Ekonometryczna analiza skutków oddziaływania podatku VAT na funkcjonowanie gospodarstw rolnych

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S

FOLIA OECONOMICA 202, 2006

J u s ty n a W iktorow icz*

E K O N O M E T R Y C Z N A AN AL IZ A S K U T K Ó W

O D D Z I A Ł Y W A N I A P OD ATK U VA T

NA F U N K C J O N O W A N I E G O S P O D A R S T W RO LNY CH

1. U W A G I W S T Ę P N E

O podatkow anie produktów rolnych podatkiem VAT ma na celu przynajm ­

niej częściow e zrekom pensow anie rolnikom podatku płaconego przy zakupie

środków produkcji. W Polsce VAT na produkty rolne w prow adzony został przed

kilkoma laty, zatem jeg o konsekw encje ciągle nie są zbyt wyraźne. M ożna jed­

nak przypuszczać, że już w krótkim okresie VAT spow oduje w zrost dochodo­

wości gospodarstw rolnych, a także działać będzie proinw estycyjnie. Podatek

VAT m oże także w pływ ać na bieżącą działalność gospodarstw poprzez katego­

rię produkcji rolniczej i jej kosztów. Odnosi się to jed n ak najpraw dopodobniej

tylko do gospodarstw dużych, w yspecjalizow anych, zaś gospodarstw a słabe

ekonom icznie zaczną ulegać stopniowej likwidacji. Liczba gospodarstw w skali

całego kraju m aleje więc, a co za tym idzie rośnie średnia pow ierzchnia gospo­

darstw. Pośrednim efektem w prow adzenia podatku VAT w polskim rolnictw ie

m oże więc być także koncentracja obszarow a gospodarstw oraz koncentracja

produkcji rolniczej. Z uwagi na fakt, iż prow adzone analizy m ają charakter ra­

czej krótko- i średniookresow y, wśród szacow anych w ielkości nie znalazły się

niektóre w ażne determ inanty sytuacji w rolnictwie, jak np. zatrudnienie. N iew ąt­

pliwie w długim okresie wpływ podatku VAT na tę zm ienną będzie istotny i warto

go analizować, jednakże zakres danych statystycznych, jakim i dysponowano,

przeprowadzając badanie, nie pozwala na konstruow anie prognoz o dłuższym

horyzoncie czasowym .

R ozpoznanie wpływu podatku VAT na om aw iane kategorie w ydaje się bardzo

interesujące, ze względu jednak na fakt, że VAT na produkty rolne wprow adzony

* Dr, adiunkt w Katedrze Statystyki Ekonomicznej i Społecznej, U niw ersytet Łódzki.

[43]

z o s ta l w P o l s c e n i e d a w n o - n ie j e s t to z a d a n i e ła tw e . W n i n i e j s z y m a r t y k u l e z a p r e z e n t o w a n e z o s t a n ą w y n i k i a n a liz y , s t a n o w i ą c e j p r ó b ę o c e n y im p l ik a c ji p o d a t k u V A T w r o l n i c t w i e p r z y z a s t o s o w a n i u m o d e l i e k o n o m e t r y c z n y c h . 2. T E O R E T Y C Z N E P R Z E S Ł A N K I K O N S T R U K C J I M O D E L I , U W Z G L Ę D N I A J Ą C Y C H W P Ł Y W P O D A T K U V A T N A R O L N I C T W O W y k o r z y s t a n i e m o d e l i e k o n o m e t r y c z n y c h do o c e n y w p ł y w u p o d a t k u V A T na r o l n i c t w o n a p o t y k a n a b a r i e r y z w i ą z a n e p r z e d e w s z y s t k i m z n i e d o s t a t e c z n ą d ł u g o ś c i ą s z e r e g ó w c z a s o w y c h . S p o w o d o w a n e j e s t to k r ó t k i m , b o z a l e d w i e c z t e ­ r o le t n im o k r e s e m o b o w i ą z y w a n i a r o z w i ą z a ń , k t ó r e s ą p r z e d m i o t e m a n a l i z y ( a r ­ ty k u ł z o s ta ł z ł o ż o n y d o d r u k u w 2 0 0 4 г.). C o w ię c e j , w l it e r a tu r z e , z a r ó w n o p o l ­ skiej, jak i a n g l o j ę z y c z n e j , o d c z u w a l n y j e s t b r a k w z o r c ó w , n a k t ó r y c h m o ż n a b y ł o b y o p r z e ć l a k ą a n a liz ę . S p e c y f i k a c j a p r o p o n o w a n y c h w a r t y k u l e m o d e li r o l n i c t w a , u w z g l ę d n i a j ą ­ c y c h in t e r e s u j ą c e n a s z w i ą z k i , z a p r e z e n t o w a n a z o s t a n i e p o n i ż e j 1. M o d e l e te

1 O p raco w an o na p odstaw ie: R. G. D. A I 1 e n , Teoria m a kro eko n o m iczn a , PW N , W arszaw a 1475; Л. B a ľ c z a k, B. C i e p i e I e w s k a, T. J a k u b c z у к, Z. P а w i о w s к i. M odeI екоио-

ntetryczny P o lski Ludow ej, PW N , W arszaw a 1968; D. B e g g. S. F i s c h e r, R. D o r n b u s c h, E konom ia, t. 1 i 2, PW Ľ . W arszaw a 1993; D. Т. С h e n , The W harton A g ricu ltu ra l M odel: S tru c ­ ture, S p ecifica tio n a n d So m e Sim u la tio n R esults, „A m erican Journal o f A gricultural E co n o m ics"

1977, No. 2; J. G a j d a , E konom etria p ra ktyczn a . A bsolw ent, Ł ó d ź 1998; S. G r a b o w s k i ,

G ospodarka żyw n o ścio w a u ’ w arunkach rynkow ych, SG H , W arszaw a 1997; K.. J a j n g a . E ko n o ­ m etria. M eto d y i ana liza p ro b le m ó w ekonom icznych. W y daw nictw o A E w e W ro cław iu , W roclaw

1998; G. .1 u s z e z а к, М. М. К a ź m i e r s k a, W. W e I Гe, E k o n o m etty c zn y m o d e l g o sp o d a rki

naro d o w ej P olski W5 (w ersja sym u la cyjn a ), „Prace Instytutu E konom etrii i Statystyki U n iw ersy te­

tu Ł ódzkiego” 1991, ser. D, nr 93; W. J u s z с z a k, A g ricu ltu re S e cto r in СМ ЕЛ C o untries M o ­

del, Tlie 6-th C o n feren c e on P roblem s o f B uilding and E stim ation o f L arge E conom etric M odels,

P olanica Zdrój 1979; S. K o w a l e z у к, O cena w ykorzystania p o ten c ja łu p ro d u k c yjn eg o g ru n tó w

roln iczych , „R oczniki N auk R o ln icz y ch ” 1999, ser. G, vol. 88, nr 2; J. M. R o o p , R. U. Z e i t -

n e r, A g ricu ltu ra l A ctivity anil tlie G eneral E conom y: So m e M a cro m o d e l E xp erim en ts, „A m erican Journal o f A gricultural E co n o m ics” 1977. No. 2; M. Safin, T. R a t i n g e r, S. D a v i e s, k s z ta ł­

to w a n ie się ela styczn o ści p o d a ży p ło d ó w rolnych w Polsce. P o d ejście du a ln e, „P rzeg ląd S taty­

sty czn y ” 1998, nr 3; W. S t a r z y ń s к a. G ospodarka ży w n o ścio w a w o kresie transform acji. P ro ­

blem y m o d elo w a n ia i stero w a n ia . U niw ersytet Łódzki, Fundacja R ozw oju P rzed sięb io rczo ści,

Lód/. 1995; W. S t a r z y ń s k a, D. W i t k o w s к a, P rzeg lą d m odeli g o sp o d a rki ży w n o śc io w ej i

rolnictw a. O cena ich p rzyd a tn o śc i dla p o trze b budow y m o d elu g o sp o d a rki ży w n o śc io w ej Polski,

„ M ateriały Instytutu E konom etrii i Statystyki U niw ersytetu Ł ó d zk ieg o " 1994; Л. W e I f e , E ko ­

n om etria, PW E , W arszaw a 1995; A. W e l f e , R ynek u' w arunkach inflacji. Studium ekonom e- tryczne, „A cta U n iv ersitatis L odzien sis" 1990; W. W e l f e , W. D ę b s k i , W łasności m odelu g o sp o d a rki n a ro d o w ej P olski \V-I, „P race Instytutu E konom etrii i Statystyki U niw ersy tetu Ł ó d z­

kieg o " 1976, ser. D, n r 10; K. Z. a j ą c , E konom etryczna analiza b u d żetó w do m o w ych , PW E , W ar­ szaw a 1966.

e s t y m o w a n e b y ły z a r ó w n o w skali c a ł e g o r o l n i c t w a , jak i w u j ę c i u m i k r o , dla p r z e c i ę t n e g o g o s p o d a r s t w a i n d y w i d u a l n e g o . D la p o t r z e b w y o d r ę b n i e n i a im p l i ­ kacji o p o d a t k o w a n i a p o ś r e d n i e g o na o m a w i a n e k a t e g o r i e w r o l n i c t w i e d o m o d e ­ li w p r o w a d z o n o d o d a t k o w ą z m i e n n ą

VA T

( z d e f i n i o w a n ą w d a l s z e j c z ę ś c i a r t y ­ kułu ). E s t y m a c j a m o d e l u p r o d u k c j i r o ln ic z e j w z a l e ż n o ś c i o d w y m i e n i a n y c h n a j ­ c z ę ś c ie j w l i t e r a t u r z e c z y n n i k ó w - z i e m i , p r a c y i k a p i t a ł u n a s t r ę c z a t r u d n o ś c i , w y n i k a j ą c e , z j e d n e j s t r o n y , z n i e w i e lk i e j z m i e n n o ś c i a r e a ł u u p r a w w sk a li c a ł e ­ g o k ra ju , a d r u g i e j z a ś - z w y z n a c z e n i e m r z e c z y w i s t e j lic z b y o s ó b z a t r u d n i o ­ n y c h w r o ln ic tw ie . Z m i e n n e w y r a ż a j ą c e z a a n g a ż o w a n e c z y n n i k i p r o d u k c j i s ł u ­ żyć m o g ą d o a p r o k s y m a c j i p r o d u k c ji i n d y w i d u a l n e g o g o s p o d a r s t w a r o l n e g o . W g o s p o d a r s t w a c h n a s t a w i o n y c h n a p r o d u k c j ę r o ś l i n n ą n a j w i ę k s z e z n a c z e n i e o d g r y w a c z y n n i k z i e m i a r e a ł u ż y t k ó w r o ln y c h

(UR),

w g o s p o d a r s t w a c h o p r o ­ filu z w i e r z ę c y m n a t o m i a s t - lic z b a z w i e r z ą t g o s p o d a r s k i c h

(sit).

S tą d w a r t o ś ć p r o d u k c ji ro ln ic z e j

{prod)

m o ż n a o s z a c o w a ć j a k o f u n k c j ę

Z p u n k t u w i d z e n i a p r z e p ł y w ó w f i n a n s o w y c h w r o l n i c t w i e , p r o d u k c j ę m o ż n a r o z w a ż a ć ja k o f u n k c j ę p o z i o m u i n w e s ty c j i

(inw)

o r a z o s i ą g n i ę t e g o w p o p r z e d ­ nim ro k u d o c h o d u

(doch,

i):

N a l e ż y p r z y p u s z c z a ć , iż w z r o s t i n w e s ty c j i p o w o d u j e w z r o s t w y d a j n o ś c i p r a c y w r o l n i c t w i e , a t a k ż e p o p r a w ę j a k o ś c i o f e r o w a n y c h p r o d u k t ó w . S k u t k i e m te go, p r z y z a a n g a ż o w a n i u p o z o s t a ł y c h c z y n n i k ó w p r o d u k c j i na n i e z m i e n i o n y m p o z i o m i e , jest z w i ę k s z e n i e w a r to ś c i p r o d u k c j i , z a r ó w n o w w y n i k u w z r o s t u je j w o l u m e n u , j a k i p o p r a w y ja k o śc i, k tó r a z k o le i s k u t k u j e z w y k l e p o d w y ż s z e n i e m u z y s k i w a n y c h ce n. I s t o t n y m c z y n n i k i e m d e t e r m i n u j ą c y m p r o d u k c j ę j e s t ta k ż e z a p o t r z e b o w a n i e na nią. W p r z e c i w i e ń s t w i e d o in n y c h t y p ó w d z i a ł a l n o ś c i g o ­ s p o d a r c z e j , k t ó r y c h p r o d u k c j a k i e r o w a n a j e s t g ł ó w n i e n a s p r z e d a ż , p r o d u k c j a r o ln ic z a p r z e z n a c z a n a j e s t w d u ż y m s to p n i u n a p o t r z e b y w ł a s n e g o g o s p o d a r ­ stw a. Z te g o te ż p o w o d u d o k o n a n o o s z a c o w a n i a p r o d u k c j i r o ln ic z e j w z a l e ż n o ­ ści od w a r t o ś c i p r o d u k c j i t o w a r o w e j

(prod t)

i z u ż y c i a p r o d u k t ó w r o l n y c h na w ł a s n e p o t r z e b y p r o d u k c y j n e

(spoz)

p ro d

=

f ( U R , szt, VA

7)

_{( 1)}

p ro d

=

f ( i n w , doch

, i,

VAT)

(2)

p ro d - J '(prodt, sp o z

,

VA 'l')

(3)

K o l e j n ą b a d a n ą z m i e n n ą s ą k o s z t y w r o ln ic tw ie . Ich w i e l k o ś ć j e s t ś c iś le p o w i ą z a n a z w i e l k o ś c i ą p r o d u k c j i , a z a l e ż n o ś ć ta m a c h a r a k t e r d o d a t n i . Stąd e s t y m o w a n c b ę d ą p a r a m e t r y n a s t ę p u j ą c e g o m o d e lu :

koszty - f ( p r o d

,

VA'ľ)

(4) K o s z t y p r o d u k c j i , z w ł a s z c z a w u ję c iu n etto , a w i ę c p o m n i e j s z o n e o z u ż y c i e p r o d u k t ó w r o l n y c h n a w ł a s n e p o t r z e b y p r o d u k c y j n e , m o g ą się j e d n a k d o ś ć w y ­ ra ź n ie r ó ż n i ć w z a l e ż n o ś c i o d k i e r u n k u p r o d u k c ji . P r o d u k c j a z w i e r z ę c a g e n e r u j e n a o g ó l n iż s z e k o s z ty n iż p r o d u k c j a r o ś lin n a , z u w a g i na m o ż l i w o ś ć w y k o r z y ­ sta n ia w p r o d u k c j i w ł a s n y c h p a s z , s t a n o w i ą c y c h z n a c z n y u d z i a ł w o g ó l n y c h k o s z ta c h . W y k o r z y s t a n i e w y r o b ó w w ła s n e j p r o d u k c j i ( p a s z , n a s i o n itp.) m o ż e z a t e m s t a n o w i ć c z y n n i k o b n i ż a j ą c y k o s z ty w r o ln ic tw ie . D l a t e g o t e ż d o m o d e l u k o s z t ó w (

kosztynetto

) w a r t o w p r o w a d z i ć z m i e n n e o b j a ś n i a j ą c e p r o d u k c j ę r o ś l i n ­ n ą

(zboza)

i z w i e r z ę c ą

(szt)

kosztynetto

=

[{zboza, szt, VA7)

(5)

Z a r ó w n o p r o d u k c j a r o ln ic z a , j a k i k o s z ty s t a n o w i ą c z y n n i k i w y w i e r a j ą c e w p ł y w n a w y s o k o ś ć o s i ą g a n e g o p r z e z r o l n i k ó w d o c h o d u

(doch).

M o ż n a z a t e m e s t y m o w a ć n a s t ę p u j ą c ą z a le ż n o ś ć :

doch - f (prod, koszty, VA T)

(6)

N a w y ż s z e d o c h o d y m o g ą lic z y ć g o s p o d a r s t w a w y s p e c j a l i z o w a n e , o w y ż ­ s z y m s t o p n i u t o w a r o w o ś c i , a w i ę c te, k t ó r y c h s k a la p r o d u k c j i jest w ię k s z a . Z u w a g i n a n i e k o r z y s t n e r e la c je c e n , k o s z t y r o s n ą w s z y b s z y m t e m p i e n iż p r z y ­ c h o d y z e s p r z e d a ż y , p r z e z c o w a r t o ś ć p r o d u k c ji ro ln ic z e j w p ł y w a n a d o c h ó d w o d p o w i e d n i o m n i e j s z y m s to p n i u n iż na k o s z ty p r o d u k c j i . J a k w i a d o m o , s t o ­ pień s p e c ja liz a c ji g o s p o d a r s t w j e s t ś c i ś l e p o w i ą z a n y z w y ż s z y m z a a n g a ż o w a ­ n ie m s p e c j a l i s t y c z n y c h m a s z y n i u r z ą d z e ń , k tó r e p o d w y ż s z a j ą w a r t o ś ć m a j ą t k u tr w a ł e g o g o s p o d a r s t w . D l a t e g o t e ż w a r t o ś ć ś r o d k ó w t r w a ł y c h w r o l n i c t w i e j e s t j e d n ą z w a ż n i e j s z y c h d e t e r m i n a n t d o c h o d u r o l n i c z e g o . W a r t o ś ć m a j ą t k u t r w a ł e ­ g o z k o le i m o ż e b y ć f u n k c j ą d o k o n a n y c h w p o p r z e d n i c h o k r e s a c h in w e s ty c j i. S tąd d o c h ó d p r z e d s t a w i a m y j a k o f u n k c j ę n a s t ę p u j ą c y c h z m i e n n y c h :

doch = f (prodt, inw,-\,

K/l 7). (7)

Z u w a g i n a w y s o k i s to p i e ń a k u m u l a c j i g o s p o d a r s t w r o l n y c h , z n a c z n a c z ę ś ć u z y s k a n e g o d o c h o d u p r z e z n a c z a n a jest nie na k o n s u m p c j ę , le c z n a i n w e s t y c j e . M o ż n a się z a t e m s p o d z i e w a ć , ż e d o c h ó d o s i ą g n i ę t y w p o p r z e d n i m o k r e s i e

w p ł y w a ć b ę d z i e n a s k a lę i n w e s ty c j i w o k r e s i e b i e ż ą c y m . D o c h ó d z k o le i z a le ż e ć b ę d z i e o d skali p r o d u k c j i , a t a k ż e o d r ela cji k o s z t ó w d o w a r t o ś c i p r o d u k c ji , a w i ę c j e j k o s z t o c h ł o n n o ś c i

(kch).

D u ż e z n a c z e n i e m o g ą m i e ć t a k ż e i n w e s t y c j e d o k o n a n e w o k r e s i e p o p r z e d n i m . S z a c o w a n y b ę d z i e z a t e m m o d e l

inw = f( k c h ,-

1,

inw,

i,

VA

7) (8)

lu b a l t e r n a t y w n i e

inw - f (prod,

i,

inw,

i,

VA7)

(9)

W i ę k s z ą s k ł o n n o ś c i ą d o in w e s ty c ji c h a r a k t e r y z u j ą się p r z y t y m g o s p o d a r ­ stw a s p e c j a l i z u j ą c e s ię w p r o d u k c ji z w i e r z ę c e j

(udzialzw),

d z i ę k i c z e m u z r e s z t ą ich k o s z t y s ą n iż s z e niż w p r z y p a d k u p r o d u k c j i r o ś lin n e j, c o p o t w i e r d z a m o d e l p o sta ci

inw == f \U R , udzialzw , VAT)

( 1 0 )

Z u w a g i na k r ó tk i c z a s , j a k i m i n ą ł o d o b j ę c i a r o l n i k ó w r e g u l a c j a m i p o d a t k u V A T , m o ż e o k a z a ć się, ż e w p ł y w tej d a n i n y n a b i e ż ą c y p o z i o m p r o d u k c j i c z y d o c h o d u r o l n i c z e g o nie j e s t j e d n o z n a c z n y , R e la c je te m o g ą s ta ć się b a r d z ie j W y ra źn e j u ż w p e r s p e k t y w i e ś r e d n i o o k r e s o w e j , b o w i e m p o d a t e k V A T b ę d z i e c z y n n i k i e m p r z y s p i e s z a j ą c y m p r o c e s y r e s t r u k t u r y z a c y j n e w p o l s k i m r o ln ic tw ie . O b j ę c i e r o l n i c t w a s y s t e m e m V A T - o w s k i m m o ż e s p r z y j a ć k o n c e n t r a c j i o b s z a r o ­ wej g o s p o d a r s t w , p r o w a d z ą c d o lik w id a c ji g o s p o d a r s t w s ł a b s z y c h , k t ó r e s ta ją się m n ie j k o n k u r e n c y j n e r y n k o w o w p o r ó w n a n i u z g o s p o d a r s t w a m i , k o r z y s t a j ą ­ c y m i z o g ó l n y c h z a s a d V A T - u . S ą nim i n a o g ó ł g o s p o d a r s t w a o w i ę k s z e j p o ­ w ie r z c h n i. W s p o m n i a n e p r z e o b r a ż e n i a n ie s ą o c z y w i ś c i e n a t y c h m i a s t o w e . P rz y w i ą z a n i e d o z i e m i r o l n i k ó w ( z w ł a s z c z a s t a r s z y c h ) s p r a w i a , ż e k o n t y n u u j ą d z i a ł a l n o ś ć r o l n i c z ą , p o m i m o że ich g o s p o d a r s t w a n ie p r z y n o s z ą z a d o w a l a j ą ­ c y c h d o c h o d ó w . U w a r u n k o w a n i a le p o w o d u j ą , ż e e f e k t y , p o l e g a j ą c e na z m n i e j ­ sz a n iu lic z b y g o s p o d a r s t w i n d y w i d u a l n y c h , z a u w a ż a l n e b ę d ą d o p i e r o w d ł u ż ­ s z y m p r z e d z i a l e c z a s o w y m . S p a d e k lic z b y g o s p o d a r s t w w i ą ż e się z p r o c e s e m k o n s o li d a c ji g r u n t ó w , a w i ę c w e f e k c ie z w i ę k s z a się p r z e c i ę t n a p o w i e r z c h n i a g o s p o d a r s t w . J a k p o d k r e ś l a n o w c z e ś n i e j , r o ln ic y w y k a z u ją w y s o k ą s k ł o n n o ś ć d o i n w e s t o w a n i a , z a t e m k o r z y ś c i , jakie m o g ą c z e r p a ć z ty tu ł u V A T - u s k u t k o w a ć m o g ą a k u m u l a c j ą u z y s k a n y c h w ten s p o s ó b d o d a t k o w y c h ś r o d k ó w f i n a n s o w y c h . R o l n ic y p r z e z n a c z ą j e r a c z e j na r o z s z e r z e n i e sk a li d z i a ł a l n o ś c i n iż na k o n s u m p ­ cję, a to o d b y w a się z w y k l e r ó w n o l e g l e z p o w i ę k s z a n i e m a r e a ł u u p r a w i a n e j zie m i. D z ię k i s y s t e m o w i V A T - o w s k i e m u m o ż e z a t e m ule c p o p r a w i e s tr u k tu r a a g r a rn a r o ln ic tw a .

Z a p r e z e n t o w a n e p o w y ż e j m o d e l e z o s t a n ą w d a l s z e j c z ę ś c i p r a c y z w e r y f i ­ k o w a n e p r z y z a s t o s o w a n i u o d p o w i e d n i c h m e t o d e s t y m a c j i , k t ó r y c h w y b ó r u z a ­ l e ż n i o n y b y ł w p r z e w a ż a j ą c e j m i e r z e o d c h a r a k t e r u d a n y c h ź r ó d ł o w y c h .

3. E M P I R Y C Z N A W E R Y F I K A C J A M O D E L I R O L N I C T W A U W Z G L Ę D N I A J Ą C Y C H P O D A T E K V A T

W poniższej części artykułu analizie poddano om aw iane wcześniej kategorie

w rolnictw ie, które pozostają w relacji z podatkiem od wartości dodanej. W tym

celu przeprow adzono w eryfikację różnych postaci m odeli produkcji, kosztów,

dochodów i inw estycji w rolnictwie, przy uw zględnieniu zm iennej Wyrażającej

podatek VAT.

3. 1 . C h a r a k t e r y s t y k a d a n y c h ź r ó d ł o w y c h A n a l i z a w p ł y w u p o d a t k u V A T n a p o l s k i e r o l n i c t w o ( w u ję c iu m a k r o e k o n o ­ m i c z n y m ) d o k o n a n a z o s t a ł a p r z y w y k o r z y s t a n i u o g ó l n i e d o s t ę p n y c h d a n y c h p u b l i k o w a n y c h p r z e z G U S . P r ó b ę s t a n o w i tu s z e r e g c z a s o w y s k ł a d a j ą c y się z t r z y n a s t u o b s e r w a c j i ( d a n e r o c z n e za lata 1 9 8 9 - 2 0 0 1 ) d l a ok. t r z y d z i e s t u z m i e n n y c h , w ś r ó d k t ó r y c h z n a l a z ł y się m . in. z m i e n n e c h a r a k t e r y z u j ą c e z a s o b y w r o l n i c t w i e ( p o w i e r z c h n i a u ż y t k ó w r o ln y c h , lic z b a p r a c u j ą c y c h w r o ln ic tw ie , w a r t o ś ć m a j ą t k u tr w a ł e g o ) , w a r t o ś ć p r o d u k c j i r o ln ic z e j - g l o b a l n e j i t o w a r o w e j , k o s z t ó w itp. O g r a n i c z e n i e l i c z e b n o ś c i p r ó b y d o z a l e d w i e 13 lat p o d y k t o w a n e b y ło d w i e m a p r z e s ł a n k a m i . P o p ie r w s z e , z p o w o d u s e z o n o w o ś c i , j a k ą c h a r a k t e ­ r y z u je się p r o d u k c j a r o ln ic z a i in n e p r o c e s y z n i ą z w i ą z a n e ( n a k ł a d y , d o c h ó d itp.), d e z a g r e g a c j a d a n y c h r o c z n y c h n a k w a r t a l n e lub m i e s i ę c z n e n ie j e s t w s k a ­ za n a . N i e n a j l e p s z y m r o z w i ą z a n i e m b y ł o b y r ó w n i e ż w y d ł u ż e n i e p r ó b y o w c z e ­ ś n ie js z e la ta ( p r z e d r o k i e m 1989), g d y ż w p r o w a d z e n i e z a s a d r y n k o w y c h d i a m e ­ tr a l n ie z m i e n i ł o c h a r a k t e r w i ę k s z o ś c i z a l e ż n o ś c i w r o l n i c t w i e , s t ą d d o d a t k o w e d a n e z a k ł ó c a ł y b y o b r a z s y tu a c j i w r o l n i c t w i e w o s t a tn ie j d e k a d z i e . A n a l i z a s k u t k ó w V A T - u w u ję c iu m i k r o e k o n o m i c z n y m z o s t a ł a z k o le i p r z e ­ p r o w a d z o n a w o p a r c i u o p r ó b ę g o s p o d a r s t w p r o w a d z ą c y c h r a c h u n k o w o ś ć p o d a u s p i c j a m i A g e n c j i R e s t r u k t u r y z a c j i i M o d e r n i z a c j i R o l n i c t w a w r a m a c h Z u n i ­ f i k o w a n e g o S y s t e m u R a c h u n k o w o ś c i G o s p o d a r s t w R o l n i c z y c h ( Z S R G R ) . N a l e ­ ż y p o d k r e ś l i ć , iż z b i ó r g o s p o d a r s t w p r o w a d z ą c y c h r a c h u n k o w o ś ć n ie s t a n o w i n i e s te ty s t a t y s t y c z n i e r e p r e z e n t a t y w n e j p r ó b y . B a d a n e g o s p o d a r s t w a s ą - w u p r o s z c z e n i u - „ l e p s z e ” n iż w i ę k s z o ś ć g o s p o d a r s t w i n d y w i d u a l n y c h . S ą to z w y k l e g o s p o d a r s t w a w i ę k s z e , o s ią g a j ą c e le p s z e w y n i k i f i n a n s o w e i b a r d z ie j s p r a w n e e k o n o m i c z n i e . S ta n o w i to p o w a ż n y m a n k a m e n t p r o w a d z o n y c h a n a liz ,

j e d n a k ż e b r a k re je s tr u g o s p o d a r s t w r o l n i c z y c h z i n d y w i d u a l n ą c h a r a k t e r y s t y k ą ich z a s o b ó w u n i e m o ż l i w i a w y b r a n i e s t a t y s t y c z n i e r e p r e z e n t a t y w n e j p r ó b y f u n k ­ c j o n u j ą c y c h g o s p o d a r s t w r o ln ic z y c h . Z p u n k t u w i d z e n i a p r o b l e m a t y k i b a d a ń , w y b ó r ta kiej w ł a ś n i e p r ó b y w y d a j e się j e d n a k u z a s a d n i o n y z u w a g i na fakt, iż p r z e d e w s z y s t k i m o m a w i a n e g o s p o d a r s t w a m o g ą b y ć z a i n t e r e s o w a n e o d e j ś c i e m od r y c z a ł t o w e g o s y s t e m u V A T - o w s k i e g o i p r z e j ś c i e m n a tz w . z a s a d y o g ó ln e . Z a t e m a n a l i z a w p ł y w u V A T - u , w t y m w s z c z e g ó l n o ś c i s p o s o b u r o z l i c z a n i a te g o p o d a t k u , na d e c y z j e e k o n o m i c z n e r o l n i k ó w w y d a j e s ię u z a s a d n i o n a . K a ż d y r o l­ nik (z w y j ą t k i e m p o d m i o t ó w o k r e ś l o n y c h w u s t a w i e o r a c h u n k o w o ś c i ) u s t a w o ­ w o p o s i a d a s t a tu s r o l n i k a r y c z a ł t o w e g o , j e ś li j e d n a k je g o p r z y c h o d y p r z e k r o c z ą w r o k u o b r a c h u n k o w y m 2 0 tys. zl, m o ż e w y b r a ć o g ó l n e z a s a d y r o z li c z a n i a V A T - u . W c z e ś n i e j s z e s z a c u n k i o k r e ś l a ł y ich lic zb ę na o k . 9 0 ty s., p o d c z a s g d y w 2 0 0 2 r. ty lk o n ie s p e ł n a 4 tys. g o s p o d a r s t w r o z li c z a ło się z V A T - u n a z a s a d a c h o g ó l n y c h 2.

Z u w a g i na fakt, iż V A T na n i e p r z e t w o r z o n e p r o d u k t y r o l n e z o s ta l w p r o w a ­ d z o n y w 2 0 0 0 r., w a n a l i z i e u w z g l ę d n i o n o g o s p o d a r s t w a p r o w a d z ą c e p e ł n ą r a ­ c h u n k o w o ś ć w o k r e s i e 1999—2 0 0 2 . W latach 1 9 9 9 - 2 0 0 0 ich lic z b a w y n o s i ł a 12 tys., o d 2001 r. n a t o m i a s t - z e w z g l ę d ó w f o r m a l n y c h - u le g ł a z m n i e j s z e n i u o ok. p o ł o w ę (w 2 0 0 Ir. p r o w a d z i ł o j ą 5 3 9 5 g o s p o d a r s t w , z a ś w 2 0 0 2 r. - 5 8 2 8 ) . Dla p o tr z e b a n a l i z y w y n i k ó w r a c h u n k o w o ś c i ro ln ej g e n e r o w a n e s ą ś r e d n i e w a r t o ś c i p o s z c z e g ó l n y c h z m i e n n y c h , stą d a n a liz a p r z e p r o w a d z o n a w tej c z ę ś c i o p r a c o ­ w a n i a o p ie r a się na o w y c h u ś r e d n i o n y c h d a n y c h (d la c a łe j p r ó b y o r a z d la g o ­ s p o d a r s t w p o g r u p o w a n y c h w e d ł u g p r o fil u p r o d u k c ji ). M o ż l i w e j e s t p r z y ty m w y r ó ż n i e n i e g o s p o d a r s t w z a j m u j ą c y c h się r ó ż n e g o r o d z a ju p r o d u k c j ą ro ln ą . D la p o tr z e b p r a c y p o d u w a g ę w z i ę t o ty lk o te g r u p y p r o d u k t ó w , k t ó r e m o g ą b y ć p r z e d m i o t e m s p r z e d a ż y . O s t a t e c z n i e w y b r a n o 14 g r u p , k t ó r e w e d ł u g z a s a d e k o ­ n o m ik i ro ln ej m o ż n a u z n a ć za z a j m u j ą c e się p r o d u k c j ą b y d l a ( w ty m k r ó w ) , t r z o d y c h l e w n e j ( w ty m m a c i o r ) , o w i e c o r a z d r o b i u , z a ś w z a k r e s i e p r o d u k c j i r o ś lin n e j w y r ó ż n i o n o g o s p o d a r s t w a z a j m u j ą c e się u p r a w ą z b ó ż , z i e m n i a k ó w , r z e p a k u , b u r a k ó w c u k r o w y c h , p o z o s t a ł y c h ro ślin p r z e m y s ł o w y c h (n p . t y to n i u , c h m ie l u itp.), r o ś lin s t r ą c z k o w y c h „ n a z i a r n o ” o r a z g o s p o d a r s t w a s a d o w n i c z e i o g r o d n i c z e . P o s z c z e g ó l n e p r o f i l e p r o d u k c j i r e p r e z e n t o w a n e s ą w b a d a n e j p r ó ­ bie w z r ó ż n i c o w a n y m s to p n i u . N a j l i c z n i e j s z e s ą g o s p o d a r s t w a z a j m u j ą c e się p r o d u k c j ą z b ó ż (o k . 5 0 -70% w s z y s t k i c h b a d a n y c h g o s p o d a r s t w z a j m u j e się ty m r o d z a j e m u p r a w ) . D o ś ć lic z n e s ą ta k ż e g o s p o d a r s t w a p r o w a d z ą c e c h ó w b y d l a i t r z o d y c h l e w n e j , a t a k ż e z a j m u j ą c e się u p r a w ą r z e p a k u i b u r a k ó w c u k r o w y c h o r a z s a d o w n i c z e . O s t a t e c z n i e d o e s t y m a c j i m i k r o m o d e l i r o l n i c t w a u w z g l ę d n i a j ą c y c h z a l e ż n o ­ ści p r z y c z y n o w o - s k u t k o w e o p o d a t k o w a n i a p o ś r e d n i e g o w y k o r z y s t a n o s z e r e g

s k ł a d a j ą c y s ię z 5 6 o b s e r w a c j i (1 4 profili p r o d u k c ji r o ln e j o b s e r w o w a n y c h w c i ą g u 4 lat). W s z y s t k i e z e z m i e n n y c h w u ję c iu w a r t o ś c i o w y m w y r a ż o n e s ą w c e n a c h b i e ż ą c y c h . P o z o s t a w i e n i e d a n y c h w u ję c iu n o m i n a l n y m p o d y k t o w a n e b y ło t a k ­ te m , iż t a k i e p o d e j ś c i e s t o s o w a n e j e s t w w i e l u m o d e l a c h f i n a n s o w y c h '. 3. 2. M e t o d y e s t y m a c j i w e r y f i k o w a n y c h m o d e l i r o l n i c t w a Z u w a g i n a o d m i e n n y „ t y p ” p r ó b w y k o r z y s t y w a n y c h w m o d e l a c h o k r e ś l a ­ n y c h u m o w n i e j a k o m o d e l e „ m a k r o - ” i „ m i k r o e k o n o m i c z n e ” , w n in ie js z e j p r a c y p o s ł u g i w a n o się r ó ż n y m i m e t o d a m i e s ty m a c ji. D o n a j p r o s t s z y c h i n a j c z ę ś c ie j w y k o r z y s t y w a n y c h m e t o d n a l e ż y k l a s y c z n a m e t o d a n a j m n i e j s z y c h k w a d r a t ó w ( K .M N K ), k t ó r ą z a s t o s o w a n o d o e s ty m a c ji m o d e li r o l n i c t w a w u ję c iu m a k r o e k o ­ n o m i c z n y m . K M N K m o ż e b y ć w y k o r z y s t y w a n a t a k ż e w e s t y m a c j i m o d e l i p a n e ­ lo w y c h , a w i ę c b u d o w a n y c h w o p a r c i u o p r ó b ę p r z e k r o j o w o - c z a s o w ą , j e d n a k o t r z y m a n e w y n i k i n ie s ą w ty m p r z y p a d k u z a d o w a l a j ą c e . Z n a c z n ą p o p r a w ę s z a ­ c u n k ó w d a j e z w y k l e z a s t o s o w a n i e d o e s ty m a c ji m o d e li p a n e l o w y c h a n a l i z y j e d n o - i d w u c z y n n i k o w e j , w której d o k o n u j e się d e k o m p o z y c j i w y r a z u w o l n e g o lub s k ł a d n i k a l o s o w e g o z e w z g l ę d u na z r ó ż n i c o w a n i e g r u p o w e i/lu b c z a s o w e . P o c z ą t k i w y k o r z y s t a n i a m o d e li p a n e l o w y c h s i ę g a j ą p r z e ł o m u lat 50. i 60. (por. E. K u c h 4, I. H o c h 5, Y. M u n d l a k 6), j e d n a k z a p i o n i e r ó w te g o ty p u m o d e l o ­ w a n i a u w a ż a się P. B a l e s t r ę i M. N e r l o v e ’a 7, k tó r z y k o r z y s t a j ą c z d a n y c h pr z e - k r o j o w o - c z a s o w y c h a n a l i z o w a l i p o p y t na gaz . K o l e j n y m k r o k i e m w k i e r u n k u w y k o r z y s t a n i a o m a w i a n y c h m o d e li s ą p r a c e 1. IJ. W a l l a c e 'a i A. H o s s a i n a 8, Ci. S. M a d d a l i 9, .1. A. H a u s m a n a i W. E. T a y l o r a 10, c z y W . H. G r e e n a " . W p o l ­

3 Por. np. N. L a p i ń s к a - S o b с z a k. M akro m o d el sekto ra fin a n so w eg o . Studium ekono-

m etryczn e d ia g o sp o d a rki p o ls k ie j, W y daw nictw o U L, Ł ó d ź 1997.

J E. K u c h , The V alidity o f C ro ss-Sectionally E stim a ted B eh a vio r E q u a tio n in I im e-Series

A pp lica tio n s. „ E c o n o m etrica" 1959, Vol. 27.

I. H o c h , E stim a tio n o f P roduction F unction P a ra m eters C o m bining I im e-S eries and

C ross-Section D ata. „ E c o n o m etrica" 1962, Vol. 30.

ň Y. M u n d 1 a k, E m p irica l P roduction F unction F ree o f M a n a g em en t B ias, „Journal o f Farm E co n o m ics” 1961, V ol. 43.

7 ľ. B a 1 e s t r a, M. N c r 1 o v c. P ooling C ross Section a n d Time S eries D ata in tlie E stim a ­

tion o f a D yn a m ic M odel: The D e m a n d o f N a tu ra l G as, „E co n o m etrica’ 1966, Vol. 34.

41 T. D. W a l l a c e , Л . It o s s a i n, The Use o f E rro r C o m p o n en ts M odels in C om bining

C ross Sectio n with Time S eries D ata, „E co n o m etrica" 1969, Vol. 37.

4 G. S. M a d d a I a, The Use o f the Variance C om ponents in P ooling C ross S ection a n d Time

Series D ata, „ E c o n o m e trica" 1971, Vol. 39.

10 .1. A . II a u s m a n , W. E. T a y l o r , P anel D ata a n d U nob serva b le In d ivid u a l E ffects. „E co n o m etrica" 1981, V ol. 49.

s k o j ę z y c z n e j li t e r a t u r z e m e t o d y te o m ó w i o n e s ą m. in. w p r a c a c h .1. D z ie c h c ia - r z a 1', B. D a m s k ie j13 o r a z B. D a ń s k ic j i I. L a s k o w s k i e j 14, c z y t e ż w c y k l u prac p u b l i k o w a n y c h p o d red. B. S u c h e c k i e g o w r a m a c h se rii „ D a n e P a n e l o w e i M o ­ d e l e W i e l o w y m i a r o w e w B a d a n i a c h E k o n o m i c z n y c h ” 15. Z u w a g i n a a p l i k a c y j n y c h a r a k t e r p u b l i k a c j i , w y k o r z y s t a n e m e t o d y e s ty m a c ji n ie b ę d ą w ty m m i e j s c u s z c z e g ó ł o w o o m a w i a n e . 3. 3. O c e n a w p ł y w u p o d a t k u V A T n a s e k t o r r o l n y O c e n a w p ł y w u p o d a t k u V A T na p o ls k i e r o l n i c t w o j e s t tr u d n a , j e ś l i n ie d y s ­ p o n u j e się d o s t a t e c z n i e z d e z a g r e g o w a n y m i k o s z t a m i p r o d u k c j i w r o ln ic tw ie , a ta k ic h n ie p o d a j e s t a t y s t y k a p u b lic z n a . Z u w a g i na b a r d z o k r ó tk i o k r e s f u n k ­ c j o n o w a n i a p o d a t k u V A T w r o l n i c t w i e t r u d n o j e s t z n a l e ź ć z m i e n n ą , k tó r a d o ­ k ła d n ie w y r a ż a ł a b y je g o w p ł y w na p o s z c z e g ó l n e k a t e g o r i e e k o n o m i c z n e . D o ­ b r y m r o z w i ą z a n i e m m o g ł o b y się o k a z a ć w y r a ż e n i e z m i e n n e j

VAT

w p o sta ci w i e l k o ś c i w p ł y w ó w b u d ż e t o w y c h z ty tu łu V A T - u w r o l n i c t w i e , j e d n a k t a k ie d a n e r ó w n i e ż n i e s ą p u b l i k o w a n e . J e d y n ą i n f o r m a c j ą m o g ł a b y b y ć w ty m p r z y ­ p a d k u w i e l k o ś ć w p ł y w ó w z V A T - u o d p o d a t n i k ó w z a r e j e s t r o w a n y c h j a k o p ł a t ­ nicy te g o p o d a t k u , ci j e d n a k s t a n o w i ą z n i k o m y o d s e t e k w s z y s t k i c h g o s p o d a r s t w in d y w i d u a l n y c h w P o lsce . P rz e s ła n k i te s k ło n i ł y m n i e d o w y k a z a n i a w p ł y w u V A T - u n a s y t u a c j ę w r o l n i c t w i e (w w y b r a n y m z a k r e s i e ) z a p o m o c ą z m i e n n e j z e r o - j e d y n k o w e j K/i 7’, k tó r a p r z y j m u j e w a r to ś ć 1 dla la t 2 0 0 0 - 2 0 0 1 , z a ś p r z e d ro k ie m 2 0 0 0 - w a r t o ś ć 0. Z m i e n n ą tę w p r o w a d z o n o d o k a ż d e g o z e s t y m o w a - n y c h r ó w n a ń . W y n i k i e s t y m a c j i n a j w a ż n i e j s z y c h r ó w n a ń z a p r e z e n t o w a n e z o s t a ł y w tab. 1. W o s z a c o w a n y c h r ó w n a n i a c h p r o d u k c j i , k o s z t ó w i i n w e s t y c j i w r o l n i c t w i e , w p ł y w V A T - u o k a z a ł się n i e is to t n y (por. tab. I). P o n i e w a ż a n a l i z o w a n a f o r m a o p o d a t k o w a n i a w p ł y n ę ł a is to tn ie w y ł ą c z n i e n a d o c h o d y r o l n i k ó w , w d a lsz e j c z ę ś c i a n a l i z y s k u p i ę się na o m ó w i e n i u r ela cji z w i ą z a n y c h z tą z m i e n n ą .

13 J. D z i c c h c i a r z, E ko n o m etiy c zn e m o d elo w a n ie p ro c e só w g o sp o d a rczyc h m o d ele ze zm ien n ym i i lo so w y m i p a ra m etra m i, W ydaw nictw o AE w c W ro cław iu , W ro cław 1993.

11 B. D a ń s k a . W yhrane m elody e stym acji m odeli eko n o m etryczn ych o p a rtych na danych

p a n elo w ych , „ P race Instytutu E konom etrii i S tatystyki U n iw ersytetu Ł ó d zk ieg o " 1995. z. 116,

W ydaw nictw o U Ł, Łódź.

14 B. D a ń s k a , I. L a s k o w s k a, Z astosow anie m o d eli p a n e lo w y ch do bada n ia zró żn ico ­

wania w ydatków g o sp o d a r stw dom ow ych na żyw n o ść o ra z higieną i o ch ro n ę zd ro w ia . „P race

Instytutu E konom etrii i Statystyki U niw ersytetu Ł ó d zk ieg o ” 1995, z. 117, W y daw nictw o IJL, Łódź.

15 B. D a ń s k a , P rzeslrzen n o -c za so w e m o d elo w a n ie zm ia n w d zia ła ln o ści p ro d u k c yjn ej w Polsce. Z a sto so w a n ie m o d eli p a n elo w ych , „D ane P anelow e i M odele W ielo w y m iaro w e w Ba­ daniach E k o n o m iczn y ch ” 2000, vol. 1 (Łódź).

O szaco w an ia p aram etró w m akrom odeli o p isu jący ch wptyw' podatku V A T na se k to r rolny Nr rów ­ nania Zm ienna objaśniana Stala Zm ienna objaśniająca R

:

DW

VAT prodt spoz UR zboza szt prod udzialzw koszty inw A l doch,-:

1 prod -1 3 ,3 3 (-2 .9 4 ) 5,835 (0.943) X X X X X X X X 13.117 (3,511) X 5.867 (24,83) 0.9424 2.0S3 II prod I.SO (1.46) -1 .8 4 (-1 .2 0 ) 0,74 (2,35) 4.67 (3.11) X X X X X X X -1.21 (-2 .6 2 ) X 0.9966 2.310 III kosztynetto -3 6 ,1 7 (-1 ,1 1 ) 1.198 (1,791) X X X 8.499 (2,469) -2 .8 6 2 (-6 .3 5 ) X X X X X X 0,9473 1.605 IV doch -0 ,1 1 7 6 (-0 ,3 5 ) -2.241 (-4 ,9 5 ) X X X X X 0,658 (6.36) X -0 .7 1 6 (—4,02) X X X 0,9922 2,253 V doch -0 ,2 6 4 (-0 ,3 5 ) -2 ,2 7 (-4 ,5 9 ) X X X X X 0,69 (4.16) X -0 .7 6 (-2 .8 5 ) 0,02 (0,22) X 0,9923 2,287 VI inw 101.12 (7.388) -0 .4 2 5 (-1.6S ) X X -0 .0 0 5 (-7 ,3 2 ) X X X 3.961 (1.74) X X X X 0.9487 2.350

O z n a c z e n i a : V A T - zm ienna zero -jed y n k o w a, przy jm u jąca w arto ść 1 w latach 2 0 0 0 -2 0 0 1 , zaś 0 przed rokiem 2000; p r o d - p rodukcja g lo b aln a ro ln ic tw a (w tys. zł); udzialzw - ud ział p rodukcji zw ierzęcej w g lobalnej p ro d u k c ji rolniczej (w % ); p r o d t - p ro d u k cja to w aro w a ro ln ictw a (w tys. zł); k o szty - zu ży c ie pośrednie (w tys. zl); sp o z - z u ż y c ie p ro d u k tó w ro ln y ch , p o ch o d zący ch z w łasnego g o sp o d arstw a, n a w łasne cele p ro d u k c y jn e (w tys. zł); ko sztyn etto - zu ży cie p o śred n ie p o m n iejszo n e o z u ży c ie p ro d u k tó w rolnych, pochodzących z w ła sn eg o g o sp o d a rstw a, na w łasn e c e le p ro d u k c y jn e (w tys. zł); doch - no m in aln e d o c h o d y d o d y sp o zy cji (w ty s. zł); in w - n ak ład y in w esty cy jn e w rolnictw ie (w tys. z ł); U R - p o w ie rzc h n ia u ży tk ó w rolnych (w ha); zb o za - p o w ierzch n ia zasie w ó w z b ó ż (w ha); szt - liczba zw ierząt g o sp o d arsk ich w sztu k ach p rz elic z en io w y c h d u ż y c h (w szt.); A ! - indeks pogody.

U w a g a: w naw iasach p o d a n o w arto ści staty sty k t(aj); R 2 - w sp ó łczy n n ik d e te rm in a cji; U li' - w artość staty sty k i D u rb in a -W a ts o n a. Ź r ó d ł o : o b lic z en ia w łasn e na p o d staw ie zag reg o w an y ch d an y ch p u b lik o w an y ch p rzez G U S z lat 1 9 9 0 -2 0 0 2 .

W arto w tym m iejscu podkreślić, iż celem postaw ionym w badaniu nie była

analiza zmian w poziom ie i strukturze dochodów rolniczych, chodziło bowiem

przede w szystkim o w yodrębnienie czynników , jak ie m ogły w badanym okresie

wpływać na tę zm ienną. C zynników tych jest oczyw iście bardzo wiele, są to m.

in. wyniki produkcyjne gospodarstw (plony, w ydajność produkcji zw ierzęcej),

ponoszone nakłady, ceny produktów rolnych i środków do produkcji, działania

interw encyjne Agencji Rynku Rolnego, import żyw ności itp. K ierunek wpływu

tych wielkości jest różny, a uw zględnienie każdej z nich - bardzo skom plikow a­

ne. Dlatego też. w badaniach ograniczono się do najw ażniejszych, pow szechnie

rozw ażanych w literaturze przedm iotu, zm iennych. W yniki estym acji w skazują

na istotność produkcji globalnej, zużycia pośredniego, nakładów inw estycyj­

nych, a także podatku VAT. W równaniach dochodu próbow ano rów nież

uwzględnić inne czynniki, takie jak nożyce cen, spożycie naturalne czy warunki

pogodowe, jednak ich wpływ okazał się nieistotny. Dla przykładu, w tab. I zapre­

zentowane zostały wyniki estymacji równań przy uwzględnieniu indeksu pogody

A l {Iowa A ridity Index),

liczonego według następującej form u ły 16:

A l = T ' - P ’

(

11

)

gdzie:

T ' = - — -— standaryzow ana tem peratura średnioroczna,

S r

P - P

P ’ = — --- standaryzow ana roczna suma opadów ,

S ľ

T - średnia arytm etyczna przeciętnych rocznych tem peratur obliczona dla

całej próby,

P

- średnia arytm etyczna rocznych opadów obliczona dla całej próby,

S r - odchylenie standardow e przeciętnych rocznych tem peratur obliczone

dla całej próby,

S/> - odchylenie standardow e rocznych opadów obliczone dla całej próby.

W badanym okresie warunki pogodowe w Polsce charakteryzow ały się

znaczną zm iennością, co potwierdza graficzny obraz indeksu pogody

Al

(por.

wykres 1). Nie pozostało to oczyw iście bez wpływu na produkcję rolniczą, kie­

runek tego oddziaływ ania b y I jed n ak negatyw ny (por. rów nanie II w tab. 1). Nie

w ywarło to jed n ak istotnego w pływu na dochody rolnicze - w tym przypadku

inne czynniki, m. in. w prow adzenie podatku VAT, okazały się silniejszym i de­

term inantam i.

Ifl S. II a r о u n a, R. E. C a r I s o n. A n a ly sis o f an Iow a A rid ity In d e x in rela tio n sh ip to cli-

" iatc a n d crop yield, „Jo u rn al o f Iowa A cad. S ei.” 1994, No. 101, s. 14 18 (/.a: httpfÄWww. m cso n ct.ag ro n .iastate.e d u ).

W ykres 1. Indeks pogody A l dla Polski w lalach 1980-2001

Ź r ó d ł o : w łasn e ob liczen ia na pod staw ie danych z „R oczników S taty sty c zn y ch ” , G U S, W arszaw a 1990-2002. Z z a p r e z e n t o w a n y c h w tab. 1 r ó w n a ń w y n i k a , ż e p o d a t e k V A T o b n i ż a d o ­ c h o d y r o l n i k ó w . M o ż n a z a t e m w n i o s k o w a ć , ż e g d y b y nic o p o d a t k o w a n o p o ­ ś r e d n io p r o d u k c j i r o ln e j d o c h o d y te m o g ł y b y b y ć w y ż s z e . W y n i k a ć to m o ż e z f a k tu , iż r z e c z y w i s t e k o r z y ś c i z te g o ty tu ł u m o g ą o d n i e ś ć p r z e d e w s z y s t k i m ro ln ic y , k t ó r z y w y b i e r a j ą o g ó l n y s p o s ó b r o z li c z a n i a p o d a t k u , a ty c h j e s t w P o l­ sc e n ie w i e lu . Z m i a n y w z a s a d a c h o p o d a t k o w a n i a V A T - e m n ie s p e ł n i a j ą n a t o ­ m ia s t o c z e k i w a ń w o d n i e s i e n i u d o r o l n i k ó w r y c z a ł t o w y c h . W y n i k a ć to m o ż e ze z b y t n is k ie j s t a w k i z r y c z a ł t o w a n e g o z w r o t u V A T - u . D o d a t k o w y m c z y n n i k i e m o s ł a b i a j ą c y m s k u t e c z n o ś ć w p r o w a d z o n y c h r o z w i ą z a ń j e s t to, ż e n ic w s z y s c y n a b y w c y p r o d u k t ó w r o ln y c h r z e c z y w i ś c i e p o d n o s i l i c e n ę t a k i c h p r o d u k t ó w r o l­ n y c h , j a k m l e k o c z y ż y w i e c o o w e 3 % , tr a k t u j ą c d o t y c h c z a s o w ą c e n ę j a k o c e n ę b r u tto . N i e m a b o w i e m ż a d n y c h m e c h a n i z m ó w p r a w n y c h z a b e z p i e c z a j ą c y c h r o l n i k ó w p r z e d ta k im i p r a k t y k a m i . O b o w i ą z e k te g o r o d z a j u s p o c z y w a ł w ł a ś c i ­ w i e t y l k o n a a g e n d a c h r z ą d o w y c h , np. n a A g e n c j i R y n k u R o l n e g o p r z y in te r­ w e n c y j n y m s k u p i e p ł o d ó w r o ln y c h . W p r z y p a d k u p o z o s t a ł y c h p o d m i o t ó w g o ­ s p o d a r c z y c h m a m y d o c z y n i e n i a z r y n k o w ą r e g u l a c j ą c e n , a w i ę c n i c z e g o nie m o ż n a n a b y w c y n a r z u c i ć . J a k o ż e p o z y c j a p r z e t a r g o w a r o l n i k ó w w n e g o c j a ­ c j a c h c e n o w y c h z o d b i o r c a m i h u r t o w y m i c z y p r z e t w ó r n i a m i s p o ż y w c z y m i j e s t s ła b a , r o l n i c y z w y k l e g o d z ą się n a p r o p o n o w a n e im , n ic z a w s z e n a j k o r z y s t n i e j ­ sz e, w a r u n k i . N a p r a k t y k i t a k ie w s k a z y w a l i r o l n i c y w p r z e p r o w a d z o n y m b a d a ­ niu a n k i e t o w y m , a ta k ż e , w s p ó ł p r a c u j ą c y z r o l n i k a m i p r o w a d z ą c y m i r a c h u n k o ­ w o ś ć r o ln ą , p r a c o w n i c y O ś r o d k ó w D o r a d z t w a R o l n i c z e g o . P o d s u m o w u j ą c , w s t ę p n e w y n i k i b a d a ń w s k a z u j ą n a w p ł y w , m o ż e j e s z c z e t r u d n o d o s t r z e g a l n y , w p r o w a d z e n i a p o d a t k u o d t o w a r ó w i u s ł u g w p o l s k i m r o l­ n i c t w i e n a s y t u a c j ę w ty m s e k to r z e . N a b a r d z ie j p r e c y z y j n e k o n k l u z j e n ie p o ­ z w a l a p r z y ty m n ic t y l k o k r ó tk i o k r e s a n a liz y , ale i s to p i e ń a g r e g a c j i d o s t ę p n y c h

w z a k r e s i e p o d a t k u V A T d a n y c h m a k r o e k o n o m i c z n y c h . P r z e p r o w a d z o n a a n a l i ­ za s t a n o w i ć j e d n a k m o ż e p r ó b ę w s tę p n e j w e r y f i k a c j i m a k r o e k o n o m i c z n y c h im p lik a c ji p o d a t k u o d w a r t o ś c i d o d a n e j w r o l n i c t w i e , c o z p e w n o ś c i ą w y m a g a ć b ę d z ie p o t w i e r d z e n i a w k o l e j n y c h latach. ч 3. 4. O c e n a w p ł y w u p o d a t k u V A T na d z i a ł a l n o ś ć i n d y w i d u a l n y c h g o s p o d a r s t w r o l n y c h J a k j u ż n i e j e d n o k r o t n i e p o d k r e ś l a n o , w p r o w a d z e n i e p o d a t k u V A T w r o l n i c ­ tw ie m ia ło n a c e lu z r e k o m p e n s o w a n i e r o l n i k o m p o d a t k u p ł a c o n e g o p r z y z a k u p i e ś r o d k ó w p r o d u k c j i . Z p u n k t u w i d z e n i a d e c y z j i e k o n o m i c z n y c h r o l n i k ó w z a s a d ­ n ic z e z n a c z e n i e m a z a t e m r ó ż n ic a m i ę d z y p o d a t k i e m n a l e ż n y m , o t r z y m y w a n y m przy s p r z e d a ż y p r o d u k t ó w r o l n y c h , a p o d a t k i e m n a l i c z o n y m , p ł a c o n y m p r z y z a k u p i e ś r o d k ó w p r o d u k c ji . P u b l i k o w a n e d a n e nie p o d a j ą t y m c z a s e m i n f o rm a c ji na t e m a t ty c h d w ó c h w i e l k o ś c i . M o ż n a j e j e d y n i e o s z a c o w a ć , c o j e d n a k b e z o d p o w i e d n i e g o s to p n i a d e z a g r e g a c j i k o s z t ó w nie j e s t m o ż l i w e . W y n i k a to z faktu, iż p o s z c z e g ó l n e ś r o d k i p r o d u k c j i o p o d a t k o w a n e s ą r ó ż n y m i s t a w k a m i V A T - u , a z a t e m o s z a c o w a n i e w a r t o ś c i p ł a c o n e g o p r z e z r o l n i k ó w p o d a t k u n a l i­ c z o n e g o p r z e z o d p o w i e d n i e p r z e k s z t a ł c e n i e w a r t o ś c i np. z u ż y c i a p o ś r e d n i e g o , nie j e s t w i a r y g o d n e . W y s t a r c z a j ą c y s to p i e ń d e z a g r e g a c j i p o s i a d a j ą k o s z t y g e n e r o w a n e w o p a r c i u 0 d a n e Z S R G R , a c o z a t y m i d z ie m o ż n a z d u ż ą d o k ł a d n o ś c i ą o s z a c o w a ć w a r ­ tość p o d a t k u n a l i c z o n e g o , p ł a c o n e g o w p r z e c i ę t n y m g o s p o d a r s t w i e r o l n y m , p r o w a d z ą c y m r a c h u n k o w o ś ć w ty m f o rm a c ie . P o n i e w a ż a n a l i z o w a n e w a r to ś c i w y r a ż o n e s ą w c e n a c h b r u tto , a w i ę c z a w i e r a j ą w s o b i e p o d a t e k V A T , o b l i c z e n i e w a rto ś c i p o d a t k u n a l i c z o n e g o p ła c o n e g o p r z y z a k u p i e p a l i w , e n e r g ii itp. o r a z w a r to śc i p o d a t k u n a l e ż n e g o n ie n a s t r ę c z a j ą p r o b l e m ó w . Z n a c z n i e t r u d n i e j s z a do o s z a c o w a n i a j e s t w a r t o ś ć p o d a t k u n a l i c z o n e g o od w y d a t k ó w i n w e s t y c y j n y c h . D o s t ę p n e d a n e d o s t a r c z a j ą in f o r m a c ji j e d y n i e o w a r t o ś c i b r u t t o w y d a t k ó w i n w e ­ s t y c y j n y c h o g ó ł e m , p o d c z a s g d y s t a w k a V A T - u n a m a s z y n y i u r z ą d z e n i a b y ła z e r o w a , n a i n w e s t y c j e b u d o w l a n e - 7 - p r o c e n t o w a , z a ś n a ś r o d k i tr a n s p o r t u 1 in n e w y d a t k i i n w e s t y c y j n e - 2 2 - p r o c e n t o w a . A b y o s z a c o w a ć V A T p ł a c o n y pr z y w y d a t k a c h i n w e s t y c y j n y c h p r z y j ę t o z a t e m s tr u k t u r ę w y d a t k ó w i n w e s t y c y j ­ n y ch w r o l n i c t w i e , p u b l i k o w a n ą p r z e z G U S ( k a ż d a z ty c h p o z y c j i m a o k . 1/3 u d z ia łu w w y d a t k a c h in w e s t y c y j n y c h w r o ln ic tw ie ) . W y d a j e się, ż e t a k ie p o d e j ­ śc ie j e s t u z a s a d n i o n e , z w ł a s z c z a ż e d a n e Z S R G R te ż s ą j u ż u ś r e d n i o n e d la k ilk u - b ą d ź k i l k u n a s t u t y s i ę c y g o s p o d a r s t w . W e f e k c i e o m ó w i o n y c h p r z e k s z t a ł c e ń o t r z y m a n o w a r t o ś c i n a s t ę p u j ą c y c h z m i e n n y c h :

należny -

w a r t o ś ć p o d a t k u n a l e ż n e g o (w zł),

nalicz -

w a r t o ś ć p o d a t k u n a l i c z o n e g o , p ł a c o n e g o p r z y z a k u p i e ś r o d k ó w p r o ­ d u k c j i (w zł),

naliczinw -

w a r t o ś ć p o d a t k u n a l ic z o n e g o , p ł a c o n e g o p r z y i n w e s ty c j a c h ( w zl). W o p a r c i u o tc w i e l k o ś c i w y z n a c z o n o n a s t ę p u j ą c e z m i e n n e :

VA T = należny - nalicz

(12)

VA Tinw

=

należny -

(nalicz

+

naliczinw )

( 1 3 )

Z m i e n n e

VAT

i

VATinw

s t a n o w i ą w ię c ró ż n ic ę m i ę d z y p o d a t k i e m n a l e ż n y m i n a l i c z o n y m ( w r ó ż n y c h w a ria n ta c h : z u w z g l ę d n i e n i e m in w e s ty c ji i bez). R ó ż n ic ę tę n a l e ż y n i e c o in a cz ej i n t e r p re to w a ć w p r z y p a d k u r o l n i k ó w r o z li c z a j ą c y c h się na z a s a d a c h o g ó l n y c h i r y c z a ł t o w y c h . W sy tu a cji w y b o r u z a s a d o g ó l n y c h - im w i ę k ­ sza j e s t w a r to ś ć s a ld a V A T - u , ty m w y ż s z ą k w o t ę ro ln ik o d p r o w a d z a d o U rz ę d u S k a r b o w e g o . Z p u n k t u w id z e n ia rolnika , r o z li c z a ją c e g o się n a z a s a d a c h o g ó ln y c h , w r ó w n a n ia c h p ro d u k c ji , in w es ty cji c z y d o c h o d u s p o d z i e w a n y j e s t z a t e m u j e m n y z n a k p a r a m e t r u p r z y z m i e n n e j

VAT.

Z kolei w r ó w n a n i a c h k o s z t ó w z n a k len p o ­ w in ie n b y ć d o d a tn i. N a t o m i a s t w p r z y p a d k u ro ln ik a r y c z a ł t o w e g o , o m a w i a n a r ó ż n ic a w y r a ż a n a d w y ż k ę p o d a t k u n a l e ż n e g o , w y n i k a j ą c e g o z o t r z y m a n i a 3 - p ro c e n to w e j r e k o m p e n s a t y , n a d p o d a t k ie m n a l ic z o n y m . Z a t e m im w y ż s z e

(in

plus)

b ę d z i e s a ld o V A 'ľ - u , ty m w i ę k s z a s p o d z i e w a n a k o r z y ś ć d la r o ln ik a r y c z a ł ­ to w e g o z ty tu łu V A T - u . N a l e ż y p r z y ty m z w r ó c i ć u w a g ę , iż Z S R G R nic d o s ta r c z a in fo rm ac ji na te m a t s p o s o b u r o z li c z a n ia p o d a t k u V A T , j a k i w y b r a li ro ln ic y , m o ż ­ na j e d n a k p r z y p u s z c z a ć , ż e w i ę k s z o ś ć r o z li c z a się n a z a s a d z i e r y c z a łtu . P r z e p r o w a d z o n a a n a l i z a d o w o d z i , ż e w p r o w a d z o n e z m i a n y w V a c i e w p ł y ­ w a j ą n a p o p r a w ę d o c h o d o w o ś c i b a d a n y c h g o s p o d a r s t w , a w e l e k c i e r ó w n i e ż na z w i ę k s z e n i e sk a li ich in w e s ty c j i. W d łu ż s z e j p e r s p e k t y w i e m o ż e m i e ć m i e j s c e i n t e n s y f i k a c j a k o n c e n t r a c j i o b s z a r o w e j i p r o d u k c y j n e j ty c h g o s p o d a r s t w . Z z a ­ p r e z e n t o w a n y c h w tab. 2 w y n i k ó w e s ty m a c ji p a r a m e t r ó w m o d e l u d o c h o d ó w m o ż n a w n i o s k o w a ć , ż e p r z y w y b o r z e p r z e z r o ln ik a o g ó l n y c h z a s a d V A T - u , s p a d e k s a ld a p o d a t k u o 1 zl, a z a t e m z m n i e j s z e n i e k w o t y V A T - u o d p r o w a d z a n e j p r z e z r o l n i k a d o b u d ż e t u (co w p r z y p a d k u s a ld a u j e m n e g o o z n a c z a z w i ę k s z e n i e k w o t y V A T - u d o z w r o t u p r z e z U r z ą d S k a r b o w y ) , s p o w o d u j e w z r o s t d o c h o d u g o s p o d a r s t w a o ok. 5 zł (p o r. r ó w n a n i e V III). J e ś li j e d n a k r o ln ik p o z o s t a n i e p r z y r y c z a łc ie , p o d a t e k ten n ie w p ł y n i e k o r z y s t n i e na j e g o d o c h ó d . W y n i k a ć to m o ż e / n is k i e g o p o z i o m u s t a w k i r y c z a ł t o w e g o z w r o t u p o d a t k u . P o d a t e k V A I w p ł y w a r ó w n i e ż na p r o d u k c j ę b a d a n y c h g o s p o d a r s t w . Z n a k p r z y z m i e n n e j

VAT

( s a ld a te g o p o d a t k u ) w s k a z u j e j e d n a k na to, ż e p o d a t e k V A T m o ż e p o w o d o w a ć i n t e n ­ s y f i k a c j ę p r o d u k c j i t y lk o p r z e z r o l n i k ó w r y c z a ł t o w y c h , g d y ż k w o t a r y c z a ł t o w e ­ g o z w r o t u p o d a t k u z a l e ż y w y ł ą c z n i e od w a r to ś c i s p r z e d a ż y . M o ż e to p r o w a d z i ć d o p o d e j m o w a n i a n i e r a c j o n a l n y c h d e c y z j i p r o d u k c y j n y c h d o k o n y w a n y c h p r z e z tę g r u p ę r o l n i k ó w .

T a b I i с a 2 O szaco w an ia p aram etró w rów nań produkcji i dochodu p rzeciętn eg o go sp o d arstw a rolnego

m o d ele d w u czy n n ik o w e z d ek o m p o zy cją w yrazu w o lnego Z m ienna objaśniana Zm i e n na ohj a śn i aj ąca produkcja {prod) (rów nanie VII) d o c h ó d (d o c h o d ) (ró w n an ie VIII) “j t(Uj) °j '(«/) UR 2 409,24 6,686 X X szt 1 893,01 5,400 X X p ro d t X X _{0,634 6,938} k o sztiw tto X X _{-0 ,6 1 0 -4 ,7 5 3} У А Г 22,85 6,784 -4 ,8 6 2 -2 ,3 1 5 sta ła 40 625,1 2,263 -2 035,63 -0 ,2 6 9 W yrazy w olne grupy: 1 -47 388,15 2,571 3 894,64 0,780 2 -4.6 244,52 2,559 2 635,27 0,516 3 55 fi 19,88 -1 ,7 0 7 105,69 0,022 4 - 4 4 849,88 1.844 6 666,33 1,524 5 74 499,18 -3 ,7 7 4 - 2 1 2 , 2 1 -0 ,0 4 1 6 102 646,20 1,194 - 3 5 165,74 -1 ,5 2 9 7 20 113,82 -1 ,2 1 3 47,21 0,011 8 16 658,15 0,736 7 242,18 1,364 9 14 711,84 -0,302 - 4 991,91 - 0 , 6 1 1 1 0 12 730,90 - 0 ,7 0 4 4 188,76 0,897 11 32 200,72 1,599 -2 970,12 0,599 12 - 3 035,66 -0 ,1 6 6 8 129,22 1,707 13 71 628,84 2,936 - 3 965,86 -0 ,7 7 4 14 96 059,35 3,553 14 396,55 2,903 O kres: 1999 38 843,86 -4 ,2 8 5 - 3 590,20 -1,068 2000 1 212,63 0,145 5 168,77 2,228 2001 17 804,63 2,087 409,05 0,160 2002 19 826,56 1,898 1 987,60 -0,604 1 ? 0 ,996 806 0,953 766

Ilość efek tó w m u p o w y ch w artość _ľ w artość _P

L R T 129,641 < 0 ,0 0 1 3 8,577 0,002

F 19,324 < 0 ,0 0 1 2,100 0,030

O /. n а с /. o n i a: VA T saldo V A T-u (w zł), p r o d - p rodukcja ro ln icza go sp o d arstw a (w /.I),

p ro d t - p ro d u k cja to w aro w a gosp o d arstw a (w zl), koszlnettto - k oszty b e zp o śred n ie i po śred n ie

g ospodarstw a p o m n iejszo n e o w artość pasz w łasnych (w zł), d o c h o d d o ch ó d gosp o d arstw a rolnego (w zl), UR p o w ierzch n ia u ż y tk ó w rolnych (w ha), szt liczba zw ierząt g o sp o d arsk ich (w »•tukach p rzeliczen io w y ch dużych), R 7 w spółczynnik determ in acji, L R T w artość statystyki

L R T (L ikelihood R atio T est), F w artość statystyki ľ , p poziom istotności.

U w a g a : p o szczeg ó ln e grupy tw o rzą g ospodarstw a zajm u jące się produkcją: 1: bydla. 2: m leczarską, 3: trzo d y ch lew n ej, 4: m acior, 5: ow iec, fi: drobiu, 7: zbóż, S: ziem n iak ó w . 9: rze­ paku, 10: b u raków cu k ro w y ch , 11: p ozostałych roślin p rzem y sło w y ch , 12: roślin strączkow ych -n a ziarn o ” , 13: g o sp o d arstw a sadow nicze, 14: g ospodarstw a w arzyw nicze.

T a b l i c a 3 O szaco w an ia param etró w rów nań inw estycji p rzeciętnego go sp o d arstw a rolnego i jego k o ncentracji obszarow ej - m odele dw uczy n n ik o w e z d ek o m p o zy cją w yrazu w olnego

Z m ienna objaśniana Z m ienna o bjaśniająca inw estycje (inw)

(rów nanie IX)

pow ierzchnia g o sp o d arstw a ( U R ) (ró w n an ie X) “j t(«i) Uj '(«/) p ro d r o l 0,117 6,740 X X proclroli- i X X 0,000163 4,323 d o c h o d zi 0,169 2.195 X X V AT 2,757 -3,014 X X VAT, i X X -0 ,0 0 6 4 2 0 -3 ,8 0 7 stcilci 1 784,18 0,354 18,785 2,657 W yrazy w olne grupy: 1 179,78 0,042 4,55 1.116 2 _{-8 6 6 ,9 6} -0,197 0,25 0,061 3 - 8 253,44 -1,747 6,18 1,308 4 - 7 700,96 -1 .8 9 4 0,85 0,219 5 -5 445,15 -1 ,1 6 6 12,11 2,895 6 1 538,10 0,073 -1 7 ,1 3 - 1,097 7 699,28 0,185 5,52 1,511 8 588,75 0,132 - 1 1 ,5 0 2,530 9 3 231,53 0,619 49,31 8,097 10 608,15 0,149 6,59 1,691 1 1 1 749,95 0,403 -8 ,3 5 -2,061 12 1 700,69 0,404 - 0,71 0,181 13 10 400.80 2,438 20,59 -5 ,1 9 6 14 6 148,37 1,332 Г1 К © ОС -6 ,7 7 6 O kres: 1999 -4 943,71 1,904 1,31 0,530 2000 -6 849,97 3,251 0,62 0,287 2001 6 581.33 2,986 2,39 1,285 2002 5 212.35 2,076 4,31 1,459 R- 0,959 933 0,943 209

Iłość elek tó w grup o w y ch w artość P w artość / ’

I.R 'ľ 61,937 < 0 ,0 0 1 116,281 < 0 ,0 0 1

F 4,283 0,001 15,183 < 0 ,0 0 1

O z n a c z e u i a: in w - w ydatki inw estycyjne (w zl), p o zo stałe o zn aczen ia ja k w tab. 2. / r ó d 1 o: ob liczen ia w ła sn e na podstaw ie danych Z S R G R z. lat 1999 -2002.

P o d a t e k o d t o w a r ó w i u s ł u g w y w i e r a ł b y k o r z y s t n y w p ł y w t a k ż e na i n w e s t y ­ c je w g o s p o d a r s t w a c h , k tó r e r o z l i c z a ł y b y się n a z a s a d a c h o g ó l n y c h (p o r. r ó w n a ­ n ie IX w ta b. 3). Jeśli r ó ż n i c a m i ę d z y p o d a t k i e m n a l e ż n y m i n a l i c z o n y m b ę d z i e u j e m n a , r o ln ik , k t ó r y z d e c y d o w a ł się n a o g ó l n y s y s t e m V A T - o w s k i , o t r z y m a z U r z ę d u S k a r b o w e g o z w r o t p o d a t k u . Z d o k o n a n y c h s z a c u n k ó w w y n i k a , że

k a ż d a z ł o t ó w k a p o c h o d z ą c a ze z w r o t u V A T - u z w i ę k s z y p o z i o m in w e s ty c j i w g o s p o d a r s t w i e ś r e d n i o o ok. 3 zł. O m a w i a n e p r o c e s y s ą p r z y ty m z r ó ż n i c o w a ­ n e w p r z e s t r z e n i i c z a s ie . N a js iln ie js z e , u j e m n e e f e k t y g r u p o w e m a j ą m ie j s c e w p r z y p a d k u g o s p o d a r s t w z a j m u j ą c y c h się c h o w e m t r z o d y c h l e w n e j ( ś w i a d c z y o ty m w y r a z w o l n y d la g r u p y 3 - w a r t o ś ć p a r a m e t r u w y n o s i - 8 2 5 3 , 4 4 ) . N a u w a g ę z a s ł u g u j e fakt, ż e la ta 2 0 0 1 - 2 0 0 2 c h a r a k t e r y z u j ą się w y r a ź n y m d o d a t n i m w p ł y w e m o m a w i a n y c h c z y n n i k ó w na p o z i o m i n w e s t y c j i , c o m o ż e w s k a z y w a ć na to, ż e u r u c h o m i ł y się j u ż w ó w c z a s s p o d z i e w a n e p r o c e s y - w p r o w a d z e n i e p o d a t k u V A T p o b u d z i ł o p r o i n w e s t y c y j n e z a c h o w a n i a r o l n i k ó w . Z m o d e l u o p i s u j ą c e g o p o w i e r z c h n i ę g o s p o d a r s t w a r o l n e g o (p o r. r ó w n a n i e X) m o ż n a n a t o m i a s t w n i o s k o w a ć , ż e p o d a t e k o d w a r t o ś c i d o d a n e j p o ś r e d n i o w p ł y w a n a k o n c e n t r a c j ę o b s z a r o w ą . W p r z y p a d k u b a d a n y c h g o s p o d a r s t w , k tó r e p r z y p o m n i j m y - n a l e ż ą d o p o d m i o t ó w d u ż y c h o b s z a r o w o , w y s o k o t o w a r o - wycli i u k i e r u n k o w a n y c h n a r o z w ó j, z w i ę k s z e n i e k w o t y z w r o t u V A T - u o 1 tys. zł ( z m n i e j s z e n i e s a l d a V A T - u ) w g o s p o d a r s t w i e r e z y g n u j ą c y m z r y c z a ł t u na r z e c z o g ó l n e g o s y s t e m u , m o ż e s k u t k o w a ć w z r o s t e m p r z e c i ę t n e j p o w i e r z c h n i g o s p o d a r s t w a ś r e d n i o o ok. 6 ha. 4. W N I O S K I K O Ń C O W E M o d e l e e k o n o m e t r y c z n e s t a n o w i ć m o g ą d o b r e n a r z ę d z i e d o w s t ę p n e j o c e n y w p ł y w u p o d a t k u V A T na f u n k c j o n o w a n i e r o ln ic tw a . Z u w a g i j e d n a k n a fakt, iż r o z w i ą z a n i a w z a k r e s i e V A T - u w r o l n i c t w i e w e s z ł y w ż y c i e p r z e d z a l e d w i e k il k o m a la ty, u t r u d n i o n e j e s t w y k o r z y s t a n i e d o te g o c e lu k l a s y c z n y c h m e to d e s ty m a c ji m o d e l i e k o n o m e t r y c z n y c h . A b y u p o r a ć się z ty m p r o b l e m e m z a s t o ­ s o w a n o w b a d a n i a c h d w a p o d e j ś c i a . Po p ie r w s z e , w y k o r z y s t a n o r o c z n e sz e re g i c z a s o w e m a k r o w i e l k o ś c i c h a r a k t e r y z u j ą c y c h p o l s k i e r o l n i c t w o i p r z y w y k o r z y ­ sta n iu K.MNK. z b u d o w a n o m o d e l e , o c e n i a j ą c e sk u tk i V A T - u d l a s e k t o r a r o l n e g o , w y ł ą c z n i e p r z y z a s t o s o w a n i u z m i e n n e j z e r o - j e d y n k o w e j . P o d r u g i e , w o p a r c i u o sz e r e g i p r z e k r ó j o w o - c z a s o w e , z b u d o w a n e n a p o d s t a w i e d a n y c h r a c h u n k o w o ­ ści ro ln e j, d o k o n a n o e s t y m a c j i m o d e l i p a n e l o w y c h d la p o t r z e b o c e n y k o n s e ­ k w e n c ji p o d a t k u V A T w skali m i k r o e k o n o m i c z n e j - d l a i n d y w i d u a l n y c h g o s p o ­ d a r s t w ro ln y c h . T u ta j a n a l i z y m i a ł y c h a r a k t e r b a r d z ie j s z c z e g ó ł o w y , w r ó w n a ­ n ia c h p r o d u k c j i c z y k o s z t ó w u w z g l ę d n i o n o m. in. s a l d o V A T - u . P r z e p r o w a d z o n a a n a l i z a w s k a z u j e , ż e w sk a li c a ł e g o k r a ju w tak k r ó tk im o k r e s i e ( a n a l i z o w a n o d a n e d o 2001 r.) p o d a t e k V A T n i e w i e l e z m i e n i ł w z a k r e s i e p r o d u k c ji r o ln ic z e j c z y k o s z t ó w tej p r o d u k c j i . N i e w y w a r ł o n w p ł y w u z a r ó w n o na b i e ż ą c e d e c y z j e p r o d u k c y j n e r o l n i k ó w , j a k i n a k o n c e n t r a c j ę p r o d u k c j i r o l n i ­ czej. N a t o m i a s t w p r o w a d z e n i e p o d a t k u V A T n a n i e p r z e t w o r z o n e p r o d u k t y r o ln e