Nierówności cyfrowe i podziały cyfrowe drugiego rzędu jako wyzwanie dla gospodarki opartej na wiedzy

ISSN: 1896-382X | www.wnus.edu.pl/pl/edu/ DOI: 10.18276/epu.2016.122-10 | strony: 115-123

0$/:,1$323,2à(. 8QLZHUV\WHW-DJLHOORĔVNL

1,(5Ð:12Ğ&,&<)52:(,32'=,$á<&<)52:('58*,(*25=Ċ'8 JAKO WYZWANIE DLA GOSPODARKI OPARTEJ NA WIEDZY

Streszczenie

&HOHP DUW\NXáX MHVW SU]\EOLĪHQLH SUREOHPX QLHUyZQRĞFL L SRG]LDáyZ F\IURZ\FK DWDNĪHLFK]QDF]HQLD ZSURFHVDFK]ZLą]DQ\FK]UR]ZRMHPVWUXNWXU VSRáHF]HĔVWZDLn-IRUPDF\MQHJRLJRVSRGDUNLRSDUWHMQDZLHG]\:DUW\NXOHGRNRQDQRSU]HJOąGXOLWHUDWXU\ SRGNąWHPSUREOHPDW\NLQLHUyZQRĞFLF\IURZ\FK3RGMĊWD]RVWDáDWDNĪHSUyED]GHILQLo-wania SRMĊFLDSRG]LDáyZF\IURZ\FKSLHUZV]HJRGUXJLHJRLWU]HFLHJR U]ĊGX

6áRZDNOXF]RZH SRG]LDá\F\IURZH Z\NOXF]HQLHF\IURZH SRG]LDá\F\IURZHGUXJLHJR U]ĊGXSRG]LDá\F\IURZHWU]HFLHJRU]ĊGXH-kompetencje.

Wprowadzenie

,QWHQV\ZQLH SRVWĊSXMąF\ UR]ZyM WHFKQRORJLL NRPXQLNDF\MQR-informacyjnych ,&7SU]\F]\QLáVLĊGRUDG\NDOQ\FK]PLDQREHMPXMąF\FKVIHUĊVSRáHF]QąNXOWXUo-ZąLHNRQRPLF]Qą3RMDZLHQLHVLĊLXSRZV]HFKQLHQLHZVSRáHF]HĔVWZLHGRVWĊSXGR ,&7 VSRZRGRZDáR JUXQWRZQH ]PLDQ\ Z VIHU]H SU]HSá\ZX Z\PLDQ\ L VSRVREyZ ]DU]ąG]DQLD LQIRUPDFMą NWyUD MHVW QDMZDĪQLHMV]ym zasobem XXI wieku (Drucker 2000; Nierenberg 2011 7HQ VWDQ U]HF]\ SRZV]HFKQLH RNUHĞOD VLĊ PLDQHP VSRáe-F]HĔVWZDLQIRUPDF\MQHJR0yZLąFQDMSURĞFLHM, VSRáHF]HĔVWZRLQIRUPDF\MQHPRĪQD SRVWU]HJDüMDNR produkt tzw. cywilizacji informatyczneM0XV]\ĔVNL 2006) wykazu-MąF\FHFK\FKDUDNWHU\VW\F]QHGODVSRáHF]HĔVWZDWU]HFLHMIDOL zdefiniowanego przez DPHU\NDĔVNLHJRIXWXURORJDA. Tofflera. Zgodnie z NRQFHSFMą WHJRĪDXWRUD w histo-U\F]Q\P UR]ZRMX F\ZLOL]DFML PRĪQD Z\UyĪQLü trzy QDVWĊSXMąFH SR VRELH IDOH DJUDUQąSU]HP\VáRZąLLQIRUPDF\MQą.DĪGD]QLFKPLDáD]ZLą]HN]ZSURZDG]e-niem nowej technologii (Toffler 1997).

-DN SLVDá 1HLO 3RVWPDQ „Nowa technologia nic nie dodaje, ani niczego nie odejmuje. Nowa technologia wszystko zmienia” (Postman 1995, s. 28). : VSRáe-F]HĔstwie informacyjnym RERZLą]XMą]DWHP]XSHáQLHQRZH]DVDG\ 8ZLGDF]QLDVLĊ to np. w sposobie funkcjonowania gospodarki. 0yZLVLĊ]DWHPRJRVSRGDUFHRSDr-WHMQDZLHG]\F]\WHĪH-JRVSRGDUFH3DSLĔVND-Kacperek 2008). Ogromne znaczenie mD SU]HSá\Z LQIRUPDFML L URVQąFH Z\NRU]\VWDQLH ZLHG]\ 7R ZáDĞQLH ZLHG]D NV]WDáWRZDQDZRSDUFLXRLQIRUPDFMHVWDMHVLĊQDMZDĪQLHMV]\PHOHPHQWHPJU\U\n-kowej. Jak pisze G. Wronowska, gospodarka oparta na wiedzy „traktowana jest jako naturalna konsekwencja ewolucji systemu gospodaUF]HJR SU]HELHJDMąFD SRG ZSá\ZHPSRMDZLHQLDVLĊHSRNRZ\FKLQQRZDFMLDQLHMDNR]ELyUSRZLą]DĔLVWQLHMą F\FK Z JRVSRGDUFH QLH]DOHĪQLH RG IXQNFMRQXMąFHJR V\VWHPX JRVSRGDUF]HJR *o-VSRGDUNDRSDUWDQDZLHG]\QLHMHVWV]WXF]QąVWUXNWXUąDOHQDWXUDOQąNRQVHNZHQcją rozwoju systemu gospodarczego” (Wronowska 2004).

1RZH ]DVDG\ U]ąG]ąFH VIHUą VSRáHF]Qą NXOWXUDOQą L HNRQRPLF]Qą JHQHUXMą MHGQDNĪHQRZHSUREOHP\VSRáHF]QH-HGQ\P]QDMZLĊNV]\FKZ\]ZDĔH-gospodarki MHVWQLHUyZQRPLHUQ\UR]ZyMMHMVWUXNWXU=ZLą]DQHMHVWWRF]ĊVWR]NZHVWLąSRG]La-áyZVSRáHF]Q\FKNWyUHZQRZ\PW\SLHVSRáHF]HĔVWZDSU]\ELHUDMąIRUPĊSRG]LDáyZ cyfrowych (digital divide). Analizowanie tego problemu jest niezwykle istotne, zarówno z badawczego, jak i pragmatycznego punktu widzenia.

1. 1LHUyZQRĞFLZGRVWĊSLHGRWHFKQRORJLLNRPXQLNDF\MQR-informacyjnych 3RMDZLHQLH VLĊ ,QWHUQHWX L QRZ\FK PHGLyZ Z]EXG]LáR SRF]ąWNRZR EDUG]R HQWX]MDVW\F]QH QDVWURMH :LHOX DXWRUyZ Z XSRZV]HFKQLHQLX GRVWĊSX GR ,&7 Go-VWU]HJDáR UHPHGLXP QD ZLHOH WUDG\F\MQ\FK SUREOHPyZ VSRáHF]Q\FK -DN SLV]H M. Cebula: „3RZVWDQLXJOREDOQHMVLHFLWRZDU]\V]\áRQLHFRQDLZQHSU]HNRQDQLHĪH stwarza oQD QLHVSRW\NDQH GRWąG V]DQVH QD SRSUDZĊ V\WXDFML Ī\FLRZHM Z\NOXF]o-Q\FKF]\XSRĞOHG]RQ\FKVSRáHF]QLHJUXS]PQLHMV]HQLHQLHUyZQRĞFLLHPDQF\SDFMĊ PQLHMV]RĞFL SRQLHZDĪ XPRĪOLZL GRWDUFLH GR LQIRUPDFML ZLHG]\ L NRQWDNWyZ Z SURVW\LWDQLVSRVyE3UDNW\NDĪ\FLDVSRáHF]QHJRV]\ENR]ZHU\ILNRZDáDWHQSRJOąGL SRND]DáDĪH,QWHUQHWMHVWQLHW\OHREV]DUHPQLZHORZDQLDUyĪQLFPLĊG]\OXGĨPLLOH UDF]HM VIHUą UHSURGXNRZDQLD MXĪ LVWQLHMąF\FK SRG]LDáyZ L G\VWDQVyZ«” (Cebula 2014, s. 255). -DNVáXV]QLH]DXZDĪDMą6&]DSQLNL0.XĞHQWX]MDVW\F]QHQDVWURMH Z\QLNDá\ SU]HGH ZV]\VWNLP ] SU]HNRQDQLD LĪ SRVWĊS WHFKQRORJLF]Q\ MHVW QDMZ\Ī V]\P RVLąJQLĊFLHP OXG]NRĞFL L MHG\Qą GURJą GR, traktowanego powszechnie jako aksjomat, rozwoju (&]DSQLNL.XĞ2010).

-HGQDNĪHMXĪZODWDFKdzLHZLĊüG]LHVLątych wielu badaczy sceptycznie odnosi-áR VLĊ GR SURFHVyZ PDMąF\FK QD FHOX LQWHQV\ILNDFMĊ UR]ZRMX L XSRZV]HFKQLHQLH ICT. T. Goban-.ODV L 3 6LHQNLHZLF] GRVWU]HJOL ]DJURĪHQLH Z ]UyĪQLFRZDQ\P So-]LRPLH ZLHG]\ L XPLHMĊWQRĞFL XĪ\WNRZQLNyZ ,&7 =GDQLHm autorów korzystanie

]QRZ\FKWHFKQRORJLLMHVWZEUHZSR]RURPGRĞüVNRPSOLNRZDQHD]DWHPGRHIHk-W\ZQHJR LFK Z\NRU]\VW\ZDQLD QLH]EĊGQH Vą SHZQH VSHF\ILF]QH XPLHMĊWQRĞFL L NRPSHWHQFMH 6]\ENR ]PLHQLDMąFH VLĊ ĞURGRZLVNR QRZ\FK PHGLyZ SRJáĊELD OXNĊ informacyMQąSRPLĊG]\W\PLNWyU]\SRWUDILąDW\PL, NWyU\QLHVąZVWDQLHQDGąĪ\ü nad rozwojem technologii. Prowadzi to nieuchronnie do pewnego rodzaju „kompu-terowego analfabetyzmu” (Goban-Klas i Sienkiewicz 1999).

1LHUyZQRĞFL F\IURZH SRF]ąWNRZR UR]SDWU\ZDQR QLHPDOĪH Z\áąF]QLH SU]H] SU\]PDWZ\NOXF]HQLDF\IURZHJRDZLĊF]SHUVSHNW\Z\GRVWĊSXDOEREUDNXGRVWĊSX do komputerów i Internetu (van Dijk 20102ND]DáRVLĊMHGQDNĪHNZHVWLDZ\No-U]\VW\ZDQLD,&7PDFKDUDNWHUEDUG]LHM]áRĪRQ\LZLHORZ\PLDURZ\DVDPGRVWĊSdo ,&7QLHMHVWZĪDGQ\PUD]LHUyZQR]QDF]Q\]HIHNW\ZQ\PLFKXĪ\WNRZDQLHP:Le-OXEDGDF]\]DF]ĊáRGRVWU]HJDüZLHORZ\PLDURZRĞüWHJRSUREOHPXLGHILQLRZDüUyĪ QH SR]LRP\ GRVWĊSX GR WHFKQRORJLL - YDQ 'LMN Z\UyĪQLá  SR]LRP\ GRVWĊSX GR ICT:

 GRVWĊS PRW\ZDF\MQ\ – pierwszy poziom GRVWĊSX ]ZLą]DQ\ ] RGF]XZa-niem EąGĨQLHRGF]XZDQLHPSRWU]HE\NRU]\VWDQLD],&7

 GRVWĊSPDWHULDOQ\IL]\F]Q\– drugi poziom, w którym osoba oGF]XZDMąFD SRWU]HEĊNRU]\VWDQLD SRVLDGDEąGĨQLHSRVLDGDGRVWĊSXIL]\F]QHJRGRRd-powiedniego VSU]ĊWX

 GRVWĊS NRPSHWHQF\MQ\ – QD W\P SR]LRPLH XZLGDF]QLD VLĊ ]UyĪQLFRZDQLH RVyE NRU]\VWDMąF\FK ] ,&7 SRG NąWHP LFK H-XPLHMĊWQRĞFL L H-kompetencji QLH]EĊGQ\FKGRSUDNW\F]QHJRXĪ\WNRZDQLDWHFKQRORJLLZFRG]LHQQ\PĪ\FLX  GRVWĊSXĪ\WNRZ\–

]ZLą]DQ\]F]ĊVWRWOLZRĞFLąLHIHNW\ZQRĞFLąXĪ\WNRZa-nia ICT (van Dijk 2010).

1LHFR ]PRG\ILNRZDQą NODV\ILNDFMĊ Z\NOXF]HQLD SURSRQXMH ' %HGQDUF]\N -HM ]GDQLHP PRĪQD PyZLü R WU]HFK VWRSQLDFK F\IURZHJR Z\NOXF]HQLD SLHUZV]\ ]ZLą]DQ\ MHVW]GRVWĊSHP PDWHULDOQ\PGUXJLWRGRVWĊS NRPSHWHQF\MQ\QDWRPLDVW trzeci dotyczy motywacji do faktycznego korzystania z nowych mediów (Bednar-czyk 2014).

3RF]ąWNRZRVąG]RQRĪHSRZV]HFKQDNRPSXWHU\]DFMDLLQIRUPDW\]DFMDEĊG]LH VNXWHF]QLHSU]HFLZG]LDáDüQLHUyZQRĞFLRPF\IURZ\P:3ROVFHSR]LRPwykluczenia cyfrowego maleje systematycznie z roku na rok, QDFRZVND]XMąUHSUH]HQWDW\ZQHGOD FDáHM SRSXODFML EDGDQLD SU]HSURZDG]DQH Z UDPDFK 'LDJQR]\ 6SRáHF]QHM = EDGDĔ W\FK Z\QLND ĪH GRVWĊS GR NRPSXWHUD L ,QWHUQHWX SRVLDGD MXĪ SRQDG % polskich gospodarstw domowych (Batorski 2015). Jak jednak pisze D. Bednarczyk: „'RVWĊS IL]\F]Q\ R]QDF]DMąF\ IL]\F]Qą PRĪOLZRĞü NRU]\VWDQLD ] NRPSXWHUD Internetu, no- Z\FKPHGLyZZ\GDZDáVLĊZSLHUZV]HMID]LHGLDJQR]RZDQLDF\IURZHJRZ\NOXF]e-QLD QDMZDĪQLHMV]\P D QDZHW Z\VWDUF]DMąF\P HOHPHQWHP UR]ZRMX QRZRF]HVQHJR F\IURZHJRVSRáHF]HĔVWZD2ND]DáRVLĊMHGQDNĪHRZV]HPMHVWWRNRQLHF]Q\HOHPHQW F\IURZHJR ZáąF]DQLDDOH QLHZ\VWDUF]DMąF\ GR SU]H]Z\FLĊĪHQLD QLHUyZQRĞFLF\IUo-Z\FK L ]ZLą]DQ\FK ] QLPL QLHUyZQRĞFL VSRáHF]Q\FK” (Bednarczyk 2ND]DáR

VLĊ]DWHPĪHSUREOHPF\IURZ\FKQLHUyZQRĞFLMHVWEDUG]RZLHORZ\PLDURZ\DSRd-chodzenie do e-LQWHJUDFMLZ\áąF]QLH]SHUVSHNW\Z\HOLPLQRZDQLD]MDZLVNDF\IURZe-JRZ\NOXF]HQLDREHFQLHRND]XMHVLĊE\üQLHZ\VWDUF]DMąFH

2. 3RG]LDá\F\IURZHZVSRáHF]HĔVWZLHLQIRUPDF\MQ\P

0DOHMąF\ RGVHWHN RVyE SR]EDZLRQ\FK GRVWĊSX GR ,&7 QLH SU]\F]\QLá VLĊ GR HOLPLQDFML SUREOHPX QLHUyZQRPLHUQHJR UR]ZRMX VWUXNWXU VSRáHF]HĔVWZD LQIRUPa-F\MQHJR :\GDMH VLĊ ĪH SUREOHP WHQ ]QDF]QLH OHSLHM ]UR]XPLHü SDWU]ąF na niego SU]H]SU\]PDWW]ZSRG]LDáyZLQLHUyZQRĞFLF\IURZ\FKNWyUHWRSRGHMĞFLHWUDNWXMH QLHUyZQRĞFLF\IURZHEDUG]LHMNRPSOHNVRZR:OLWHUDWXU]HGHILQLXMHVLĊGZDJáyw-QHW\S\SRG]LDáyZSLHUZV]HJRLGUXJLHJRU]ĊGX

3RG]LDá\SLHUZV]HJRLGUXJLHJRU]ĊGX

3RG]LDá\ F\IURZH SLHUZV]HJR U]ĊGX first level digital divide ]ZLą]DQH Vą ]IL]\F]Q\PGRVWĊSHPGRWHFKQRORJLLDZLĊFNRUHVSRQGXMą]SRMĊFLHPZ\NOXF]HQLD F\IURZHJR 2 SRG]LDáDFK F\IURZ\FK GUXJLHJR U]ĊGX second level digital divide) PyZL VLĊ QDWRPLDVW Z NRQWHNĞFLH ]UyĪQLFRZDQLD e-XPLHMĊWQRĞFL SRV]F]HJyOQ\FK jednostek, FRJHQHUXMHQLHUyZQRĞFLZĞUyGRVyEDNW\ZQLHNRU]\VWDMąF\FK] Interne-tu. =GDQLHPEDGDF]NLWHJR]DJDGQLHQLD(+DUJLWWDLNZHVWLąNOXF]RZąQLHMHVWVDP GRVWĊSGRsLHFLDUDF]HMXPLHMĊWQHjej wykorzystanie. Hargittai i DiMaggio wyróĪ QLDMą ZLĊF SLĊü Z\PLDUyZSRG]LDáyZF\IURZ\FK

 Z]QDF]HQLXPRĪOLZRĞFLWHFKQLF]Q\FKtechnical means) – GRVWĊSGRRd-powiedniego VSU]ĊWX RSURJUDPRZDQLD MDNRĞü GRVWĊSX GRsieci, np. szyb-NRĞüSRáąF]HQLD

 w znaczeniX MDNRĞFL XĪ\WNRZDQLD (location of access) – PLHMVFH GRVWĊSX (praca, dom), swoboda korzystania;

 w kwestii wzorców XĪ\WNRZDQLDuse patterns) – np. wiedza o sposobach Z\V]XNLZDQLD LQIRUPDFML SU]\]Z\F]DMHQLD ]ZLą]DQH ] NRU]\VWDQLHP z sieci;

 w kwestii korzyVWDQLD]VLHFLUHODFMLVSRáHF]Q\FK (social support networks) – PRĪOLZRĞüNRU]\VWDQLDz NDSLWDáXVLHFLVSRáHF]Q\FK;

 w kwestii XPLHMĊWQRĞFLskill) – XPLHMĊWQRĞü dokonania krytycznej oceny, np. w odniesieniu do ZLDU\JRGQRĞFLpozyskiwanych informacji.

3RG]LDá\ F\IURZH GUXJLHJR U]ĊGX RGQRV]ą VLĊ ]DWHP GR UyĪQLF Z ]DNUHVLH ZLHG]\LXPLHMĊWQRĞFLLQWHUQDXWyZLNRQVHNZHQFML]DW\PLGąF\FK %ĊG]LHWRZLĊF QS UyĪQLFD Z Z\NRU]\VWDQLX QDU]ĊG]L W]Z :HE 1_{. O ile zatem w przypadku}

1 _{3RMĊFLe :HENáDG]LHQDFLVNQDDUFKLWHNWXUĊVWURQLQWHUQHWRZ\FKNWyUDSR]ZDOD nie}

SRG]LDáyZ SLHUZV]HJR U]ĊGX OXG]LH QLH NRU]\VWDMą ] ,QWHUQHWX R W\OH Z GUXJLP SU]\SDGNXNRU]\VWDMąF\EĊGąZ\áąF]QLHNRQVXPRZDüWUHĞFLLQWHUQHWRZHQLHSRVLa-GDMąFZ\VWDUF]DMąF\FKXPLHMĊWQRĞFLDE\RZHWUHĞFLWZRU]\üF]\QDZHWNU\W\F]QLH MHRFHQLDü:WDEHOL]DPLHV]F]RQH]RVWDáRSRUywnawcze zestawienie first i second level digital divide, ] XZ]JOĊGQLHQLHP WDNLFK F]\QQLNyZ, MDN URG]DM GRVWĊSX FKa-UDNWHUEDULHUVSRVRE\SU]HFLZG]LDáDQLDLNRQVHNZHQFMHZ\VWĊSRZDQLD

Tabela 1 5yĪQLFHSRPLĊG]\SRG]LDáDPi F\IURZ\PLSLHUZV]HJRLGUXJLHJRU]ĊGX

3RG]LDá\F\IURZHSLHUZV]HJR U]ĊGXfirst level digital divide)

3RG]LDá\F\IURZHGUXJLHJRU]ĊGX (second level digital divide)

Charakter barier Twarde: infrastrukturalne, np. EUDNGRVWĊSXGRNRPSXWHUD i Internetu, VáDEDMDNRĞüáąF]D itp. 0LĊNNLHQS kompetencyjne, psycho-ORJLF]QHPRW\ZDF\MQH]ZLą]DQH ]ZLHG]ąĞZLDGRPRĞFLą]DJURĪHĔ XPLHMĊWQRĞFLDPLNU\W\F]QHMRFHQ\ WUHĞFLLWS

5RG]DMGRVWĊSX Fizyczny, techniczny Kompetencyjny

Czynniki deter-PLQXMąFH

O charakterze

socjo-ekonomicznym, np. zbyt niskie GRFKRG\OXEQLHSHáQRVSUDZQRĞü XQLHPRĪOLZLDMąFDNRU]\VWDQLH z ICT

O charakterze

socjo-demograficznym, np. wiek, wy-NV]WDáFHQLHSR]LRPĪ\FLDSR]LRP ĞZLDGRPRĞFL

Sposób przeciw-G]LDáDQLD

Komputeryzacja, informatyzacja Odpowiednia edukacja medialna

Konsekwencje Wykluczenie cyfrowe

1LHUyZQRĞFLZGRVWĊSLHGRLQIRUPa-FML]DJURĪHQLHXWUDWąSU\ZDWQRĞFL ]DJURĪHQLHF\EHUSU]HVWĊSF]RĞFLą ħUyGáR RSUDFRZDQLHZáDVQH.

:OLWHUDWXU]HSRMDZLDVLĊWDNĪHSRMĊFLHSRG]LDáyZF\IURZ\FKWU]HFLHJRU]ĊGX (third level digital divide7HQW\SQLHUyZQRĞFLF\IURZ\FKMHVWMHGQDNUyĪQLHGHIi-niowany i na razie EUDN ZĞUyG EDGDF]\ ]JRGQRĞFL FR GR WHJR, FR QDOHĪDáRE\ SRG W\P SRMĊFLHP UR]XPLHü $QJLHOVND politolog P. Norris podziaá\ WU]HFLHJR U]ĊGX definiuje jako tzw. democratic divide D ZLĊF NZHVWLH ]ZLą]DQH ] H-SDUW\F\SDFMą L UROą ,&7 Z SURFHVDFK SROHJDMąF\FK QD WZRU]HQLX VSRáHF]HĔVWZD RE\ZDWHOVNLHJR (Norris 2001). Z kolei technosocjRORJ=7XIHNFLĨUyGHáSRG]LDáyZF\IURZ\FKWUze- FLHJRU]ĊGXGRSDWUXMHVLĊSRĞUyGUyĪQLFZSU]\]Z\F]DMHQLDFKLVSRVREDFKNRU]\VWa-QLD]VLHFLUHODFMLVSRáHF]Q\FKQS]DSRĞUHGQLFWZHPVHUZLVyZVSRáHF]QRĞFLRZ\FK (Tufekci  3UDFXMąF\ QD 8QLZHUV\WHFLH 6:36 . +HQQH SRG SRMĊFLHP third level digital divide rozumie natomiast odmienne wzorce korzystania z ICT, które

PRJąVSU]\MDüGDOV]HPXUR]ZRMRZLMHGQRVWHNEąGĨWHĪSU]HFLZQLH– KDPRZDüyZ rozwój (Henne 2009).

Tabela 2 5yĪQHSRGHMĞFLDGRSRG]LDáyZF\IURZ\FKWU]HFLHJRU]ĊGX

P. Norris Z. Tufekci K. Henne

Ch arak te r 3R]LRP]DDQJDĪRZDQLDSROi-W\F]QHJR]DSRĞUHGQLFWZHP ICT, e-partycypacja politycz-QDLWZRU]HQLHVSRáHF]HĔVWZD obywatelskiego (tzw. demo-cratic divide) 5yĪQLFHZNRU]\VWDQLX ]SODWIRUPVSRáHF]Qo-ĞFLRZ\FKQS)DFHERRND 5yĪQLFHLQLHUyZQRĞFL GRW\F]ąFHZ\NRU]\VWDQLD SRWHQFMDáXWNZLąFHJR ZVLHFLUHODFMLVSRáHFz-nych Wzorce korzystania ],&7NWyUHPDMąEH]So-ĞUHGQLZSá\ZQDUR]ZyM jednostek. 1LHUyZQRĞFL Z]DNUHVLHV]DQVLPRĪOi- ZRĞFLUR]ZRMXX]\VNLwa-nych G]LĊNLHIHNtywnemu wykorzystaniu ICT K ons ek w enc je 1LHUyZQRĞFLZ]DNUHVLH e-partycypacji politycznej, QLHUyZQ\XG]LDáZWZRU]HQLX e-demokracji 5yĪQLFHZZ\NRU]\VWDQLX PRĪOLZRĞFLLSRWHQFMDáX WNZLąFHJRZVLHFLDFK UHODFMLVSRáHF]Q\FKPRĪ OLZRĞüE\FLa wykluczo-Q\P]UyĪQ\FKIRUP DNW\ZQRĞFLVSRáHF]QHM Tzw. efekt Mateusza SRVLDGDMąF\ZLHG]Ċ LXPLHMĊWQRĞFLOHSLHM V\WXRZDQLSROHSV]DMą VZRMąV\WXDFMĊ]ZLĊNV]D VLĊOXNDSRPLĊG]\QLPL a osobami mniej efektyw-QLHNRU]\VWDMącymi z ICT) ħUyGáR opracowanie ZáDVQH (na podst. Norris 2001; Tufekci 2011; Henne 2009).

Wydaje VLĊjednakĪHSRG]LDá\F\IURZHWU]HFLHJRU]ĊGXVąSRFKRGQąSRG]La-áyZGUXJLHJRU]ĊGXDLFKLVWRW\QDOHĪ\GRSDWU\ZDüVLĊZHZSá\ZLH,&7QDGDOV]H UHSURGXNRZDQLH UyĪQLF SRPLĊG]\ MHGQRVWNDPL %\ü PRĪH OHSV]\P UR]ZLą]DQLHP E\áRE\Z\UyĪQLHQLHSRV]F]HJyOQ\FKVHJPHQWyZF]\SU]HMDZyZSRG]LDáyZGUXJLe-JR U]ĊGX DQLĪHOL Z\RGUĊEQLDQLH NROHMQHE\áRE\Z\UyĪQLHQLHSRV]F]HJyOQ\FKVHJPHQWyZF]\SU]HMDZyZSRG]LDáyZGUXJLe-JR SR]LRPX QLHUyZQRĞFL 0RĪQD SRZLe- G]LHüLĪSU]\QLHUyZQRĞFLDFKZWyUQ\FKDZLĊFQLH]ZLą]DQ\FK]EDULHUDPLWZDr-G\PLV]F]HJyOQLHLVWRWQHVąQDVWĊSXMąFHNZHVWLH

 F\EHUEH]SLHF]HĔVWZR – QS XPLHMĊWQH ]DU]ąG]DQLH SU\ZDWQRĞFLą ĞZLDGo-PRĞüGRW\F]ąFDF\EHUSU]HVWĊSF]RĞFL LXPLHMĊWQRĞüRFKURQ\SU]HGWHJRWy-SX]DJURĪHQLDPL

 LQG\ZLGXDOQH]DU]ąG]DQLHLQIRUPDFMą– np. dobór odSRZLHGQLFKQDU]ĊG]L NWyUHXPRĪOLZLąV]\ENLHLVNXWHF]QHDSU]\W\PEH]SLHF]QH]DU]ąG]DQLH ]DUyZQRZ]DNUHVLHSR]\VNLZDQLDMDNLQDGDZDQLDWUHĞFLLLQIRUPDFML  ]DU]ąG]DQLH VZRLP ZL]HUXQNLHP Z VLHFL GR FHOyZ SU\ZDWQ\FK D WDNĪH

marketingowych; 3RODĔVND 2013) – XPLHMĊWQH ]DU]ąG]DQLH VZRLP ZL]e-UXQNLHPQS]DSRĞUHGQLFWZHPVHUZLVyZVSRáHF]QRĞFLRZ\FK]DU]ąG]DQLH EH]SLHF]QHLVNXWHF]QHQSHIHNW\ZQHZ\NRU]\VW\ZDQLHPRĪOLZRĞFL, jakie GDMąVLHFLSRZLą]DĔVSRáHF]Q\FK

Podsumowanie

W dobie intensywnego rozwoju e-gospodarki korzystanie z ICT SU]HVWDáRE\ü wyborem, a staáR VLĊ NRQLHF]QRĞFLą 2VRE\ QLH PDMąFH GRVWĊSX GR QRZRF]HVQ\FK WHFKQRORJLLQLHSRWUDILąFH HIHNW\ZQLH]QLFKNRU]\VWDü Vą]DJURĪRQHUyĪQ\PLIRr-mami marginalizacji. %DGDF]H]DXZDĪDMąF]ĊVWRĪHSRG]LDá\F\IURZHVąSRFKRGQą tradyF\MQ\FKSRG]LDáyZVRFMRekonomicznych (Sarama 2004; Batorski 2015; Henne 2009). 3U]HFLZG]LDáDQLH QLHUyZQRĞFLRP OHĪHü SRZLQQR ]DWHP nie tylko w gestii samych RE\ZDWHOL DOH WDNĪH i SDĔVWZ Jak pisze M. Sarama: „: VSRáHF]HĔVWZLH LQIRUPDF\MQ\P GRVWĊS GR ]DVREyZ LQIRUPDF\MQ\FK L NRPXQLNDF\MQ\FK MHVW NOu-F]RZ\ GOD UR]ZRMX VSRáHF]QHJR L JRVSRGDUF]HJR 'ODWHJR WHĪ EDUG]R ZDĪQH MHVW SRGHMPRZDQLH G]LDáDĔ XNLHUXQNRZDQ\FK QD ]PQLHMV]HQLH OXNL F\IURZHM”. Istotna jest zatem odpowiednio skoordynowana polityka e-integracyjna wsparta systema-tycznie prowadzonymi badaniami (Budziewicz-*XĨOHFND 2014).

3RG]LDá\ F\IURZH GUXJLHJR U]ĊGX VWDMą VLĊ REHFQLH MHGQ\P ] QDMZLĊNV]\FK Z\]ZDĔ Z WZRU]HQLX VWUXNWXU VSRáHF]HĔVWZD LQIRUPDF\MQHJR L JRVSRGDUNL RSDUWHMQDZLHG]\%UDNRGSRZLHGQLFKUR]ZLą]DĔZW\P]DNUHVLHPRĪHVNXWNRZDü VWDá\P SRJáĊELDQLHP VLĊ OXNL F\IURZHM KDPRZDü UR]ZyM WDNLFK VHNWRUyZ, jak e-administracja czy e-biznes (zob. Czaplewski 2007DWDNĪHZSá\ZDüQLHNRU]\Vt-nie na rozwój w obszarze e-edukacji czy e-demokracji (zob. Norris). Ko2007DWDNĪHZSá\ZDüQLHNRU]\Vt-nieczna Z\GDMHVLĊ]DWHPSRJáĊELRQDDQDOL]DWHJR]DJDGQLHQLDXZ]JOĊGQLDMąFDZV]F]HJyl-QRĞFL SU]\F]\Q\ SRG]LDáyZ R FKDUDNWHU]H ZWyUQ\P PDMąFD MHGQDN WDNĪH QD FHOX Z\SUDFRZDQLHUR]ZLą]DĔRFKDUDNWHU]HSUDJPDW\F]Q\PSR]ZDODMąF\FKQD]PQLHj-V]DQLHOXNLLQIRUPDF\MQHMLSU]HFLZG]LDáDQLHSRG]LDáRPMXĪLVWQLHMąF\P

Literatura

1. Batorski D. (2015), 7HFKQRORJLHLPHGLDZGRPDFKLZĪ\FLX3RODNyZ, w: Raport: 'LDJQR]D VSRáHF]QD , UHG - &]DSLĔVNL, T. Panek, Rada Monitoringu 6SRáHF]QHJR, Warszawa.

2. Bednarczyk D. (2014), 3U]HFLZG]LDáDQLH F\IURZHPX Z\NOXF]HQLX H-integracja) w Polsce, Biuletyn EBIB [online], nr 9 (154), Gromadzenie i zabezpieczanie danych cyfrowych.

3. Budziewicz-*XĨOHFND$5RODG]LDáDOQRĞFLQDXNRZR-badawczej w rozwoju gospodarki opartej na wiedzy, =HV]\W\1DXNRZH 8QLZHUV\WHWX6]F]HFLĔVNLHJR QU 808(NRQRPLF]QH3UREOHP\8VáXJQU.

4. Cebula M. (2014), 6SRáHF]QH]UyĪQLFRZDQLHXPLHMĊWQRĞFLLQIRUPDW\F]Q\FK, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, nr 1.

5. Czaplewski M. (2007), E-EL]QHV MDNR NLHUXQHN GRVNRQDOHQLD XVáXJ XEH]SLHF]HĔ gospodarczych, PTE, Szczecin.

6. &]DSQLN 6 .XĞ 0  1RZ\ ZVSDQLDá\ ĞZLDW 0LW\ F\EHUSU]HVWU]HQL D U]HF]\ZLVWRĞü, w: &RPXQLNRZDQLH Z ]PLHQLDMąF\P VLĊ VSRáHF]HĔVWZLH, red. M. Niezgoda, M. ĝZLąWNLHZLF]-0RĞQ\, A. Wagner, Kraków.

7. Dijk J. van (2010), 6SRáHF]QHDVSHNW\QRZ\FKPHGLyZ, PWN, Warszawa. 8. Drucker P. (2000), =DU]ąG]DQLHZ;;,ZLHNX, Muza, Warszawa.

9. Goban-Klas T., Sienkiewicz P. (1999), 6SRáHF]HĔVWZR informacyjne: szanse, ]DJURĪHQLDZ\]ZDQLD, Wydawnictwo PostĊpu Telekomunikacji, Kraków.

10. Hargittai E., Second-Level Digital Divide: Differences in People’s online skills, http://journals.uic.edu/ojs/index.php/fm/article/view/942/864 >GRVWĊS@. 11. Henne K. (2009), =PLHU]DP\NXWU]HFLHPXMXĪSR]LRPRZLF\IURZHJRSRG]LDáX, w:

Raport „Portret internauty” [online], https://marketingowe.files.wordpress.com/ 2015/06/portret-LQWHUQDXW\SGI>GRVWĊS@.

12. 0XV]\ĔVNL - (2006), 6SRáHF]HĔVWZR LQIRUPDF\MQH – szkice politologiczne, Wyd. $0DUV]DáHN7RUXĔ

13. Nierenberg B. (2011), =DU]ąG]DQLH PHGLDPL – XMĊFLH V\VWHPRZH, Wyd. UJ, Kraków.

14. Norris P. (2001), Digital Divide: Civic Engagement, Information Poverty, and the Internet Worldwide, Cambridge University Press.

15. 3DSLĔVND-Kacperek J. (2008), 6SRáHF]HĔVWZRLQIRUPDF\MQH, PWN, Warszawa. 16. 3RODĔVND .  .UHDW\ZQRĞü Z QRZHM JRVSRGDUFH – perspektywa

VSRáHF]QRĞFLRZD, =HV]\W\ 1DXNRZH 8QLZHUV\WHWX 6]F]HFLĔVNLHJR QU  Ä(NRQRPLF]QH3UREOHP\8VáXJ´QUV313-321.

17. Postman N. (1995), Technopol, PIW, Warszawa.

18. Sarama M. (2004), 3RG]LDá F\IURZ\ – QLHUyZQRĞFL Z VSRáHF]HĔVWZLH LQIRUPDF\j-nym, w: 1LHUyZQRĞFL VSRáHF]QH D Z]URVW JRVSRGDUF]\ 3ROLW\ND VSRáHF]QR-ekonomiczna, z. 4, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów.

19. Toffler A., Trzecia Fala, PIW, Warszawa 1997.

20. Tufekci Z. (2011), Cyberasociality and the Online Sociality Divide: Third Level Digital Divide?, [online], http://technosociology.org/wp-content/uploads/2012/04/ cyberasocial-zeynep-asa-SGI>GRVWĊS1.02.2016].

21. Wronowska G. (2004), *RVSRGDUNDRSDUWDQDZLHG]\MDNRHWDSHZROXFMLZVSyáF]e-snej gospodarki, w: 8QLILNDFMDJRVSRGDUHNHXURSHMVNLFKV]DQVHL]DJURĪHQLD, red. A. Manikowski, A. Psyk, WWZ, Warszawa.

FIRST AND SECOND LEVEL DIGITAL DIVIDE AS A CHALLENGE FOR THE INFORMATION SOCIETY AND KNOWLEDGE BASED ECONOMY

Summary

The paper presents problem of digital inequalities and digital divide. It focuses especially on the first, second and third level digital divide. The article reviews selected authors views on the digital inequality and describes different approaches to this issue. Keywords: first level digital divide, second level digital divide, third level digital divide.