Streszczenie
Na rynku istnieje wiele systemów klasy CMMS (Computerised Maintenance Ma-nagement Systems) w szerokim zakresie cen i moĪliwoĞci. Istotnym problemem dla decydentów przedsiĊbiorstw jest wybór, właĞciwego dla specyfiki przedsiĊbiorstwa, systemu wspomagającego słuĪby utrzymania ruchu. W opracowaniu przedstawiono analizĊ metod oceny i wyboru tego typu systemów oraz zaproponowano metodĊ su-biektywno-punktową do analizy tego typu problematyki. Przedstawione w opraco-waniu zagadnienia stanowią element prac dotyczących opracowania materiałów i narzĊdzi wspomagających decydentów przedsiĊbiorstw w procesie analizy istnieją-cych rozwiązaĔ i doboru informatycznych systemów wspomagająistnieją-cych słuĪby utrzy-mania ruchu.
Słowa kluczowe: CMMS, komputerowe zarządzanie utrzymaniem ruchu, metoda wyboru, utrzymanie ruchu, wspomaganie komputerowe
1. Wprowadzenie
Programy komputerowe typu CMMS (Computerised Maintenance Management Systems) przeznaczone są do wspomagania szeroko rozumianego podsystemu utrzymania ruchu (słuĪb utrzymania ruchu) zarówno w przedsiĊbiorstwach produkcyjnych, usługowych jak i innych, w któ-rych eksploatowane są obiekty techniczne. UmoĪliwiają miĊdzy innymi gromadzenie informacji o uszkodzeniach obiektów i realizowanych w przedsiĊbiorstwie procesach eksploatacji wraz z ich szczegółowymi opisami dla maszyn, urządzeĔ i pojazdów oraz opracowanie harmonogramów przeglądów okresowych i prewencyjnych oraz ich kolejkowanie.
DąĪenie do ciągłego wzrostu efektywnoĞci działalnoĞci przedsiĊbiorstw przy nieustannym wzroĞcie wymagaĔ dotyczących jakoĞci produktu i rosnącej złoĪonoĞci procesów wytwarzania oraz wzrost liczby regulacji i wymagaĔ formalno prawnych sprawiają, Īe jednym z kluczowych elementów determinujących rozwój przedsiĊbiorstwa jest zdolnoĞü do skutecznego wykorzystywa-nia technik informatycznych i telekomunikacyjnych. Szczególnego znaczewykorzystywa-nia nabierają zintegro-wane systemy informatyczne jako narzĊdzie racjonalizacji i optymalizacji procesów realizowanych w przedsiĊbiorstwach. Stąd coraz wiĊksza liczba nie tylko duĪych ale takĪe małych i Ğrednich przedsiĊbiorstw decyduje siĊ na wdroĪenie systemów klasy ERP (Enterprise Resource Planning).
Systemy klasy ERP (moĪna tłumaczyü jako systemy Planowania Zasobów PrzedsiĊbiorstwa) to w uproszczeniu informatyczne systemy aplikacji, które integrują procesy przedsiĊbiorstwa na wszystkich jego szczeblach. Przeznaczone są zarówno dla przedsiĊbiorstw produkcyjnych, han-dlowych jak i usługowych. System ERP powinien obejmowaü całoĞü procesów produkcji i
dystry-bucji, integrowaü róĪne obszary działania przedsiĊbiorstwa, porządkowaü i przyspieszaü przepływ informacji.
Komputerowe wspomaganie szeroko rozumianego podsystemu utrzymania ruchu (słuĪb utrzymania ruchu) w przedsiĊbiorstwach moĪe byü realizowane zarówno poprzez wdraĪanie nieza-leĪnych programów komputerowych typu CMMS, czĊsto mogących współpracowaü z istniejącymi lub w przyszłoĞci wdraĪanymi systemami klasy ERP, jak i poprzez moduły (lub funkcje) bardziej złoĪonych systemów ERP. PoniewaĪ systemy klasy ERP nie są związane wyłącznie ze wspomaga-niem słuĪb utrzymania ruchu SUR (mogą w ogóle nie zawieraü modułów wspomagania SUR) stąd w opracowaniu poddano analizie jedynie problematykĊ doboru systemów klasy CMMS.
Metody oceny informatycznych systemów wspomagających słuĪby utrzymania ruchu i opty-malizacji doboru tych systemów do konkretnego przedsiĊbiorstwa (uwzglĊdnienie specyfiki dzia-łania rzeczywistego systemu eksploatacji obiektów technicznych) moĪna podzieliü na dwie zasad-nicze grupy:
metody obiektywne oparte na zadaniach optymalizacji matematycznej,
metody subiektywne oparte na analizie obranych kryteriów z przypisaniem im odpowiednich wag.
Decydent dokonuje wyboru quazi-optymalnego systemu wspomagającego SUR spoĞród wielu moĪliwych rozwiązaĔ z uwzglĊdnieniem, czĊsto wzajemnie sprzecznych, kryteriów doboru. W praktyce decydent buduje tabelĊ zestawieniową wspólną dla róĪnych rozwiązaĔ analizowanych systemów z wszystkimi danymi ,,za” i ,,przeciw” mającymi wpływ na wybór danego rozwiązania i dokonuje hierarchizacji systemów w Ğwietle przyjĊtego układu kryteriów wyboru.
Powszechnie przyjmuje siĊ ogólne zasady, które muszą byü zawsze uwzglĊdniane przy dobo-rze urządzeĔ, w tym urządzeĔ komputerowych i systemów informatycznych. Są to:
funkcjonalnoĞü,
niezawodnoĞü i trwałoĞü, sprawnoĞü,
koszty zakupu i wdroĪenia,
koszty eksploatacji w tym koszt i dostĊpnoĞü materiałów eksploatacyjnych, łatwoĞü eksploatacji,
ergonomicznoĞü,
zgodnoĞü z obowiązującymi normami i przepisami.
2. Cele i podstawowe funkcje komputerowych systemów przetwarzania danych dotyczących uszkodzeĔ i obsługiwania obiektów technicznych
Coraz wiĊkszy stopieĔ automatyzacji procesów produkcyjnych i usługowych oraz postĊp tech-niczny i technologiczny przy jednoczeĞnie ciągłym wzroĞcie wymagaĔ dotyczących bezpieczeĔ-stwa uĪytkowania maszyn technologicznych i wytworów oraz dąĪenie do obniĪania kosztów pro-dukcji powoduje z jednej strony zwiĊkszenie znaczenia podsystemów utrzymania ruchu (realizują-cych procesy obsługiwania maszyn: obsługi bieĪące, konserwacyjne, profilaktyczne, naprawy awa-ryjne i inne) w strukturze przedsiĊbiorstwa a z drugiej koniecznoĞü stosowania informatycznych systemów wspomagających słuĪby utrzymania ruchu.
Zarówno przestoje urządzeĔ technologicznych spowodowane uszkodzeniami awaryjnymi ich elementów jak i planowanymi obsługami konserwacyjnymi i odtwarzającymi potencjał uĪytkowy
(tzw. remonty) w sposób bezpoĞredni wpływają na efektywnoĞü przedsiĊbiorstwa mierzoną wyni-kami ekonomicznymi.
Zakup i wdroĪenie właĞciwego systemu informatycznego wspomagającego procesy obsługi-wania i zarządzania podsystemami utrzymania ruchu uzaleĪnione jest miĊdzy innymi od:
wymagaĔ stawianych tego typu systemom przez decydentów, rodzaju produkcji czy realizowanych usług,
rodzaju stosowanych urządzeĔ technologicznych (w tym: ich złoĪonoĞci i poziomu automaty-zacji),
wielkoĞci przedsiĊbiorstwa,
struktury organizacyjnej przedsiĊbiorstwa.
NaleĪy zwróciü uwagĊ, Īe systemy wspomagające procesy obsługiwania (utrzymania ruchu) są tylko narzĊdziem i korzyĞci z ich wdroĪenia zaleĪą nie tylko od właĞciwego ich wyboru (spoĞród wielu rozwiązaĔ dostĊpnych na rynku) z punktu widzenia specyfiki przedsiĊbiorstwa i celów im stawianym przez decydentów ale takĪe (głównie) od racjonalnego ich stosowania i wiedzy oraz umiejĊtnoĞci wykorzystania ich moĪliwoĞci i funkcji. OczywiĞcie poprawne sformułowanie celów i wymagaĔ stawianych tego typu systemom jest warunkiem niezbĊdnym do właĞciwego ich wyboru i uzyskania oczekiwanych efektów z ich wdroĪenia.
Do podstawowych celów jakie mogą zostaü zrealizowane poprzez wdroĪenie i racjonalne uĪytkowanie elektronicznych systemów wspomagających podsystemy utrzymania ruchu, poza ce-lami głównymi jakim są: obniĪenie kosztów przy zapewnieniu wymaganego poziomu gotowoĞci i niezawodnoĞci eksploatowanych obiektów technicznych, skrócenie czasów przestojów maszyn i wzrost efektywnoĞci procesów obsługiwania, naleĪy zaliczyü:
utworzenie kompleksowej dokumentacji dotyczącej eksploatowanych maszyn, narzĊdzi i in-nych obiektów techniczin-nych (paszportyzacja maszyn technologiczin-nych, posiadane certyfika-ty, atescertyfika-ty, itp.) i zapewnienie łatwego i szybkiego dostĊpu do tych danych przez uprawnione osoby,
standaryzacja stosowanej terminologii,
wspomaganie procesów planowania procesów obsługiwania i zakupów materiałów eksploata-cyjnych i elementów wymiennych,
ewidencja i przetwarzanie danych dotyczących zdarzeĔ eksploatacyjnych (uĪytkowanie, ob-sługiwanie, uszkodzenia, itd.), w tym automatyzacja niektórych z procesów ewidencji i prze-twarzania danych,
ograniczenie czasów przestojów maszyn,
szybka analiza danych dotyczących uszkodzeĔ obiektów technicznych,
automatycznie generowanie opracowanych wzorów raportów dla wybranych przedziałów czasu dotyczących miĊdzy innymi: czasów pracy, czasów obsługiwania, przestojów, itd., identyfikacja kosztów związanych z procesami obsługiwania, w tym moĪliwoĞü rejestracji i
analizy kosztów w układzie rodzajowym,
optymalizacja zarządzania materiałami eksploatacyjnymi i czĊĞciami wymiennymi (w tym automatyzacja procesów składania zamówieĔ do przedsiĊbiorstw zewnĊtrznych),
kontrola, analiza i optymalizacja tzw. zapasów,
identyfikacja wĊzłów maszyn szczególnie podatnych na uszkodzenia (tzw. słabych ogniw), identyfikacja tzw. uszkodzeĔ powtarzalnych,
zwiĊkszenie efektywnoĞci i jakoĞci realizowanych procesów obsługowych dziĊki zwiĊkszeniu zaangaĪowania pracowników uzyskanemu poprzez identyfikacjĊ ich działaĔ.
Podstawowe funkcje systemów informatycznych wspomagających procesy utrzymania ruchu to:
ewidencja i przetwarzanie danych dotyczących eksploatowanych obiektów technicznych (linii technologicznych, maszyn wchodzących w ich skład, innych urządzeĔ) i Ğrodków eksploata-cji,
odwzorowanie struktury przedsiĊbiorstwa (dekompozycja struktury organizacyjnej i tech-nicznej dla przyjĊtego poziomu szczegółowoĞci) i jej wizualizacja,
ewidencja i przetwarzanie danych dotyczących procesów obsługowych (w zakresie ustalonym przez decydentów przedsiĊbiorstwa),
wspomaganie procesów obsługiwania i ich planowania, miĊdzy innymi poprzez: Ź ewidencjĊ zakresów czynnoĞci i ich automatyczne generowanie dla danej obsługi, Ź automatyzacjĊ generowania zleceĔ na wykonanie procesów obsługowych (w tym:
za-kres czynnoĞci, pracownik realizujący obsługĊ, wykaz niezbĊdnych narzĊdzi i Ğrodków eksploatacyjnych, przekazywanie zleceĔ i dokumentacji do wskazanych stanowisk w przedsiĊbiorstwie),
Ź zarządzanie uprawnieniami pracowników realizujących obsługi, rozliczenia wykonanych prac,
automatyczne generowanie wymaganych sprawozdaĔ i raportów okresowych i bieĪących, ewidencja i rozliczanie kosztów (wg zdefiniowanych układów, w tym w ujĊciu rodzajowym
i miejsc ich powstawania,
monitowanie (alarmowanie) o terminach obsług planowych.
Zakresy funkcji oferowanych przez dostĊpne na rynku systemy informatyczne wspomagające SUR są znacznie rozbudowane w stosunku do zestawionych powyĪej funkcji podstawowych. ZróĪnicowanie funkcji tego typu systemów z jednej strony umoĪliwia właĞciwy dobór systemu do specyfiki i potrzeb przedsiĊbiorstwa a z drugiej utrudnia (ze wzglĊdu na brak unifikacji) analizĊ tych systemów i ich właĞciwy dobór. Jako cenną cechĊ niektórych spoĞród oferowanych tego typu systemów naleĪy wskazaü modułowoĞü tych systemów (współpraca pomiĊdzy modułami i ich inte-gracja) i moĪliwoĞü niezaleĪnego wdraĪania poszczególnych modułów w zaleĪnoĞci od aktualnych potrzeb przedsiĊbiorstwa.
3. Analiza istniejących metod wyboru
Powszechnie uĪywanymi metodami przydatnymi przy wyborze są metody liniowe oraz metody relacyjne.
Pierwszą grupĊ tworzą hierarchiczne metody liniowe. Jedną z metod naleĪących do tej grupy jest metoda rangowania inaczej nazywana metodą punktową. W ocenie jakoĞci zajmuje ona szcze-gólne miejsce, bowiem ujmuje wszystkie oceniane oddzielnie cechy obiektu w jedną liczbĊ, która kompleksowo wyraĪa jakoĞü ogólną badanego obiektu [11].
Opiera siĊ ona na swoistej hierarchii elementów systemu oraz ich odległoĞci od wielkoĞci maksymalnie moĪliwej do uzyskania. Ocena nastĊpuje w wyniku przyjĊcia okreĞlonej skali. Hie-rarchiĊ charakteryzuje uporządkowany w sposób rosnący lub malejący, szereg wskazujący na sto-pieĔ realizacji kryterium globalnego, obejmującego wszystkie podkryteria. Dodatkowymi zaletami
jest prosta, zrozumiała dla wszystkich konstrukcja, krótki czas realizacji oraz niskie koszty bada-nia.
WyróĪnia siĊ rangowanie jednokryterialne i wielokryterialne. Polega ono na ustaleniu znacze-nia analizowanego systemu w zbiorze analizowanych systemów, ze wzglĊdu na ustalony zbiór kry-teriów.
Skale punktowe łączą zalety skal werbalnych i skal liczbowych. KaĪdy punkt skali ma umow-ne liczby oraz odpowiadające im okreĞlenie (lub okreĞlenia) słowumow-ne. Precyzja uzyskanych wyni-ków zaleĪy od poprawnego zdefiniowania poszczególnych poziomów jakoĞci i jest to pierwszy warunek by uzyskaü poprawne wyniki. Drugim warunkiem jest wyszkolenie zespołu oceniającego, pozwalające na jednoznaczne rozumienie definicji poszczególnych cech obiektu. Definicje nie mogą zawieraü pojĊü o charakterze emocjonalnym i zbyt ogólnym [1].
Poprawnie skonstruowana skala punktowa powinna spełniaü warunki [11]:
kaĪdy stopieĔ skali powinien odpowiadaü odmiennemu poziomowi jakoĞci uchwytnemu dla oceniającego;
kaĪdemu punktowi skali (czyli kaĪdemu poziomowi jakoĞci) powinna odpowiadaü jedno-znaczna definicja jakoĞci;
liczba punktów skali powinna byü ograniczona i nie powinna przekraczaü 11 stopni, a dla seryjnych, rutynowych oznaczeĔ zalecana jest skala piĊciopunktowa;
wszystkie cechy powinny byü oceniane na skali o jednakowej liczbie punktów.
Wynikiem metody punktowej jest uszeregowanie badanych systemów z punktu widzenia stop-nia spełniestop-nia wymagaĔ. Do istotnych korzyĞci tej metody zalicza siĊ: odpornoĞü na wysokie róĪ-nice w obserwacjach, moĪliwoĞü porównaĔ cech iloĞciowych, jakoĞciowych i wartoĞciowych jed-noczeĞnie oraz wzglĊdna łatwoĞü interpretacji. Metoda punktowa stosowana jest w wielu dziedzi-nach.
Drugą grupą są metody relacyjne do których naleĪy metoda AHP (Analytic Hierarchy Pro-cess). W metodzie tej wyróĪnia siĊ dwa etapy przygotowawcze: hierarchicznie nadrzĊdne wyzna-czenie wzglĊdnej dominacji kryteriów, uzyskanych z porównania parami oraz obliwyzna-czenie wzglĊdnej dominacji poszczególnych systemów ze wzglĊdu na kolejne kryteria i jeden analityczny. Tym ostatnim etapem jest obliczenie ocen syntetycznych porządkujących systemy oraz analiza i inter-pretacja wyników.
W metodzie przyjmuje siĊ na ogół uproszczoną (licząc co dwie przedziałki) skalĊ ocen Likerta od 1 do 9. ZgodnoĞü ocen w porównaniu parami jest kontrolowana przez współczynnik niespójno-Ğci. UĪytecznoĞü metody AHP wystĊpuje, gdy w badaniu wystĊpuje hierarchia kryteriów oceny, reprezentująca róĪny poziom szczegółowoĞci, związana z hierarchią celów lub oczekiwanych ko-rzyĞci, gdy dane do analizy mają charakter jakoĞciowy a nie tylko iloĞciowy, oceny są subiektyw-nym punktem widzenia osoby przeprowadzającej analizĊ, a warianty muszą naleĪeü do tej samej klasy, ze wzglĊdu na pełną porównywalnoĞü. Metoda jest trudna do stosowania przez oceniających i bardzo pracochłonna, relatywizm pomiĊdzy czynnikami iloĞciowymi i jakoĞciowymi czasem bar-dzo trudny do uchwycenia i zmuszający do dodatkowych działaĔ [1].
O ile jednak w metodach punktowych wystawia siĊ ocenĊ, biorąc pod uwagĊ własne odczucia co do stopnia realizacji danej cechy kryterium w obiekcie w oderwaniu niejako od innych obiek-tów, to w metodach relacyjnych bierze siĊ głównie pod uwagĊ zróĪnicowanie jej realizacji w po-szczególnych obiektach. W metodach punktowych relacje pomiĊdzy kryteriami mogą byü
narzuca-ne zewnĊtrznie w postaci wektora preferencji, w metodach relacyjnych są obliczanarzuca-ne teĪ jako wek-tor preferencji z macierzy dominacji. Istnieje wiĊc wiele podobieĔstw pomiĊdzy analizowanymi metodami, jednak interpretacja wyników metody AHP jest znacznie trudniejsza. ĩadna teĪ nie bie-rze pod uwagĊ zaleĪnoĞci korelacyjnych pomiĊdzy kryteriami [1].
Z analizy metod wyboru moĪna wyciągnąü nastĊpujące wnioski (Tab. 1):
metoda punktowa, chociaĪ subiektywna, nawet przy duĪej iloĞci kryteriów oraz tradycyjnej liniowej skali punktowej jest oceniana jako racjonalna i łatwa w zastosowaniach praktycz-nych. Po uwzglĊdnieniu skali preferencji stwierdzono, Īe wraĪenie subiektywizmu i równo-waĪnoĞci definitywnie róĪnych kryteriów nie są aĪ tak znaczące;
metoda AHP stwarza wiele trudnoĞci w przypadku koniecznoĞci porównania wielu systemów i przy zastosowaniu wielu kryteriów. CzĊsto pierwsze oceniane systemy uzyskują w stosunku do nastĊpnych lepsze oceny. Ocena moĪe byü niejednoznaczna, ze wzglĊdu na jej relatywizm i rozciągniĊcie skali Likerta. PracochłonnoĞü tej metody roĞnie w porównaniu z metodą punk-tową wykładniczo w stosunku do iloĞci wykorzystywanych kryteriów oceny oraz iloĞü bra-nych pod uwagĊ systemów [1].
Tabela 2. Ocena moĪliwoĞci wykorzystania metod doboru urządzeĔ Cecha charakterystyczna Metoda punktowa Metoda AHP ŁatwoĞü zastosowania Wysoka Niska ŁatwoĞü nauczenia siĊ Wysoka Niska ŁatwoĞü dokonania
obli-czeĔ
Wysoka Wysoka przy dysponowaniu odpowiednim
oprogramo-waniem Obiektywizm Niski Wysoki Interpretacja wniosków Wysoka ĝrednia ħródło: na podstawie [12].
4. ZałoĪenia metody oceny informatycznych systemów wspomagających słuĪby utrzymania ruchu
Na podstawie dokonanej analizy proponuje siĊ do oceny informatycznych systemów wspoma-gających słuĪby utrzymania ruchu oraz optymalizacji doboru tych systemów do konkretnego przedsiĊbiorstwa stosowaü metodĊ punktową. Wymagane jest opracowanie zbioru kryteriów oceny oraz przypisania im wag okreĞlających waĪnoĞü poszczególnych kryteriów.
Dla przyjĊtego układu kryteriów wyboru zespół ekspertów dokona oceny stopnia spełnienia przez analizowane systemy poszczególnych kryteria w skali od 1 do 10. Oceniającymi (ekspertami) mogą byü specjaliĞci z zakresu wdraĪania i eksploatacji tego typu systemów oraz kierownicy dzia-łów utrzymania ruchu w przedsiĊbiorstwach analizowanych branĪ.
WstĊpny układ kryteriów analizy, oceny i wyboru informatycznych systemów wspomagają-cych SUR zawiera podstawowe kryteria i nie wskazuje ich hierarchizacji (systemu wag). Jako wstĊpne kryteria oceny przyjĊto:
cena zakupu, koszty wdroĪenia, koszty eksploatacji, uniwersalnoĞü systemu,
moĪliwoĞü współpracy z innymi systemami wspomagającymi zarządzanie przedsiĊbiorstwem (w szczególnoĞci z systemami finansowo-ksiĊgowymi dotychczas uĪytkowanymi w przedsiĊ-biorstwie),
niezawodnoĞü systemu,
bezpieczeĔstwo systemu (ochrona danych przed nieupowaĪnionym dostĊpem, stopieĔ trudno-Ğci złamania zabezpieczeĔ, system archiwizacji danych),
odpornoĞü danych na uszkodzenia urządzeĔ informatycznych,
łatwoĞü i czas niezbĊdny do przywrócenia systemu po uszkodzeniu lub wyłączeniu, szybkoĞü działania,
prostota wdroĪenia,
wymagane kwalifikacje do administrowania systemem, wymagane kwalifikacje uĪytkowników systemu,
moĪliwoĞü konfiguracji i modyfikacji przez uĪytkowników,
regionalizacja systemu (dla systemów o zasiĊgu globalnym lub zagranicznych), czas wdroĪenia (łącznie ze szkoleniem pracowników uĪytkowników systemu), moĪliwoĞü rozwoju systemu,
dostĊpnoĞü pomocy technicznej, gwarancja (zakres, czas),
modułowoĞü systemu oraz moĪliwoĞü niezaleĪnego zakupu i wdraĪania poszczególnych mo-dułów systemu,
wymagania sprzĊtowe,
pozycja firmy (producenta systemu informatycznego) na rynku, rozwój systemu przez producenta (kolejne wersje systemu), komfort pracy.
5. Wzór jednolitej karty identyfikacyjnej program komputerowy do wspomagania SUR i ankieta oceny produktu
Komputerowe systemy wspomagające utrzymania ruchu ułatwiają racjonalne i efektywne za-rządzane zasobami przedsiĊbiorstw. Szczególnego znaczenia nabierają zintegrowane systemy in-formatyczne jako narzĊdzie racjonalizacji i optymalizacji procesów realizowanych w przedsiĊbior-stwach. Stąd coraz wiĊksza liczba dostĊpnych na polskim rynku tego typu systemów. Istniejące rozwiązania w wiĊkszoĞci przypadków realizują podstawowe funkcje wymagane od tej kategorii oprogramowania. Jednak ich stopieĔ złoĪonoĞci, łatwoĞü wdroĪenia i stosowania, zakres oferowa-nych funkcji dodatkowych, podatnoĞü na ingerencje uĪytkownika i dostosowanie do jego specy-ficznych potrzeb oraz szereg innych cech znacznie utrudniają a niekiedy uniemoĪliwiają
bezpo-Ğrednie porównanie oferowanych rozwiązaĔ. Tym samym utrudniony jest proces doboru najlepiej dostosowanego pakietu do specyfiki przedsiĊbiorstwa i jego potrzeb.
Systemy komputerowego wspomagania procesów eksploatacji dedykowane do podsystemów utrzymania ruchu powstały jako programy ułatwiające racjonalne realizowanie procesów obsługi-wania maszyn i bieĪących napraw, oraz planowanie działaĔ prewencyjnych, ewidencjonowanie i rozliczanie kosztów obsługiwania, automatycznego generowania raportów dla zarządów, itp. Obecnie ich moĪliwoĞci i funkcje mogą byü znacznie szersze. Programy tego typu są przystosowa-ne do wdroĪenia zarówno w małych jak i duĪych przedsiĊbiorstwach róĪnych branĪ. CzĊsto ofero-wane oprogramowanie ma moĪliwoĞü działania w sieci komputerowej, co umoĪliwia nadanie po-szczególnym uĪytkownikom róĪnych uprawnieĔ. Serwery zawierające współuĪytkowane systemy baz danych mogą znajdowaü siĊ w dowolnym miejscu na Ğwiecie. Sieciowa struktura niektórych z oferowanych programów umoĪliwia, korzystanie z sieci bezprzewodowych, telefonów sieci GSM i innych rozwiązaĔ mobilnych co daje moĪliwoĞü aplikacji w systemach mobilnych (np. transpor-towych, rozproszonych, itp.). CzĊsto istnieje moĪliwoĞü odwzorowania struktury przedsiĊbiorstwa i struktury funkcjonalnej eksploatowanych obiektów na wymaganym, przez przedsiĊbiorstwo wdraĪające system, poziomie szczegółowoĞci dekompozycji. Odwzorowanie struktury złoĪonych systemów produkcyjnych w postaci drzewa dekompozycji wzbogaconej o zdjĊcia i rysunki tech-niczne urządzeĔ (podstawowych zespołów, podzespołów, wĊzłów, itp.) ułatwia lokalizacjĊ obiek-tów.
Producenci i dystrybutorzy tego typu oprogramowania nie wskazują, z oczywistych wzglĊdów, na ewentualne problemy i koszty związane z wdraĪaniem i stosowaniem oferowanych systemów wyliczając jedynie zalety tych systemów, do których najczĊĞciej zaliczają lepsze wykorzystanie zasobów przedsiĊbiorstwa co ma umoĪliwiü: zmniejszenie kosztów produkcji, zmniejszenie po-ziomu zapasów, zmniejszenie liczby uszkodzeĔ maszyn i urządzeĔ stosowanych w procesie pro-dukcji, itp. Brak jednoznacznego, spójnego i jednolitego sposobu opisu cech oferowanych produk-tów utrudnia proces ich oceny i porównania.
W celu moĪliwoĞci dokonania porównania i oceny pakietów oprogramowania do wspomaga-nia słuĪb utrzymawspomaga-nia ruchu oferowanych na polskim rynku opracowano wzór tzw. karty informa-cyjnej produktu – tab. 2 i tab. 3. Zestawienie w jednolitej formie podstawowych informacji o ofe-rowanych produktach umoĪliwi decydentom przedsiĊbiorstw wstĊpną analizĊ ofeofe-rowanych rozwią-zaĔ. Opracowane wzory dokumentów mogą byü wykorzystane przez pracowników przedsiĊbiorstw odpowiedzialnych za dokonanie analizy istniejących rozwiązaĔ analizowanych systemów i wybór rozwiązania najlepiej przystosowanego do specyfiki przedsiĊbiorstwa. Analiza tak przygotowa-nych dokumentów moĪe stanowiü etap wstĊpny wyboru optymalnego rozwiązania.
Kolejnym etapem wyboru pakietu oprogramowania moĪe byü dokonanie oceny poszczegól-nych rozwiązaĔ z punktu widzenia zbioru przyjĊtych kryteriów oceny. W celu ułatwienia tego pro-cesu opracowano wzór ankiety zawierającej zbiór kryteriów oceny dotyczących podstawowych cech oferowanych na polskim rynku analizowanych produktów – tab. 4.
Zestawione w jednolitej i spójnej postaci informacje o dostĊpnych na polskim rynku tego typu pakietach oraz dokonanie oceny wielokryterialnej umoĪliwią decydentom przedsiĊbiorstw wstĊpną analizĊ istniejących rozwiązaĔ i ułatwią proces wyboru oprogramowania dostosowanego do po-trzeb przedsiĊbiorstwa.
6. Podsumowanie
Istotnym problemem dla decydentów przedsiĊbiorstw jest wybór, właĞciwego dla specyfiki przedsiĊbiorstwa, systemu wspomagającego słuĪby utrzymania ruchu. Przedstawione w pracy roz-waĪania stanowią załoĪenia metody oceny informatycznych systemów wspomagających słuĪby utrzymania ruchu. Elementami metody są opracowane wzory tzw. karty informacyjnej produktu (komputerowego systemu wspomagającego słuĪby utrzymania ruchu) oraz ankiety zawierającej zbiór kryteriów oceny dotyczących podstawowych cech oferowanych na polskim rynku systemów klasy CMMS.
Tabela 2. Podstawowe dane o produkcie
Cecha WartoĞü cechy
Data informacji Nazwa produktu Producent
Główny dystrybutor w Polsce
ObecnoĞü na rynku produktu (od kiedy) ObecnoĞü na rynku polskim produktu (od kiedy) Liczba wdroĪeĔ (globalnie)
Liczba wdroĪeĔ w Polsce Dane teleadresowe producenta Adres
…
Dane teleadresowe głównego dystrybutora w Polsce Adres
…
NajwiĊksze wdroĪenia (globalne) …
NajwiĊksze wdroĪenia w Polsce …
Podstawowa charakterystyka produktu Cena podstawowej wersji
Uwagi dotyczące wersji podstawowej Dedykowany dla branĪy
DostĊpnoĞü wersji demo (tak/nie/uwagi) Modułowa struktura systemu (tak/nie/uwagi)
MoĪliwoĞü adaptacji do potrzeb klienta (tak/nie/uwagi)
MoĪliwoĞü ingerencji i własnej rozbudowy systemu przez uĪytkownika (tak/nie/uwagi)
MoĪliwoĞü niezaleĪnego zakupu i wdroĪenie poszczególnych modułów (tak/nie/uwagi)
MoĪliwoĞü regionalizacji produktu (tak/nie/uwagi) MoĪliwoĞü współpracy z systemami ERP
MoĪliwoĞü zastosowania w wielu lokalizacjach jednoczeĞnie (tak/nie/uwagi) Posiadane certyfikaty jakoĞci dotyczące oferowanego systemu (projektowanie, wdroĪenie, rozwój i testowanie, dystrybucja, inne)
Rodzaj licencji
Uwagi dotyczące licencji
Serwisowanie produktu i opieka techniczna zawiera SkalowalnoĞü systemu (tak/nie/uwagi)
Cecha WartoĞü cechy ĝredni czas wdroĪenia dla firmy jednozakładowej Ğredniej wielkoĞci (około 100
urządzeĔ technologicznych o przeciĊtnej złoĪonoĞci. Uwagi dotyczące podanego czasu niezbĊdnego na wdroĪenie Wersja jednostanowiskowa (tak/nie/uwagi)
Wersja wielostanowiskowa (tak/nie/uwagi) Wersje jĊzykowe
Dane techniczne System operacyjny System bazy danych Wymagania sprzĊtowe Wymagania softwarowe
Inne (istotne wg producenta/dystrybutora) podstawowe cechy systemu …
ħródło: Opracowanie własne.
Tabela 3. Charakterystyka funkcjonalna produktu
Cecha (tak, nie, uwagi) WartoĞü cechy Analizy niezawodnoĞci
Automatyczne generowania opracowanych wzorów raportów Automatyczne tworzenie kopii zapasowych
Definiowanie własnych wzorców raportów
Harmonogramowanie zleceĔ obsługiwania (kolejkowanie) Historia uszkodzeĔ
Historia zleceĔ obsługi
JeĪeli istnieje moduł analizy niezawodnoĞci to jakie posiada główne cechy i funkcje
Kompletacja elementów i Ğrodków eksploatacyjnych dla zleceĔ obsługi Konfigurowalne menu
Moduł analiz (statystyki uszkodzeĔ, wyznaczania MTBF, itp.) Moduł na urządzenia przenoĞne (mobilnoĞü)
MoĪliwoĞü wykorzystania podpisu elektronicznego Obsługa kodów kreskowych
Obsługa urządzeĔ kontrolno-pomiarowych (odczyt danych) Planowanie obsług wg czasu kalendarzowego
Planowanie obsług wg miary realizacji zadaĔ. MoĪliwe miary (wymieniü: np. wielkoĞü produkcji, liczba cykli pracy, rzeczywisty czas realizacji zadaĔ, inne)
Przekazywanie komunikatów za pomocą e-mail Przekazywanie komunikatów za pomocą telefonii GSM Rejestr maszyn i urządzeĔ
Cecha (tak, nie, uwagi) WartoĞü cechy Rejestr narzĊdzi
Rejestr Ğrodków eksploatacyjnych Rejestracja czasu pracy maszyn
Rejestracja czasu pracy pracowników słuĪb utrzymania ruchu Rejestracja kosztów obsług
Technologia wykorzystująca przeglądarkĊ WWW
Zgłoszenia zleceĔ obsługi (uszkodzenia) z zewnĊtrznych terminali Zgłoszenia zleceĔ obsługi (uszkodzenia) za pomocą strony www (dowolny terminal mający dostĊp do WWW)
Inne (istotne wg producenta/dystrybutora) cechy systemu 1.
2. 3 …
ħródło: Opracowanie własne.
Tabela 4. Ankieta oceny produktu
Kryterium Ocena
Automatyczne generowania opracowanych własnych wzorów raportów BezpieczeĔstwo systemu (ochrona przed nieupowaĪnionym dostĊpem) Czas wdroĪenia (łącznie ze szkoleniem pracowników )
DostĊpnoĞü pomocy technicznej FunkcjonalnoĞü
Komfort pracy
Koszty eksploatacji systemu Koszty wdroĪenia
Koszty zakupu (czym niĪsze w stosunku do porównywalnych produktów tym wyĪszy stopieĔ spełnienia kryterium)
ŁatwoĞü analizy zdarzeĔ eksploatacyjnych
ŁatwoĞü i czas niezbĊdny do przywrócenia systemu po uszkodzeniu lub wyłączeniu MoĪliwoĞü adaptacji do indywidualnych potrzeb
MoĪliwoĞü konfiguracji i modyfikacji przez uĪytkowników
MoĪliwoĞü obniĪenia kosztów działania przedsiĊbiorstwa po wdroĪeniu systemu (wpływ na zwiĊkszenie efektywnoĞci działania SUR)
MoĪliwoĞü obniĪenia stanów magazynowych Ğrodków eksploatacyjnych i elementów wymiennych
MoĪliwoĞü ograniczenia czasów przestojów maszyn
MoĪliwoĞü ograniczenia liczby uszkodzeĔ maszyn (wpływ na optymalizacjĊ realizo-wanej strategii eksploatacji)
MoĪliwoĞü prognozowania trwałoĞci i niezawodnoĞci maszyn (układów, elementów) MoĪliwoĞü regionalizacji systemu
Kryterium Ocena MoĪliwoĞü współpracy z innym systemami wspomagającymi zarządzanie
przedsiĊbior-stwem NiezawodnoĞü
OdpornoĞü danych na uszkodzenia urządzeĔ informatycznych
Optymalizacja wykorzystania infrastruktury technicznej przedsiĊbiorstwa wdraĪające-go system
Optymalizacja wykorzystania zasobów ludzkich Pozycja firmy na rynku (producenta systemu) Prostota obsługi
Prostota wdroĪenia
Rozwój systemu przez producenta (kolejne wersje systemu)
StopieĔ kompletnoĞci dokumentacji dotyczącej zdarzeĔ eksploatacyjnych
StopieĔ uĪytecznoĞci (wykorzystania przez przedsiĊbiorstwa wdraĪające system) funk-cji oferowanych przez system
SzybkoĞü działania UniwersalnoĞü Warunki gwarancji Warunki licencji
Wpływ na ułatwienie dostosowania siĊ przedsiĊbiorstwa do Dyrektywy Maszynowej Wspomaganie procesów planowania procesów obsługiwania
Wymagane kwalifikacje uĪytkowników systemu (czym wyĪsze tym niĪszy stopieĔ spełnienia kryterium)
ZgodnoĞü z obowiązującymi normami i przepisami
Ocena stopnia spełnienia kryterium (skala 0-10: 0 – niespełnione, 10 – maksymalny stopieĔ spełnienia kryterium)
ħródło: Opracowanie własne.
W opracowaniu przedstawiono analizĊ metod oceny i wyboru tego typu systemów oraz zapro-ponowano metodĊ subiektywno-punktową do analizy tego typu problematyki. Przedstawione w opracowaniu zagadnienia stanowią element metody wspomagania decydentów przedsiĊbiorstw w procesie analizy istniejących rozwiązaĔ i doboru informatycznych systemów wspomagających słuĪby utrzymania ruchu. Opracowano wstĊpne załoĪenia narzĊdzia do wyboru optymalnego dla przyjĊtych załoĪeĔ pakietu CMMS (powinno zawieraü bazĊ podstawowych wartoĞci cech wybra-nych produktów, kryteria oceny, wagi kryteriów, powinno umoĪliwiaü zmianĊ wag i automatycznie realizowaü obliczenia dla przyjĊtych załoĪeĔ).
Na rynku istnieje wiele systemów klasy CMMS w szerokim zakresie cen i moĪliwoĞci. Zesta-wione w jednolitej i spójnej postaci informacje o dostĊpnych na polskim rynku tego typu pakietach umoĪliwią decydentom przedsiĊbiorstw wstĊpną analizĊ istniejących rozwiązaĔ i ułatwią proces wyboru oprogramowania dostosowanego do potrzeb przedsiĊbiorstwa.
Bibliografia
1. Denzin N.K., Lincoln Y.S. (red.), Metody badaĔ jakoĞciowych. T. 1 i Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.
2. Materiały firmy 4TECH systemy informatyczne, (2011, Marzec, 21). [Online]. DostĊpne: www.4tech.com.pl.
3. Materiały firmy Eurotronic Sp. z o.o., (2011, StyczeĔ, 21). [Online]. DostĊpne: www.e2000.com.pl.
4. Materiały firmy FBD, (2010, Listopad, 22). [Online]. DostĊpne: www.sur.pl. 5. Materiały firmy IBM, (2011, StyczeĔ, 21). [Online]. DostĊpne: www.ibm.com. 6. Materiały firmy Komtech Sp. z o.o., (2011, StyczeĔ, 21). [Online]. DostĊpne:
www2.komtech.pl.
7. Materiały firmy Neuron, (2010, Listopad, 18). [Online]. DostĊpne: www.neuron.com.pl. 8. Materiały firmy SoftSols Group, (2010, Listopad, 18). [Online]. DostĊpne: www.getagility.pl. 9. Materiały firmy TETA S.A., (2011, StyczeĔ, 27). [Online]. DostĊpne: www.teta.com.pl. 10. Miles M.B., Huberman A.M., Analiza danych jakoĞciowych, Trans Humana, Białystok 2000. 11. Silverman D., Interpretacja danych jakoĞciowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2008.
12. Silverman D., Prowadzenie badaĔ jakoĞciowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.
METHOD TO ASSESS COMPUTERISED SYSTEMS SUPPORTING MAINTENANCE SERVICES
Summary
There are many CMMS’s (Computerised Maintenance Management Systems) available in wide range of prices and capabilities in the market. An important prob-lem for corporate decision makers is selection of the system supporting maintenance services to be appropriate for specific features of the enterprise. The paper presents analysis of the method to assess and select systems of that type, moreover a subjec-tive-and-point-based method to analyse problems of that type is suggested, as well. The issues presented herein constitute an element of the work concerning elabora-tion of the materials and tools supporting corporate decision makers in the process of analysis of existing solutions and selection of the computerised systems supporting maintenance services.
Keywords: CMMS, computerised maintenance management, selection method, maintenance, computer aided systems
PracĊ zrealizowano w ramach projektu „Techniki wirtualne w badaniach sta-nu, zagroĪeĔ bezpieczeĔstwa i Ğrodowiska eksploatowanych maszyn”.
Numer projektu: WND-POIG.01.03.01-00-212/09. Bogdan Landowski
Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy al. Prof. S. Kaliskiego 7, 85-789 Bydgoszcz
