Poziomy rtęci całkowitej we włosach dzieci i młodzieży z wybranego terenu wiejskiego Lubelszczyzny

WIESŁAWA Z A B O R O W SK A n, JAN U SZ W IERCIŃSKI2>

P O Z IO M Y R T Ę C I C A Ł K O W IT E J W E W Ł O S A C H D Z IE C I I M Ł O D Z I E Ż Y Z W Y B R A N E G O T E R E N U W IE J S K IE G O L U B E L S Z C Z Y Z N Y

LEVELS O F T O TA L M ER C U R Y IN SCALP H A IR O F C H IL D R E N AND Y O U TH FR O M T H E SELECTED R U R A L A R EA O F LUBLIN D ISTRICT

11 K atedra Bromatologii AM w Lublinie 20-081 Lublin, ul. Staszica 4

Kierownik: prof. dr hab. R. Buliński

2^ Zakład Instrum entalnej Analizy Żywności A R w Lublinie 20-934 Lublin, ul. Akademicka 13

Kierownik: prof. dr hab. J. Wierciński

Oznaczono zawartość rtęci całkowitej we włosach dzieci i młodzieży w wieku 4-15 lat z terenu wiejskiego Lubelszczyzny. Wyniki pochodzące od 195 osób poddano analizie statystycznej. Oceniano istotność różnic średnich zawartości rtęci we włosach grup badanych osób podzielonych według: pici, wieku, miejsca zamieszkania, barwy włosów, narażenia na dym tytoniowy, posiadania wypełnień amalgamatowych w uzębieniu oraz rodzaju stosowanej diety.

O b e c n o ść toksycznych m e tali ciężkich w środow isku człow ieka zw ią za n a z ro zw o jem różnych gałęzi p rzem y słu , zan ieczy szczan iem zb io rn ik ó w w odnych, a tm o sfe ry i żyw ności oraz sto so w a n iem p r e p a ra tó w zaw ierający ch te p ierw iastk i w ro ln ic tw ie, stan o w i ciągłe za g ro żen ie d la o rg a n iz m u człow ieka.

W ekspozycji p o zazaw o d o w ej n a rtę ć szczególną ro lę o dgryw a s k a ż o n a żyw ność, po za tym p o w ie trz e , w o d a czy też p rzy p a d k o w e k o n ta k ty z tym p ie rw ia stk ie m i je g o zw iązkam i.

Z g o d n ie z su g e stia m i w ielu a u to ró w , je d n y m z najlepszych w skaźników p o te n c ja l­ nego u sz k o d z e n ia zd ro w ia człow ieka je s t zaw arto ść rtęc i w e w łosach [15, 18]. K o re lu je on a d o b rz e z p o z io m a m i jej w m ózgu, w ą tro b ie i n e rk a c h - m iejscam i najw iększej kum ulacji [4, 16], a sto s u n e k za w arto śc i w e w łosach d o zaw arto ści w e krwi p o p u la cji g e n e ra ln e j w a h a się w g ran ic ac h 200:1 d o 300:1 [17].

S y m p to m y z a tru c ia rtę c ią w ed łu g K o m ite tu E k sp e rtó w ds. D o d a tk ó w d o Ż yw ności F A O /W H O m o g ą p o jaw iać się przy p o z io m a c h o k o ło 50 n g/g w łosów i s tę ż e n ia te n ie pow inny p rz e k ra c z a ć 6 |ig /g [5, 10].

P rz e p ro w a d z a n e w o sta tn ic h la ta c h b a d a n ia d o ty czące o ce n y n a ra ż e n ia p o p u la cji g en eraln y ch n a te re n ie Polski w ykazały p oziom y rtęc i ca łkow itej w e w łosach w ah a ją c e się w g ra n ic a c h 0,00 - 10,00 n g /g [2, 8 , 12, 16, 17, 18].

W różnych re jo n a c h g eograficznych szczególną uw agę po św ięca się o c e n ie n a ra ż e n ia Populacji z a m ie szk u jąc ej w po b liżu zb io rn ik ó w w odnych zanieczyszczonych zw iązkam i

rtę c i i odżyw iających się rybam i o ra z innym i o rg a n iz m a m i w od n y m i, zaw ierającym i g łów nie p o łą c z e n ia m e ty lo -rtęc io w e.

O z n a c z a n e stę ż e n ia rtę c i całkow itej w e w łosach tych o só b m ieszczą się w szerokim z a k re sie od 0,2 d o 240 n g /g [1, 3, 6, 7, 11].

P ro w a d z ą c b a d a n ia w łasn e, w k tó ry ch o z n a c z a n o za w a rto ść ołow iu, k a d m u , m iedzi i cynku w e w łosach dzieci i m łodzieży z L u b lin a o ra z te re n ó w w iejskich Lubelszczyzny [19, 20], u w a ż a n o za celow e w y k o n an ie p o d o b n y c h o bserw acji o d n o ś n ie rtęc i.

O trz y m a n e w yniki b ę d ą m ogły być p rz y d a tn e w o c e n ie n a ra ż e n ia d a n e j p o p u la cji d ziecięcej n a r tę ć i jej zw iązki, ja k ró w n ież m o g ą służyć ja k o w a rto śc i o d n ie sie n ia w dalszych b a d a n ia c h dotyczących p o d o b n y c h p o p u la c ji w L u b lin ie o ra z u p rz e m y sło ­ w ionych o ś ro d k a c h Lubelszczyzny.

M A TERIAŁY I M ETO D Y

M ateriałem do badań były włosy pobrane od dzieci i młodzieży w wieku 4 - 1 5 lat, zamieszkujących na terenie wsi Machnów Nowy, Dyniska Nowe oraz W ierzbica (gmina Lubycza Królewska, woj. zamojskie). Dzieci te uczęszczały do przedszkola oraz do szkoły podstawowej w Machnowie Nowym.

Tereny, które zamieszkiwały dzieci poddane badaniom, można uznać za typowo rolnicze 0 małym skażeniu środowiskowym.

Próbki włosów zostały pobrane w marcu 1997 roku. Włosy ucinano z kilku miejsc głowy tuż przy skórze (odcinki ok. 3 cm), następnie cięto na odcinki ок. 1 cm, myto w 0,2 % niejonowym roztworze detergentu Triton X-100, wytrząsając je w kolbkach z doszlifowanym korkiem. Po przesączeniu płukano bardzo dokładnie wodą dejonizowaną, następnie acetonem , po czym suszono na powietrzu.

Oznaczenia zawartości rtęci w tak przygotowanych próbach przeprowadzano przy zastosowa­ niu analizatora rtęci A M A 254 (ALTEC-Czechy).

Uzyskane wyniki badań poddano analizie statystycznej przy użyciu programu komputerowego Statgraphics 7.0. Obliczono podstawowe charakterystyki wyników. Istotności wpływu badanych cech (płeć, barwa włosów, narażenie na dym tytoniowy, wypełnienia amalgamatowe w uzębieniu, grupy wiekowe oraz miejsce zamieszkania) na zawartość rtęci we włosach dzieci i młodzieży testowano przy użyciu wielokrotnej analizy wariancji opartej na teście F-Snedecora oraz wielo­ krotnych przedziałów ufności T-Tukeya. Zależność zawartości rtęci we włosach od wieku bada­ nych oceniano obliczając współczynnik korelacji i wyznaczając prostą regresji.

Przyjęto 5% ryzyko błędu wnioskowania.

W YNIKI BADAŃ I ICH O M Ó W IEN IE

N a p o d sta w ie d anych zaw arty ch w k a rta c h b a d a ń , d o w n io sk o w an ia w y b ra n o dzieci 1 m ło d z ie ż o d o b ry m o gólnym sta n ie zdrow ia, n ie n a ra ż o n e w sp o só b szczeg ó ln y na d z ia ła n ie m e ta li ciężkich, w tym rtęc i i jej zw iązków . P o d d a n o a n a liz ie statystycznej w yniki za w arto śc i rtę c i ca łkow itej od 195 o só b (105 ch ło p có w i 90 d ziew cząt). W ię k ­ szość re z u lta tó w b a d a ń z a m ie szc zo n o w ta b e la c h I., II. i III.

J a k w ynika z ta b e li I, ś re d n ie stę ż e n ie rtę c i w e w łosach b a d a n e j p o p u la c ji w ynosiło 0,128 (ig/g, przy czym u dziew cząt - 0,121 n g /g a u ch ło p có w - 0,135 |ig/g. Z p r z e p r o ­ w ad z o n e j analizy statystycznej w ynika, że b ra k je s t isto tn e j różnicy m ięd zy śre d n im i za w a rto śc ia m i w e w łosach dziew cząt i chłopców .

T a b e l a I . Średnie zawartości rtęci całkowitej we włosach badanej populacji The content of total mercury in the hair of examined population

B io rą c p o d u w ag ę m iejsce z a m ie sz k a n ia , n ie stw ie rd z o n o isto tn y ch ró ż n ic śre d n ic h p oziom ów rtę c i u o so b n ik ó w p o ch o d z ąc y ch z M a ch n o w a N o w eg o , D yn isk N ow ych i W ierzbicy.

N ie stw ie rd z o n o ró w n ież isto tn y ch ró żn ic m iędzy śre d n im i za w arto śc ia m i rtę c i w e w łosach dzieci i m łodzieży, k tó re p o sia d ały w y p ełn ien ia a m a lg a m a to w e w u z ę b ie n iu i p o zo stały m i o ra z m iędzy g ru p a m i o b arw ie w łosów ja sn e j i ciem n ej.

T a b e l a I I . Średnie zawartości rtęci we włosach dzieci i młodzieży w zależności od sposobu odżywiania

The total mercury concentrations in the hair of children and youth according to their diet

Ja k w ynika z ta b e li II, śre d n ie zaw arto ści rtęc i w e w łosach o só b , w k tó ry ch d ie cie figurow ały grzyby, ryby i p o d ro b y - częściej niż dw a razy w m ie sią cu - były z n a m ie n n ie wyższe niż u pozo stały ch .

T a b e l a I I I . Zawartość rtęci we włosach dzieci i młodzieży narażonych i nie narażonych na dym tytoniowy

T he total m ercury levels in the hair of examined subjects exposed to the cigarettes smoke in relation to non exposed

D a n e p rz e d sta w io n e w ta b e li III w ykazują, iż dzieci i m ło d z ie ż z a m ie szk u jąc e z o so b a m i palący m i p a p ie ro sy p o sia d ały isto tn ie w yższe s tę ż e n ia rtę c i w e w łosach w p o ró w n a n iu z n ie n ara ż o n y m i n a dym tytoniow y.

DYSKUSJA

W lite ra tu rz e krajo w ej i za g ran ic zn e j m a ło je s t d o n ie sie ń n a te m a t za w a rto śc i rtęci w e w ło sach dzieci i m ło d zieży o ra z p o zio m ó w g ran iczn y ch u zn a w an y c h za n ie b e z ­ pie cz n e.

P o ró w n u ją c ś re d n ie zaw arto ści rtęc i w e w łosach dzieci i m ło d zieży w w iek u 4 - 1 5 lat z M a c h n o w a N o w eg o i o k o lic (śr. 0,128 ng/g) z w ynikam i uzyskanym i w W arszaw ie d la p o p u la c ji 5 - 1 4 la t (śr. 0,100 n g /g ) [15] o ra z w w oj. lu b elsk im (śr. 0,389 (ag/g dla d ziew cz ąt i 0,301 n g /g d la chło p có w - w iek b a d a n y c h 2 - 1 5 la t) [2] m o ż n a zauw ażyć, że w yniki o trz y m a n e w M a ch n o w ie N ow ym i o k o licach są p o d o b n e d o uzyskanych w W a rsza w ie i o k o ło trz y k ro tn ie niższe o d p o d aw a n y ch d la w oj. lu b elsk ieg o .

A n a liz u ją c ś re d n ie za w arto śc i rtęc i u d o rosłych n ie n ara ż o n y c h za w o d o w o z innych re jo n ó w św iata należy zw rócić uw agę n a z n a cz n ie w yższe s tę ż e n ia u Ja p o ń c z y k ó w - ś re d n io 2,23 n g /g niż m ieszk ań có w U S A - ś re d n io 0,74

ng/g>

ng/g.

ng/g

B io rą c p o d uw agę p łeć b a d a n y ch o só b , p o d o b n ie ja k w p rac y B uliń skieg o i w sp. [2] i N aka g a w y [9], w p rz y p a d k u w yników p rze d staw io n y c h w n iniejszej p rac y n ie z a o b s e r ­ w o w an o isto tn y ch ró ż n ic m iędzy za w arto śc ią rtę c i w e w łosach płci m ęsk iej i żeń sk iej. N a to m ia s t b a d a n ia Szuckiego i wsp. [12] w ykazały w yższe s tę ż e n ie rtęc i w e w łosach m ężczyzn niż k o b iet.

W o d ró ż n ie n iu o d N akagaw y [10] o ra z B ulińskiego i w sp. [2] nie z a o b se rw o w a n o w z ro stu s tę ż e n ia rtę c i w ra z z w iek iem , co m o ż n a tłu m aczy ć różnym i p rz e d z ia ła m i w iekow ym i b ad a n y ch p o p u la cji.

A n a liz a w yników n iniejszej p racy w ykazała isto tn ie w yższe s tę ż e n ia rtę c i w e w łosach dzieci i m łodzieży, w d ie cie któ ry ch w ięcej niż dw a razy w m iesiącu o b e c n e były ryby, grzyby i p o d ro b y . W yniki te p o tw ie rd z a ją b a d a n ia N akagaw y i w sp. p ro w a d z o n e w śró d Ja p o ń c z y k ó w [9], P a lth e ty’ego i w sp. [11] u m ie sz k ań có w A m a z o n ii, L e in o i w sp. u ry­

baków i ich ro d z in w T u c u ru i o ra z I n d ia n z re z e rw a tu P a r a h o ra w B razylii [6]. N a k a - gawa [7] w ykazał, iż w yższe s tę ż e n ie rtę c i u Jap o ń czy k ó w zw ią za n e je s t z trad y c y jn ą dietą ry b n ą w tym k raju . Z ao b se rw o w a ł o n n a to m ia st niższe za w arto śc i rtęc i u tej części m łodzieży, k tó ra p re fe ro w a ła e u ro p e jsk i m o d e l żyw ienia o p a rty głó w n ie n a d ie c ie w egetariańskiej.

W b a d a n ia c h p ro w a d zo n y c h w śró d m ieszk ań có w A m a z o n ii, T u c u ru i i P a ra h o ry , autorzy w ykazali, że w yższa za w a rto ść rtę c i we w łosach w y stę p u je u o só b spożyw ających reg u larn ie ryby, k tó r e ch ło n ęły zw iązki m e ty lo rtęc i z zanieczyszczeń pow stały ch w wy­ niku e k sp lo a ta c ji z ło ta [6, 11].

D zie lą c dzieci i m ło d z ie ż z M a c h n o w a N ow ego i o k o lic n a dw ie grupy: o w łosach jasnych (jasny i ciem n y b lo n d ) o ra z ciem n y ch (szatyni i b ru n e c i), p o d o b n ie ja k u innych badaczy n ie z a o b se rw o w a n o w pływ u barw y w łosów n a za w a rto ść w nich rtęci.

B io rą c p o d uw agę wpływ dym u tyton io w eg o , n a k tó ry d zie c k o było n a ra ż o n e , w ykazano isto tn ie o o k o ło 25 % w yższe stę ż e n ie rtę c i w e w łosach dzieci n a ra ż o n y c h na te n czynnik.

P o ró w n u ją c za w arto śc i rtęc i w e w ło sach b ad a n y ch dzieci i m łodzieży z te re n ó w w iejskich L ubelszczyzny p o sia d ający c h w y p ełn ien ia a m a lg a m a to w e w u z ę b ie n iu z z a ­ w arto ścią u p o zo stały ch , nie w yk azan o istotnych ró żn ic w śre d n ic h s tę ż e n ia te g o m e ta lu . P o d o b n ie T u lin iu s [14], w b a d a n ia c h p ro w a d zo n y c h w śró d dzieci szkolnych nie w ykazał istotnych różnic, c h o c ia ż wyniki u dzieci z w y p ełn ien ia m i kształto w ały się n a wyższym poziom ie.

WNIOSKI

1. Ś re d n ia z a w a rto ść rtę c i w e w ło sach dzieci i m ło d zieży z M a c h n o w a N o w eg o i okolic, w y n o sząca 0,128 (ig/g była zb liżo n a d o w yników uzyskanych p rz e z innych au to ró w d la p o d o b n e j p o p u la c ji z W arszaw y o ra z o k o ło trz y k ro tn ie niższa w p o ró w n a ­ niu ze stę ż e n ia m i o zn a cz o n y m i w w ojew ództw ie lubelskim w ro k u 1997.

2. A n a liz u ją c w yniki w yk azan o w yższe śre d n ie stę ż e n ia rtęc i w e w łosach dzieci i m łodzieży, w d ie c ie k tó ry ch cz ęsto figurow ały ta k ie p ro d u k ty ja k : ryby, grzyby i p o ­ droby, w p o ró w n a n iu ze ś re d n ią o trz y m a n ą dla p o zostałych.

3. W e w łosach b a d a n e j p o p u la c ji n a ra ż o n e j n a dym tytoniow y ś re d n ia za w a rto ść rtęci była isto tn ie w yższa w p o ró w n a n iu z w ynikam i uzyskanym i w g ru p ie n ie n a ra ż o ­ nej.

4. Z e w zględu n a ciągłe zm iany zan ieczy szczen ia śro d o w isk a o ra z b ra k ak tu a ln y c h danych, celow e w ydaje się p rz e p ro w a d z e n ie p o d o b n y ch b a d a ń w śró d dzieci i m ło d zieży z te re n u L u b lin a .

W . Z a b o r o w s k a , J . W i e r c i ń s k i

LEVELS O F T O TA L M ER C U R Y IN SCALP H A IR O F C H IL D R E N A N D Y O U TH FR O M T H E SELECTED R U R A L A R EA O F LUBLIN D ISTRICT

Summary

The total mercury content in the hair of 195 children and youth aged 4 - 1 5 years was determined using mercury analyzer AM A 254 (ALTEC - Czech Republic). The examined idividuals lived on the rural area of south-east Lublin district.

The analysis of the results did not revealed essential differences in the m ean concentrations of mercury according to sex, age, colour of hair and dental amalgam fillings. T here was found that average hair mercury level was higher in the group often consuming fish, mushrooms, pluck and giblets com pared with the group prefering another kind o f diet. The same conclusion was drawn in relation to the exposed and non-exposed to cigarette smoke groups.

PIŚM IENNICTW O

1. Abe Т., Nakano A., Ohtsuka R., Agagi //., Hongo Т., Suzuki Т., Akim ichi Т., Tonyama Ch.: High hair and urinary mercury levels of fish eaters in the nonpolluted environm ent of Papua New Guinea. Arch. Environ. Health 1995, 50, 367-373.

2. Buliński R., Dąbrowska D., Kokfysz N., Kot A., Kutulas K., Michniewski J., Szydłowska E.: Badania zawartości rtęci całkowitej w tkankach ludzi populacji generalnej województwa lubelskiego. Brom. Chem. Toksykol. 1979, 12, 6769.

3. Gaggi G., Z ino F., Duccini М., Renzoni A.: Levels of mercury in scalp hair of fisherman and their families from Cam ara de Lobos-M adeira (Portugal): a preliminary study. Bull. Environ. Contam. Toxicol. 1996, 56, 860-865.

4. Нас E., Krechmak J.: Zawartość rtęci całkowitej w nerkach i włosach ludzi. Acta Poloniae Toxicologica. VI Zjazd Naukowy Polskiego Towarzystwa Toksykologicznego. Nałęczów, 9 11 września 1996. Materiały Zjazdowe s. 199.

5. Joint FAO /W H O Expert Committe on Food Additives, 1972.

6. Leino Т., Lodenius H .: H um an hair mercury levels in Tucurui area, State Para, Brasil. Sci. Total Environ. 1995, 175, 119-125.

7. Mussalo-Rauhamaa H., Kantola М., Seppanen K., Soimnen L. Koivusalo М.: Trends in the concentrations of mercury, copper, zinc and selenium in inhabitants of north-eastern Finnish Lapland in 1982- 1991. A pilot study. Arct. Med. Res. 1996, 55, 83-91.

8. Muszyńska-Zimna E.\ Zawartość rtęci całkowitej we włosach i moczu osób nie narażonych zawodowo z terenu Łodzi. Brom. Chem. Toksykol. 1982, 15, 127-128.

9. Nakagawa R.: C oncentration of mercury in hair of disead people in Japan. Chemosphere 1995, 30, 135-140.

10. Nakagawa R.\ Concentration of mercury in hair of Japanese people. Chem osphere 1995, 30, 127-133.

11. Palheda D., Taylor A. : Mercury in environmental and biological samples from a gold mining area in the Amazon region of Brasil. Sci. Total Environ. 1995, 168, 63-69.

12. Szucki B., Kuryś H .: Zawartość rtęci we krwi i we włosach ludzi populacji generalnej. Roczn. PZH , 1982, 33, 143-148.

13. Tagaki Y., Matsuda S., Imai S., Ohmori Y., Masuda Т., Vinson J.A., Mehra M.C., Puri В. К., Koniewski A.: Trace elements in human hair: an international comparison. Bull. Environ. Contam. Toxicol. 1989, 36, 793-800.

14. Tulinius A.V.: Mercury, dental amalgam fillings and intelectual abilities in Inuit school children in G reenland. Arct. Med. Res. 1995, 54, 78-81.

15. Wiadrowska B., Ludwicki J.K.: Zawartość rtęci we włosach mieszkańców Warszawy narażo­ nych i nie narażonych zawodowo. Roczn. PZH 1993, 44, 361-365.

16. Wiadrowska B., Ludwicki J.K., Tyrkiel E.: Stężenia rtęci w moczu i włosach pracowników zatrudnionych przy produkcji lamp rtęciowych. Acta Pol. Toxicol. 1994, 2, 29-33.

17. Wiadrowska B., Syrowatka Т.: Ocena całkowitej zawartości rtęci w tkankach ludzi. Cz. II. Zawartość rtęci we włosach populacji generalnej oraz narażonych zawodowo na pary tego metalu. Roczn. P ZH 1983, 34, 87- 94.

18. Wiadrowska B., Syrowatka Т., Tulczyński A., Tulczyński K. : O znaczanie zawartości rtęci w tkankach ludzi populacji generalnej oraz narażonych na ekspozycję zawodową. Roczn. PZH 1976, 27, 337-344.

19. Zaborowska W., Wierciński J. \ Oznaczanie ołowiu, kadmu, miedzi i cynku we włosach dzieci Lublina jako próba oceny zanieczyszczenia środowiska. Roczn. PZH 1996, 47, 217-222. 20. Zaborowska W., Wierciński J. \ Zawartość ołowiu, kadmu, miedzi i cynku we włosach dzieci

szkolnych z wybranych terenów wiejskich Lubelszczyzny. Roczn. P ZH 1997, 48, 337-342. Otrzymano: 1998.07.10