Bożena Ostromęcka-Frączak
Lektorat języka polskiego w Lublanie
i jego współpracownicy
Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców 6,
93-98
A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
KSZTAŁCENIE POLONISTYCZNE CUDZOZIEM CÓW 6, 1996
K R O N IK A ZA G RA NIC ZNA
Bożena O stromęcka-Frączak
LEKTORAT JĘZYKA POLSKIEGO W LUBLANIE I JEGO WSPÓŁPRACOWNICY
Związki k u lturalne pom iędzy Polską i Słowenią m ają ju ż sw oją historię sięg ającą p o n a d 150 lat. W 1837 r. u k a z a ł się w L u b la n ie pierw szy d rukow any przekład z literatury polskiej. Był to sonet A . M ickiew icza
Rezygnacja („Illyrisches B latt” 4 III 1837), przetłum aczony przez w ybitnego
p o etę słoweńskiego - F ra n ce Prešerna. R o k 1837 stanow i więc w ażny m o m en t w historii polsko-słow eńskich k o n tak tó w kulturalnych, chociaż korzenie wzajem nych Kontaktów literackich tkw ią jeszcze o wiele głębiej - sięgają II połow y X V III w.
D rugim takim ważnym m om entem jest ro k 1947, w którym to n a W ydziale Filozoficznym U niw ersytetu w L ublanie zorganizow ano lek to rat języka polskiego1. T ę datę m ożem y uznać za początek regularnej nauki języka polskiego w Słowenii, chociaż już wcześniej, przed w ojną, prow adzone były w L ublanie okazjonalne kursy języka polskiego, o czym w spom inają ich organizatorzy, m . in. V. M ole, F . V odník i T . D ebeljak.
Pierw szą Iektorką języka polskiego w L ublanie była Słow enka - R o żk a Štefan2, k tó ra prow adziła lek to rat przez p o n ad trzydzieści lat. Od 1979 r., w związku z ch o ro b ą R. Štefanowej, a następnie przejściem n a em eryturę, prow adzenie lek to ratu objął jej uczeń - N iko Jež, zatrudniony obecnie n a etacie w ykładowcy. P od względem strukturalnym lek to rat przechodził różne przem iany, związane ze zm ianam i organizacyjnymi wydziału. Obecnie lektorat
1 Jest to drugi artykuł z serii pośwęconej lektoratowi języka polskiego w Lublanie i słoweńskim polonistom, por. B. O s t r o m ę c k a - F r ą c z a k , Kształcenie polonistyczne jako element kształcenia slawistycznego (na przykładzie lektoratu języka polskiego w Lublanie), „Acta Universitatis Lodziensis” 1994, Kształcenie polonistyczne cudzoziemców 5, s. 71-90.
2 Por. B. O s t r o m ę c k a - F r ą c z a k , Rożka Štefan i je j lublańscy uczniowie, „Poradnik Językowy” 1985, z. 6, s. 382-383.
94 Bożena Oslromęcka-Frączak
języka polskiego, podobnie ja k i inne lektoraty słowiańskie (rosyjski, czeski, słowacki, bułgarski) jest jed n o stk ą K ated ry Porów naw czego Językoznaw stw a Słowiańskiego, k tó rą od lat kieruje A . Šivic-D ular. Jest to je d n a z ośm iu k a te d r w chodzących w skład In sty tu tu Języków i L iteratu r Słowiańskich (Oddelek za slovanské jezike in književnosti). Takich instytutów jest w obrębie W ydziału Filozoficznego w Lublanie szesnaście, a Instytut Języków i L iteratur Słowiańskich jest właśnie jednym z nich.
W 1963 r. podpisano um owę o w spółpracy naukow ej i kulturalnej m iędzy Polską i Jugosław ią i do L ubiany przyjechał pierwszy polski lektor. O d tego m om entu lektorat języka polskiego prow adzą zawsze dwie osoby: lektor słoweński i polski. K olejnym i lektoram i z Polski byli w tym okresie (podaję bez tytułów naukow ych): W ładysław K upiszew ski (1963-1965), W ładysław L ubaś (1965-1966), W ładysław Ł aciak (1966-1969), E ugeniusz Czaplejewicz (1969-1971), Kazimierz W oźniak (1971-1976), U rszula K ow alska (1976-1979), Z ofia A dam czyk (1979-1983), Bożena O strom ęcka-F rączak (1983-1991) i obecnie Jo a n n a Sławińska. W śród wym ienionych osób sp o tykam y nazw iska znanych dzisiaj naukow ców polskich zarów no w zakresie językoznaw stw a, ja k i literatury.
Jednocześnie od 1962 r. (a więc ro k wcześniej niż do Lubiany) zaczęli przyjeżdżać do K ra k o w a lektorzy słoweńscy. P ierw szą le k to rk ą języka słoweńskiego w U niwersytecie Jagiellońskim była M a rtin a O roźen, obecnie profesor U niw ersytetu w L ublanie, zajm ująca się g ram atyką historyczną i dialektologią słoweńską.
Przedstaw m y teraz p okrótce sylwetki słoweńskich polonistów zw iązanych bezpośrednio i pośrednio z lektoratem języka polskiego w L ublanie. N ależą do nich przede wszystkim: R o żk a Stefan, N iko Jež i T o n e P retnar.
R o z k a Stefan, pierw sza lek to rk a języka polskiego w L ublanie stanow i w historii słoweńskiej polonistyki całą epokę. W ychow ała liczne pokolenie lublańskich polonistów i slawistów, a Jej postać znana jest zarów no w Sło wenii, ja k i w Polsce3. W śród d o ro b k u życiowego R . Stefan w ażną pozycję zajm ują prace translatorskie, których rezultatem było wydanie w postaci książkowej M edalionów Z. Nałkowskiej (M edaljone, 1960), zbioru wierszy i poem atów A. M ickiewicza (Pesmi in pesnitve, 1967), liryków J. Słowackiego
(Lirika, 1973), Pana Tadeusza A. M ickiewicza (Gospod Tadej, 1974) i wreszcie
(wespół z N . Jeżem) pracy zbiorowej pięciu autorów Historia Polski (Zgodovina
Poljske, 1982). Nie sposób też nie wspomnieć tu o licznych tłum aczeniach
tak ich p o etó w , jak : L. Staff, M . Piechal, C. M iłosz, J. Iw aszkiew icz, W . Szym borska i wielu innych, publikow anych n a łam ach czasopism słoweń
3 W Polsce pisali o R. Stefan m. in. Z. Darasz, A. Gordziejewski i J. Wierzbicki; w Słowenii - N. Jež i F. Vodník. Bibliografia prac poświęconych R. Stefan podana jest w art. O s t r o m ę c k i e j - F r ą c z a k , Rozka Štefan..., s. 383.
Lektorat języka polskiego w Lublanie 95
skich. W 1992 r. u kazała się w L ublanie obszerna antologia polskiej poezji lat wojny i okupacji. W iersze pięćdziesięciu polskich poetów przetłum aczyli R. Stefan i T . P re tn ar {„Alarm "'. Poljska poezija 1939-1945)1. R. Stefan jest rów nież a u to rk ą wielu w artościow ych studiów naukow ych z zakresu historii literatury polskiej (o tw órczości A . M ickiewicza, J. Słowackiego, L. Staffa, J. Andrzejewskiego, B. Prusa, W . R eym onta, S. Żerom skiego i innych) i teorii przekładu (o problem ach związanych z tłum aczeniem najstarszej poezji polskiej). K om pedium wiedzy o literaturze polskiej stanow i jej podręcznik historii literatury w raz z licznymi tłum aczeniam i fragm entów poetyckich {Poljska književnost, 1960). Z opracow anego przez R . Stefan podręcznika (wespół z polskim lektorem W. Łaciakiem ) uczą się Słoweńcy języka polskiego {Učbenik poljskega jezika , 1969 i Poljski pogovori, 1969).
O becny kierow nik le k to ra tu języka polskiego, w ykładow ca N . Jež, specjalizuje się przede wszystkim w tłum aczeniach utw orów prozatorskich, w tym prac naukow ych. W postaci książkowej ukazały się następujące tłum aczenia jego pióra: H . M arkiew icz Główne problem y nauki o literaturze
{G lam i probierni literárne vede, 1977), Korespondencja z rodziną E m ila K orytki, opracow ana przez Leem ingów {Korespondenca z družino Emila K orytka, 1983) oraz praca zbiorow a (wespół z R. Stefan) H istoria P olski {Zgodovina Poljske, 1982). Wiele p rac naukow ych poświęcił N . Jež ro z
w aża n io m n a te m a t lite ra tu ry polskiej i jej słow eńskich p rzek ład ó w (o tłum aczeniu Chłopów przez J. G lonara, o poezji C. M iłosza) i recepcji lite ra tu ry polskiej w Słowenii (o wpływie M łodej Polski n a litera tu rę słoweńską).
Zm arły niedaw no T ony P re tn ar, w ieloletni kierow nik K a te d ry P o ró w nawczej L iteratury i M etryki Słowiańskiej w L ublanie, był przez osiem lat lektorem języka słoweńskiego w K rakow ie i ro k w Warszawie, co z pewnością wpłynęło n a ugruntow anie jego zainteresow ań litera tu rą polską. Tłum aczył przede wszystkim poezje: wiersze C. K . N o rw id a (Poezije, 1985), C. M iłosza
{Som rak in sv it5, 1987), Z. H erb erta {Beli raj vseh m ožnosti, 1992) - wespół
z N . Ježem - oraz pracę naukow ą Z. D arasza {Od m odem e к ekspresionizmu, 1985). W espół z K . Salam un-Biedrzycką i N. Ježem opracow ał antologię współczesnej polskiej prozy {Varujte me, mile zarje, 1983). P o n a d to P re tn ar jest autorem wielu artykułów naukow ych poświęconych literackim k o ntaktom polsko-słow eńskim (o p rzek ład ach z k o ń ca X V III i p o czątk u X IX w. dokonanych przez M . K u ralta, M . Č opa, F. M iklošiča, o J. N . K am ińskim i M . Č opie, o recepcji С. M iłosza w Słowenii itd. i problem atyce m etrum słowiańskiego (o tendencjach tonicznych ballad i rom ansów A . M ickiewicza
4 Antologia poprzedzona jest obszernym wstępem pióra N. Ježa, w którym autor analizuje poezję lat wojny i okupacji.
s Wspóhhmiaczami są także: R. Stefan i L. Krakar, chociaż większość wiersz}' przetłumacz}’! T. Pretnar. On też dokonał wyboru wierszy.
9 6 Bożena Ostromęcka-Frączak
i F . Prešerna). Z a pracę o F . P rešem ie i A. M ickiewiczu uzyskał stopień d o k to ra n au k hum anistycznych n adany m u przez In sty tu t B adań L iterac kich PA N . T . P re tn ar razem z E. T okarzem opracow ali podręcznik do nauki języka słoweńskiego dla Polaków (1980), a z M . D ąbrow ską-P ar- ty k ą i B. Siewierską - wybór krótkiej prozy I. C a n k ara W idok z pudel
k a (1980).
W ciągu p o n a d czterdziestoletniej działalności lektoratu języka polskiego wyszli z niego tacy tłumacze, jak: F. D rolc, D . Pire, K . Šalam un-Biedrzycka, Z. Š kerlj-Jerm anova, J. Z o r, I. L am p ret, D . D o m in k u š, M . P oljanec, M . Brecelj i wielu innych. D aw ni studenci lek to ratu języka polskiego są dziś pracow nikam i rad ia, telewizji, prasy, różnych uniw ersytetów byłej Jugosław i, szczególnie U niw ersytetu w Lublanie i Słoweńskiej A kadem ii N a u k (SA ZU ). Ci o sta tn i w ykorzystują znajom ość polszczyzny pisząc recenzje polskich książek, kom unikaty naukow e, tłum aczą literaturę fachową, prow adzą prace porów naw cze itd. D o grona tych ludzi należą: F. Ja k o p in , M . O rožen, B. Pogorelec, A. Šivic-D ular, J. Z or, M . K ranjec, J. K o ru za, J. Pogačnik, F . Jerm an i inni.
Pisząc o d o ro b k u lek to ratu języka polskiego nie sposób też pom inąć w nich udziału polskich lektorów. W zależności od zainteresowań i specjalizacji polskich lektorów pojawiły się w Słowenii artykuły z zakresu językoznaw stw a (W . K upiszew ski, W . L ubaś, B. O stro m ęck a-F rączak ), historii i teorii lite ra tu ry (W . K upiszew ski, K . W o źn iak , E . Czaplejew icz), m eto d y k i (W. Łaciak, Z. A dam czyk) itd. O prócz publikow ania artykułów typow o naukow ych lektorzy z Polski pośredniczyli w przekazyw aniu inform acji o najnow szych książkach naukow ych i pracach badawczych prow adzonych w Polsce, pisząc artykuły n a ten tem at, np. o powojennej polskiej leksykografii pisał W. Kupiszewski, o Słowniku staropolskich nazw osobowych W . L ubaś, o strukturalizm ie w polskiej teorii literatury E. Czaplejewicz, o Dialektach K . D ejny, bibliografii onom astycznej i o polskich książkach pośw ięconych literaturze słoweńskiej K . W oźniak, najnow szą G ram atykę Języka polskiego przedstaw iła B. O strom ęcka-F rączak. Z jej inicjatyw y po w stał Słow nik
sloweńsko-polski (wespół z T . Pretnarem ). Zeszyt p ró b n y tego Słownika
ukazał się w 1986 r.
Rów nież po pow rocie do k raju lektorzy polscy nie tracą k o n ta k tu z językiem słoweńskim. T łum aczą często literaturę słow eńską, np. U . K o w al ska, zaznajam iają polskie społeczeństwo z literaturą i k u ltu rą Słowenii, a w pracy naukow ej i dydaktycznej naw iązują do języka słoweńskiego. „E ta p słoweński” pozostaw ił w ażny ślad w życiu i pracy naukow ej każdego z nich.
Czytelnika polskiego może zainteresow ać fakt, skąd rekrutują się studenci lek to ratu języka polskiego i czy w Słowenii jest duże zainteresow anie tym językiem?
Lektorat języka polskiego w Lublanie 97
Co ro k u uczy się języka polskiego w L ublanie około 25 studentów , biorąc p o d uw agę m ałą liczebnie Słowenię je st to sp o ra grupa. W przew a żającej części są to studenci filologii słoweńskiej, serbsko-chorw ackiej, rosyjskiej, językoznaw stw a porów naw czego i etnologii, chociaż zd arzają się studenci i z innych kierunków, a nawet uczelni. Studenci slawistyki i etnologii m uszą zgodnie z program em studiów uczyć się przez dw a la ta jednego z języków słow iańskich. W ram ach W ydziału Filozoficznego m a ją do w y b o ru le k to ra t języ k a polskiego, rosyjskiego, czeskiego, bułgarskiego, słowackiego, łużyckiego, m acedońskiego i serbsko-chorw ackiego. Ci, którzy w ybiorą język polski, uczą się go zazwyczaj przez cały okres studiów , chociaż p rogram nie obliguje ich do tego. T a k więc lektorzy p ro w ad zą najczęściej kursy językowe n a czterech poziom ach nauczania.
W ciągu dw u pierwszych lat studenci m a ją w wym iarze tygodniow ym 4 godz. praktycznej nauki języka polskiego, 2 godz. gram atyki opisowej i 2 godz. historii literatury. W następnych latach zajęcia dostosow ane są d o potrzeb i zainteresow ań studentów (2 godz. tygodniow o). Najczęściej są to zajęcia translatorskie, stylistyczne, konw ersatorium z teorii przekładu, czytanie tekstów naukow ych, artykułów zw iązanych z tem aty k ą p rac dyp lom owych itd. Fakultatyw nie organizow any jest też lektorat d la niefilologów, a także w ra m ach tzw. le k to ra tu n a zam ów ienie k u rsy językow e d la pracow ników przedsiębiorstw państw ow ych w spółpracujących z Polską, np. „ Isk ry ” , „L ek u ” , „Slovenijalesu” .
T rzeba też zaznaczyć, że chociaż w Lublanie nie m a polonistyki jak o sam odzielnego k ierunku studiów , ja k to jest w Belgradzie, Zagrzebiu czy Skopju, lecz jedynie lek to rat, to je d n a k pow stają tu prace polonistyczne i porów naw cze. W opracow aniach konfrontatyw nych b ad a się stru k tu rę języka polskiego i słoweńskiego, związki i wpływy literackie, przekłady słoweńskie w porów naniu z polskim i oryginałam i itd. T ylko w ostatnich latach pow stały w L ublanie takie prace dyplom ow e (odpow iednik naszych p rac m agisterskich) ja k np.: Polskie dram aty w słoweńskich tłumaczeniach (A nica M lekuź), D ram aturgia W itkacego (D arija D o m in k u š), R eym o n t
wśród Słoweńców (Sam o K o lar), Gombrowicz p o słoweńsku (K arm en K enda), Recepcja Gombrowicza w Słowenii (M arijan Pušavec), Zdrobnienia w ję z y k u polskim i słoweńskim (M artin a Špes) i inne.
Studenci organizują wieczory poetyckie, związane najczęściej z rocznicam i literackim i lub ważnymi wydarzeniam i, tłum aczą polskie filmy, aktyw nie uczestniczą w spotkaniach z polskim i pisarzam i i poetam i, przygotow ują okolicznościow e w ystaw y, a swoje tłum aczenia o raz a rty k u ły o Polsce i przedruki z polskich artykułów publikują w gazetach i czasopism ach słoweńskich. Są ogniwem pośredniczącym w przekazyw aniu społeczeństwu słow eńskiem u wiedzy o Polsce i jej kulturze. T a działalność le k to ra tu jest rów nie w ażna, ja k i jego funkcja dydaktyczna.
98 Bożena Ostromęcka-Frączak
O prócz pracy dydaktycznej i popularyzatorskiej pracow nicy lektoratu brali udział w konferencjach i sym pozjach naukow ych organizow anych w Polsce i Jugosławii. Była to sta ła form a w spółpracy lek to ratu z różnym i in stytucjam i badaw czym i i naukow ym i. I ta k np. w 1989 r. N . Jež, T . P retnar i B. O strom ęcka-Frączak uczestniczyli w konferencjach naukow ych zorganizowanych w Poznaniu („Literatura i kultura Słowian dawniej i dzisiaj”), Łodzi („150 rocznica śmierci E. K o ry tk i”) i K aliszu („100 rocznica urodzin M . D ąbrow skiej” ) wygłaszając na nich referaty. Inform acje o konferencjach zorganizow anych w Polsce zostały potem opublikow ane w prasie słoweńskiej. W 1991 r. pracow nicy lek to ratu braki udział w konferencji w Inow rocłw iu („130 rocznica u ro d zin J. K asp ro w icz a” ) i M a rib o rze („ P ro b le m a ty k a m iejska w b adaniach etnologów polskich i słow eńskich”).
W obrębie lublańskiej uczelni działa In sty tu t N aukow y F F (Znanstveni In stitu t F F ), który kieruje pracam i badawczym i n a W ydziale. L ek to rat języka polskiego włączył się w działalność In sty tu tu w zakresie trzech tem atów badawczych. Pierwszy z nich - literacki — dotyczy k o n tak tó w kulturalnych słow eńsko-polskich (tłum aczeń z literatury polskiej, recepcji polskiej literatury itd.). W rezultacie kilkuletnich prac n a d tym tem atem w ydano w L ublanie Bibliografię tłumaczeń literatury polskiej od I960 do
1980 roku6 (kontynuuje się dalsze zbieranie m ateriału), listy Polaków do
M . Č opa (R. Stefan, N . Jež, Čopovi galicijski dopisniki, L u b ian a 1989), oraz różne m ateriały dotyczące V. M olè. W ram ach tem atu językoznaw czego: , Ję zy k słoweński a inne języki słowiańskie” , pow stał Słownik sloweńsko-polski, k tó ry będzie stanow ił bazę m ateriałow ą dla przyszłych prac porów naw czych. Z godnie z planem wydawniczym (D r ia m a založba Slovenije) m a on być w ydany w 1995 г.
R ealizując trzeci tem at badaw czy: „ E tn o lo g ia słow eńska i p o lsk a ” , pracow nicy le k to ra tu uczestniczyli w trzech konferencjach n aukow ych (L ubiana 1988, Ł ódź 1989, M a rib o r 1991) publikując artykuły w m ateriałach z tych konferencji (Etnološka stičišča 1, L u b ian a 1988; K ontakty etnologiczne, Ł ódź 1989; Etnološka stičišča II, L u b ia n a 1991).
6 Opracował ją N. J e ž i znajduje się w książce: Varujte me, mile zarje, Lubiana 1983. Bibliografia wcześniejszych prac zamieszczona jest w książce: R. Š t e f a n , Poljska književnost, Lubiana 1960. Opracowali ją dawni uczniowie lektoratu języka polskiego: G . Kocijan, J. Koruza i J. Pogačnik.
