Sympozjum historii geologii w Erewanie i utworzenie Międzynarodowego Komitetu Historii Nauk Geologicznych

ików X IX i X X , geologii, cytologii), Jak 1 m onografie w ybranych problem ów nauko­ w ych: teorii rów noległych, pojęcia całki, m etod fizyk i statystycznej, teorii roztw o­ rów, odkrycia izotopów, nauki o fotosyn tezie w X X w. itp. Problem atyka historii tectondlki kjonoenttirulje się n a dziejach techniki najnowszej; radioelektron iki, hydro­ m echaniki technicznej, techniki rakietow ej itp. N iektóre z opracow ań tego rozdziału m ają być w ykonane zespołowo.

Plan n ie zawiera ani tem atów biograficznych, an i dziejów poszczególnych in ­ stytucji naukowych, opracowania takie n ie zostały zapew ne uznane za dosta­ tecznie w ażkie, by w ejść d o planu pięcioletniego?

E. O.

SYMPOZJUM HISTORII GEOLOGII W EREWANIE

I UTWORZENIE MIĘDZYNARODOWEGO KOMITETU HISTORII NAUK GEOLOGICZNYCH

W E rew anie odbyło się w dniach 6—12 czerwca 1967 r. m iędzynarodowe sym ­ pozjum , pośw ięcone historii nauk geologicznych oraz dziejom górnictw a i hutnictw a A rm enii. W czasie obrad sym pozjum utworzono m iędzynarodow y kom itet koordy­ n ujący badania w zakresie historii nauk geologicznych.

Sym pozjum zorganizowane zostało przez A kadem ię N auk Arm eńskiej SSR przy w spółudziale Akadem ii Nauk ZSRR, w w yn ik u uchw ały X X III M iędzynaro­ dow ego Kongresu G eologicznego w D elhi w 1964 r.

Inicjatyw ę powołania stałej organizacji m iędzynarodowej koordynującej i u łat­ w iającej rozwój badań nad historią nauk geologicznych w ysu n ął przed kilku laty kierow nik Pracow ni Historii G eologii Instytutu Geologicznego A N ZSRR, prof. W. W. Tichomirow. Drogą korespondencji i bezpośrednich k ontaktów przeprowadził on konsultacjo z w ielom a geologam i z TÓżnych k rajów europejskich i pozaeuropej­ skich, zajm ującym i się historią sw ej dyscypliny. W w yn ik u ty ch konsultacji w n io­ sek delegacji radzieckiej na K ongresie w D e lh i'o utw orzenie takiej organizacji zo­ stał jednogłośnie przyjęty. K ongres powierzył przeprowadzenie prac przygotow aw ­ czych k om itetow i organizacyjnem u pod przew odnictw em prof. I. I. Gorskiego (ZSRR) i W. W. Tichomirowa.

Organizatorzy potrafili zainteresow ać przygotow yw anym sym pozjum szeroki krąg pracow ników naukowych, o czym św iadczy liczba zgłoszonych referatów . W sym pozjum w zięło udział ok. stu geologów z różnych republik Związku Radziec­ kiego oraz trzydziestu uczestników zagranicznych z A nglii, ¡Belgii, Czechosłow acji, Danii, Francji, H iszpanii, Holandii, Japonii, N ow ej Zelandii, NRD, NRF, Polski, Stanów Zjednoczonych i Szw ecji.

Program sympozjum p rzew idyw ał w ciągu dwóch pierwszych dni referaty za­ granicznych i radzieckich historyków geologii, a w trzecim dniu — referaty o hi­ storii kultury, geologii i górnictw a A rm enii przygotow ane przez naukow ców ar­ m eńskich; pozostałe dni przeznaczono na w ycieczki terenow e. W czasie pierw szych trzech dni m iały rów nież zostać przeprowadzone prace organizacyjne nad utw o­ rzeniem M iędzynarodowego K om itetu Historii N auk Geologicznych.

Sym pozjum w Erewanie b yło-p ierw szym pośw ięconym w yłączn ie historii nauk geologicznych. Rozwój tej dziedziny badań przebiega w poszczególnych krajach bar­ dzo różnorodnie, co w yraźnie zaznaczyło się w tem atyoe i treści zgłoszonych referatów . Organizatorzy pozostaw ili przy ty m uczestnikom swobodę, w yboru tem atów , co dało w efekcie interesujący obraz bardzo rozm aitego traktow ania ba­ dań w zakresie historii nauki, a w szczególności historii nauk geologicznych.

D w a z zapow iedzianych referatów m iały charakter bardziej ogólny. W. W. T i- chom irow przedstaw ił sw e poglądy na w ażniejsze elem en ty rozw oju geologii na róż­ nych etapach jej historii, a M. J. S. Rudwiek (Anglia) zajął się rolą sprzeczności poglądów w rozw oju geologii. N iestety, drugi z tych referatów w skutek nieobecnoś­ ci autora przedstawiony został jed ynie w form ie pow ielanego streszczenia.

N ajliczniejszą grupę referatów stanow iły opracow ania rozw oju całości nauk geologicznych lub jakiejś ich gałęzi w danym kraju i okresie. Tak w ięc G. W. W hite (Stany Zjednoczone) m ów ił o pierwszym etapie rozw oju geologii w A m eryce w la­ tach 1803— 1835, K. Zapletal ¡(Czechosłowacja) — o historii geologii w C zechosłow a­ cji, J. M. L. de A zcona (Hiszpania) — o historii geologii w H iszpanii w w iek ach X V III i X IX , G. R egnall '(Szwecja) — o geologii i paleontologii w Skandynaw ii w X IX w., a G. Murray (Stany Zjednoczone) — o rozw oju nauk geologicznych w prow incjach atlantyckich i w rejonie Zatoki M eksykańskiej. R eferaty: K. Ergu- vaniiego (Turcja) o rozw oju geologii w Turcji oraz K. M aślankiew icza (Polska) o początkach polskich badań nad petrografią w ęgla, n ie zostały w ygłoszone w sk u ­ tek niem ożności przybycia ich autorów na sympozjum.

Drugą grupę referatów stanow iły opracowania historii p ew nych zagadnień naukow ych oraz historii prac w ybitn ych badaczy w naw iązaniu do ich w kładu w rozw ój dyscypliny, k tórej się pośw ięcili. R eferat J. W. B atiuszkow ej (ZSRR) dotyczył niektórych praw idłow ości rozw oju poglądów o budowie Ziem i, R. M artensa (NRF) — niektórych aspektów m atem atycznej analizy form m orfologicznych Euro­ py w X IX w., D. I. G ordiejew a (ZSIRR) — rozwoju now ych kierunków w hydro­ geologii, A. I. R aw ikow icza (ZSRR) — katastrofizm u, uniform izm u i ew olucjonizm u w geologii X IX w ., M. G untaua (NR1D) — prac geologicznych i m ineralogicznych, A . G. Wernera, C. J. Schneera (Stany Zjednoczone) — E. Em m onsa i początków am erykańskiej stratygrafii, a S. Czarnieckiego (Polska) — pierwszego w ykładow cy m ineralogii na krakow skim u niw ersytecie J. Jaśkiew icza.

D w a referaty n aw iązyw ały do problem atyki archeologicznej: N. Spjeldnaes (Dania) m ów ił o w ydobyciu żelaza w Skandynawii w ok resie prehistorycznym , a A. C ayeux (Francja) — o n eolityczn ych kopalniach krzem ienia w H ardivillers. Zagadnienie znajom ości japońskich złóż żelaza w najw cześniejszym okresie ich ek s­ ploatacji przedstaw ił T. W atanabe'(Japonia).

Ponadto W. W. T ichom irow i A. I. R aw ikdw icz (ZSRR) zapoznali uczestników sym pozjum z rozwojem badań z zakresu historii geologii w Związku Radzieckim, a L. W. Gromow (ZSRR) om ówił rozwój geologii ekonom icznej i poglądów na ra­ cjonalną eksploatację złóż.

Duża liczba referatów n ie pozw alała na rozw inięcie szerszej dyskusji w cza­ sie trwania posiedzeń. Natom iast, jak to zw yk le byw a n a tego rodzaju m ięd zyn a­ rodow ych spotkaniach, ożyw iona w ym iana poglądów, doświadczeń i inform acji odbyw ała się przez cały czas trw ania sym pozjum w chw ilach w oln ych od zebrań w obrębie m niejszych grup, zainteresow anych zbliżoną problem atyką.

W pierw szym dniu obrad powołana została kom isja dla przygotow yw ania sta­ tutu, rezolucji i propozycji składu m ającego pow stać K om itetu. Jej przew odniczą­ cym został prof. I. I. Górski, a członkami: N. A . B ielajew sk i (ZSRR), A. Cayeux, S. Czarniecki, V. A. E yles (Anglia), R. H ooykaas (Holandia), G. W. W hite, K. Za­ pięta! oraz sekretarz generalny K ongresu Geologicznego, prof. W. van ¡Leckwijck ¡(Belgia). Kom isja przedstaw iła na ogólnym zebraniu delegatów w trzecim dniu obrad projekt statutu i rezolucji, które zostały zatwierdzone. Jednogłośnie w ybrano pierwsze kierow nictw o Kom itetu. W skład biura prezydialnego w eszli profesorowie: W. W. Tichom irow jako przewodniczący, K. M aślanfciewicz jako sekretarz general­ n y, R. Hooykaas jako w iceprzew odniczący dla Europy, G. W. W hite jako w iceprze­ w odniczący dla Am eryki Północnej, Roy (India) jako w iceprzew odniczący dla A zji oraz J. Koran (Czechosłowacja), M. J. de Azcona, V. A. Eyles, V allance (Australia),

K abayashi (Japonia), G. R egnell, I. I. Górski. Jedno m iejsce w biurze prezydialnym pozostaw iono dla przedstaw iciela A m eryki Południow ej.

Wybór przedstaw icieli P olsk i n a 'stanowisko sekretarza generalnego K om itetu był, jak podkreśliło to w ielu delegatów, dowodem w ysokiego uznania dla zasług prof. K. M aślankiewicza na polu prac w dziedzinie historii nauk geologicznych oraz w ysokiej oceny rozw oju tej dziedziny badań w Polsce.

N a pierw szym zebraniu prezydium w ybrało dwudziestu członków koresponden­ tów Kom itetu, m.in. z P olsk i prof. A. Łaszkiew icza i dra S. Czarnieckiego.

W drugiej części sym pozjum uczeni arm eńscy przedstaw ili W 11 referatach najnow sze w y n ik i sw ych badań. R ew elacyjne rezultaty poszukiw ań archeologicznych na stanow iskach dawnych k ultur z ostatnich trzech tysiącleci przed naszą erą zre­ ferow ali: B. N . A rakelian, K . A . M ekerczian i E. W. Kanzadian oraz A. T. A słanian i S. A. Sardarian; niektóre z ty c h stanowisk uczestnicy sym pozjum m ieli m ożność zobaczyć w czasie w ycieczek. W referacie E. G. M ałhasiana, S. S. M ekercziana i K. N. Puffen goltza przedstawiono historię badań geologicznych A rm enii, a w kilku dalszych — om ówiono w ybrane zagadnienia z najw cześniejszych okresów rozwoju nauk o Ziem i w Arm enii.

U zupełnieniem i ilustracją tych referatów b yły w ycieczki w ostatnich dniach sym pozjum . N a ic h trasach, w okolicach jeziora Sew an, na w ykopaliskach rzym skiej fortecy Garni, skalnego klasztoru Guegard z X II w. i starożytnego' centrum gór- niczo-m etalurgieznego w M etsamorze, uczestnicy m ieli m ożność zapoznania się z niektórym i zagadnieniam i geologii, historii górnictwa i h u tn ictw a oraz zabytkami dawnych kultur Arm enii.

Szczególne zainteresow anie wzbudziły św ietn ie zachow ane relikty hutnictwa m iedzi w M etsamorze z ¡ I I I—I tysiąclecia p.n.e. W ykopaliska prowadzone przez arm eńską A kadem ię Nauk w latach 1965—1966 odsłoniły tu pięć w arstw kulturo­ w ych zaw ierających bogaty m ateriał archeologiczny. W w arstw ie ze schyłkii I tysiąclecia p.n.e. znaleziono liczne piece hutnicze, urządzenia do wzbogacania rudy, w spaniale zachowany ołtarz i pozostałości św iątyni urano-solarnej. W niew ielkim paw ilonie urządzona została na czas sym pozjum w ystaw a najciekaw szych narzędzi, półfabrykatów i w yrobów w ydob ytych w czasie prac w ykopaliskow ych.

U czestnicy sympozjum zw iedzili również obserwatorium astrofizyczne armeń­ sk iej A kadem ii Nauk w Byurakan oraz Metanadanan — skarbnicę rękopisów ar­ m eńskich, w której zgromadzono ponad 10 tys. tom ów rękopisów i setki ty sięcy dokum entów d m iniatur armeńskich.

W Erewanie goście zagraniczni m ieli m ożność zapoznania się z bogatym i zbiorami m uzeów historycznego i geologicznego oraz z galerią sztuki.

N ależy podkreślić iż przygotowanie organizacyjne sym pozjum stało n a bardzo w ysokim poziom ie. M ateriał inform acyjny (przewodniki, streszczenia referatów, program itp.) przygotowano w trzech językach, arm eńskim, rosyjskim i angielskim . W czasie obrad czynna b yła grupa biegłych tłum aczy, co znakom icie ułatwiało prze­ bieg dyskusji. N a podkreślenie zasługuje rów nież duże zainteresow anie pracami sym pozjum m iejscow ego środow iska naukowego, a także społeczeństw a Erewanu. Św iadczył o tym zarówno liczny udział w odczytach przedstaw icieli różnych dzie­ dzin nauki z Erewanu, jak i obszerny serw is inform acyjny o sym pozjum podawany przez m iejscow ą prasę i radio.

W arto w spom nieć, iż duże zainteresow anie w zbudziła postać Jana Jaśkiew icza, pierwszego w ykładow cy m ineralogii na krakowskim u niw ersytecie, z pochodzenia Ormianina. N a zorganizowanej w czasie sym pozjum w y sta w ie polskich publikacji z zakresu historii geologii znajdowało się m.in. k ilk a prac poświęconych tem u uczonemu, tak iż zainteresowani m ogli szerzej zapoznać się z jego działalnością naukową i życiem .

W przem ówieniu w itającym sym pozjum przew odniczący arm eńskiej Akadem ii Nauk, znany astronom W. A. Ambarcum ian podkreślił sym boliczne znaczenie zw o­ łan ia pierwszego m iędzynarodowego, sym pozjum historii geologii do A rm enii, kra­ ju posiadającego jedne z najstarszych na św iecie ślady górnictw a i hutnictwa, które n ie m ogły przecież rozw ijać się bez pew nego stopnia znajom ości zjaw isk geo­ logicznych. Prof. Ambarcum ian w skazał rów nież n a w ielk ie znaczenie badań nad historią nauki dla aktualnego rozw oju jej dyscyplin.

iZarówno przebieg sym pozjum , jak fakt utw orzenia K om itetu H istorii Nauk Geologicznych pod egidą .Międzynarodowego K ongresu Geologicznego uka­ zują prawdziwość tego tw ierdzenia na przykładzie historii geologii. P race w tym zakresie p rzestały b yć w w ielu krajach traktow ane jako uboczny przedmiot zainteresow ań poszczególnych pracow ników nauki, a uzyskują rangę odrębnej dyscypliny w obrębie nauk geologicznych. W n iek tórych krajach, jak np. w Związku Radzieckim i S tanach Zjednoczonych utw orzone zostały katedry historii geologii i specjalne in stytu ty naukow o-badaw cze. Rozwój badań przyniósł zarazem odpowiedź na dyskutow ane u n as przed kilku la ty pytanie, kto powinien zajm ować się historią nauk geologicznych — historyk czy też geolog: w śród coraz liczniejszych pracowników nauki zajm ujących się w różnych krajach historią geologii w idzim y niem al w yłącznie geologów, czynnych rów nież na innych polach nauk geologicz­ nych. N ie brak wśród nich rów nież przedstaw icieli najm łodszego, szybko rozw ijają­ cego się kierunku — sedym entologii (prof. A. V. Carozzi i prof. W. W assojew icz). Przyszłość okaże w jakim stopniu pow stanie M iędzynarodowego K om itetu Historii Nauk G eologicznych w yw rze w p ły w na rozwój tych badań. Można jednak żyw ić nadzieję, iż K om itet um ożliw i nadanie bardziej jednolitego charakteru pracom w poszczególnych krajach i pozw oli na pełniejszą ich koordynację w skali m ię­ dzynarodowej.

S tan isław C zarniecki

S tan y Zjednoczone

PRACE NAD SŁO W N IK IEM BIOG RA FIC ZNYM UCZONYCH

Podjęte przed paru laty w Stanach Zjednoczonych prace nad S ło w n ik iem bio­

graficzn ym u c zo n y c h 1 m ają doprowadzić w 1969 r. do opublikow ania pierw szego

z zamierzonych 6—7 tom ów w ydaw nictw a; tom ten będzie obejm ow ał nazw iska zaczynające się na A i B. Plan uje się zakończenie całości prac w ciągu 8 lat.

W ykaz haseł całości S ło w n ik a obejm ował w iosną 1967 r. 4502 n a z w isk 2, których podział w ed łu g dyscyplin był następujący: astronomia — 735, biologia — 1326,. chem ia — 422; nauki o Ziem i — 451, m atem atyka — 673, fizyk a — 398, nauki tech ­ niczne — 200, filozofia — 251, organizatorzy nauki — 46.

W w ykazie tym zwraca uw agę rezygnacja — pomimo pierw otnych zapow iedzi — z przedstaw icieli nauk społecznych <z w yjątk iem filozofii) oraz niespodziew anie du­ ży udział biologów, astronom ów i m atem atyków przy bardzo skrom nym udziale fizyków .

Skład redakcji S łow n ika je s t następujący: redaktor naczelny i redaktor działów : filozofii i organizatorów n auk i — prof. Ch. C. G ilhspie, redaktor działu m atem a­ tyki — prof. C. B. Boyer ((autor w ydanej w 1964 r. w przekładzie polskim H istorii

1 Por. inform ację o tym w ydaw n ictw ie w nrze 3/1966 „K wartalnika”, s. 319. 2 Do listopada 1967 r. liczba ta urosła do 4645.