DOROTA KORNAS-BIELA∗
PSYCHOSPOŁECZNE ASPEKTY
STOSOWANIA RODKÓW WCZESNOPORONNYCH
Wszystkie rodki wczesnoporonne, chocia niektóre z nich zwane s antykoncepcyjnymi, maj na celu niedopuszczenie do rozwoju pocztego dziecka. Ze wzgldu na ich rónorodn form (np.
hormonal contraception, emergency contraceptive pill, medical abortion RU-486, IUD)
dowiad-czenia kobiet zwizane z ich uyciem oraz psychologiczne konsekwencje ich stosowania s bardzo zrónicowane. W artykule omówiono psychologiczn sytuacj, w jakiej podejmowana jest decyzja o skorzystaniu z wczesnej aborcji, jej psychologiczne skutki i czynniki modyfikujce przeycia kobiet. Wyrazist ilustracj dla pojawiajcych si problemów jest praktyka korzystania z farmakologicznej aborcji przy uyciu RU-486 i dowiadczenia kobiet z tym zwizane.
Słowa kluczowe: antykoncepcja hormonalna, antykoncepcja awaryjna, antykoncepcja po stosunku, aborcja farmakologiczna, aborcja medyczna (RU-486), rodki wczesnoporonne.
rodki wczesnoporonne, charakteryzujce si zrónicowanym chemicznym działaniem, maj na celu uniemoliwienie dalszego rozwoju dziecka w krótkim czasie po poczciu, czyli spowodowanie wczesnego poronienia. Niektóre z tych rodków zwane s antykoncepcyjnymi i jako takie s rejestrowane (celem omi-nicia prawa chronicego ycie), chocia oprócz utrudniania poczcia maj rów-nie działanie poronne (np. Postinor-Duo, wkładki wewntrzmaciczne). Do rod-ków praktycznie dostpnych obecnie na rynku polskim, które maj działanie
DR DOROTA KORNAS-BIELA, Katedra Pedagogiki Specjalnej, Instytut Pedagogiki KUL, Al.
implantacyjne (antynidacyjne), tzn. uniemoliwiajce zagniedenie si w jamie macicy zarodka ludzkiego w stadium blastocysty, nale: (1) wkładki, czyli kształtki wewntrzmaciczne (spirala, IUD), wywołujce chroniczny stan zapalny błony luzowej cianek macicy; (2) metoda postkoitalna (Postinor-Duo, czyli D-norgestrel, levonorgestrel), syntetyczny progestagen w wysokiej dawce, po-wodujcy spowolnienie transportu zarodka ludzkiego do jamy macicy i zmienia-jcy jej błon luzow, zwany te pigułk „dzie po”, „pigułk dnia nastpnego” (day after pill), stosowany do 72 godzin po stosunku płciowym; (3) metoda Yuzpego polegajca na zayciu 4-, 8-krotnej dawki powszechnie dostpnych pi-gułek antykoncepcyjnych (np. Gravistat 125, Microgynon, Rigevidon) w pierw-szych 12 godzinach po stosunku płciowym; (4) „minipigułka” (np. Cerazette). W celach marketingowych rodki te okrelane s jako uyteczna po „niezabezpie-czonym stosunku” „antykoncepcja po”, „antykoncepcja awaryjna”, „antykoncep-cja dorana”. Nie zarejestrowanym w Polsce rodkiem, ale dostpnym poprzez zamówienie telefoniczne lub internetowe, jest mifepriston (RU-486), blokujcy docieranie do dziecka tlenu i poywienia, którego poronne działanie wspomagane jest poprzez mizoprostol lub gemeprost (Cytotec – rodek dostpny w wikszoci krajów jako lek przeciw wrzodom przewodu pokarmowego), powodujcy skurcze macicy i wydalenie zarodka ludzkiego. Zapowiadane jest wprowadzenie innych rodków słucych tej formie kontroli urodze jako wyrazu „przechodzenia z kultury aborcji do kultury antykoncepcji i zapobiegania aborcji” (Arisi, 2003, s. 120), traktujc oczywicie rodki wczesnoporonne jako antykoncepcyjne, chocia u kobiet stosujcych antykoncepcj hormonaln trudno rozstrzygn, czy o braku widocznych objawów ciy zadecydował czynnik antykoncepcyjny czy wczesno-poronny (Szymaski, 2004).
I. PSYCHOLOGICZNY KONTEKST DECYZJI O ZASTOSOWANIU RODKA WCZESNOPORONNEGO
Stwierdzonymi w badaniach czynnikami ułatwiajcymi podjcie decyzji o stosowaniu rodka wczesnoporonnego jest młody wiek, wczeniejsze uywanie prezerwatyw, uprzednia aborcja, brak moralnych i religijnych obiekcji, przekona-nie o bezpieczestwie zdrowotnym danego rodka oraz o jego antykoncepcyjnym a nie poronnym działaniu (Jackson i in., 2000). Przekonanie kobiet o tym, i ro-dek farmaceutyczny ma nie tylko działanie antykoncepcyjne, ale równie
poron-ne, istotnie osłabia motywacj do jego stosowania oraz propagowania (Gichangi i in., 1999).
Zwikszenie dostpnoci i popularnoci coraz to nowych rodków antykon-cepcyjnych i wczesnoporonnych jest oceniane w literaturze medycznej bardzo pozytywnie – jako forma zaspokojenia „reprodukcyjnych potrzeb” kobiet, po-twierdzenie „prawa kobiety do wyboru” i rodzaj wsparcia dla kobiet w trudnej sytuacji „nieplanowanej ciy” (por. Arisi, 2003); jako niezbdna opcja w zakresie kontroli urodze oraz standard demokracji, nowoczesnoci, racjonalnoci i odpowie-dzialnoci, dlatego coraz czciej rodki wczesnoporonne s traktowane jako ko-nieczne uzupełnienie antykoncepcji (Harper, Ellerston, 1995; Kornas-Biela, 2005a, s. 15-16). Moe te by traktowane jako wyraz przyjtego stylu ycia (por. Kornas- -Biela, 2005b).
Wiele bada potwierdza, e rodki wczesnoporonne bardzo rzadko s uywa-ne przez ofiary gwałtów. Najczciej korzystaj z nich natomiast kobiety yjce w stabilnych zwizkach z partnerem, dobrze wykształcone i starsze wiekiem (np. Sorensen i in., 2000). rodki te s stosowane po współyciu z zawodn antykon-cepcj lub – inaczej mówic – w sytuacji, gdy kobieta nie ma pewnoci co do efektywnoci uytego rodka antykoncepcyjnego i przeywa z tego powodu duy niepokój. Mona mówi o uzaleniajcym wpływie łatwej dostpnoci rodków wczesnoporonnych, gdy uytkowniczki antykoncepcji maj skłonno do wielo-krotnego sigania po ten rodzaj dodatkowego zabezpieczenia si przed moliwo-ci urodzenia dziecka (Dupont i in., 2002)12i znacznie czciej ni w normalnej
populacji stwierdza si u nich uprzednio dokonywane aborcje (np. 47% z grupy 235 kobiet w wieku 18-48 lat – Harvey i in., 1999; Kornas-Biela, 2005a, s. 16).
Jednym z charakterystycznych motywów uycia rodka wczesnoporonnego jest denie kobiety do uniknicia konfliktu moralnego zwizanego ze zdiagno-zowanym poczciem dziecka. Lk przed dowiadczaniem dylematu dotyczcego aborcji prowadzi do podjcia działa unikajcych moliwo urodzenia dziecka bez dochodzenia do informacji, czy poczcie rzeczywicie miało miejsce (Wil-liams, 1986-1987, s. 255). Jeli jednak ju zostało zdiagnozowane poczcie dziecka, szczególnie ceniona przez kobiety jest moliwo wyboru midzy
1
W literaturze medycznej podkrela si, e na rodki wczesnoporonne jest „krytyczne zapo-trzebowanie” nie tylko ze wzgldu na „niezabezpieczone współycie”, ale równie z powodu błdu antykoncepcji, np. w USA dochodzi do 3 mln rocznie „nieplanowanych pocz”, pomimo uywania metod zabezpieczajcych, najczciej prezerwatywy (np. ok. 50% w badanej grupie – Harvey, Beckman, 1999).
koma opcjami aborcji, co daje im wiksze poczucie kontroli nad swoj przyszło-ci (Simonds i in., 1998; Howie i in., 1997; Fielding i in., 2002). Zawarto tre-ciowa artykułów na temat rodków wczesnoporonnych wskazuje na entuzja-styczny stosunek wiata medycznego do coraz to nowych metod kontroli urodze, ocenianie ich jako bezpiecznych i skutecznych, a ich rónorodnoci – jako pozy-tywnego wyjcia na przeciw potrzebom kobiet o rónych stylach ycia (por. Shulman, 2003).
II. RODKI WCZESNOPORONNE W OPINII KOBIET
ledzc literatur mona zauway, e dua cz wniosków formułowanych na temat opinii kobiet dotyczcych rodków wczesnoporonnych, a zwłaszcza „awaryjnej pigułki” lub medycznej aborcji (tzn. przy uyciu RU-486), nie pocho-dziła z bada ich uytkowniczek, ale kobiet, które informowane o zaletach tych rodków, były badane jako ich potencjalne uytkowniczki, a grupy te nie były reprezentatywne ze wzgldu na zmienne, które decyduj o postawie wobec abor-cji, np. stopie religijnoci, orientacja polityczna (Harper, Ellerston, 199523), lub
te w ogóle takich zmiennych nie brano pod uwag (np. Harvey i in., 1999). Do cech podkrelanych jako pozytywne strony zastosowania rodków wczes-noporonnych nale (np. Arisi, 2003): niskie koszty; zwikszenie moliwoci podjcia wczesnej decyzji dotyczcej aborcji i jej realizacji; wiksze poczucie kontroli ze strony kobiety – ze wzgldu na moliwo dokonania wyboru midzy dwoma opcjami: medyczn i chirurgiczn aborcj; uniknicie ryzyka zwizanego z chirurgiczn interwencj (np. zakaenia, uszkodzenia macicy) i anestezj oraz mniej komplikacji dla zdrowia fizycznego i psychicznego; mniejsze wymagania co do wiedzy i umiejtnoci personelu medycznego; „naturalno”
–
rozszerzenie dostpnoci aborcji poza szpital; mniej koniecznych zaangaowanych osób i mniej potrzebnych usług; wiksza anonimowo, prywatno i uniknicie styg-matyzacji społecznej; moliwo uczestniczenia w aborcji osób bliskich; dua efektywno kontroli urodze; dobra tolerancja przez kobiety.Badacze z Uniwersytetu w Rochester (USA) wskazuj na preferowanie przez kobiety medycznej aborcji ze wzgldu na to, i jest ona „bardziej naturalna, umoliwiajca prywatno i mniej bolesna” (Fielding i in., 2002). Równie
2
Na przykład w badanej grupie 100 osób tylko 18% deklarowało si jako o prawicowych po-gldach politycznych (republikanie), a 27% – jako osoby, dla których religia jest wana w yciu.
gld dwunastu bada z szeciu krajów, relacjonowany przez Winikoff (1995), wskazuje, e motywem decyzji o skorzystaniu z RU-486 jest: krótki czas midzy diagnoz o poczciu dziecka a jego usuniciem, mniejsze koszta finansowe i emocjonalne, lk przed chirurgiczn interwencj i znieczuleniem, „naturalno” i prywatno tej procedury oraz poczucie autonomii. Podobnie kobiety poddajce si medycznej aborcji (405 osób w klinice w St. Louis, USA), pytane o pozytyw-ne aspekty, które mogłyby je skłoni w przyszłoci do skorzystania z niej, wska-zały na niskie koszta oraz łatwo uycia (Virgo i in., 1999).
Niektóre kobiety przejawiaj du potrzeb autonomii i majc moliwo wyboru optuj za medyczn aborcj. Aborcj chirurgiczn przeprowadza lekarz, w medycznej kobieta sama siebie obsługuje, przyjmuje rol decydenta i wyko-nawcy. Cz kobiet, które cechuje wysoka potrzeba kontroli nad tym, co si im w yciu zdarza, preferuje aborcj medyczn, gdy same j inicjuj, monitoruj jej przebieg i skuteczno (np. Simonds i in., 1998). W przypadku innych kobiet wiadomo pełnej odpowiedzialnoci za przeprowadzenie sobie aborcji jest tak przeraajca, e wol aborcj chirurgiczn, któr wykonuje lekarz, a sama kobie-ta, znieczulona, przyjmuje postaw biern, identyfikujc si z ofiar, jak jest dziecko (Levathes, 1995).
Deklarowana przez uytkowniczki rodka wczesnoporonnego ch skorzy-stania z niego, kiedy „zajdzie potrzeba”, wskazuje na determinacj ich zamiaru niedopuszczenia do urodzenia dziecka. O bardzo silnej motywacji uniknicia moliwoci urodzenia dziecka wiadczy fakt, i pomimo relacjonowania przez nie ubocznych negatywnych objawów stosowania rodków wczesnoporonnych i wie-dzy co do ich szkodliwych nastpstw dla zdrowia, wyraaj one zadowolenie z tej formy kontroli urodze i s skłonne uy t metod w przyszłoci. Na przykład wikszo kobiet wskazuje na uboczne objawy uycia „pigułki po stosunku”, które z rón czstotliwoci odnotowały u siebie (nudnoci, wymioty, zawroty i bóle głowy, krwawienia, sucho w ustach, wraliwo piersi), jednak zdecydo-wana wikszo z nich (ponad 90%) ocenia jej zastosowanie jako łatwe, jest za-dowolona z efektywnoci jej działania, rekomendowałaby jej uycie innym oso-bom oraz deklaruje kadorazowe stosowanie, jeli zajdzie – w ich odczuciu – taka potrzeba (Harvey i in., 1999). Podobnie co do Norplantu – 95% kobiet (z grupy 205 osób) wskazuje na uboczne negatywne objawy zwizane z implantem (np. silny ból), a jednak decyduje si na jego uycie i stwierdza, e jest zadowolona
z tej formy zapobiegania urodzeniu dziecka (Darney i in., 1990)3.4 Równie
uyt-kowniczki RU-486, pomimo dyskomfortu (np. stosunkowo długie czekanie na stwierdzenie, czy aborcja udała si, konieczno dodatkowych wizyt lekarskich) i objawów ubocznych (np. ból, przedłuajce si i silne krwawienie), traktuj medyczn aborcj jako sposób radzenia sobie z nieplanowanym poczciem dziec-ka w przyszłoci (np. 87% kobiet – Beckman, Harvey, 1997; w innych omiu badaniach liczba kobiet wahała si od 64 do 85% – Winikoff, 1995; 68% – w ba-daniach Rademakers i in., 2001).
III. PRAKTYKA STOSOWANIA RU-486
Wród rodków wczesnoporonnych na szczególn uwag zasługuje preparat chemiczny RU-486 (mifepristone, C29H35NO2), wyprodukowany na pocztku lat osiemdziesitych we Francji. Zastosowanie go jest okrelane w literaturze naukowej jako „wywołanie miesiczki”, „póna po stosunku antykoncepcja”, „niechirurgiczna aborcja” (Heikinheimo i in., 1990), „farmakologiczna aborcja”, „medyczna aborcja”, w przeciwiestwie do innych metod aborcji chirurgicznej. W 1997 roku wiatowa Organizacja Zdrowia dopuciła jego poronne stosowanie a do 63. dnia ciy (usunicia 7-tygodniowego zarodka), przy czym im dziecko wiksze, tym skuteczno RU-486 spada, a narastaj objawy uboczne (por. Pluta, 2005, s. 11). W niektórych czciach wiata, np. w Chinach, stosuje si go jednak a do ok. 9-11 tygodnia ciy (Ngai i in., 2000).
We wspomnianych ju badaniach w klinice w St. Louis połowa respondentek wyraziła gotowo poddania si wymaganym, dwukrotnym badaniom lekarskim po aborcji przy uyciu RU-486 (Virgo i in., 1999). Wynik ten potwierdza odno-towywan w literaturze i w praktyce niech pacjentek do koniecznych, a spraw-dzajcych efektywno aborcji wizyt w poradni lub w szpitalu (np. Winikoff, 1995), co jednoczenie grozi powanym zwikszeniem ryzyka dla zdrowia kobiet. Preferowanie przez kobiety bardziej farmakologicznej ni chirurgicznej aborcji niesie ze sob ryzyko, e łatwo dostpu do RU-486 upowszechni jej stosowanie i zwikszy niefrasobliwo w podejmowaniu współycia seksualnego, a brak
3
W raporcie Food and Drug Administration odnotowano ponad 100 powanych komplikacji w grupie kobiet, u których załoono Norplant. Szczególnie niebezpieczne były zakaenia, nadci-nienie, udary, nieregularne miesiczkowanie, silne bóle głowy, nadwaga, głboka depresja, wrasta-nie silikonowych pojemniczków w ciało pacjentki (Wysowski, Green, 1995).
wymaganych bada kontrolnych spowoduje wzrost zaburze zdrowotnych i nie-bezpieczestwo dla ycia kobiet (np. z powodu pozostania w macicy całego lub czci obumarłego dziecka, zakaenia bakteryjnego lub krwotoku).
Jansen (1990) postuluje natomiast, by zakoczenie procesu wydalania dziecka zostało potwierdzone dokładnym badaniem lekarskim, stwierdzajcym, e aborcja została przeprowadzona w „odpowiednim czasie, szybko, czysto i definitywnie”. Istnieje bowiem ryzyko nieprawidłowej oceny wieku dziecka i jego przeycia, zmiany decyzji kobiety w trakcie trwajcej kilka dni procedury, przeycia jedne-go z blinit. Przyjta dawka farmakologicznejedne-go rodka stwarza niebezpiecze-stwo komplikacji dla zdrowia dziecka, które przeyło, a niedokoczona aborcja pociga za sob nowe nastpstwa psychiczne. Poza tym dla kobiety wana jest wiadomo, e aborcja była kompletna, co nie zawsze jest dla niej oczywiste.
IV. DOWIADCZENIE I KONSEKWENCJE ZASTOSOWANIA RU-486: ULGA CZY CIERPIENIE?
Poszukiwania psychicznych skutków farmakologicznej aborcji, do jakiej do-chodzi na drodze uycia tzw. antykoncepcji hormonalnej lub działania rodka stricte wczesnoporonnego, s w literaturze znikome i nie daj jednolitego obrazu, gdy wyniki bada zale od wielu czynników, np. czasu badania, zastosowanej metody oraz cech grupy badanej4.5 Jednym z powanych problemów
metodolo-gicznych, który ogranicza moliwo uogólniania bada w tym zakresie, jest krótki czas, jaki upływa midzy aborcj a badaniem typu follow-up i wysuwaniem stwierdze o braku psychicznych skutków medycznej aborcji5,6 za
profesjonali-stami badajcymi kobiety s ginekolodzy i połone – a nie psycholodzy lub psy-chiatrzy – a wic personel, który jest ywotnie zainteresowany wzrostem dostp-noci i uywaldostp-noci rónych rodków kontroli urodze oraz przekonany o zna-czeniu swej słuby na rzecz „zdrowia reprodukcyjnego kobiet”.
4
Czas midzy zastosowaniem rodka a badaniem jest zbyt krótki, metod bada psychicznych nastpstw jest najczciej ankieta lub rozmowa, a grupa – niereprezentatywna pod wzgldem istot-nych zmienistot-nych (np. Westhoff, Picardo, Morrow, 2003).
5
Na przykład badania robione w sze tygodni po uyciu RU-486 upowaniały do wycigni-cia wniosku o braku długofalowych negatywnych nastpstw tej procedury dla zdrowia (Fielding, Edmunds, Schaff, 2002).
Przed zastosowaniem RU-486 kobiety odznaczaj si zwykle wysokim stop-niem niepokoju, niepewnoci co do efektywnoci aborcji, poczuciem winy i ambiwalencj zwizan z decyzj oraz pragnieniem uniknicia interwencji chi-rurgicznej. Rzadko wspominanym w literaturze problemem zwizanym z cenion przez kobiety prywatnoci zastosowania RU-486 jest to, e prywatno wie si z przyjciem przez kobiet całej odpowiedzialnoci za poddanie si aborcji, jej przebieg i efektywno (tzn. wydalenie dziecka). Zostaje ona pozostawiona sama sobie w sytuacji oczekiwania około dwóch dni lub wicej na zakoczenie procesu aborcyjnego oraz konfrontacji z embrionem – jej dzieckiem. Wród bólu i silnego krwawienia zmniejsza si jej poczucie bezpieczestwa, a niepewno co do tego, kiedy i jak „to wszystko” si skoczy, nasila niepokój (por. Rademakers i in., 2001). Oczekiwanie na zakoczenie, przy nierzadkiej ambiwalencji co do słusz-noci decyzji i uczu do dziecka, jest przez wiele kobiet odbierane jako niezno-ne. W przeciwiestwie do chirurgicznej aborcji, która trwa krótko, medyczna aborcja trwa dwa do kilku dni, a wic dziecko powoli obumiera, a kobieta (np. nkana wtpliwociami, poczuciem winy) chciałaby czasem zmieni decyzj, ale wie, e jest ju za póno. Wprawdzie proces wydalania dziecka nie jest zako-czony, ale uycie RU-486 zwiksza prawdopodobiestwo uszkodzenia dziecka. Dlatego lekarze przestrzegaj przed stosowaniem medycznej aborcji w sytuacji, gdy kobieta nie jest zdecydowana na zakoczenie ciy (Levathes, 1995).
Aborcja podejmowana w sytuacji niepewnoci co do słusznoci decyzji oraz ju uprzedzajce j poczucie winy moe skutkowa – nawet w odległej przyszło-ci – zespołem objawów zwanych syndromem poaborcyjnym. Tym bardziej e s dostpne badania wskazujce na fakt, i cz kobiet po medycznej aborcji okazu-je si cierpie na istotnie głbsze poczucie winy i wstydu, ni kobiety po aborcji chirurgicznej, a jest ono szczególnie due u kobiet, dla których jest to kolejna aborcja (Holmgren, 1992).
Autorzy bada wskazuj na „zmniejszenie si emocjonalnego dystresu ko-biet” po medycznej aborcji, jednak s to badania robione w krótkim czasie po sprowokowanym poronieniu (Winikoff, 1995; w tydzie po – Rademakers i in., 2001; do dwóch tygodni – Holmgren, 1992; Henshaw i in., 1994; od 2 do 4 tygo-dni – Grimes, Mishell, David, 1992). Mona przypuszcza, i silne mechanizmy obronne s wtedy szczególnie uaktywnione, a sytuacja yciowa kobiety, motywu-jca j do aborcji, nie uległa jeszcze zmianie, natomiast na wskutek udanego „za-biegu” opadło napicie, wic łatwiej uzyska pozytywne ni negatywne relacje. Jednak autorzy bada formułuj nieuprawomocnione metodologicznie wnioski,
definitywnie zaprzeczajc powanym skutkom zastosowania tej formy medycznej aborcji. Tymczasem psychiczne nastpstwa aborcji mog pojawi si nawet po wielu latach, wynikaj bowiem nie tylko ze zmian neurohormonalnych, ale rów-nie z jej znaczenia jako wanej decyzji egzystencjalnej dotyczcej ycia kilku osób (własnego, dziecka i jego ojca, rodzestwa). Silna motywacja badaczy, by zaprzecza psychologicznym nastpstwom wczesnej aborcji, prowadzi do takiej interpretacji wyników, by ukazywa psychologiczne zyski, a nie szkody aborcji, np. minimalizuje si fakt, i u 38% kobiet stwierdzono obnienie si poczucia własnej wartoci po aborcji; u kobiet, które miały medyczne komplikacje, zauwa-ono silniejsz depresj, natomiast kobiety, które musiały ograniczy normaln aktywno na dłuszy czas i wymagały wikszej liczby wizyt lekarskich, przeja-wiały duy niepokój (Henshaw i in., 1994). Psychologiczne skutki zastosowania RU-486 okrelane s enigmatycznie jako nieczste i nie majce znaczenia dla zdrowia publicznego. Jednak niewielu autorów zaznacza, e mona to powiedzie jedynie w odniesieniu do krótkiego okresu po aborcji (np. Blumenthal, 1992). Inni, uogólniajc rezultaty bada strukturyzowanym kwestionariuszem (140 ko-biet), stwierdzaj, e nie ma istotnych rónic w zdrowiu reprodukcyjnym i psy-chicznym midzy kobietami, które dwa lata wczeniej dokonały medycznej abor-cji, a tymi, które poddały si aborcji chirurgicznej (Howie i in., 1997).
Jednoczenie w literaturze mona znale doniesienia wskazujce, i aborcja wskutek działania RU-486 moe mie u niektórych kobiet powane nastpstwa psychologiczne, gdy jest wiadomym i całkowicie kontrolowanym procesem, który budzi skojarzenia z porodem („miniporód”), dlatego konfrontuje kobiet z jej prawdziwymi uczuciami zwizanymi z dzieckiem, ci, macierzystwem, kobiecoci oraz z moralnymi dylematami. W literaturze coraz czciej podkrela si, e – wbrew obiegowej opinii – aborcja medyczna, chocia moe by odbiera-na jako łatwa w wyborze opcja, jedodbiera-nak w rzeczywistoci moe okaza si trud-niejsza psychologicznie ni aborcja chirurgiczna (Tuffs, 1999).
Celem zmniejszenia lku kobiet przed bólem fizycznym lub wynikajcym z konfrontacji z uformowanym ciałem dziecka na przykład we Francji zaleca si wyposaenie kobiet w rodki przeciwbólowe oraz pokazanie (zdjcia lub realnie) specjalnego pojemnika, zawierajcego przykładow wydzielin poaborcyjn (krew z elementami tkanki zarodka). W wyniku tej prezentacji kobieta ma nabra pewnoci, e „produkt prokreacji” jest na razie mas rónicujcych si komórek, a nie ludzk istot (por. Harvey i in., 1995). W tym kontekcie mówi si o „wyda-lanej masie tkankowej” (Ngai i in., 2000, s. 1162). Przedsiwzicia te mog by
jednak niewystarczajce ze wzgldu na coraz wyszy poziom elementarnej wie-dzy kobiet z zakresu biologii wczesnego rozwoju człowieka. Poza tym wikszo kobiet ma obecnie robione USG celem potwierdzenia poczcia dziecka, wic nierzadko widziały one na ekranie monitora dziecko oraz zarejestrowane uderze-nia jego serca. Wiedza biologiczna i wspomnieuderze-nia z bada prenatalnych zwik-szaj ból psychiczny podczas procedury aborcyjnej oraz maj wpływ na stosunek do aborcji w przyszłoci. Inni zwolennicy tych rodków zalecaj lekarzom prze-konywanie kobiet, i towarzyszce im negatywne uczucia (np. lku, niepewnoci, dyskomfortu) s podobne w tej sytuacji, jak w trakcie kadej procedury medycz-nej, a zastosowany rodek wczesnoporonny nie pociga adnych negatywnych długofalowych skutków zdrowotnych (Fielding, Edmunds, Schaff, 2002).
Kobiety korzystajce z RU-486 w szeciu francuskich klinikach (500 osób) relacjonowały dwukrotnie czciej brak satysfakcji z uytej metody aborcji w porównaniu z aborcj chirurgiczn. Około 40% kobiet przyznało, e odczuwały emocjonalne trudnoci i zaburzenia. Badania szwedzkie natomiast potwierdziły wyniki innych bada, e oczekiwania kobiet wobec RU-486 czsto nie sprawdza-j si; odczuwasprawdza-j one silniejszy ból i dowiadczasprawdza-j wikszego krwawienia z dróg rodnych, a take przeywaj moralny konflikt ni w wypadku aborcji chirurgicz-nej i ni przewidywały wobec tej formy aborcji (Holmgren, 1992). Stwierdzaj one, e ta metoda jest im prezentowana jako nic nie znaczce wydarzenie, a oka-zuje si, e silne krwawienie, parcie, odczucie wydalania zawartoci macicy jest bardzo trudnym przeyciem (Levathes, 1995).
W niektórych obszarach geograficznych kobieta jest zobowizana do wzicia drugiej pigułki RU-486 pod piecz lekarza i czekania na wydalenie dziecka od kilku do kilkanastu godzin. Kobiety relacjonuj dyskomfort z powodu przebywa-nia w jednym pomieszczeniu kilku kobiet, które oczekuj na efekt tej samej pro-cedury aborcyjnej (Harvey i in., 1995). Cz kobiet – przeciwnie – dokonuje aborcji całkowicie samodzielnie, w samotnoci, ale nie chroni je to przed nega-tywnymi przeyciami. Niektóre z nich dowiadczaj dramatycznych przey zwizanych z samodzielnym obsłueniem si po aborcji, z niepewnoci, czy cała zawarto macicy została wydalona. Dziecko jest umieszczone w worku owo-dniowym wielkoci moreli i w zalenoci od tygodnia rozwoju jest bardziej lub mniej uchwytne wizualnie jako istota ludzka, z czarnymi punktami wskazujcymi na oczy i cienkim szkieletem. Kobiety, które dowiadczyły tego, i widziały
uformowany zarodek67wydalony z ich ciała, relacjonuj szok, zmieszanie, panik,
smutek, kłopoty ze snem, koszmary nocne, natrctwa myli i wizualnych wspo-mnie z tym zwizanych, psychologiczny dyskomfort (Slade i in., 1998).
Ten specyficzny „materiał zarodkowy” pozostaje obiektem, na który kobieta podwiadomie rzutuje w przyszłoci swoje fantazje, nadzieje, wtpliwoci, lki. Trudno zapomnie taki widok do koca ycia i nie sposób zaprzeczy, i znisz-czyło si ycie ludzkie. Niestety, czsto kobieta pozostaje z t tajemnic sama przez całe ycie, identyfikujc si w poczuciu krzywdy z tym małym dzieckiem, jednoczenie zaprzeczajc, e cokolwiek wanego miało miejsce w jej yciu. Lekarze maj nadziej, e pami tego dowiadczenia zwikszy odpowiedzial-no kobiety dotyczc współycia seksualnego, jednoczenie niektórzy zalecaj, by z tego wzgldu nie proponowa zastosowania RU-486 nieletnim i młodym kobietom, gdy ich niedojrzała psychika nie poradzi sobie z dowiadczeniem widoku własnego dziecka (Levathes, 1995).
Niektóre kobiety pragn zobaczy zawarto wydalanego z macicy „materia-łu”, dotkn, a nawet zatrzyma go dla siebie. Chc odczuwa proces, który si wydarza i – np. widzc umierajce dziecko – poegna si z nim. Rozłoenie procedury w czasie pomaga im symbolicznie rodzi dziecko, stopniowo rozłcza si z nim i powiedzie mu „do widzenia”. Niektóre z nich odczuwaj ból psy-chiczny z powodu mierci dziecka, ale traktuj go jako element rozpocztego procesu ałoby po jego stracie. W literaturze zaznacza si, e dla zdrowia psy-chicznego kobiety lepiej jest, jeli skonfrontuje si ona z wydalonym dzieckiem, spojrzy na nie, poegna si i pozwoli sobie na proces ałoby po jego stracie, ni gdy rozpoczty poczciem dziecka proces wizania si midzy matk i dzieckiem nie zostaje zakoczony. Poznanie prawdy jest lepsze ni ycie złudzeniami i ko-bieta powinna mie kontakt z realnoci, z tym, co si dokonuje w trakcie aborcji. Jednak niektóre kobiety s przeraone moliwoci zobaczenia czci lub całego dziecka. Im profesjonalici odradzaj medyczn aborcj (Levathes, 1995).
6
Organogeneza koczy si 8. tygodnia i od tego czasu dziecko ma ju wykształcone wszystkie podstawowe narzdy wewntrzne i koczyny, porusza si spontanicznie – por. Kornas-Biela, 2002.
V. PSYCHOLOGICZNE ZAGRO ENIA STOSOWANIA RODKÓW WCZESNOPORONNYCH
Podejmujc zagadnienie psychologicznego kontekstu bardzo wczesnej abor-cji, naley odnotowa fakt skpej w tym zakresie literatury. Dotyczy to zarówno psychologicznych uwarunkowa, jak i długofalowych nastpstw korzystania przez kobiety ze rodków wczesnoporonnych. Nie wiemy, jakie osobowociowe zmienne sprzyjaj podjciu decyzji o medycznej zamiast chirurgicznej aborcji, czy jest jaki charakterystyczny profil osobowoci kobiet – uytkowniczek rod-ków zwanych antykoncepcyjnymi, które maj jednoczenie wczesnoporonne działanie (por. González-Olguin i in., 1988), jakie zmienne wpływaj na akcepta-cj tej a nie innej metody, na ich zrónicowan efektywno (np. rodzaj motywa-cji – Jones, Paul, Westoff, 1980) oraz jakie mog by długofalowe skutki psy-chiczne korzystania z nich. Wobec ogromnej dysproporcji, jaka istnieje w litera-turze przedmiotu, w której podkrela si jedynie zalety i pozytywne konsekwen-cje dla „jakoci ycia” kobiet faktu uytkowania rodków wczesnoporonnych, wspomnianej wyej metodologicznej słaboci tych bada, w artykule tym zosta-nie zwrócona uwaga rówzosta-nie na ewentualne zosta-niebezpieczestwa, z oczywistym zastrzeeniem, i nie wiemy, do jak wielu kobiet i w jakich sytuacjach one si odnosz7.8
Zarówno kobiety, szersza opinia społeczna, jak i naukowcy z załoenia nie przyznaj wczesnej aborcji znaczcego oddziaływania na psychik. Tymczasem wiadomo, e zapłodniona komórka jajowa, dzielc si wykładniczo i w szybkim tempie przekształcajc si w zarodek, rozpoczyna „biochemiczn rozmow” z or-ganizmem matki ju w trakcie swej drogi przez jajowód. Mózg matki i jej narzd rozrodczy odbieraj informacje hormonalne i wszystko nastawione jest na nor-malny przebieg zakodowanych genetycznie procesów. Endokrynologiczne zmia-ny w organizmie kobiety warunkuj zmiazmia-ny w układzie nerwowym i wyszych procesach psychicznych. Wizanie biochemiczne midzy matk i dzieckiem ulega
7
Do ostronoci wobec zaprzeczania negatywnym skutkom rodków wczesnoporonnych upo-wania równie obserwowane na przestrzeni lat zjawisko wprowadzania na rynek farmaceutyczny coraz to nowych ich wersji, propagowanych wczeniej jako całkowicie pewnych zdrowotnie i bez uciliwych efektów ubocznych rodków. Reklama kadej „nowej generacji” rodków informuje o ich bardziej bezpiecznym dla zdrowia i mniej uciliwym pod wzgldem ubocznych skutków zastosowaniu, ni miało to miejsce w wypadku uprzedniej generacji, ale ani wczeniej, ani obecnie nie wspomina si o adnym ryzyku zdrowotnym i minimalizuje si niepodane objawy (por. Wil-demeersch i in., 2000).
radykalnemu zerwaniu w trakcie aborcji. Jednoczenie podlega zerwaniu pod-wiadomie nawizana relacja psychiczna. Oczywicie im wczeniejsza aborcja, tym ta wi jest słabsza, chocia moe okaza si ona duo silniejsza po upływie jakiego czasu, gdy okolicznoci ycia spowoduj pragnienie dziecka i al po jego stracie.
Poczcie dziecka jest zawsze wanym wydarzeniem dla organizmu matki. Ze wzgldu na jedno psychofizyczn człowieka oraz cisły zwizek midzy ukła-dem nerwowym i hormonalnym, wszystko, co dotyczy ciała, ma reperkusje w psychice – i odwrotnie; dlatego nie mona sdzi, e powane zaburzenia hor-monalne spowodowane przez rodek wczesnoporonny, a konieczne, by spowo-dowa mier dziecka pocztego, nie maj adnego znaczenia dla psychiki matki. Maj, problem jednak w tym, e s nie rozpoznane, nie nazwane, ignorowane, nie wizane z aborcj.
Psychologiczne konsekwencje wczesnej aborcji s w pewnym stopniu podob-ne do dowiadczanych po poronieniu (por. Kornas-Biela, 1999), jednak maj te one swoj specyfik (Broen i in., 2004; Coleman, 2004). Rozpoznanie i odało-wanie straty dziecka w wyniku stosowania rodków wczesnoporonnych jest pod pewnymi wzgldami inne i moe by trudniejsze ni z powodu naturalnego poro-nienia ze wzgldu na to, e:
(1) Szybko podejmowania decyzji, konieczna w wypadku chci skorzystania ze rodków wczesnoporonnych (np. do 72 godzin po współyciu), sprzyja nieprze-mylanym, pod wpływem silnych emocji, decyzjom, co dla osób, które zareagowały panik, a potrzebuj czasu na oswojenie si z tym, co si moe wydarzy lub zaist-niało (poczcie dziecka), oznacza trudny do odałowania al w przyszłoci.
(2) Na tym wczesnym etapie łatwiej te o decyzj pod naporem wyimaginowa-nego negatywwyimaginowa-nego stosunku otoczenia, a zwłaszcza stosunku ojca do dziecka, gdy kobieta najczciej nie informuje go o rodzaju podjtych przedsiwzi, np. o uyciu „pigułki dnia nastpnego”. Mniema jedynie na podstawie dotychczasowych relacji, jaka mogłaby by jego reakcja o poczciu dziecka i na podstawie swoich wyobrae podejmuje decyzj o aborcji (chcc spełni jego przewidywane yczenie lub unikn namawiania i presji, aby urodzi dziecko).
(3) Ambiwalentne przekonania i uczucia zwizane z utraconym dzieckiem utrudniaj rozpoznanie straty i przeywanie alu. Charakterystyczn cech wik-szoci rodków powodujcych wczesn aborcj jest to, i zostaj uyte w sytuacji dowiadczanej ambiwalencji; silnych i skrajnych emocji; w sytuacji, gdy „nie wiadomo, co czu”; gdy psychika zostaje „zamroona”, a człowiek odcina si od
własnych emocji i nie jest w stanie wiza si emocjonalnie z dzieckiem lub mie poczucie zadawanej krzywdy. Otpienie emocjonalne nie tylko utrudnia odało-wanie straty, „wypłakanie” swego smutku i przeraenia z powodu tego, co si stało, ale te „zamraa” relacje z innymi ludmi, zwłaszcza z bliskimi, jak m i dzieci w rodzinie.
(4) Nastawienie „przeciw dziecku”, zwizane z mentalnoci antykoncepcyj-n i proaborcyjantykoncepcyj-n, powoduje nie tylko „zamroenie emocjonalne”, ale te macie-rzyskie. Postawa unikania poczcia za wszelk cen i gotowo zastosowania czynnej agresji w razie wystpienia prawdopodobiestwa zaistnienia dziecka, wywołuje trudnoci w wizaniu si z innymi dziemi w rodzinie, zwiksza ryzy-ko zaniedbywania ich i stosowania przemocy. Zadanie mierci dziecku poczte-mu nasila agresj wewntrzrodzinn, zwłaszcza tendencj do krzywdzenia dzieci. (5) Niewiedza co do faktu, czy na pewno doszło do poczcia dziecka, pomaga radzi sobie z ewentualnym poczuciem winy. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji uy-wania wkładki wewntrzmacicznej oraz implantów. Wikszo rodków wczes-noporonnych jest stosowanych tak wczenie, i nie dochodzi do uwiadomienia sobie poczcia dziecka, a ich stosowanie jest motywowane „prewencj”. Kobieta nigdy nie dowie si, dla ilu dzieci stała si matk. Nie miała nie tylko moliwoci odczucia obecnoci dziecka, ale nawet nie wie, czy ono zaistniało. Tak trudne do odałowania straty stwarzaj ryzyko głbokich stanów depresyjnych, nerwico-wych i zaburze psychosomatycznych.
(6) Zranione mierci dziecka macierzystwo nie moe zosta uleczone na drodze personalizacji „produktu prokreacji”, gdy retoryka wokół rodków wcze-snoporonnych, zaprzeczajca, i „to było dziecko”, hamuje proces opłakania go, a wic naturalnej reakcji na strat dziecka. Poza tym lk przed skonfrontowaniem si z bólem psychicznym powoduje, e ani matka, ani jej otoczenie nie pozwala sobie, by myle w kategoriach straty dziecka. Zaktywizowane po aborcji mecha-nizmy obronne redukuj lk i inne negatywne uczucia, pomagajc przystosowa si do ycia, ale jednoczenie blokuj naturalny proces ałoby i uniemoliwiaj odałowanie straty. Dodatkowo brak profesjonalistów przygotowanych do rozpo-znania problemu i udzielenia pomocy w tak specyficznej sytuacji psychicznej powoduje, e ałoba pozostaje nieujawniona i nieprzepracowana (Winkler, 1999, s. 244).
(7) Stosowanie rodków wczesnoporonnych ma due znaczenie w aspekcie poczucia odpowiedzialnoci za decyzj o zniszczeniu pocztego ycia. W wypad-ku aborcji dokonywanej przez lekarza poczucie odpowiedzialnoci rozkłada si
na kilka osób, które wiedzc o poczciu dziecka, nie pomogły podj decyzji o jego urodzeniu, nie odwiodły od zamiaru aborcji lub wrcz uczestniczyły w niej, jak personel medyczny lub czasem równie ojciec dziecka. Natomiast odpowiedzialno za aborcj przy uyciu rodka wczesnoporonnego spoczywa prawie wyłcznie na kobiecie. Samemu spowodowało si t strat, wic poczucie odpowiedzialnoci nie da si przerzuci na kogo innego lub na los. Zastosowany w zaciszu domowym rodek róni si od aborcji chirurgicznej podkrelanym przez uytkowniczki walorem prywatnoci, który jak bumerang wraca, uderzajc w psychik kobiety – nie mona rozłoy odpowiedzialnoci za to, co stało si z dzieckiem. To moe by potencjalnym czynnikiem zwikszajcym poczucie winy, niezrozumienia, osamotnienia i porzucenia przez bliskich, np. ojca dziecka, poczucie krzywdy i niesprawiedliwoci losu.
(8) Czynnikiem modyfikujcym psychiczne konsekwencje aborcji jest stopie zaangaowania mczyzny w t procedur. Przyjcie postawy obojtnej lub wro-giej dziecku, wycofanie si z sytuacji lub nakłanianie czy zmuszanie kobiety do aborcji zwiksza zwykle ryzyko negatywnych skutków psychicznych. Podobnie wiadomy brak zainteresowania si kobiet w zwizku z procesem aborcji, do której mczyzna przyczynił si swoj postaw, jest znanym w literaturze czynni-kiem zwikszenia prawdopodobiestwa wystpienia objawów zespołu poaborcyj-nego. Dlatego „prywatno” wczesnej aborcji moe stwarza wiksze ryzyko psychologicznych komplikacji.
(9) Jeli natomiast kobieta decyduje, e jest to „jej problem” i dobrowolnie nie informuje ojca dziecka o jego poczciu (lub moliwoci poczcia), to na pod-stawie bada stwierdzono, i kobiety lepiej funkcjonuj po aborcji, jeli ojciec dziecka nie domylał si i nie uczestniczył w tym, co si wydarzyło, a decyzja i dowiadczenie aborcji były wyłczn spraw kobiety. Nieinformowanie o po-czciu dziecka w sytuacji z góry podjtej decyzji o jego usuniciu niweluje przy-kre przeycia, jakie wizałyby si z tłumaczeniem i ewentualnie obron przed mczyzn racji podjtej decyzji. Jednoczenie intymno tej procedury zapewnia kobiecie poczucie własnej wartoci i jej pozytywny obraz siebie w oczach m-czyzny (Westhoff i in., 2003). Poczucie autonomii i niezalenoci decyzji o abor-cji okazuje si jednak do zgubne dla kobiety w skutkach, gdy w ten sposób utwierdza mczyzn w postawie nieinteresowania si konsekwencjami współy-cia. Mczyzna czuje si zwolniony z odpowiedzialnoci za skutki aktywnoci seksualnej, jeli nie ma prawa zna prawdy (dowiedzie si, e został ojcem), wyraa opinii co do dalszych losów dziecka i jego zdanie w ogóle nie liczy si
w tym wzgldzie. Poza tym nasuwa si te wtpliwo co do szans przetrwania zwizku, w którym kobieta nie chce lub czuje, e nie moe poinformowa m-a/partnera o tak istotnym wydarzeniu yciowym, jakim jest poczcie ich wspól-nego dziecka. Uznanie przez kobiet tej sytuacji jako jej „prywatnej sprawy” nie jest ani „prawd” biologiczn, ani psychologiczn i antagonizuje ich wzgldem siebie, co przy obnionym wtedy zwykle libido moe prowadzi do zaburze w sferze aktywnoci seksualnej, obaw przed nim, osłabienia satysfakcji seksual-nej i wizi psychiczseksual-nej (np. Kaczmar, 1998). Jednoczenie kada forma aborcji ma wpływ na psychik mczyzny oraz na wzajemne relacje w parze (Kornas- -Biela, 2000; 2001; 2002, s. 230-231).
(10) W literaturze podkrelane jest niebezpieczestwo upowszechniania rod-ków wczesnoporonnych zwizane z tym, e ich dostpno moe jeszcze bardziej zwalnia mczyzn z odpowiedzialnoci za współycie, przerzucajc cał trosk o planowanie rodziny i konsekwencje współycia seksualnego na kobiet. Łatwa dostpno rodków wczesnoporonnych, zwłaszcza tych, które maj na celu usu-n niepokój kobiety zwizany z moliwoci poczcia dziecka bezporednio po współyciu, moe zwikszy lekkomylno w podejmowaniu aktywnoci seksu-alnej, a tym samym rozpowszechnianie si chorób przenoszonych drog płciow (Harper, Ellertson, 1995).
VI. MECHANIZMY OCHRONNE JAKO SPOSÓB RADZENIA SOBIE Z DOWIADCZENIEM WCZESNEJ ABORCJI
Jednym z czynników radzenia sobie z emocjami wywołanymi zastosowaniem rodków wczesnoporonnych s mechanizmy obronne. Silnie ambiwalentna lub negatywna postawa wobec moliwoci poczcia dziecka uruchamia tak silne me-chanizmy obronne, e s one w stanie maskowa, jakoby „nic si nie wydarzyło”. Pomaga w tym niewtpliwie niepotwierdzone poczcie dziecka lub te jego wczesny etap rozwoju. Gdy mechanizmy obronne (z powodu, np. sytuacji ycio-wej, narosłych yciowych problemów i konfliktów) przestan sprawnie funkcjo-nowa, moe nastpi załamanie si z trudem osignitej równowagi psychicznej i u czci kobiet pojawia si mniej lub bardziej złoony zespół objawów (które mog by u niektórych z nich identyfikowane jako tzw. zespół poaborcyjny). Psychiczne nastpstwa aborcji czsto nie s z ni wizane w wiadomoci kobie-ty, zwłaszcza jeli przybieraj posta dolegliwoci nerwicowych (np. nerwica lkowa, hipochondryczna), chorób psychosomatycznych lub innych o
psychogen-nej etiologii, zaburze funkcjonowania (skłonno do stosowania uywek8).
9Wród negatywnych konsekwencji aborcji obserwuje si najczciej smutek (a
po depresj), al po stracie, poczucie winy i wyrzuty sumienia, poczucie krzywdy, niepokój i pobudzenie nerwowe, zło (por. Kornas-Biela, 1988, 2002; Ostrow-ska, 1994). Oczywicie, nie mona wykluczy, i oprócz aborcji na pojawienie si tych negatywnych objawów miały wpływ równie inne czynniki osobowociowe i sytuacyjne, które uprzednio sprzyjały podjciu decyzji o usuniciu dziecka. Aborcja zdaje si by jednym z wanych wydarze pogłbiajcych ju istniejce konflikty wewntrzne, trudnoci w relacjach z innymi, niezaspokojenie potrzeb psychicznych, które miało miejsce ju od dziecistwa (por. Dzieranowska- -Peszko, 2003, s. 244).
Wczesna aborcja za pomoc rodków farmakologicznych pozwala na łatwiej-sze ni w wypadku póniejłatwiej-szej aborcji uruchomienie mechanizmów obronnych, takich jak np. racjonalizacja. Dzieje si tak dlatego, e łatwiej zdepersonalizowa dziecko i tłumaczy sobie, i nic takiego wanego si nie wydarzyło, gdy np. „moe nie byłam tak naprawd w ciy”, „była to tylko wczesna cia, kilka ko-mórek”; łatwiej te myle o dziecku w kategoriach zapłodnionej komórki jajo-wej, zygoty, moruli, blastocysty, jaja płodowego, embrionu, zarodka, natomiast aborcj traktowa jako wyczyszczenie macicy, sprowokowanie miesiczki, regu-lacj cyklu (por. Grimes, Mishell, David, 1992). Celem uniknicia konfliktu mo-ralnego niektóre kobiety interpretuj tego typu aborcj nie jako realn aborcj, ale jako rodzaj poronienia (np. Simonds i in., 1998).
Stosowanie metod o wczesnoporonnym działaniu jako „antykoncepcyjnych” pomaga uruchomi mechanizm racjonalizacji, dziki któremu kobieta podtrzymu-je swopodtrzymu-je przewiadczenie, i „zapewne nie doszło do poczcia, wic nie było aborcji”. Póki racjonalizacja pomaga radzi sobie z wyrzutami sumienia i poczu-ciem winy, kobieta moe odczuwa wewntrzny spokój, ale gdy z rónych powo-dów mechanizm ten „puci”, moe stan wobec nurtujcego pytania, na które nie znajdzie odpowiedzi: „ile razy tak naprawd byłam w ciy?”, „ile dzieci
8
Literatura na temat zwizku aborcji z uzalenieniami jest stosunkowo rozległa i wskazuje na obustronny zwizek przyczynowy, tzn. zarówno czciej dochodzi do aborcji u osób naduywaj-cych rodki psychoaktywne, jak te ich nałogowe uywanie zdarza si istotnie czciej po aborcji (np. Reardon, Ney, 2000; Coleman, 2004). Podobne wnioski wynikaj z bada polskich, np. Kacz-mar (1998) stwierdziła, e aborcja spowodowała u 30% kobiet uzalenienie lekowe, u 17% – alko-holowe. Terapeuci obserwuj to powizanie zwłaszcza u kobiet, które wielokrotnie dopuciły si aborcji (Ney, 1998).
cestwiłam w ten sposób?”, a wyobraenia o wielu pocztych i tak wczenie stra-conych dzieciach mog wywoła wiele koszmarnych przey.
Racjonalizacja posługuje si intelektualizacj (takim rozumowym roztrzsa-niem „za” i „przeciw”, by usensowni własny wybór), poszukiwaroztrzsa-niem informacji potwierdzajcej słuszno podjtej decyzji yciowej („nie było lepszego wyj-cia”), minimalizowaniem wagi problemu („nie było to takie wane, skoro sama mogłam da sobie z tym rad”), bagatelizowaniem („nie ma co si rozdrabnia, skoro zwykła pigułka pomogła”; „embrion był tak mały, e nie wydarzyło si nic wanego”). Usprawiedliwienia obejmuj sformułowania dotyczce perspektywy własnego ycia („musiałam si zabezpieczy, bo…”, „kady by tak postpił w mojej sytuacji”) oraz powoływanie si na powszechno zjawiska („tyle osób przede mn, tyle po mnie stosuje to i nic im si nie stało, wic dlaczego mnie miałoby co złego spotka”). Kobieta wkłada wiele wysiłku, by przekona siebie, i podjła słuszn decyzj. Wysuwane racje pozwalaj jej wierzy w zasadno decyzji i broni przed poczuciem winy i dezakceptacj siebie.
Trudno identyfikacji dewastacyjnego wpływu na psychik uycia rodków wczesnoporonnych wynika równie z uruchomienia mechanizmu tłumienia i za-przeczania. Potrzeba utrzymania pozytywnego obrazu siebie jako osoby szlachet-nej powoduje tłumienie wszelkich oznak psychicznego dyskomfortu, nieprzy-znawanie si nawet przed samym sob do negatywnych zmian w funkcjonowaniu psychicznym. Zaprzeczanie, jakoby nic si nie wydarzyło, wysiłek, by o tym wszystkim jak najszybciej zapomnie, niedopuszczanie do wiadomoci informa-cji ukazujcych dewastacyjny wpływ rodków wczesnoporonnych i ich zło mo-ralne, zniekształcanie nowych informacji dotyczcych medycznych i psycholo-gicznych skutków tych rodków – to wszystko s starania podejmowane pod-wiadomie w celu ochrony psychiki przed pojawieniem si dyskomfortu psy-chicznego i poczucia winy. Zaprzeczanie alu po stracie dziecka wywołuje smu-tek, lk, agresj oraz prowadzi do gorszego przystosowania. Dochodzcy ewentu-alnie do głosu konflikt moralny lub wiadomo zmian psychicznych s niwelo-wane przez uruchomienie mechanizmów redukujcych wewntrzne napicie, np. mechanizmu „słodkiej cytryny”, podnoszcego warto i trafno wybranej alter-natywy i tego, co si przez zastosowanie rodka wczesnoporonnego zyskało (a co mona by straci przez urodzenie dziecka). Przykre stany emocjonalne mog te by niwelowane przez rodki chemiczne poprawiajce nastrój i uywki.
Zakres i intensywno stosowania mechanizmów obronnych s bardzo zin-dywidualizowane, dlatego intensywno negatywnych konsekwencji stosowania
rodków uniemoliwiajcych rozwój pocztego dziecka zaley od wielu zmien-nych, np. dojrzałoci osobowoci, siły ego, determinacji w uruchamianiu mecha-nizmów obronnych, liczby i rodzaju wczeniejszych strat oraz dowiadcze nace-chowanych krzywd i przemoc (por. Winkler, 1999).
*
rodki wczesnoporonne s z tak niefrasobliwoci zalecane przez lekarzy i tak medialnie reklamowane, e trudno przebi si z informacj, i dla wielu kobiet mog one mie równie negatywne skutki, i to nie tylko dla ich zdrowia fizycznego. Znaczce jest to, e w literaturze naukowej czciej rozwaa si psy-chologiczne aspekty zabiegów stomatologicznych, operacji plastycznych czy ambulatoryjnych wizyt u lekarza, ni przeycia kobiet zwizane ze stosowaniem antykoncepcji i rodków wczesnoporonnych, chocia dramatycznie przerywaj one normalny i wiadczcy o zdrowiu przebieg procesów fizjologicznych rozpo-cztych poczciem dziecka (Chazan, 1993). Zajmowanie si tym problemem jest traktowane jako politycznie niepoprawne9,10 a wyniki bada nie potwierdzajce
słusznoci antykoncepcyjnego i aborcyjnego podejcia s przemilczane i czsto zafałszowywane. Dopóki nie bdzie prowadzonych systematycznych, długofalo-wych, interdyscyplinarnych i spełniajcych wymogi metodologiczne bada w tym zakresie, dopóty trudno bdzie uzna posiadan wiedz za pełny obraz rzeczywi-stoci.
BIBLIOGRAFIA
Arisi, E. (2003). Changing attitudes towards abortion in Europe. The European Journal of
Contra-ception and Reproductive Health Care, 8, 2, 109-121.
Beckman, L. J., Harvey, S. M. (1997). Experience and acceptability of medical abortion with mifepristone and misoprostol among U.S. women. Womens Health Issues, 7, 4, 253-262. Blumenthal, P. D. (1992). Abortion: Epidemiology, safety, and technique. Current Opinions
Obstet-rick Gynecology, 4, 4, 506-512.
Broen, A. N., Moum T., Bodtker, A. S., Ekeberg, O. (2004). Psychological impact on women of spontaneous abortion versus induced abortion: A 2-year follow-up study. Psychosomatic
Medi-cine, 66, 265-271.
9
Kampania na rzecz rozpowszechnienia rodków wczesnoporonnych ma motywy nie tylko komercyjne, finansowe, ale take ideologiczne. A jeli płodno przestaje by wartoci i objawem zdrowia, to wiadczy to o kryzysie ekologicznym i moralnym, ale i cywilizacyjnym.
Chazan, B. (1993). Medyczne nastpstwa przerywania ciy. Studia Demograficzne, 1, 103-111. Coleman, P. K. (2004). The uniquely destructive psychological experience of elective abortion:
Comparisons with other forms of perinatal loss and delivery of an unintended pregnancy.
Re-search Bulletin, 17, 6, 1-8.
Darney, P. D., Atkinson, E., Tanner, S., MacPherson, S., Hellerstein, S., Alvarado, A. (1990). Ac-ceptance and perceptions of Norplant among users in San Francisco. Studies in Family
Plan-ning, 21, 3, 152-160.
Dupont, S., Webber, J., Dass, K., Thornton, S. (2002). Emergency contraceptive pill (ECP) and sexual risk behaviour. International Journal of STD and AIDS, 13, 7, 482-485.
Dzieranowska-Peszko, J. (2003). Analiza osobowoĞci kobiet z doĞwiadczeniem aborcji.
Psycholo-giczne badania empiryczne (mps pracy doktorskiej, Lublin, KUL).
Fielding, S. L., Edmunds, E., Schaff, E. A. (2002). Having an abortion using mifepristone and home misoprostol: A qualitative analysis of women’s experiences. Perspectives on Sexual and
Re-productive Health, 34, 1, 34-40.
Gichangi, P. B., Karanja, J. G., Kigondu, C. S., Fonck, K., Temmerman, M. (1999). Knowledge, attitudes, and practices regarding emergency contraception among nurses and nursing students in two hospitals in Nairobi, Kenya. Contraception, 59, 4, 253-256.
González-Olguin, A., Romero-Gutiérrez, G., Malacara, J. M., León-Medina, J. D. (1988). Personal-ity profiles and socioeconomic factors in contraceptive use. Contraception, 38, 5, 551. Grimes, D. A., Mishell, D. R., David, H. P. (1992). A randomized clinical trial of mifepristone
(RU486) for induction of delayed menses: Efficacy and acceptability. Contraception, 46, 1, 1-10.
Harper, C., Ellertson, C. (1995). Knowledge and perception of emergency contraceptive pills among a college-age population: A quantitative approach. Family Planning Perspectives, 27, 4, 149-154.
Harvey, S. M., Beckman, L. J., Sherman, C., Petitti, D. (1999). Women’s experience and satisfac-tion with emergency contracepsatisfac-tion. Family Planning Perspectives, 31, 5, 237-240, 260. Harvey, S. M., Beckman, L. J., Castle, M. A., Coeytaux, F. (1995). Knowledge and perception of
medical abortion among potential users. Family Planning Perspectives, 27, 5, 203-207. Heikinheimo, O., Ylikorkala, O., Lahteenmaaki, P. (1990). Antyprogesterone RU 486 – a drug for
non surgical abortion. Annual Medical, 22, 2, 75-84.
Henshaw, R., Naji, S., Russell, I., Templeton, A. (1994). Psychological responses following medical abortion (using mifepristone and gemeprost) and surgical vacuum aspiration. A patient-centered, partially randomized prospective study. Acta Obstetricia et Gynecologica
Scandi-navica, 73, 10, 812-818.
Holmgren, K. (1992). Women’s evaluation of three early abortion methods. Acta Obstetricia et
Gynecologica Scandinavica, 71, 8, 616-623.
Howie, F. L., Henshaw, R. C., Naji, S. A., Russell, I. T., Templeton, A. A. (1997). Medical abortion or vacuum aspiration? Two year follow up of patient preference trial. British Journal of
Obstet-rics and Gynaecology, 104, 7, 829- 833.
Jackson, R., Bimla Schwarz, E., Freedman, L., Darney, P. (2000). Knowledge and willingness to use emergency contraception among low-income post-partum women. Contraception, 61, 6, 351-357.
Jones, F. E., Paul, L., Westoff, F. C. (1980). Contraceptive efficacy: The significance of method and motivation. Studies in Family Planning, 11, 2, 39.
Kaczmar, E. M. (1998). Psychologiczna analiza zaburze wystpujcych po przerwaniu ciy.
Studia nad Rodziną, 2, 141-150.
Kornas-Biela, D. (1988). Psychologiczne uwarunkowania i konsekwencje przerwania ciy.
Prze-gląd Psychologiczny, 2, 467-485.
Kornas-Biela, D. (1999). Niespełnione macierzystwo: psychologiczna sytuacja matek po poronie-niu. W: D. Kornas-Biela (red.), Oblicza macierzyĔstwa (s. 179-200). Lublin: Redakcja Wy-dawnictw KUL.
Kornas-Biela, D. (2000). Psychologiczne konsekwencje aborcji u ojców. W: MiĊdzynarodowy
Kongres o GodnoĞü Ojcostwa (s. 235-250). Gdask: Human Life International-Europa.
Kornas-Biela, D. (2001). Współczesny kryzys ojcostwa. W: D. Kornas-Biela (red.), Oblicza
ojco-stwa (s. 171-192). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Kornas-Biela, D. (2002). Wokół początku Īycia ludzkiego. Warszawa: IW PAX.
Kornas-Biela, D. (2005a). Mit o nieszkodliwoci rodków wczesnoporonnych i ich antykoncepcyj-nym działaniu: kontekst psychospołeczny. SłuĪba ĩyciu, 1, 15-19.
Kornas-Biela, D. (2005b). Psychologiczne aspekty naturalnego planowania rodziny. W: M. Tro-szyski (red.), Naturalne planowanie rodziny (s. 115-130). Warszawa: Polskie Stowarzyszenie Nauczycieli Naturalnego Planowania Rodziny.
Levathes, L. (1995). Listening to RU 486. Health, 9, 1, 86-90.
Ney, P. (1998). Hope Alive. Post-abortion and abuse treatment. A guide for group counsellors. Victoria: Pioneer Publishing Inc.
Ngai, S. W., Tang, O. S., Chan, Y. M., Ho, P. C. (2000). Vaginal misoprostol alone for medical abortion up to 9 weeks of gestation: Efficacy and acceptability. Human Reproduction, 15, 5, 1159-1162.
Ostrowska, K. (1994). Aborcja – niektóre problemy psychologiczne. Nowiny Psychologiczne, 1, 29-44.
Pluta, K. (2005). Procedura aborcyjna z wykorzystaniem RU-486. SłuĪba ĩyciu, 1, 10-13.
Rademakers, J., Koster, E., Jansen-Van Hees, A. C., Willems, F. (2001). Medical abortion as a alternative to vacuum aspiration: First experiences with the ‘abortion pill’ in the Netherlands.
European Journal of Contraception and Reproductive Health Care, 6, 4, 185-191.
Reardon, D. C., Ney, P. (2000). Abortion and subsequent substance abuse. American Journal of
Drug and Alcohol Abuse, 26, 61-75.
Shulman, L. P. (2003). Advanced in female hormonal contraception: Current alternatives to oral regimens. Treatments in Endocrinology, 2, 4, 247-256.
Simonds, W., Ellertson, C., Springer, K., Winikoff, B. (1998). Abortion, revised: Participants in the U. S. clinical trials evaluate mifepristone. Social Science and Medicine, 46, 10, 1313-1323. Slade, P., Heke, S., Fletcher, J., Stewart, P. (1998). A comparison of medical and surgical
termina-tion of pregnancy: Choice, emotermina-tional impact and satisfactermina-tion with care. British Journal of
Ob-stetric and Gynaecology, 105, 12, 1288-1295.
Sorensen, M. B., Pedersen, B. L., Nyrnberg, L. E. (2000). Differences between users and non-users of emergency contraception after a recognized unprotected intercourse. Contraception, 62, 1, 1-3.
Szymaski, Z. (2004). Antykoncepcja i rodki wczesnoporonne. W: A. Szymaski (red.), PłodnoĞü
i planowanie rodziny. Kompendium dla pracowników słuĪby zdrowia oraz instruktorów porad-nictwa rodzinnego (s. 228-242). Szczecin: Wydawnictwo Pomorskiej Akademii Medycznej.
Tuffs, A. (1999). German drug agency approves mifepristone. British Medical Journal, 17 july, 319. Virgo, K. S., Carr, T. R., Hile, A., Irgo, J. M., Sullivan, G. M., Kaikami, J. G. (1999). Medical
versus surgical abortion: A survey of knowledge and attitudes among abortion clinic patients.
Womens Health Issues, 9, 3, 143-154.
Westhoff, C., Picardo, L., Morrow, E. (2003). Quality of life following early medical or surgical abortion. Contraception, 67, 1, 41-47.
Wildemeersch, D., Schacht, E., Thiery, M., Van Kets, H. (2000). Intrauterine contraception in the year 2001: Can intrauterine device use be revived with new improved contraceptive technol-ogy? European Journal of Contraception & Reproductive Health Care, 5, 4, 295-304. Williams, N. (red.) (1986-1987). Contraceptive technology. New York: Irvington Publishers, Inc. Winikoff, B. (1995). Acceptability of medical abortion in early pregnancy. Family Planning
Per-spectives, 27, 4, 142-148, 185.
Winkler, A. (1999). Zranione macierzystwo: dowiadczenia matek po aborcji. W: D. Kornas-Biela (red.), Oblicza macierzyĔstwa (s. 241-245). Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL.
Wysowski, D. K., Green, L. (1995). Serious adverse events in Norplant users reported to the Food and Drug Administration’s MedWatch Spontaneous Reporting System. Obstetrics and
Gyneco-logy, 85, 538-542.
PSYCHOSOCIAL ASPECTS OF EARLY ABORTION S u m m a r y
There exist various types of early abortive methods, whose aim is to stop the development of a con-ceived child. Due to their variety (e.g. hormonal contraception, emergency contraceptive pill, medi-cal abortion RU-486) the experiences of women who used them and the psychologimedi-cal consequences of such procedures are diverse. The article discusses the psychological conditions in which the decision of early abortion is taken, its emotional consequences and factors modifying the women’s experiences. The main focus is on medical abortion (RU-486), as on the one hand it is becoming common popular, and on the other hand, it particularly illustrates the problems characteristic for early abortion.
Key words: hormonal contraception, emergency contraception, post-coital contraception, pharma-cological abortion, medical abortion (RU-486), early abortive methods.
