006. Borowiec J., Wilk K., Integracja europejska, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2005. Financial Report 2005 of the European Union, Office for Official Publications of the Europen Communities, Luxembourg 2006. Informacja z realizacji zadań ARiMR w 2007 r., ARiMR, styczeń 2008 r. Just M., Rolnictwo i gospodarka żywnościowa w Polsce, MRiRW, Warszawa 2008. Klepacki B., Tendencje zmian w ekonomicznej i społecznej strukturze wsi [w:] Polska wieś 1025. Wizja rozwoju, red. J. Wilkin, Fundusz Współpracy, Warszawa 2005. Oręziak L., Finanse Unii Europejskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004. Report 2006. UE Budget 2006, Office for Official Publications of the European Communities, Luxembourg 2007. Sprawozdanie z działalności Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w 2007 r., Departament Analiz i sprawozdawczości ARiMR, Warszawa 2008. Stabryła K., Rola budżetu Unii Europejskiej w integracji społeczno-gospodarczej, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków 2008 (praca doktorska niepublikowana). Szymańska A., Fundusze unijne i europejskie 2007–2013 dla mieszkańców obszarów wiejskich, Placet, Warszawa 2008. Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską i Traktat o Unii Europejskiej, tekst ujednolicony, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Departament Dokumentacji Europejskiej i Publikacji, Warszawa 2005. Ustawa z 18 grudnia 2003 r. o płatnościach bezpośrednich do gruntów rolnych, Dz.U. 2004, nr 6, poz. 40..

(18) 22. Józefa Gniewek, Bożena Lublińska-Kasprzak. The Use of EU Aid Funds in Poland´s Rural Areas The paper presents the evolution of the Common Agricultural Policy and its meaning for agriculture and rural development in post-accession Poland. The progress of the multiple reforms and changes in the legal regulations which led to the currently binding set of the aims and rules of the Common Agricultural Policy in the EU and Poland are also examined. Financing and instruments used in the implementation of CAP including direct payments and RDP instruments such as early retirement, support for semi-subsistence farming, producer groups, and other instruments for balanced rural development are presented, as are the means of implementing the Structural Funds policy. Following analysis of the payments supporting development of the agriculture and rural areas made in 2004–2006, the authors attempt to determine the practical conditions and results of absorbing EU funds. They also make recommendations for the future..

(19)