Przemysł samochodów osobowych w zmieniającym się otoczeniu

Regina Klimkowska

Przemysł samochodów osobowych w

zmieniającym się otoczeniu

Ekonomiczne Problemy Usług nr 73, 549-560

2011

NR 661

EKONOMICZNE PROBLEMY USŁUG NR 73

2011

dr REGINA KLIMKOWSKA

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

PRZEMYSŁ SAMOCHODÓW OSOBOWYCH

W ZMIENIAJĄCYM SIĘ OTOCZENIU

Streszczenie

Autorka przedstawia przemysł motoryzacyjny w zmieniającym się otoczeniu ekonomicz­

nym, polityczno-prawnym i społecznym. Można tutaj m.in. wskazać na zmiany w przemyśle

motoryzacyjnym, które oddziaływały na samą branżę, gospodarkę, społeczeństwo. W ostatnich

kilkudziesięciu latach przemysł ten dostosowywał się do regulacji prawnych, do zmian społecz­

nych czy gospodarczych.

Mało kto w 1895 r. w USA pomyślał, że wyprodukowanie czterech samocho­

dów osobowych daje początek nowej erze w dziejach ludzkości. Czterdzieści lat

później w 1938 r. wyprodukowano już 3 mln 100 tys. samochodów osobowych1,

a w 2007 r. z fabryk wyjechało ponad 72 mln pojazdów*

2. Jednak końcowe lata XX

wieku przynoszą wiele zmian nie tylko w przemyśle samochodów osobowych na

świecie, lecz także w bardzo szeroko pojętym jego mikro- i makrootoczeniu.

Mikrootoczenie przedsiębiorstwa obejmuje czynniki z bezpośredniego otocze­

nia firmy - czynniki wpływające na możliwości funkcjonowania na rynku. Do mi-

krootoczenia zalicza się przede wszystkim przedsiębiorstwo, dostawców, pośredni­

ków, konkurentów, nabywców i tzw. społeczności. Przez społeczności rozumiemy

różnego rodzaju grupy interesów, które chcą potencjalnie lub aktualnie wpływać na

działania przedsiębiorstwa w celu osiągnięcia własnych celów. Dostawcy - nawet

najbardziej uznane firmy samochodowe świata - coraz częściej otwierają zakłady

produkujące części i podzespoły w krajach trzeciego świata. Powodowało to

ogromne oszczędności na kosztach płacowych, ale często odbijało się na jakości

produktu.

1 Rocznik statystyczny, GUS, Warszawa 1963, s. 533.

T r z e b a p o w i e d z i e ć , ż e w c i ą g u o s t a t n i c h d w u d z i e s t u l a t r y n e k s a m o c h o d ó w o s o b o w y c h j e s t c o r a z m n ie j k o n k u r e n c y j n y , a c o r a z w i ę c e j n a n i m w s p ó ł p r a c y , n p . s i l n i k 1 .6 R e n a u l t b y ł i j e s t s t o s o w a n y w w i e l u i n n y c h s a m o c h o d a c h t a k i c h j a k N i s s a n , M a z d a c z y D a e w o o . N a te j s a m e j l i n i i p r o d u k c y j n e j p r o d u k u j e s ię s i l n i k i d o m o d e l u F i a t P u n t o i O p e l C o r s a . T u r b o d i e s l e F i a t a s ą s t o s o w a n e t a k ż e w s a m o c h o ­ d a c h S a a b , a t a k i c h s y t u a c j i m o ż n a b y w y l i c z a ć w i e le . W a l k ę o n a b y w c ę o d d a n o w r ę c e s p e c j a l i s t ó w o d m a r k e t i n g u i r e k l a m y . P o j a ­ w i ł s i ę n o w y n o ś n i k p r z e k a z u r e k l a m y , j a k i m j e s t I n t e r n e t . J e ś l i c h o d z i o n a b y w c ę t o r o ś n i e r o l a z a k u p ó w n a k r e d y t . C z ę s t o w r ó ż n y c h k r a j a c h g r u p y i n t e r e s ó w ( s p o ­ ł e c z n o ś c i ) w y m u s z a j ą o k r e ś l o n e d z i a ł a n i a i z a c h o w a n i a . L i c z y s i ę i n t e r e s f i r m y , c h o ć c z a s e m c e l j e s t s ł u s z n y . D o h i s t o r i i p r z e s z ł a s p r a w a s p r z e d k i l k u n a s t u l a t w P o l s c e , k i e d y p o s e ł p e w n e j p a r t i i b ę d ą c y w ł a ś c i c i e l e m f i r m y , k t ó r a p r o d u k o w a ł a u r z ą d z e n i a g ł o ś n o m ó w i ą c e d o t e l e f o n ó w , p r z e f o r s o w a ł z a k a z u ż y w a n i a t e l e f o n ó w k o m ó r k o w y c h p o d c z a s j a z d y p r z e z k i e r o w c ó w b e z t y c h u r z ą d z e ń . D l a t e g o p o s ł a w a ż n y b y ł p r z e d e w s z y s t k i m z y s k f i r m y , a n i e b e z p i e c z e ń s t w o k i e r o w c ó w - t o b y ł t y l k o p r e t e k s t . M a k r o o t o c z e n i e p r z e d s i ę b i o r s t w a t o p r z e d e w s z y s t k i m c z y n n i k i e k o n o m i c z n e , d e m o g r a f i c z n e , n a t u r a l n e , t e c h n i c z n o - t e c h n o l o g i c z n e , p o l i t y c z n o - p r a w n e o r a z s p o - ł e c z n o - k u l t u r o w e 3. C z y n n i k i e k o n o m i c z n e t o g ł ó w n i e d o c h o d y , s t r u k t u r a c e n , k o s z ­ t y k r e d y t u . D u ż e z n a c z e n i e m a j ą r ó w n i e ż b e z r o b o c i e i d o c h o d y l u d n o ś c i p r a c u j ą c e j . C z y n n i k i n a t u r a l n e z a ś t o p r z e d e w s z y s t k i m z a s o b y n a t u r a l n e i p r o b l e m k u r c z e n i a s i ę z a s o b ó w r o p y n a f t o w e j , c o w r a z z a w i r o w a n i a m i p o l i t y c z n y m i w y w i n d o w a ł o c e n ę b a r y ł k i d o p o n a d 1 0 0 d o l a r ó w w n i e k t ó r y c h o k r e s a c h . C z y n n i k i d e m o g r a f i c z n e t o l i c z e b n o ś ć s p o ł e c z e ń s t w a , s t r u k t u r a w i e k o w a , z a ­ w o d o w a , n p . w p r z y p a d k u P o l s k i s t a l e w r ó ż n y c h o k r e s a c h p r z e b y w a z a g r a n i c ą 2 ­ 4 m l n o b y w a t e l i R z e c z y p o s p o l i t e j , p r z y t ł a c z a j ą c a w i ę k s z o ś ć z n i c h k u p u j e s a m o ­ c h o d y p o z a g r a n i c a m i P o l s k i . C z y n n i k i s p o ł e c z n o - k u l t u r o w e w p r z y p a d k u p o l s k i e ­ g o p r z e m y s ł u s a m o c h o d ó w o s o b o w y c h o d g r y w a j ą r o l ę n i e w i e l k ą , n a t o m i a s t z n a ­ c z ą c ą w p r z y p a d k u U S A . D z i a ł a n i e c z y n n i k ó w p r a w n y c h p r z e j a w i a s i ę w t y m , ż e w ł a d z e p a ń s t w a u s t a l a ­ j ą p r a w o , k t ó r e w p ł y w a n a r y n e k i p r z e m y s ł s a m o c h o d ó w o s o b o w y c h , n p . w p r o w a ­ d z e n i e n o r m y c z y s t o ś c i s p a l i n E u r o 5 , r e g u l a c j e d o t y c z ą c e d o z w o l o n e j p r ę d k o ś c i . C z y n n i k i t e c h n o l o g i c z n e w j a k i m ś s e n s i e w i ą ż ą s i ę z t y m i c z y n n i k a m i , g d y ż r e g u ­ l a c j e p r a w n e , p o d o b n i e j a k z m i a n y n a r y n k u , w y m u s z a j ą z m i a n y w t e c h n i c e i t e c h ­ n o l o g i i p r o d u k c j i , a le r ó w n i e ż p r z e m y s ł s a m o c h o d o w y z a p o c z ą t k o w a ł d w i e „ r e w o ­ l u c j e ” . W p i e r w s z e j p o ł o w i e X X w i e k u b y ł a t o p r o d u k c j a t a ś m o w a , a w d r u g i e j p o ł o w i e p r o d u k c j a „ o d c h u d z o n a ” . A u t o r k a p o n i ż e j p o ś w i ę c i i m n i e c o m ie j s c a .

3 Szerzej np. Ph. Kotler, G. Armstrong, J. Saunders, V. Wong, Marketing. Podręcznik europejski,

PWE, Warszawa 2002, s. 188-209.

N a p o c z ą t k u X X w i e k u H e n r y F o r d w p r o w a d z i ł n a s k a l ę ś w i a t o w ą p r o d u k c j ę m a s o w ą . W b r e w t e m u , c o s i ę p o w s z e c h n i e m y ś l i , F o r d n i e b y ł p i e r w s z y - p o c z ą t k i p r o d u k c j i m a s o w e j t o p i e r w s z e l a t a X I X s t u l e c i a w U S A . A r t y k u ł e m p i e r w s z e j p o t r z e b y b y ł y w ó w c z a s r e w o l w e r y ( o p a n o w y w a n i e k o n t y n e n t u ) . P o p y t n a n i e b y ł t a k d u ż y , ż e z a b r a k ł o w y k w a l i f i k o w a n y c h r u s z n i k a r z y d o i c h p r o d u k c j i . P r o d u k o ­ w a n e p i s t o l e t y m i a ł y w i e l e w y m i e n i a l n y c h c z ę ś c i , k t ó r e m o ż n a b y ł o r o b i ć w s p o s ó b m a s o w y . O k o ł o s to l a t p ó ź n i e j H e n r y F o r d p o ł ą c z y ł w j e d n ą c a ł o ś ć : w y m i e n i a l n e c z ę ś c i , m i n u t o w y p o d z i a ł p r o c e s u p r o d u k c y j n e g o , z ł o ż o n e , d r o g i e i w y s p e c j a l i z o ­ w a n e w y p o s a ż e n i e , r u c h o m ą t a ś m ę p r o d u k c y j n ą , w y s o k o w y s z k o l o n y c h i w y s p e ­ c j a l i z o w a n y c h p r a c o w n i k ó w p r o j e k t u j ą c y c h p r o d u k t o r a z k i e r u j ą c y c h p r o c e s e m p r o d u k c y j n y m . I n a k o n i e c w i e l u n i e w y k w a l i f i k o w a n y c h l u b n i s k o k w a l i f i k o w a ­ n y c h p r a c o w n i k ó w , k t ó r z y w y k o n y w a l i n a j p r o s t s z e , a le z a p l a n o w a n e c o d o n a j ­ d r o b n i e j s z y c h s z c z e g ó ł ó w c z ą s t k o w e c z y n n o ś c i . E f e k t e m t e g o b y ł p r o d u k t m a s o ­ w y . P r o d u k c j a m a s o w a o z n a c z a w y t w a r z a n i e o g r o m n e j i l o ś c i p r o d u k t ó w , w y s t a n - d a r y z o w a n y c h n a p o t r z e b y w i e l k i e g o , a z a s k a k u j ą c o m a ł o z r ó ż n i c o w a n e g o c o d o p o t r z e b r y n k u . M a ł o t e g o , t o w ł a ś n i e p r o d u k c j a m a s o w a c z y n i ł a t e n r y n e k j e s z c z e b a r d z i e j u j e d n o l i c o n y . P r o d u k c j a m a s o w a o z n a c z a ł a t e ż w y s o k ą w y d a j n o ś ć p r a c y i w y s o k i e z a r o b k i z a r ó w n o w y k w a l i f i k o w a n y c h i n i e w y k w a l i f i k o w a n y c h p r a c o w ­ n i k ó w ( s ł y n n a p i ę c i o d o l a r o w a d n i ó w k a u F o r d a ) . W y s o k a w y d a j n o ś ć p r a c y i w y s o ­ k i e z a r o b k i u m o ż l i w i a ł y c o r a z s z e r s z y m k r ę g o m s p o ł e c z e ń s t w a z a k u p c o r a z w i ę k ­ s z e j l i c z b y t a n i c h p r o d u k t ó w o n i e s p o t y k a n i e d o t ą d w y s o k i e j j a k o ś c i . W i ę k s z o ś ć t y c h p r o d u k t ó w b y ł a p r z e d t e m d o s t ę p n a t y l k o d l a l u d z i b o g a t y c h . P r o d u k c j a m a s o w a m i a ł a p r a w i e s a m e z a l e t y . W y g r a ł a w o j n ę , w y g r a ł a p o k ó j , t o p i ł a k o n f l i k t y s p o ł e c z n e w r o s n ą c y m n a p ł y w i e d ó b r k o n s u m p c y j n y c h . B y ł a n a j ­ w i ę k s z y m s y s t e m e m p r o d u k c y j n y m w h i s t o r i i ś w ia t a . M i a ł a j e d n a k k i l k a s ł a b y c h s t r o n , z k t ó r y c h n a j w a ż n i e j s z ą b y ł a m a ł a e l a s t y c z n o ś ć . P r o d u k t y w y r a b i a n e m a s o w o n i e m o g ł y b y ć ł a t w o z m i e n i a n e . T o , c o p o c z ą t k o w o s t a n o w i ł o o s i l e p r o d u k c j i m a ­ s o w e j - b a r d z o d ł u g i e s e r i e p r o d u k t ó w - z c z a s e m s t a w a ł o s i ę j e j p r o b l e m e m . D l a p r z y k ł a d u m o ż n a p o d a ć , ż e w 1 9 5 5 r. w y p r o d u k o w a n o w S t a n a c h Z j e d n o c z o n y c h o k . 7 m l n p o j a z d ó w , a le o k . 8 0 % t y c h s a m o c h o d ó w b y ł o o d m i a n a m i t y l k o s z e ś c i u m o d e l i . I t o b y ł o w ł a ś n i e ź r ó d ł e m d r u g i e j „ r e w o l u c j i ” - t e g o , c o d z iś n a z y w a s ię p r o d u k c j ą m a s o w ą o d u ż e j e l a s t y c z n o ś c i l u b p r o d u k c j ą o s z y b k i m c y k l u b ą d ź p r o ­ d u k c j ą o d c h u d z o n ą ( te p o j ę c i a a u t o r k a w a r t y k u l e b ę d z i e s t o s o w a ć z a m i e n n i e ) . W o s t a t n i c h d w u d z i e s t u l a t a c h p r z e s t a n o p r o d u k o w a ć s a m o c h o d y g a ź n i k o w e , p o j a w i ł y s ię m o d e l e z w t r y s k i e m p a l i w a , a w p r z y p a d k u s i l n i k ó w d i e s l o w s k i c h - b a r d z o e k o n o m i c z n e t u r b o d i e s l e . P o j a w i ł a s i ę n o w a b r a n ż a ( k t ó r a s i ę d y n a m i c z n i e r o z w i j a ) - t u n n i n g - p o l e g a j ą c a n a r ó ż n e g o r o d z a j u u s p r a w n i e n i a c h .

Przedsiębiorstwo produkujące samochody osobowe w pierwszej dekadzie XXI

wieku wciąż ulega wielu zmianom. Chociaż dalej dominuje produkcja masowa, na

coraz większą skalę wprowadza się produkcję odchudzoną. Tam, gdzie nie można

według menedżerów wprowadzić produkcji odchudzonej, wprowadza się jej pewne

elementy, np. JIT - just in time. Polega to na tym, że w firmie zmniejsza się lub

likwiduje zapasy, co powoduje spadek kosztów o kilka lub kilkanaście procent.

Funkcjonowanie przedsiębiorstwa jest możliwe, gdyż materiały, półprodukty itp.

trafiają bezpośrednio na linię produkcyjną. O ile w tradycyjnym przedsiębiorstwie

zapasy zapewniały produkcję na kilkanaście czy nawet kilkadziesiąt dni, o tyle

w systemach produkcji odchudzonej przedsiębiorstwo ma zapasy na kilka lub kil­

kanaście godzin produkcji.

Produkcja odchudzona rozpoczęła się w latach 70. w Japonii, w firmie samo­

chodowej Toyota. Za twórców produkcji odchudzonej uważa się Eiji Toyodę i Taii-

chi Ohno. Ci ludzie chcieli produkować coraz więcej, coraz bardziej różnorodnych

modeli samochodów. Mieli mało pieniędzy, a i rynek japoński w tamtym czasie nie

należał do największych. W tamtym czasie, jeśli chciało się produkować różne

modele samochodów, trzeba było mieć do każdego modelu odrębną linię produk­

cyjną. Fabryki amerykańskie czy niemieckie używały wielkich pras tłoczących do

wykonywania poszczególnych części, Toyoda zamiast tego wypracował sposoby

wymiany (zresztą bardzo szybkiej) samej części tłoczącej. Zmiana części tłoczącej

trwała minuty, ale umożliwiała wykonywanie krótszych serii produkcyjnych i rady­

kalne oszczędności kapitału. Nie bez znaczenia był fakt, że wprowadzono taką

organizację produkcji, która zmniejszała lub wręcz likwidowała zapasy (just in

time). Po wprowadzeniu tego do produkcji dokonano zadziwiającego odkrycia - po

dodaniu wszystkich kosztów pośrednich okazało się, że w przypadku produkowa­

nych metodą wymiany części tłoczącej krótkich serii koszt jednostkowy jest znacz­

nie niższy niż wówczas, gdy całe wyposażenie jest przygotowane jednorazowo dla

wytworzenia bardzo długiej serii. Jednak uzyskanie tych oszczędności wymagało

rewolucyjnego podejścia do pracowników - musiano przenieść kompetencję i od­

powiedzialność do pracowników bezpośrednio przy taśmie produkcyjnej. Kierow­

nictwo firmy japońskiej w pełni ufało swoim pracownikom.

W zachodnich koncernach samochodowych nawet dziś prawo do zatrzymywa­

nia taśmy produkcyjnej ma jedna, dwie, czasem trzy osoby. W przedsiębiorstwie

japońskim prawo do zatrzymania taśmy produkcyjnej miał każdy pracownik, który

zauważył określone błędy. Efektem wprowadzenia tego systemu było to, że pewne

modele Toyoty z napędem na koła przednie klient mógł, jeżeli chciał, zamówić

z napędem na koła tylne lub 4 x 4. Nie trzeba dodawać, że w latach 70., 80 i 90.

samochody Toyoty stanowiły też wzorzec nowoczesności i niezawodności.

W j a p o ń s k i m p r z e m y ś l e m o t o r y z a c y j n y m w y p r a c o w a n o r ó w n i e ż p e w n e r e w o ­ l u c y j n e m e t o d y p r o d u k c j i i z a r z ą d z a n i a j a k z e r o d e f e c t s , T o t a l Q u a l i t y M a n a g e m e n t ( T Q M ) i k i l k a i n n y c h . Z g o d n i e z b a d a n i a m i M I T , w f i r m i e T o y o t a w l a t a c h 8 0 . i 9 0 . p r a w i e n i e b y ł o s p e c j a l n y c h s t a n o w i s k p r z y k o ń c u l i n i i m o n t a ż o w y c h , n a k t ó ­ r y c h n a p r a w i a n o b y u s t e r k i w s a m o c h o d a c h s c h o d z ą c y c h z t a ś m y . W t y m s a m y m c z a s i e , z g o d n i e z b a d a n i a m i M I T , p r z e c i ę t n a a m e r y k a ń s k a l u b e u r o p e j s k a f a b r y k a s a m o c h o d ó w p r z e z n a c z a ł a t y l k o n a t e c z y n n o ś c i o k . 2 0 % p o w i e r z c h n i r o b o c z e j , n a p r a w y p o c h ł a n i a ł y o k . 2 5 % c a ł o ś c i c z a s u p r a c y . O b e c n i e n i e c o m i e j s c a a u t o r k a p o ś w i ę c i r o z w a ż a n i o m i l o ś c i o w y m . J a k w s p o ­ m n i a n o w c z e ś n i e j w 1 8 9 5 r. w y p r o d u k o w a n o p i e r w s z e c z t e r y s a m o c h o d y . W n i e c a ­ ł e d w a d z i e ś c i a l a t p ó ź n i e j , w 1 9 1 4 r. a ż 5 6 9 ty s . o p u ś c i ł o f a b r y k i i w a r s z t a t y . P r z e d I I w o j n ą ś w i a t o w ą w 1 9 3 8 r. n a ś w i e c i e w y p r o d u k o w a n o 3 m l n 1 0 0 t y s . a u t ( t a b . 1). D l a p o r ó w n a n i a : w t y m c z a s i e P o l s k a w y p r o d u k o w a ł a 1 9 0 0 s a m o c h o d ó w , J a p o n i a t y l k o 1 8 0 0 , a Z w i ą z e k R a d z i e c k i 2 7 ty s . T abela 1 G łów ni p roducenci sam o ch o d ó w w 1938 roku

K r a j L ic z b a w y p r o d u k o w a n y c h sa m o c h o d ó w U S A 2 m ln 2 0 tys. W ie lk a B ry tan ia 341 000 N iem cy 205 000 F ran cja 182 000 K an ad a 124 000 W ło ch y 39 000 Ź ródło: R o c z n i k s t a t y s t y c z n y , G U S , W arszaw a 1963, s. 533. D r u g a w o j n a ś w i a t o w a w y m u s i ł a n a p r o d u c e n t a c h u d o s k o n a l e n i e i s t n i e j ą c y c h m o d e l i i p o w s t a n i e c a ł k i e m n o w y c h k o n s t r u k c j i . P o ł o ż o n o n a c i s k n a z w i ę k s z e n i e p a r a m e t r ó w t e c h n i c z n y c h i u ż y t k o w y c h . Z n a c z n i e p o p r a w i o n o n i e z a w o d n o ś ć i ł a t ­ w o ś ć n a p r a w y s a m o c h o d u . W y d a t n e ś r o d k i r z ą d o w e u ł a t w i a ł y f i r m o m z a r ó w n o p r o c e s y k o n s t r u k c y j n e , j a k i p r o d u k c y j n e . P o I I w o j n i e ś w i a t o w e j w p r z e m y ś l e s a m o c h o d o w y m p o w s t a ł a b a r d z o c i e k a w a s y t u a c j a . D y s p o n o w a ł o n c i e k a w y m i k o n s t r u k c j a m i , w y k w a l i f i k o w a n ą s i ł ą r o b o c z ą i z n a c z n y m i m o c a m i w y t w ó r c z y m i ( s t r o n a p o d a ż o w a r y n k u ) . C o b y ł o p o s t r o n i e p o p y t o w e j r y n k u ? B y ł y m i l i o n y l u d z i ż y j ą c y c h w z n i s z c z o n y c h k r a j a c h ( p o z a U S A i K a n a d ą ) . C i l u d z i e c h c i e l i p r a c o w a ć , z a r a b i a ć p i e n i ą d z e i ( m i ę d z y i n n y m i ) k u p o ­ w a ć s a m o c h o d y . I t a k s ię s t a ł o w n a s t ę p n y c h l a t a c h . W w y n i k u z m i a n p o l i t y c z n y c h i d e c y z j i r z ą d o w y c h r o z w i n i ę t e k r a j e E u r o p y Z a c h o d n i e j , K a n a d a , A u s t r a l i a , N o w a Z e l a n d i a i J a p o n i a z a c z ę ł y r e a l i z o w a ć w p r a k t y c e m o d e l p a ń s t w a d o b r o b y t u (w e l f a ­ r e s t a t e). W p r o w a d z o n o b e z p ł a t n ą o p i e k ę m e d y c z n ą , z w i ę k s z o n o w s p o s ó b z n a c z ą ­ c y d o s t ę p d o w y k s z t a ł c e n i a n a w s z y s t k i c h s z c z e b l a c h , w p r o w a d z o n o t a n i e b u d o w ­

n i c t w o s o c j a l n e , w y ż s z e e m e r y t u r y i w y ż s z e z a s i ł k i d l a b e z r o b o t n y c h . P a ń s t w o i z w i ą z k i z a w o d o w e w r a z z e w z r o s t e m w y d a j n o ś c i p r a c y w y m u s z a ł y n a p r a c o d a w ­ c a c h w y ż s z e p ł a c e . S t w o r z o n o r ó w n i e ż k o r z y s t n y t a k d l a b a n k ó w , j a k d l a k o n s u ­ m e n t ó w s y s t e m k r e d y t o w y . S p o w o d o w a ł o t o w c i ą g u k i l k u l a t p o w s t a n i e i z n a c z ą c y w z r o s t f u n d u s z u s w o b o d n e j d e c y z j i k o n s u m e n t a . E f e k t e m t e g o w s z y s t k i e g o b y ł s t a ł y w z r o s t p r o d u k c j i i c o z a t y m i d z i e - w z r o s t s p r z e d a ż y s a m o c h o d ó w . W 1 9 5 6 r. w y p r o d u k o w a n o n a ś w i e c i e o k o ł o 9 m l n s a m o c h o d ó w ( ta b . 2 ). P o l ­ s k a w 1 9 5 6 r. w y p r o d u k o w a ł a 5 8 0 0 s a m o c h o d ó w , J a p o n i a 3 2 1 0 0 , Z w i ą z e k R a ­ d z i e c k i 9 8 ty s . T abela 2

P ro d u k c ja sam o ch o d ó w n a św iecie w 1956 roku

K r a j L ic z b a w y p r o d u k o w a n y c h sa m o c h o d ó w U S A 5 816 000 R F N 912 000 W ielk a B ry tan ia 708 000 F ran cja 649 000 K an ad a 374 000 W ło ch y 2 8 0 000 Ź ródło: R o c z n i k s t a t y s t y c z n y , G U S , W arszaw a 1963, s. 533. L a t a 6 0 . X X w i e k u t o d a l s z y w z r o s t p r o d u k c j i i s p r z e d a ż y s a m o c h o d ó w o s o ­ b o w y c h ( ta b . 3 ). P o l i t y k a g o s p o d a r c z a i m o d e l p a ń s t w a d o b r o b y t u w y b r a n e p o I I w o j n i e ś w i a t o w e j w p e ł n i u k a z y w a ł y s w o j e z a l e t y . W 1 9 6 8 r. ś w i a t w y p r o d u k o ­ w a ł 2 1 m l n 7 1 0 t y s . s a m o c h o d ó w o s o b o w y c h , P o l s k a w y p r o d u k o w a ł a 3 9 t y s . s a ­ m o c h o d ó w o s o b o w y c h , a Z S R R 2 8 0 ty s . T abela 3 P ro d u k c ja sam o ch o d ó w n a św iecie w 1968 roku

K r a j L ic z b a w y p r o d u k o w a n y c h s a m o c h o d ó w U S A 8 822 000 R F N 2 862 000 Jap o n ia 2 056 000 F ran cja 1 833 000 W ielk a B ry tan ia 1 816 000 W ło ch y 1 545 000 Ź ródło: R o c z n i k s t a t y s t y c z n y , G U S , W arszaw a 1973, s. 662. L a t a 7 0 . X X w i e k u t o z j e d n e j s t r o n y o k r e s d a l s z e g o w z r o s t u p r o d u k c j i i s p r z e ­ d a ż y s a m o c h o d ó w o s o b o w y c h , a z d r u g i e j z n a c z n e g o p r z e w a r t o ś c i o w a n i a m y ś l e n i a o s a m o c h o d z i e o s o b o w y m . W d r u g i e j p o ł o w i e l a t 7 0 . p r z e k r o c z o n o l i c z b ę 3 2 m l n w y p r o d u k o w a n y c h s a m o c h o d ó w o s o b o w y c h . Z a c z ę t o z w r a c a ć w i ę k s z ą u w a g ę n a e k o n o m i ę z u ż y c i a p a l i w a i e m i s j ę s z k o d l i w y c h s u b s t a n c j i d o a tm o s f e r y . D u ż o m i e j ­

s c a p o ś w i ę c a s i ę r ó w n i e ż b e z p i e c z e ń s t w u p a s a ż e r ó w . P a ń s t w o w e r e g u l a c j e p r a w n e w y m u s z a j ą p o w s z e c h n e i n s t a l o w a n i e p a s ó w b e z p i e c z e ń s t w a i i c h u ż y w a n i e . K w e ­ s t i e z w i ą z a n e z e k o n o m i ą z u ż y c i a p a l i w a w y n i k ł y r ó w n i e ż z e z m i a n , k t ó r e z a s z ł y w e k o n o m i c z n y m i p o l i t y c z n y m o t o c z e n i u p r z e m y s ł u s a m o c h o d o w e g o . P i e r w s z y k r y z y s n a f t o w y u ś w i a d o m i ł p r o d u c e n t o m i n a b y w c o m s a m o c h o d ó w , p r z e d e w s z y s t k i m w U S A ( b o , n i e s t e t y , t a m b y ł o t o n a j b a r d z i e j k o n i e c z n e ) , ż e n i e j e s t m o ż l i w e k o n t y n u o w a n i e d o t y c h c z a s o w e g o m o d e l u p r o d u k c j i s a m o c h o d ó w o s o b o ­ w y c h . O i le w E u r o p i e i w J a p o n i i d o m i n o w a ł y a u t a o m a ł y m i ś r e d n i m l i t r a ż u 1 0 0 0 - 1 5 0 0 c m 3, s p a l a j ą c e ś r e d n i o o k . 1 0 l n a 1 0 0 k m , o t y l e w U S A p r z e c i ę t n y s a m o c h ó d s p a l a ł o k . 2 5 - 3 0 l b e n z y n y n a 1 0 0 k m . Z n a c z ą c y u d z i a ł w o g ó l n e j l i c z b i e s a m o c h o d ó w u ż y t k o w a n y c h w U S A m i a ł y t z w . m u s c u l e c a r s . B y ł y t o a u t a 0 w z m a c n i a n y c h f a b r y c z n i e o ś m i o c y l i n d r o w y c h s i l n i k a c h , o b a r d z o d u ż e j p o j e m ­ n o ś c i , n a w e t p o w y ż e j 5 - 6 t y s . c m 3, o s i ą g a j ą c e m o c n i e r z a d k o p o w y ż e j 5 0 0 K M , a le 1 s p a l a j ą c e 5 0 - 7 0 l i t r ó w b e n z y n y n a 1 0 0 k m . R z ą d U S A , z d a j ą c s o b i e s p r a w ę z u z a l e ż n i e n i a k r a j u o d i m p o r t u r o p y , w p r o w a d z i ł w i e l e r e g u l a c j i , k t ó r e m i a ł y d o ­ p r o w a d z i ć d o z m n i e j s z e n i a z u ż y c i a p a l i w a p r z e z s a m o c h o d y . J e d n ą z n i c h b y ł o o g r a n i c z e n i e p r ę d k o ś c i m a k s y m a l n e j n a a u t o s t r a d a c h d o 5 5 m i l n a g o d z i n ę ( 8 8 k m / h ) . W i e l u e k s p e r t ó w s t w i e r d z a ł o , ż e p o w i n n o s i ę p o s t ą p i ć i n a c z e j , p r z e d e w s z y s t k i m z m i e n i ć s t r u k t u r ę p r o d u k c j i a u t o s o b o w y c h , z w i ę k s z y ć p r o d u k c j ę t y c h o m n i e j s z y c h l u b m a ł y c h s i l n i k a c h . I l u s t r a c j ę o m a w i a n y c h z a g a d n i e ń z a p r e z e n t o w a n o w t a b e l i 4 . F a b r y k i o p u ś c i ł o 3 2 m l n 4 7 0 ty s . p o j a z d ó w o s o b o w y c h . P o l s k a w 1 9 7 7 r. w y p r o d u k o w a ł a 2 9 4 ty s . a u t o s o b o w y c h , a Z S R R 1 m l n 2 8 0 ty s . T abela 4 P ro d u k c ja sam o ch o d ó w o so b o w y ch n a św iecie w 1977 roku

K r a j L ic z b a w y p r o d u k o w a n y c h s a m o c h o d ó w U S A 10 709 000 Jap o n ia 5 4 2 4 000 R F N 3 792 000 F ran cja 3 564 000 W ło ch y 1 4 5 2 000 W ielk a B ry tan ia 1 320 000 Ź ródło: R o c z n i k s t a t y s t y c z n y , G U S , W arszaw a 1979, s. 502. L a t a 8 0 . i 9 0 . X X w i e k u t o o k r e s d a l s z e g o n a c i s k u n a k w e s t i e e k o l o g i c z n e i b e z p i e c z e ń s t w a . S a m o c h o d y s ą c o r a z b e z p i e c z n i e j s z e i w p r z y p a d k u p o p u l a r n y c h m o d e l i c o r a z b a r d z i e j e k o n o m i c z n e . W l a t a c h 9 0 . n a c o r a z w i ę k s z ą s k a l ę w p r o w a ­ d z a s i ę w t r y s k p a l i w a w s i l n i k a c h b e n z y n o w y c h . K o ń c z y s i ę p r o d u k c j a s a m o c h o ­ d ó w g a ź n i k o w y c h i c o z a t y m i d z i e - z n i k a b e n z y n a o ł o w i o w a . W p r z y p a d k u s a ­ m o c h o d ó w z s i l n i k i e m D i e s l a o d c h o d z ą d o l a m u s a t z w . d i e s l e w o l n o s s ą c e - b a r d z o

t r w a ł e i m a ł o w r a ż l i w e n a j a k o ś ć p a l i w a , a le m a ł o z r y w n e i w o l n e . Z a s t ę p o w a n e b y ł y s i l n i k a m i t u r b i n o w y m i ( t u r b o d i e s e l ) , b a r d z o e k o n o m i c z n y m i ( 4 - 5 l p a l i w a n a t r a s i e ) , z r y w n y m i i s z y b k i m i , a le m n ie j t r w a ł y m i i b a r d z o w r a ż l i w y m i n a z ł ą j a k o ś ć p a l i w a d i e s l o w s k i e g o . W 1 9 8 5 r o k u w y p r o d u k o w a n o n a ś w i e c i e 3 1 m l n 9 7 1 ty s . s a m o c h o d ó w o s o ­ b o w y c h ( ta b . 5 ) , w P o l s c e 2 8 3 ty s . p o j a z d ó w . B a r d z o c i e k a w i e p r z e d s t a w i a ł a s ię s y t u a c j a w Z w i ą z k u R a d z i e c k i m , k t ó r y w y p r o d u k o w a ł 1 m l n 1 6 5 t y s . a u t, p o k o n u ­ j ą c t y m s a m y m K a n a d ę ( 1 m l n 7 5 t y s . ) , W i e l k ą B r y t a n i ę (1 m l n 4 8 t y s .) . T abela 5 P ro d u k c ja sam o ch o d ó w o so b o w y ch n a św iecie w 1985 roku

K r a j L ic z b a w y p r o d u k o w a n y c h s a m o c h o d ó w U S A 8 002 000 Jap o n ia 7 647 000 R F N 4 375 000 F ran cja 2 631 000 W ło ch y 1 384 000 H iszp an ia 1 2 2 0 000 Ź ródło: R o c z n i k s t a t y s t y c z n y , G U S , W arszaw a 1996, s. 647. W l a t a c h 9 0 . X X w i e k u p r o d u k c j a ( 1 9 9 5 ) s a m o c h o d ó w o s o b o w y c h n a ś w i e c i e w y n o s i ł a 3 7 m l n 6 0 0 t y s ., P o l s k a w 1 9 9 5 r. w y p r o d u k o w a ł a 3 6 6 ty s . a u t o s o b o ­ w y c h . R o s j a p r z e ż y w a j ą c a w t e d y c z a s t z w . J e l c y n o w s k i e j S m u t y w y p r o d u k o w a ł a z a l e d w i e 8 3 5 t y s . s a m o c h o d ó w o s o b o w y c h . P o j a w i ł s i ę n o w y g r a c z - K o r e a P o ł u ­ d n i o w a , k t ó r a z p r o d u k c j ą 1 m l n 9 9 9 t y s . z d y s t a n s o w a ł a t a k i e d o t y c h c z a s o w e p o t ę ­ g i j a k W i e l k a B r y t a n i a (1 m l n 5 3 2 t y s . ) , W ł o c h y (1 m l n 4 2 2 t y s . ) , K a n a d a (1 m l n 1 5 0 t y s . ) ( t a b . 6 ). T abela 6

P ro d u k c ja sam o ch o d ó w o so b o w y ch n a św iecie w 1995 roku

K r a j L ic z b a w y p r o d u k o w a n y c h s a m o c h o d ó w Jap o n ia 7 611 000 U S A 6 310 000 R F N 4 536 000 F ran cja 3 148 000 H iszp an ia 2 221 000 R e p u b lik a K o rei (K o rea P łd .) 1 999 000

Ź ródło: R o c z n i k s t a t y s t y c z n y, G U S , W arszaw a 1998, s. 654. P a t r z ą c n a p r o d u k c j ę s a m o c h o d ó w o s o b o w y c h w o s t a t n i c h k i l k u d z i e s i ę c i u l a ­ t a c h , m o ż n a z a u w a ż y ć , ż e p e w n e p r o c e s y , k t ó r e n a j p i e r w m i a ł y m i e j s c e w U S A , p o w t a r z a ł y s i ę p o t e m w i n n y c h k r a j a c h . P o c z ą t k o w o w S t a n a c h Z j e d n o c z o n y c h b y ł o b a r d z o w i e l u p r o d u c e n t ó w s a m o c h o d ó w o s o b o w y c h . K i e d y ś z n a n e m a r k i , t a k i e j a k B u i c k , P o n t i a c c z y O l d s m o b i l e , z o s t a ł y p r z e j ę t e p r z e z G e n e r a l M o t o r s

( G M ) , i n n e , j a k S t u d a b a k e r c z y P a c k a r d , z n i k n ę ł y z u p e ł n i e . D z i ś p r o d u k c j ę s a m o ­ c h o d ó w w U S A t w o r z y W i e l k a T r ó j k a : F o r d , G e n e r a l M o t o r s i C h r y s l e r o r a z p r o ­ d u c e n c i z a g r a n i c z n i m a j ą c y f a b r y k i w U S A , n p . T o y o t a , H o n d a c z y B M W . P o d o b n a s y t u a c j a m i a ł a m i e j s c e w i n n y c h k r a j a c h , n p . w N i e m c z e c h . K i e d y ś o p r ó c z z n a n y c h d z is ia j m a r e k i s t n i a ł o w i e l e i n n y c h , n p . A u t o U n i o n , H o r c h , N S U , D K W . D z i s i a j n i e m i e c c y p r o d u c e n c i s a m o c h o d ó w o s o b o w y c h t o g r u p a V W ( A u d i , V W ) , P o r s c h e , B M W i M e r c e d e s . F o r d r e p r e z e n t u j e k a p i t a ł a m e r y k a ń s k i , p o d o b n i e n i e m i e c k a k i e d y ś f i r m a A d a m O p e l o d w i e l u l a t j e s t w ł a s n o ś c i ą a m e r y k a ń s k ą ( G M ) . W t a b e l i 7 p r z e d s t a w i o n o s y t u a c j ę w z a k r e s i e p r o d u k c j i s a m o c h o d ó w w 2 0 0 8 r. T abela 7

K raje p ro d u k u jące najw ięcej a u t w 2 0 0 8 roku

K r a j L ic z b a w y p r o d u k o w a n y c h a u t Jap o n ia 11 596 327 U S A 10 780 729 C hiny 8 882 456 N iem cy 8 213 460 K o re a Płd. 4 086 308 F ran cja 3 015 854 B razy lia 2 970 818 H iszp an ia 2 889 703 K an ad a 2 578 238 In d ie 2 306 768

Ź ródło: A . G rzeszak, S a m o c h o d e m n a k s i ę ż y c , „P o lity k a” 2 0 0 9 , n r 3, s. 37.

K i e d y s p o j r z y s i ę n a p r z e d s t a w i o n e w p o p r z e d n i c h t a b e l a c h d a n e i l u s t r u j ą c e p r o d u k c j ę s a m o c h o d ó w o s o b o w y c h o d o k r e s u p r z e d I I w o j n ą ś w i a t o w ą d o r o k u 2 0 0 0 , m o ż n a z a u w a ż y ć , ż e ś w i a t o w y p r z e m y s ł s a m o c h o d ó w o s o b o w y c h s t a n o w i ł e l i t a r n y k l u b U S A , K a n a d y , N i e m i e c , F r a n c j i i W ł o c h . Z c z a s e m , p o I I w o j n i e ś w i a ­ t o w e j , d o t e g o k l u b u d o ł ą c z y ł y J a p o n i a , n a s t ę p n i e Z w i ą z e k R a d z i e c k i , H i s z p a n i a , w 9 0 . l a t a c h K o r e a P łd . i o b e c n i e d o ł ą c z a j ą C h i n y . M i m o r ó ż n y c h z m i a n n a l e ż y p o d k r e ś l i ć , ż e z r ó ż n y c h p o w o d ó w , n i e t y l k o g o s p o d a r c z y c h , l e c z t a k ż e p o z a g o s p o - d a r c z y c h , w i e l u k r a j o m n i e u d a ł o s i ę r o z w i n ą ć w ł a s n e g o p r z e m y s ł u m o t o r y z a c y j ­ n e g o . N a p r z y k ł a d J u g o s ł a w i a p r ó b o w a ł a r o z w i j a ć k o n s t r u k c j ę s a m o c h o d u Z a s t a w a n a b a z i e w ł o s k i e g o F i a t a , B u ł g a r i a s t a r a ł a s i ę w s p ó ł p r a c o w a ć z R e n a u l t i z M o ­ s k w i c z e m - t e ż b e z r e z u l t a t ó w . Z n a c z ą c e l i c z b y s a m o c h o d ó w p r o d u k u j ą n i e k t ó r e k r a j e , j e d n a k f a b r y k i s ą w ł a s n o ś c i ą z a g r a n i c z n y c h k o n c e r n ó w : C z e c h y ( V W ) , P o l ­ s k a ( F i a t) , T u r c j a ( F i a t, R e n a u l t , T o y o ta ) . O s t a t n i ą c z ę ś ć r o z w a ż a ń o p r o d u k c j i s a m o c h o d ó w o s o b o w y c h a u t o r k a p o ś w i ę c i s p r a w o m z w i ą z a n y m z e k s p o r t e m i i m p o r t e m w y p r o d u k o w a n y c h s a m o c h o d ó w ( ta b . 8 ). M o ż n a p o w i e d z i e ć , ż e z g o d n i e z w e w n ą t r z g a ł ę z i o w ą t e o r i ą h a n d l u w i ę k s z o ś ć

p r o d u c e n t ó w s a m o c h o d ó w , n p . R F N , F r a n c j a c z y W ł o c h y , e k s p o r t o w a ł o o k . 4 0 ­ 6 0 % s w o je j p r o d u k c j i , i m p o r t o w a ł o z a ś o k . 3 0 - 3 5 % . N a t o m i a s t n a j m n i e j s z y m e k s ­ p o r t e r e m b y ł y U S A , k t ó r e e k s p o r t o w a ł y z a l e d w i e 7 , 6 % s w o je j p r o d u k c j i , a i m p o r ­ t o w a ł y a ż 5 6 , 4 % ( d a n e d l a 1 9 8 6 r o k u ) . C o c i e k a w e , d a n e t e n i e w i e l e z m i e n i ł y s ię w c i ą g u d w u d z i e s t u la t , g d y ż p o d k o n i e c l a t 6 0 . e k s p o r t o w a ł y 4 % s w o je j p r o d u k c j i s a m o c h o d ó w o s o b o w y c h , R F N 5 7 % , a F r a n c j a 4 8 % 4.

Tabela 8

Produkcja, eksport i import samochodów osobowych w wybranych krajach w 1986 roku

K r a j P r o d u k c ja m ln szt. E k s p o r t m ln szt. E k s p o r t j a k o % p r o d u k c ji I m p o r t m ln szt. I m p o r t j a k o % p r o d u k c ji

USA

7,8

0,6

7,69

4,4

56,4

Japonia

7,8

4,4

56,4

0,07

0,89

RFN

4,3

2,6

60,5

1,3

30

Francja

2,7

1,5

55,6

1,0

37

Włochy

1,6

0,6

37,5

0,8

50

Hiszpania

1,2

0,7

58

0,1

8,3

W. Brytania

1,0

0,2

20

1,1

110

Źródło: J. Bossak, E. Kawecka-Wyrzykowska, M. Tomala, Stany Zjednoczone, EWG, Japonia -

współpraca i rywalizacja, PWE, Warszawa 1987, s. 25.

J e ś l i c h o d z i o i m p o r t , t o J a p o n i a p r z e z k i l k a d z i e s i ą t l a t ś w i a d o m i e , z a p o m o c ą n a r z ę d z i t a r y f o w y c h i p o z a t a r y f o w y c h n i e d o p u s z c z a ł a s a m o c h o d ó w z a g r a n i c z n y c h ( c z y l i k o n k u r e n c j i ) n a s w ó j r y n e k . P o z w o l i ł o j e j t o n a „ w y c h o w a n i e ” w ł a s n e g o n o w o c z e s n e g o p r z e m y s ł u . W p o d o b n y s p o s ó b p o s t ę p o w a ł a K o r e a P o ł u d n i o w a , k t ó r a r ó w n i e ż p r z e z k i l k a d z i e s i ą t l a t d o p u s z c z a ł a i m p o r t z a g r a n i c z n y c h s a m o c h o ­ d ó w n a p o z i o m i e p o n i ż e j 1 % . D z i ś p r z e m y s ł s a m o c h o d ó w o s o b o w y c h z a r ó w n o w J a p o n i i , j a k i K o r e i P o ł u d n i o w e j t o ś w i a t o w a c z o ł ó w k a . J a k w i d a ć , p r z e m y s ł m o t o r y z a c y j n y s t a n o w i w k i l k u k r a j a c h j e d n ą z n a j b a r d z i e j z n a c z ą c y c h g a ł ę z i g o s p o d a r k i . P a m i ę t a ć n a l e ż y , ż e j e d n o m i e j s c e p r a c y w p r z e m y ­ ś l e s a m o c h o d o w y m t w o r z y k i l k a d o k i l k u n a s t u m i e j s c p r a c y w g o s p o d a r c e k r a ju . P o n i ż e j a u t o r k a o m ó w i ł a w p ł y w c z y n n i k ó w o t o c z e n i a d a l s z e g o n a p r z e m y s ł s a m o c h o d ó w o s o b o w y c h . S c h a r a k t e r y z o w a ł a c z y n n i k i n a t u r a l n e , c z y n n i k i e k o n o ­ m i c z n e , c z y n n i k i d e m o g r a f i c z n e , c z y n n i k i p r a w n e i c z y n n i k i t e c h n o l o g i c z n e . C z y n n i k i n a t u r a l n e t o w s z y s t k i e s p r a w y z w i ą z a n e z z a s o b a m i r o p y n a f t o w e j i ł u p k ó w b i t u m i c z n y c h , k t ó r e s ą ź r ó d ł e m r o p y n a f t o w e j . R o z m i e s z c z e n i e z ł ó ż r o p y n a f t o w e j i ł u p k ó w b i t u m i c z n y c h j e s t z n a n e i w i a d o m o , ż e c e n y r o p y z a l e ż ą n i e t y l k o o d k w e s t i i g o s p o d a r c z y c h ( k o s z t p o s z u k i w a ń , k o s z t w y d o b y c i a , k o s z t t r a n s ­ p o r t u , k o s z t p r z e r o b u i td .) , l e c z t a k ż e o d c z y n n i k ó w p o l i t y c z n y c h ( w o j n y , r e w o l u c j e i tp .) . M ó w i ą c o c z y n n i k a c h n a t u r a l n y c h , t r z e b a p o w i e d z i e ć n i e c o o a l t e r n a t y w n y c h ź r ó d ł a c h p a l i w p ł y n n y c h . C o r a z g ł o ś n i e j m ó w i s i ę o b i o p a l i w a c h . D u ż e d o ś w i a d ­

c z e n i a w te j d z i e d z i n i e m a B r a z y l i a , g d z i e d e f a c t o o d w i e l u l a t m o t o r y z a c j a o p i e r a s i ę n a b i o p a l i w a c h . C i e k a w ą r z e c z ą j e s t t o , ż e p r a w i e n i e m ó w i s i ę o b e n z y n i e s y n ­ t e t y c z n e j , a p r z e c i e ż j u ż w c z a s i e I I w o j n y ś w i a t o w e j p r o d u k o w a ł y j ą h i t l e r o w s k i e N i e m c y i s ł u ż y ł a o n a d o n a p ę d z a n i a s a m o c h o d ó w i s a m o l o t ó w . C z y n n i k i e k o n o m i c z n e t o p r z e d e w s z y s t k i m : a ) d o c h o d y - w r o z w i n i ę t y c h k r a j a c h ś w i a t a m a m y d o c z y n i e n i a z e s t a g n a c j ą l u b s p a d k i e m d o c h o d ó w w w i ę k s z o ś c i p a ń s t w , p o w o d u j e t o w z r o s t z n a ­ c z e n i a z a k u p ó w n a k r e d y t ; s k o r o m a m y d o c z y n i e n i a z z a k u p a m i n a k r e ­ d y t , r o ś n i e r o l a p o l i t y k i p i e n i ę ż n e j , a w j e j r a m a c h p o l i t y k i s t o p y p r o c e n ­ t o w e j , k t ó r a d e c y d u j e o k o s z c i e k r e d y t u ; b ) w w i ę k s z o ś c i k r a j ó w n a s t ę p u j e c o r a z w i ę k s z a p o l a r y z a c j a d o c h o d ó w ; z n a ­ c z ą c o z m n i e j s z a s i ę g r u p a l u d z i o d o c h o d a c h ś r e d n i c h , r o ś n i e z a ś g r u p a l u ­ d z i o d o c h o d a c h w y s o k i c h i b a r d z o w y s o k i c h ( w n i e w i e l k i m s t o p n i u ) i g r u p a l u d z i o d o c h o d a c h b a r d z o n i s k i c h ( w o g r o m n y m s t o p n i u ) ; c ) z a t r u d n i e n i e i b e z r o b o c i e - p o d u w a g ę n a l e ż y w z i ą ć p r z e n o s z e n i e p r o d u k ­ c ji d o k r a j ó w o n i s k i m k o s z c i e p r a c y , p o n i e w a ż d z i e j e s i ę t a k z a r ó w n o w p r z y p a d k u p r z e m y s ł u s a m o c h o d ó w o s o b o w y c h , j a k i i n n y c h r o d z a j ó w p r z e m y s ł u ; m o ż e d o j ś ć d o s y t u a c j i , ż e k r a j z o s t a n i e p o z b a w i o n y p r z e m y ­ s ł u , z m i e n i s ię w i ę c s t r u k t u r a g o s p o d a r k i i p o w s t a n i e b e z r o b o c i e s t r u k t u ­ r a l n e ; t a k s t a ło s i ę w n i e k t ó r y c h r e j o n a c h U S A , n p . r e j o n A p a l l a c h ó w ( h u t ­ n i c t w o ) c z y r e j o n D e t r o i t ( p r z e m y s ł s a m o c h o d o w y ) 5, d ) p o m o c p a ń s t w a ( p o m o c p u b l i c z n a ) d l a z a g r o ż o n y c h g a ł ę z i p r z e m y s ł u ; r z ą d a m e r y k a ń s k i z a w s z e s ł y n ą ł z p o d e j ś c i a p r a g m a t y c z n e g o , a n i e i d e o l o g i c z ­ n e g o . K i e d y z a c z ą ł s i ę k r y z y s w 2 0 0 7 r ., n a j w i ę k s z e b a n k i i f i r m y s a m o c h o d o w e b y ł y z a g r o ż o n e b a n k r u c t w e m , w ó w c z a s r z ą d a m e r y k a ń s k i z a s i l i ł t e f i r m y k i l k u d z i e s i ę - c i o m i l i a r d o w ą p o m o c ą . W e f e k c i e n i e t y l k o u r a t o w a n o m i e j s c a p r a c y , l e c z t a k ż e f i r m y G M i C h r y s l e r z r o k u n a r o k z m n i e j s z y ł y s t r a t ę i w 2 0 1 0 r. z a c z ę ł y p r z y n o s i ć z y s k i ( ta b . 9 ) . N a l e ż y z a u w a ż y ć , ż e z j e d n e j s t r o n y d z i a ł a n i e r z ą d u p r z y n i o s ł o z a ­ m i e r z o n e e f e k t y , a z d r u g i e j p r y s n ą ł m i t o U S A j a k o k r a j u o s k r a j n i e l i b e r a l n e j g o ­ s p o d a r c e , g d z i e r z ą d n i e m i e s z a s i ę d o t e g o , c o r o b i ą p r z e d s i ę b i o r c y . W r o z w i n i ę t y c h k r a j a c h m a m y d o c z y n i e n i a z e s t a r z e n i e m s i ę s p o ł e c z e ń s t w . N i e s t e t y , w y d ł u ż e n i e s ię ż y c i a n i e p r z e k ł a d a s i ę n a w i ę k s z ą a k t y w n o ś ć s t a r s z y c h o s ó b n a r y n k u s a m o c h o d o w y m . R ó w n i e ż z m i a n y w s t y l u ż y c i a o r a z s p a d e k d o c h o ­ d ó w m o g ą t w o r z y ć w p r z y s z ł o ś c i c o r a z g o r s z ą s y t u a c j ę , s z c z e g ó l n i e w s e g m e n c i e s a m o c h o d ó w n o w y c h , s a m o c h o d ó w w y ż s z e j k l a s y i l u k s u s o w y c h . W p r z y p a d k u

5 P. Mason, Finansowy kataklizm. Koniec wieku chciwości,Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kra­

ków 2010, s. 1-28, 97-116; J. Hardy, Nowy polski kapitalizm, Wyd. Prasa i Książka, Warszawa 2010,

s. 175-244.

r y n k u p o l s k i e g o , w a r t o z a u w a ż y ć , ż e k i l k a m i l i o n ó w o s ó b p r z e b y w a s t a le z a g r a n i ­ c ą w c e l a c h z a r o b k o w y c h - c i l u d z i e r a c z e j n i e b ę d ą k u p o w a ć s a m o c h o d ó w w P o l ­ s c e . P o z a t y m k o n s u m e n c i w P o l s c e p r e f e r u j ą z a k u p k i l k u l e t n i c h s a m o c h o d ó w u ż y w a n y c h z a g r a n i c ą n i ż n o w y c h w k r a j u . T r z e b a d o d a ć , ż e t e n a w y k i k o n s u ­ m e n c k i e w b a r d z o d u ż y m s t o p n i u u k s z t a ł t o w a ł a n i e b ł ę d n a , a le n i e r o z s ą d n a p o l i t y ­ k a p o l s k i c h d e a l e r ó w w p o p r z e d n i c h l a t a c h . T abela 9 P o m o c rząd u U S A dla G M , C h ry slera i F o rd a G e n e r a l M o to rs C h r y s le r F o r d P o m o c rząd o w a 50 m ld 15,2 m ld nie w ystęp o w ali Ile zw ró co n o 23,1 m ld 0 nie dotyczy Z y sk /strata 20 0 8 - 3 0 ,9 m ld - 1 6 ,8 m ld - 1 4 ,6 m ld Z y sk /strata 20 0 9 - 4 ,3 m ld - 3 ,8 m ld 2,7 m ld Z y sk /strata 20 1 0 1 ,6 -2 ,4 m ld ok. 1mld 8 m ld M ark i, których

się pozbyło

S atu rn , S aab, H um m er, P ontiac V o lv o , M azd a, Jaguar, L an d R o v er, A s to n M artin M ark i, które zo stały C h ev ro let, G M C C adillac, O pel V au x h all, H o ld e n B u ick

C hrysler, D o d g e Jeep

F o rd , L in co ln

Ź ródło: K. K ap iszew sk i, D e t r o i t w s t a j e z k o l a n , „P rzeg ląd ” 2 0 1 1 , n r 5, s. 29.

W i e l e k r a j ó w w c o r a z w i ę k s z y m s t o p n i u s t a r a s i ę p o p r z e z r e g u l a c j e p r a w n e r e ­ g u l o w a ć p r ę d k o ś c i m a k s y m a l n e n a d r o g a c h , a le w c o r a z w i ę k s z y m s t o p n i u r e g u l a ­ c je p r a w n e w y m u s z a j ą r ó w n i e ż o k r e ś l o n e p a r a m e t r y k o n s t r u k c y j n e i t e c h n i c z n e . N a p r z y k ł a d w n i e k t ó r y c h k r a j a c h z a k i l k a l a t w s z y s t k i e s a m o c h o d y t a m s p r z e d a w a n e b ę d ą m u s i a ł y m i e ć t a k ż e u r z ą d z e n i a w s i l n i k a c h , k t ó r e s a m e r o z p o z n a j ą r o d z a j p a l i w a - c z y j e s t t o b e n z y n a , c z y b i o p a l i w o - i a u t o m a t y c z n i e u s t a w i a j ą p a r a m e t r y s i l n ik a . Ś l e d z ą c r o z w ó j p r z e m y s ł u m o t o r y z a c y j n e g o , m o ż n a z a u w a ż y ć , j a k c z ę s t o n a p o z ó r m a ł e z m i a n y , i n n o w a c j e c z y w y n a l a z k i p o p e w n y m c z a s i e z m i e n i a ł y o b l i c z e t e g o p r z e m y s ł u . O i le w p o c z ą t k o w y c h l a t a c h t o p r z e m y s ł z m i e n i a ł s i e b i e , g o s p o ­ d a r k ę , s p o ł e c z e ń s t w o i p a ń s t w o , o t y l e w o s t a t n i c h k i l k u d z i e s i ę c i u l a t a c h t o r a c z e j o n d o s t o s o w y w a ł s i ę d o r e g u l a c j i p r a w n y c h , z m i a n s p o ł e c z n y c h c z y g o s p o d a r ­ c z y c h . W n a s t ę p n y c h l a t a c h n a j c i e k a w s z e r z e c z y b ę d ą d z i a ł y s i ę n a r y n k a c h d w ó c h l i c z ą c y c h p o n a d m i l i a r d m i e s z k a ń c ó w k r a j ó w - C h i n i I n d ii.

THE PASSENGER CARS INDUSTRY

IN THE CHANGING ENVIRONMENT

Summary

T he a u th o r presen ts th e au to m o tiv e in d u stry in ch an g in g e co n o m ic, po litical-leg al and social environm ent. T here can e ind icated ch an g es in th e au to m o tiv e in d u stry , w h ic h affected th e in d u s­ try itself, th e eco n o m y and society. In recen t d ecad es th is industry h as ad ap ted its e lf to a state reg u latio n , to eco n o m ic and social change.