Katarzyna Kozłowska
1, Monika Wójta-Kempa
2Wiedza i postawy studentów wrocławskich uczelni
na temat krwiodawstwa
Knowledge and Attitudes Concerning the Blood Donation
Among Students of Wroclaw
1 Studenstka kierunku zdrowia publicznego, studia IIo, Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu 2 Zakład Medycznych Nauk Społecznych, Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
Streszczenie
Wprowadzenie. Krwiodawstwo jest bardzo ważną akcją społeczną, której celem jest pozyskanie krwi dla osób
wymagających transfuzji krwi lub do produkcji preparatów krwiopochodnych. Istotne jest propagowanie idei krwiodawstwa w celu pozyskania honorowych dawców tego życiodajnego leku. Jest to jedno z zadań ważnych dla zdrowia publicznego. Bez wątpienia rozwój krwiodawstwa zależy od poziomu wiedzy społeczeństwa na temat tej ważnej akcji społecznej.
Cel pracy. Próba oceny wiedzy studentów największych wrocławskich uczelni na temat oddawania krwi oraz
zba-danie deklarowanej liczby dawców krwi wśród studentów Wrocławia.
Materiał i metody. Badanie zostało zrealizowane na próbie kwotowej wśród 400 studentów największych
wro-cławskich uczelni. Przeprowadzono je za pomocą autorskiego kwestionariusza ankiety. Do opracowania danych wykorzystano pakiet statystyczny STATISTICA 9.0.
Wyniki. Średni wynik w teście wiedzy w obszarze krwiodawstwa wyniósł 38%. Poziom wiedzy studentów Wrocławia
należy uznać za niezadowalający. Ponad połowa studentów nie umie właściwie odtworzyć procedury pobierania krwi. Najmniejszą wiedzę mają studenci w obszarze przywilejów wynikających z bycia dawcą: co najmniej 80% nie wie, jakie wyniki badań otrzymuje kandydat na dawcę krwi, a 65% studentów nie umie wskazać, co otrzymuje dawca bezpośrednio po donacji. Co czwarty student nie zna zasad przyznawania tytułu Honorowego Dawcy Krwi i tylko 5% zna przywileje wynikające z jego nadania. Około 35% studentów z próby zadeklarowało, że oddawało krew, co jest dużym odsetkiem w porównaniu z ogółem populacji (1,6% według badań CBOS). Poziom wiedzy krwiodawców jest różny od poziomu wiedzy osób, które nigdy nie oddawały krwi.
Wnioski. Studenci są ważną grupą krwiodawców, dlatego należy wzmacniać ich wiedzę w tym obszarze.
Przedstawione wyniki badań ankietowych wskazują na obszary wiedzy, które trzeba propagować wśród studentów, aby pozyskać nowych dawców. Wyniki wskazują nowe cele dla kampanii społecznych w obszarze krwiodawstwa. Należy też podkreślać przywileje płynące z faktu bycia dawcą (Piel. Zdr. Publ. 2011, 1, 2, 121–128).
Słowa kluczowe: krwiodawstwo, krew, publiczna służba krwi, dawca, test wiedzy.
Abstract
Background. Blood donation is very important social action, whose aim is to gain blood for people demanding
blood transfusion or for production blood-made medications. Promoting the idea of blood donation is one of the most important challenges for the Public Health. The development of blood donation depends on the level of knowledge about rules and profits of being blood donor.
Objectives. Assessment of knowledge of blood donation among students of the largest universities in Wrocław. Material and Methods. The survey on social knowledge of blood donation was conducted in 2010 among 400
students of the largest universities of Wroclaw. Students were selected in proportion to the university size. The authorial questionnaire included questions about process of blood donation, contraindications and profits of blood donation.
Results. The average score in test of knowledge of blood donation was at 38%. The main results showed that many
students cannot correctly state the elements of blood donation process (50.6% of negative answers in whole sample) and they do not know the main profits of being a blood donor: 80% cannot correctly indicate blood test which are made before donation and 65% hardly know the procedure after donation. Only 26% of students know the general principles for granting the title of Honorary Blood Donor and only 5% know the profits of being the donor. About 35% of students donated their blood in the past and 58% of them do it regularly.
Piel. Zdr. Publ. 2011, 1, 2, 121–128 ISSN 2082-9876
PrACe OrygINAlNe
Krwiodawstwo jest bardzo ważną akcją społecz-ną, której celem jest pozyskanie krwi dla osób wy-magających transfuzji krwi lub do produkcji prepa-ratów krwiopochodnych. Zapotrzebowanie na krew i preparaty krwiopochodne w praktyce działania systemu opieki zdrowotnej jest ogromne. Dla po-trzeb zakładów opieki zdrowotnej krew jest groma-dzona, konserwowana i przechowywana w bankach krwi. Zasady pobierania, przechowywania i prze-twarzania ludzkiej krwi, obrotu krwią i preparata-mi krwiopochodnypreparata-mi oraz warunki zapewniające dostępność preparatów przygotowanych z krwi, a także zadania i organizacja publicznej służby krwi zostały w Polsce uregulowane prawnie [1–3].
Obecnie w Polsce funkcjonują 23 regionalne Centra Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa (rCKiK) wspierane przez 170 oddziałów terenowych. Ze statystyk dotyczących krwiodawstwa wynika, że liczba dawców krwi i liczba donacji krwi stale się zwiększa. W 2008 r. populacja krwiodawców wy-niosła 628 tys. osób. Z roku na rok zapotrzebowa-nie na krew i jej składniki rośzapotrzebowa-nie jednak w szybkim tempie i choć liczba dawców także się zwiększa, to zostało jeszcze wiele pracy przed publiczną służbą krwi w celu zapewnienia tego życiodajnego leku potrzebującym [4, 5].
Istotne jest to, że krwiodawstwo opiera się na dobrowolnym i bezpłatnym oddawaniu krwi, a działalność organizacji propagujących tę dziedzi-nę medycyny jest ważna i podnosi poziom świa-domości społecznej [1–3]. Bez wątpienia rozwój krwiodawstwa zależy od poziomu wiedzy na temat procesu oddawania krwi, a także na temat korzyści i zalet bycia honorowym dawcą. Tak istotne jest dlatego nieustanne uświadamianie społeczeństwa, zacznając od młodzieży, gdyż w tej grupie jest naj-więcej potencjalnych dawców.
Dawcą może zostać każdy zdrowy człowiek, jeśli jest pełnoletni i nie przekroczył 65. roku życia oraz waży nie mniej niż 50 kg. Procedura oddawa-nia krwi nie jest skomplikowana. Należy zgłosić się do rejestracji i wypełnić kwestionariusz z pytania-mi o stan zdrowia kandydata na dawcę. Następnie jest pobierana próbka krwi w celu zbadania m.in. stężenia hemoglobiny. Jeżeli wynik jest w normie, to po kilku minutach odbędzie się badanie lekar-skie, podczas którego lekarz kwalifikuje kandydata do oddawania krwi lub jej składników. Jednorazo-wo oddaje się 450 ml krwi. Zanim jednak posta-nowimy oddać krew, powinniśmy wiedzieć, że nie
każdy może być dawcą. Do bezwzględnych prze-ciwwskazań do oddawania krwi zalicza się m.in. cukrzycę, nowotwory złośliwe, używanie środków psychoaktywnych oraz zakażenie chorobami za-kaźnymi [1, 6].
Po zakończonej donacji krwiodawca otrzymu-je posiłek regeneracyjny o wartości 4500 kalorii. Każdy krwiodawca może otrzymać dodatkowo zaświadczenie zwalniające w dniu oddania krwi z pracy lub szkoły, a także zwrot kosztów podró-ży. Może ponadto uzyskać bezpłatnie następujące wyniki badań laboratoryjnych: oznaczenie gru-py krwi w układzie A, B, 0 i rh, pełną morfolo-gię krwi, znaczniki wirusowego zapalenia wątro-by typu B i C, AIDS oraz zakażenie kiłą. Istnieje również możliwość odliczenia od podatku ulgi darowizn przeznaczonych na cele krwiodawstwa. regularnym dawcom przysługuje tytuł i odznaka „Zasłużony Honorowy Dawca Krwi” w przypadku oddania przez kobietę co najmniej 5 litrów krwi, a przez mężczyznę 6 litrów krwi lub odpowiada-jąca tym objętościom ilość innych jej składników. Zasłużonemu Honorowemu Dawcy Krwi (ZHDK), który oddał co najmniej 20 litrów krwi lub odpo-wiadającą tej objętości ilość innych jej składników przysługuje tytuł i odznaka honorowa „Honorowy Dawca Krwi – Zasłużony dla Zdrowia Narodu”. Zasłużonemu honorowemu dawcy krwi przysłu-gują uprawnienia do korzystania poza kolejnością z ambulatoryjnej opieki zdrowotnej i usług farma-ceutycznych udzielanych w aptekach. Tytuł ten upoważnia ponadto do otrzymania darmowych leków umieszczonych w wykazie leków podstawo-wych. Niektóre miejscowości wprowadziły dodat-kowo zniżki na komunikację miejską oraz ulgi na bilety PKS i PKP dla regularnych dawców krwi i jej składników [1, 6–8].
Propagowanie idei krwiodawstwa oraz wysił-ki zmierzające do zaspokojenia potrzeb krwi jest jednym z wyzwań dla zdrowia publicznego. Nie-zbędne są prace z zakresu marketingu społeczne-go i edukacji obywateli. Odnosząc prezentowane wyniki badań do faktycznej liczby krwiodawców i sytuacji potrzeb krwi w Polsce, należy wskazać na konieczność uzupełnienia dotychczasowych kampanii społecznych promujących ideę krwio-dawstwa. Kampania edukacyjna powinna być wzbogacona o rzetelną analizę obszarów wiedzy potencjalnych dawców dotyczącej procesu donacji i korzyści płynących z oddawania krwi.
Conclusions. The analysis showed the main grounds which must be respected in planning new social campaign
promoting blood donation. Students are a significant group of donors and they must be more precisely informed about the process of blood donation and the profits resulting from being the blood donor (Piel. Zdr. Publ. 2011,
1, 2, 121–128).
głównym celem opisywanych w artykule ba-dań była próba oceny wiedzy studentów najwięk-szych wrocławskich uczelni na temat oddawania krwi oraz zbadanie deklarowanej liczby dawców krwi wśród studentów Wrocławia. Badanie miało również określić zależność między stanem wiedzy studentów a byciem dawcą. Celem pośrednim było także ukazanie nowych kierunków w promocji idei krwiodawstwa.
Podczas tworzenia planu badawczego założo-no, iż stan wiedzy studentów wrocławskich uczelni na temat honorowego krwiodawstwa jest na niskim poziomie oraz że wiedza dawców w stosunku do pozostałych osób jest większa. Założono również, że odsetek studentów oddających krew jest na wyż-szym poziomie od przeciętnego, gdyż reprezentują oni zdrową i aktywnie uczestniczącą w różnego ty-pu akcjach grupę społeczną.
Materiał i metody
Badaniem objęto grupę 400 studentów naj-większych wrocławskich uczelni. respondenci zo-stali dobrani proporcjonalnie w stosunku do liczby osób uczących się w 6 największych szkołach wyż-szych we Wrocławiu [9]. Wśród respondentów znalazło się 139 studentów Uniwersytetu Wro-cławskiego, 121 studentów Politechniki Wrocław-skiej, 68 z Uniwersytetu ekonomicznego, 37 osób z Uniwersytetu Przyrodniczego, 20 studentów Akademii Medycznej we Wrocławiu oraz 15 osób z Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocła-wiu. Wśród studentów 51% (n = 204) stanowiły kobiety, a mężczyźni 49% (n = 196).
Badanie zostało przeprowadzone za pomocą autorskiego kwestionariusza ankiety, który składał się z trzech części. Pierwsza z nich zawierała pyta-nia metryczkowe (płeć i przynależność do uczelni). Druga część – testowa – zawierała 13 pytań i miała na celu sprawdzenie poziomu wiedzy studentów o oddawaniu krwi. Pytania dotyczące wiedzy po-ruszały następujące zagadnienia:
1. Zagadnienia związane z procesem donacji krwi (uporządkowanie procesu donacji; wskazanie jednostki ml krwi oddawanej jednorazowo; wska-zanie przedziału wiekowego, w którym można oddawać krew oraz wagi krwiodawcy; znajomość przeciwwskazań; zmienne 1, 2, 3, 4, 7 w tabeli 1).
2. Zagadnienia związane z korzyściami, które wiążą się z byciem krwiodawcą (wskazanie bezpłat-nych wyników badań laboratoryjbezpłat-nych dla krwio-dawców; wskazanie, co dawca otrzyma po donacji; znajomość przywilejów ZHDK; świadomość, iż można odliczyć od dochodu darowizny przeznaczo-ne na cele krwiodawstwa; zmienprzeznaczo-ne 5, 6, 8, 9, 11).
3. Wiedza o zapotrzebowaniu na krew przez
polski system ochrony zdrowia (znajomość dzien-nego zapotrzebowania na krew).
Ostatnia część kwestionariusza była przezna-czona tylko dla osób, które oddawały krew i skła-dała się z 3 pytań (liczba odbytych donacji; opinia o poziomie odczuwanego bólu; wskazanie czynno-ści, które zostały wykonane w punkcie krwiodaw-stwa). Ankieta była połączona z kwestionariuszem dotyczącym badania wiedzy na temat szpiku kost-nego. respondenci wypełniali ankietę dobrowol-nie i samodzieldobrowol-nie.
Badanie odbyło się od listopada 2009 r. do kwietnia 2010 r. Do opracowania danych wykorzy-stano pakiet statystyczny – STATISTICA 9.
Wyniki
Poziom wiedzy
studentów wrocławskich uczelni
na temat krwiodawstwa
Stan wiedzy studentów wrocławskich szkół wyższych na temat procesu donacji krwi i idei krwiodawstwa przedstawiono w tabelach 1 i 2.
Odpowiedzi respondentów na pytania testowe zostały sklasyfikowane w 3 obszary: prawidłowej wiedzy (tylko prawidłowe odpowiedzi), nieprawi-dłowej/niepełnej wiedzy (w sytuacji, gdy respon-dent wskazał np. 2 z 3 poprawnych odpowiedzi) oraz obszar niewiedzy zadeklarowanej (wskazania „nie wiem”). Dane prezentowane w tabeli 1 poka-zują, że średni odsetek prawidłowych odpowiedzi na pytania testowe wyniósł 38%. Oznacza to, że niewiele więcej niż 1/3 studentów posiada właści-wą wiedzę. Niewiele więcej niż połowa studentów wie, ile powinien ważyć krwiodawca (57% respon-dentów), ile ml krwi oddaje się jednorazowo (56%). Tylko co drugi respondent zna wszystkie przeciw-wskazania i orientuje się, że istnieje możliwość odliczenia od podatku ulg darowizn przeznaczo-nych na cele krwiodawstwa (po 51%). Najbardziej „niedoinwestowanym” edukacyjnie obszarem wie-dzy studentów są kwestie związane z przywilejami krwiodawców. Jedynie co 4. student zna zasady przyznawania tytułu ZHDK (26%) i tylko 5% zna przywileje nadawane takim krwiodawcom.
Średni odsetek prawidłowych odpowiedzi za-gregowanych w obszarze zagadnień związanych z procesem donacji (zmienne 1, 2, 3, 4, 7) wyniósł 49,4%. Oznacza to, że tylko połowa studentów ma prawidłową wiedzę na ten temat. Warto zwrócić uwagę, że tylko co 3. student potrafi odtworzyć przebieg procedury pobierania krwi. Brak tej ele-mentarnej wiedzy jest być może ważnym powodem, dla którego potencjalny dawca odsuwa w czasie lub definitywnie odrzuca decyzję o donacji. Z
na-turalnych powodów wielokrotni dawcy potrafią lepiej odtworzyć te procedury, jednak i wśród nich odsetek osób z wiedzą niepełną jest bardzo duży (57%, tab. 2). Nie jest to zapewne element potrzeb-nej wiedzy, na który wskazaliby sami dawcy, dla edukatora z zakresu krwiodawstwa to, iż większość potencjalnych dawców nie wie, jak wygląda proce-dura oddawania krwi musi być jednak znaczący. Podobnie 17% obecnych dawców nie umie wska-zać prawidłowo ilości pobieranej krwi, a wśród studentów nieoddających jeszcze krwi odsetek ten wyniósł 58% (łącznie wiedza nieprawidłowa i od-powiedzi „nie wiem”; ryc. 1).
Ważnymi aspektami zachęcającymi obywa-teli do honorowego krwiodawstwa są dodatko-we korzyści wynikające z tego tytułu. Korzyści te to nie tylko ogólna informacja o stanie zdrowia kandydata określona na podstawie badań labora-toryjnych, lecz także przywileje, które otrzymują regularni dawcy. Uzyskane informacje pokazują,
że znajomość owych korzyści i przywilejów wśród potencjalnych dawców jest niewielka i z pewnością niewystarczająca do wzmocnienia postanowienia o donacji krwi. Na przykład w pytaniu: „Jakie wyni-ki badań laboratoryjnych może bezpłatnie uzyskać krwiodawca?” było 5 możliwych wariantów, w tym 3 zawierały prawidłowe informacje. Zaledwie 17% badanych osób potrafiło wskazać wszystkie prawi-dłowe odpowiedzi, a 26% z nich zadeklarowało, że nie wie, jakie badania przeprowadza się w trakcie rekrutacji krwiodawców. Zapytano również o to, co krwiodawca otrzymuje po pobraniu krwi i tu 75% studentów wykazało się wiedzą niepełną lub żadną. Co więcej, również wśród dawców prawi-dłowa wiedza nie jest częsta, bo aż 44% z nich nie umiało odtworzyć prawidłowej zasady postępo-wania z dawcą bezpośrednio po donacji (ryc. 2). Wyniki te są tyleż zaskakujące, co niepokojące i odzwierciedlają powiedzenie „najciemniej pod la-tarnią”. Mogłoby się wydawać, że wszyscy wiedzą,
Tabela 1. Wiedza studentów Wrocławia na temat krwiodawstwa (n = 400) Table 1. The knowledge of blood donation among students (n = 400)
Nr Wskaźniki, zmienne, wiedzy na temat krwiodawstwa
(Indicators, variables, of knowledge of blood donation)
Wiedza prawidłowa
(Correct answers) Wiedza nieprawidłowa/ /wiedza niepełna* (Incorrect or partially correct answers*) „Nie wiem” (“I don’t know”) n % n % n %
1 Uporządkowanie procesu donacji
(Ordering the process of blood donation) 141 35 259 65 – –
2 Przedział wiekowy dawców
(The proper age of donator) 193 48 198 50 9 2
3 Ilość pobieranej krwi
(The amount of donated blood) 225 56 171 43 4 1
4 Wymagana waga krwiodawcy
(The proper weight of donator) 229 57 165 41 6 2
5 Wyniki badań dla dawcy
(Blood tests) 68 17 228 57 104 26
6 Co otrzymuje krwiodawca po donacji
(Profits for blood donator) 143 36 138 35 119 30
7 Przeciwwskazania do oddawania krwi
(Contraindication) 203 51 148 37 49 12
8 Warunki otrzymania tytułu ZHDK
(The rules of granting the title of Honour Blood Donator)
103 26 187 47 110 28
9 Przywileje dla ZHDK
(Profits from the title of Honour Blood Donator) 21 5 186 47 193 48
10 Potrzeba krwi w Polsce
(The need of blood in Poland) 142 36 63 16 195 49
11 Wiedza o możliwości odliczenia od podatku ulgi
(Knowledge about possibility of tax relief) 204 51 181 45 15 4
Średnia
(Mean) 38 43,9 18,4
* Uwagi: wiedza nieprawidłowa dotyczy zmiennej 1, 2, 3, 4, 8, 10 i 11, wiedza niepełna dotyczy zmiennej 5, 6, 7 i 9. * Correct answers in variables: 1, 2, 3, 4, 8, 10, 11, partially correct answers in variables: 5, 6, 7, 9.
co uzyskuje się w efekcie choćby jednorazowego oddania krwi, a jednak na podstawie uzyskanych wyników widać, że wiedza studentów nie jest tak pewna i ugruntowana jak można sądzić.
Oprócz zaspokojenia potrzeb emocjonalnych i społecznych dawca – realizując zasadę pomocy pozakrewniaczej – może otrzymać pewne korzyści. W świetle wyników badań studenci – jako poten-cjalna największa grupa dawców – nie mają dosta-tecznej wiedzy na temat przywilejów, jakie
przy-nosi regularne oddawanie krwi. Wiele problemów przysporzyła ankietowanym próba odpowiedzi na pytanie, ile litrów krwi musi oddać człowiek, aby otrzymać tytuł Zasłużonego Honorowego Daw-cy Krwi. Prawidłową odpowiedź dotyczącą zasad przyznawania tytułu ZHDK znało zaledwie 26% ankietowanych. Tylko 5 na 100 ankietowanych po-trafiło zaznaczyć wszystkie przywileje przysługu-jące osobie z takim tytułem. Praktycznie co drugi student zadeklarował, że nie zna żadnych
przywi-Tabela 2. Wiedza studentów Wrocławia na temat krwiodawstwa z podziałem na dawców (n = 139) i osoby,
które nie oddawały krwi (n = 261)
Table 2. The knowlegde of blood donation among donators (n = 139) and non-donators (n = 261)
Nr Wskaźniki, zmienne, wiedzy w obszarze krwiodawstwa (Indicators, variables, of knowledge of blood donation)
Dawca (Donators) Osoba niebędąca dawcą (Non-donators)
% % wiedza pra-widłowa (correct answers) wiedza niepra- widłowa/wie-dza niepełna* (uncorrect or partially correct answers*) „nie wiem” (“i don’t know”) wiedza pra-widłowa (correct answers) wiedza niepra- widłowa/wie-dza niepełna* (uncorrect or partially correct answers*) „nie wiem” (“i don’t know”) 1 Uporządkowanie procesu donacji
(Ordering the process of blood donation)
43 57 – 31 69 –
2 Przedział wiekowy dawców
(The proper age of donator) 66 33 1 39 58 3
3 Ilość pobieranej krwi
(The amount of donated blood) 83 17 0 42 56 2
4 Wymagana waga krwiodawcy
(The proper weight of donator) 64 35 1 54 45 1
5 Wyniki badań dla dawcy
(Blood tests) 26 63 11 12 54 34
6 Co otrzymuje krwiodawca po donacji
(Profits for blood donator)
56 35 9 25 34 41
7 Przeciwwskazania do oddawa-nia krwi
(Contraindication)
66 29 5 43 41 16
8 Warunki otrzymania tytułu ZHDK
(The rules of granting the title of Honour Blood Donator)
32 50 18 23 45 32
9 Przywileje dla ZHDK (Profits from the title of Ho-nour Blood Donator)
9 62 28 3 38 59
10 Potrzeba krwi w Polsce
(The need of blood in Poland) 38 13 49 34 17 49
11 Wiedza o możliwości odlicze-nia od podatku ulgi
(Knowledge about possibility of tax relief)
60 35 5 46 51 3
Średnia
(Mean) 49 32
* Uwagi: wiedza nieprawidłowa dotyczy zmiennej 1, 2, 3, 4, 8, 10 i 11, wiedza niepełna dotyczy zmiennej 5, 6, 7 i 9. * Correct answers in variables: 1, 2, 3, 4, 8, 10, 11, partially correct answers in variables: 5, 6, 7, 9.
lejów! Taki stan rzeczy nasuwa tezę o konieczno-ści stworzenia nowego przekazu informacyjnego w celu uzupełnienia społecznej wiedzy na temat krwiodawstwa i odblokowania wielu już powzię-tych przez potencjalnych dawców decyzji o udaniu się na zbiórkę krwi.
Zbadani studenci nie są też świadomi, jak wie-le potrzeba krwi. Na pytanie „iwie-le w Polsce każde-go dnia brakuje krwi?” prawidłowej odpowiedzi udzieliło zaledwie 36% respondentów. Wyniki badań sugerują, że warto byłoby wzmocnić wśród studentów wiedzę o doniosłej roli preparatów krwiopochodnych we współczesnej medycynie oraz wskazać indywidualne i najbardziej moty-wujące korzyści płynące z faktu oddawania krwi. Pomysł ten zresztą podzielają sami badani: 86% studentów uważa, że powinno się w Polsce prowa-dzić więcej kampanii społecznych propagujących ideę krwiodawstwa.
Płeć w słabym stopniu różnicuje posiadany poziom wiedzy studentów Wrocławia. Z kolei biorąc pod uwagę miejsce kształcenia można za-uważyć, że na reprezentowany stan wiedzy wpływa przynależność do danej uczelni.
Największy poziom wiedzy reprezentują oso-by uczące się na Akademii Medycznej, 45% z nich
potrafiło prawidłowo uporządkować proces do-nacji krwi oraz wykazywało wyraźnie wyższy po-ziom wiedzy dotyczący podstawowych zagadnień dotyczących samej procedury. Ponad 70% z nich jest doinformowanych o zapotrzebowaniu na krew polskiego systemu ochrony zdrowia. Także studenci Akademii Wychowania Fizycznego re-prezentują wyższy poziom wiedzy w porównaniu do pozostałych ankietowanych. Najniższy poziom wiedzy reprezentują natomiast studenci Politech-niki Wrocławskiej i Uniwersytetu ekonomiczne-go niewielu z nich potrafi wskazać wyniki badań, jakie może otrzymać krwiodawca bezpłatnie oraz pozostałe ich uprawnienia i korzyści wynikające z bycia dawcą krwi.
Charakterystyka dawców
i deklarowana liczba pobrań krwi
Wśród wszystkich respondentów 139 osób od-dawało już krew, co stanowi 35% badanej próby. Wśród ankietowanych kobiet 28% zadeklarowało, że oddawało krew, odsetek mężczyzn oddających krew natomiast wynosił 42%. Spośród wszystkich dawców 42% oddało krew jednorazowo. Mniej
Ryc. 1. Wiedza studentów na
temat tego, ile ml krwi oddaje się jednorazowo z podziałem na dawców i osoby, które nie oddawały krwi
Fig. 1. The donors’ and
not-yet-donors’ knowledge of the amount of donated blood during single donation
Ryc. 2. Wiedza studentów
na temat tego, co otrzy-muje krwiodawca po donacji z podziałam na dawców i osoby, które nie oddawały krwi
Fig. 2. The donors’ and
not-yet-donors’ knowl-edge of the benefits for donors after donation Ile ml krwi wydaje się jednorazowo?
(How much blood is being donated during single donation?)
Ile ml krwi wydaje się jednorazowo? (How much blood is being donated
during single donation?)
Co otrzymuje krwiodawca? (What are the benefits for donors
directly after donation?)
Co otrzymuje krwiodawca? (What are the benefits for donors
directly after donation?)
dawca (donor) osoba niebędąca
dawcą (not-yet-donor) dawca (donor) wiedza prawi- dłowa (correct answers) wiedza niepra- widłowa (in- correct or partly correct answers) „nie wiem” (“I don’t know”)
osoba niebędąca daw-cą (not-yet-donor) wiedza prawi- dłowa (correct answers) wiedza niepra- widłowa (in- correct or partly correct answers) „nie wiem” (“I don’t know”) wiedza prawi- dłowa (correct answers) wiedza niepra- widłowa (in- correct or partly correct answers) „nie wiem” (“I don’t know”)
wiedza prawi- dłowa (correct answers) wiedza niepra- widłowa (in- correct or partly correct answers) „nie wiem” (“I don’t know”)
więcej tyle samo osób oddało krew 2–5 razy, a 16% – 6 lub więcej. Zauważalna była różnica między licz-bą donacji a płcią respondenta; wśród regularnych dawców (6 razy i więcej) krew oddało 23% męż-czyzn i zaledwie 5,3% kobiet. Ważną informacją uzyskaną podczas badania od dawców jest opinia, że 92% z nich uważa proces donacji za czynność bezbolesną. To ważne, jeśli zakłada się, że niektóre osoby mogą odwlekać decyzję o donacji właśnie z powodu przekonania o towarzyszącym temu bó-lu. Także i tę informację powinno uwzględnić się w kampaniach promocyjnych krwiodawstwa.
W ostatnim pytaniu kierowanym do dawców respondenci byli proszeni o uszeregowanie czyn-ności personelu, które zostały wykonane w punk-cie krwiodawstwa Najwięcej dawców zaznaczyło, że przed oddaniem krwi lekarz zbadał stan zdrowia – blisko 91%. Niewiele mniej (88%) respondentów zadeklarowało, że personel wręczył do wypełnie-nia kwestionariusz sprawdzający stan zdrowia, ta-ki sam odsetek badanych przypomina sobie, że po donacji otrzymali posiłek regeneracyjny. Cztery piąte ankietowanych zatwierdziło, iż został im zba-dany poziom hemoglobiny. Zaledwie 71% dawców stwierdziło, że po oddaniu krwi personel kazał po-zostać im co najmniej 3 min na fotelu i do 30 min na terenie miejsca poboru.
Omówienie
W wyniku analizy materiału empirycznego udało się ustalić obszary wiedzy i jej braku wśród studentów 6 największych uczelni we Wrocławiu (n = 400), na temat procesu oddawania krwi.
Jeśli chodzi o zagadnienia związane z procedu-rą oddawania krwi, można uznać, że jest to wiedza na średnim poziomie. Wiedza dawców o powyż-szych zagadnieniach jest dużo większa w porów-naniu z osobami, które jej nigdy nie oddawały. Największy problem sprawiło respondentom upo-rządkowanie procesu donacji, nawet dawcy krwi mają duży problem z odtworzeniem prawidłowej kolejności czynności procesu donacji (43%), być może ufają oni pracownikom rCKiK na tyle, że nie przywiązują dużej uwagi do etapów procedury oddawania krwi.
Istotny jest szczególnie duży odsetek studen-tów, którzy nie są krwiodawcami i tak naprawdę nie znają korzyści, jakie dostarcza honorowa dona-cja. Doinformowanie tych potencjalnych dawców należy do jednych z zadań sektora zdrowia pu-blicznego. Przypuszcza się, iż rozpowszechnienie informacji o korzyściach i przywilejach wynikają-cych z nawet sporadycznych donacji zachęciłoby do honorowego oddawania krwi. Wiele instru-mentów nowoczesnego marketingu społecznego
mogłoby lepiej służyć medycynie i społeczeństwu, gdyby opierały się one na analizie wyników rzetel-nych badań społeczrzetel-nych.
Zbadani studenci nie są także świadomi, jak duże jest zapotrzebowanie na krew. Na pytanie „ile w Polsce każdego dnia brakuje krwi?” prawidłowej odpowiedzi udzieliło zaledwie 36% respondentów. Nie stwierdzono istotnie statystycznej różnicy wiedzy między krwiodawcami a pozostałymi re-spondentami. Nagłaśnianie informacji o brakach zasobów krwi nie musi być zatem furtką do zwięk-szenia liczby donacji, choć wielu pracowników służby krwi potwierdza konieczność stałej współ-pracy z lokalnymi mediami.
Aż 86% studentów uważa, że należy prowa-dzić więcej kampanii społecznych propagujących krwiodawstwo, można zatem przypuszczać, że ankietowani mają świadomość niskiego poziomu wiedzy i chcą być uświadamiani i zachęcani do aktywnego uczestnictwa w akcjach honorowego krwiodawstwa.
Istnieją różnice w wiedzy respondentów w za-leżności od miejsca studiów. Może to wynikać z profilu kształcenia: na każdym kierunku Akade-mii Medycznej i AkadeAkade-mii Wychowania Fizyczne-go realizuje się zagadnienia związane z anatomią i fizjologią człowieka, co może powodować wyż-szy poziom wiedzy na temat krwiodawstwa. Na Politechnice Wrocławskiej i Akademii Wychowa-nia Fizycznego są natomiast poruszane głównie przedmioty ścisłe, dlatego dla tych dwóch grup powinno się prowadzić więcej akcji edukacyjnych dotyczących krwiodawstwa.
Wśród wszystkich respondentów 139 osób od-dawało już krew, co stanowi 35% badanej próby. Zgodnie z danymi statystycznymi liczba krwio-dawców w 2008 r. wynosiła 628 tys., tj. 1,6% osób, które oddawały krew w stosunku do liczby lud-ności w Polsce [4]. Odnosząc te dane do badanej grupy, można stwierdzić, że bardzo duży odsetek badanych studentów oddaje krew. Wynika z tego prosty wniosek, że jest to duża grupa potencjal-nych dawców, którą należy edukować i zachęcać do regularnego oddawania krwi.
Ważną informacją uzyskaną podczas badania od osób, które oddawały krew jest opinia, że 92% z nich uważa proces donacji za czynność bezbole-sną. Jest to wiadomość, którą powinno się przeka-zywać ludziom, by nie obawiali się samego procesu donacji.
Nie wszyscy dawcy odtwarzają w pamięci pro-cedurę donacji. Za taką sytuację może odpowiadać wysoki poziom zaufania do personelu medyczne-go (który nie wymaga wtedy kontrolowania dzia-łań) lub też, że 40% respondentów oddawało krew jednorazowo i po prostu nie pamięta wszystkich szczegółów danej sytuacji.
Na podstawie zrealizowanych badań empi-rycznych można stwierdzić, że młodzież ma małą wiedzę na temat krwiodawstwa, a przedstawione analizy pokazują, które obszary wiedzy trzeba pro-pagować wśród studentów, aby pozyskać nowych dawców. Podstawą skutecznych działań będzie edukacja i rozpowszechnianie rzetelnych informa-cji o samym procesie donainforma-cji oraz o dodatkowych korzyściach i uprawnieniach honorowych krwio-dawców. Następnym krokiem po prelekcji powin-no być poinformowanie o najbliższych akcjach i zachęcenie do aktywnego w nich uczestniczenia.
Podsumowując, można stwierdzić, że dawcy krwi są niezastąpieni w polskim systemie ochro-ny zdrowia, musimy ich edukować, informować i przede wszystkim o nich dbać. Powinniśmy mieć świadomość tego, że każdy z nas może kiedyś po-trzebować tego życiodajnego leku, dlatego należy zachęcać wszystkich do aktywnego uczestnictwa w akcjach poboru krwi.
Wnioski
Ogólny stan wiedzy studentów wrocławskich uczelni na temat oddawania krwi jest na niskim po-ziomie. Średni wynik w teście wiedzy wyniósł 38%. Najmniej prawidłowych wskazań padło w
obsza-rze zagadnień związanych z korzyściami i przywi-lejami bycia krwiodawcą. Wielu studentów nie wie też, ile ml krwi oddaje się jednorazowo. Studenci, którzy są potencjalną dużą grupą krwiodawców nie dysponują zatem podstawową wiedzą, która może wzmocnić lub wywołać decyzję o donacji.
Co trzeci student z badanej próby oddawał już krew. Młodzi ludzie mają ogromny potencjał w obszarze krwiodawstwa, dlatego ich wiedza po-winna być zdecydowanie większa.
Wiedza dawców krwi w stosunku do pozo-stałych respondentów jest na wyższym poziomie. W każdym zadanym w kwestionariuszu pytaniu krwiodawcy wykazali się lepszą wiedzą. Jej poziom nie jest jednak satysfakcjonujący i kształtuje się średnio na 49% prawidłowych odpowiedzi. Może to wynikać z tego, że 42% dawców oddawało krew tylko raz.
Należy wdrożyć działania edukacyjne propa-gujące honorowe oddawanie krwi. Młodych ludzi charakteryzuje dobry stan zdrowia i chęć udziału w akcjach krwiodawstwa, dlatego wciąż trzeba do nich docierać i zachęcać do regularnego oddawa-nia krwi. W kampaoddawa-niach społecznych należy pod-kreślać zagadnienia związane z samym procesem donacji oraz uprawnieniami i przywilejami, które przysługują krwiodawcy.
Piśmiennictwo
Ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o publicznej służbie krwi. Dz.U. z 1997 r. Nr 106, poz. 681.
[1]
Ustawa z dnia 26 listopada 2003 r. o zmianie ustawy o publicznej służbie krwi oraz o zmianie ustawy o zakładach
[2]
opieki zdrowotnej. Dz.U. z 2003 r. Nr 223, poz. 2215.
Kulik T., Latalski M.:
[3] Zdrowie Publiczne: podręcznik dla studentów i absolwentów Wydziałów Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu Akademii Medycznych. Czelej, lublin 2002.
rocznik statystyczny rzeczypospolitej Polskiej 2009. główny Urząd Statystyczny. Warszawa 2009.
[4]
Program Zdrowotny: Zapewnienie samowystarczalności rzeczpospolitej Polskiej w zakresie krwi, jej składników
[5]
i produktów krwiopochodnych. Warszawa 2009.
Publikacja Internetowego Serwisu europejskiej Fundacji Honorowych Dawców Krwi: http://www.krewniacy.com.pl/.
[6]
Publikacja Internetowa Serwisu Polskiego Czerwonego Krzyża. http://www.pck.pl/.
[7]
Broszura Informacyjna Ministerstwa Finansów. Ulga dla honorowych dawców krwi: http://www.mf.gov.pl/_files_/
[8]
podatki/broszury_informacyjne/ulga_krew_2010.pdf.
Szkoły Wyższe i ich finanse w 2008 r. główny Urząd Statystyczny. Warszawa 2009.
[9]
Adres do korespondencji:
Monika Wójta-Kempa
Zakład Medycznych Nauk Społecznych Katedra Zdrowia Publicznego
Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich ul. K. Bartla 5
51-618 Wrocław
e-mail: movika1@interia.pl Konflikt interesów: nie występuje Praca wpłynęła do redakcji: 24.11.2011 r. Po recenzji: 14.12.2011 r.
Zaakceptowano do druku: 4.05.2011 r.
received: 24.11.2011 revised: 14.12.2011 Accepted: 4.05.2011
