Sikorski, Jerzy
Mikołaj Kopernik na Warmii :
chronologia życia i działalności
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2, 309-338
C O P E R N I C A N A
JERZY SIK O R SK I
M IK O Ł A J K O P E R N IK NA W A RM II
C H R O NO LO G IA ŻYCIA I D ZIA ŁA LN O ŚC I
P o trzeb a chronologicznego u sy stem aty zo w a n ia o b fitej i m ocno
rozproszonej fa k to g ra fii k o p ern ik o w sk iej zaznaczyła się ju ż k ilk a
naście la t tem u h P o d jęcie te j sp ra w y w okresie zbliżającego się
ju b ileu szu 500-lecia u ro d zin M ikołaja K o p ern ik a w y d a je się ty m
b ard ziej a k tu a ln e i uzasadnione. Chodzi tu zw łaszcza o p o trzeb y
in s ty tu c ji, k tó re o p raco w u ją w łasn e p ro g ra m y obchodów . Z ta k im
też p o stu la te m w y stą p ił w 1965 r. W ydział K u ltu r y P rez. W ojew ódz
k iej R ady N arodow ej w O lsztynie, a ta k ż e M uzeum M azurskie
w O lsztynie. P o s tu la t u w zg lęd n iła w sw ych p lan ach S ta c ja N aukow a
P olskiego T o w arzy stw a H istorycznego w O lsztynie 2. P ozostaw ia się
osądow i licznych biografów i badaczy K o p ern ik a, w ja k im sto p n iu
ta p ró b a chronologicznego sp o jrzen ia na w a rm iń sk i o kres życia
A stronom a m ogłaby okazać się d la nich p rz y d a tn a .
*
C hronologia
d otyczy czasokresów obecności K o p ern ik a
na
W arm ii. W p ew n ej m ierze uw zględniono je d n a k i te fa k ty , k tó re
u k a z u ją zw iązek K o p e rn ik a z W arm ią, m im o że w spółcześnie b y ł on
poza je j g ran icam i. W o statn im w y p ad k u chodzi zw łaszcza o sp raw ę
jego in s ta la c ji w k a p itu le w arm iń sk iej.
U szeregow ane chronologicznie w iadom ości podano w fo rm ie
re la c ji ze w sk azan iem tekstów , na k tó ry c h je o parto. K ażdą re la c ję
poprzedzono n u m e re m k o le jn y m oraz d atą. T a m oże m ieć d w o jak i
c h a ra k te r: bezpośredni, jeśli cy to w an a je s t w p ro st ze źródła, albo
pośredni, jeśli w y n ik a z jak ich k o lw iek u s ta le ń p o śred n ich i w tak ich
w y p ad k ach podano ją w naw iasach; m oże to dotyczyć p ełn ej d a ty
albo ty lk o n ie k tó ry c h je j członków . W chronologii p rz y ję to podział
roczny, to też d a ta roczna poprzedza n ie k ażd ą w iadom ość z osobna,
lecz całą ich g ru p ę, odnoszącą się do danego ro k u . W w y p ad k ach
jed n ak , g dy d a ta roczna m a c h a ra k te r d o m niem any, uw idoczniono
ją w naw iasach w p ro st po n u m erze k o le jn y m odpow iedniego te k stu .
C hronologia posiada rów nież podział topograficzny. T en uw idocz
1 Por. J. S z y c , Chronologia dzieła i ży cia K opernika, U rania, 1954, n r 8, ss. 239—244.
2 Por. J. S i k o r s k i , P lany środow isk n a u ko w ych Torunia, K rakow a
i O lsztyna w zw ią zk u z ju b ileu szem 500-lecia u rodzin M ikołaja K opernika,
niono w fo rm ie osobnych ty tu łó w , k tó re w sk azu ją m iejsce stałego
lub czasowego zam ieszkania K o p ern ik a, w raz z odpow iadającym
m u okresem chronologicznym . Podział te n u zyskał n u m e ra c ję
rzy m sk ą I— X. E lem en ty topograficzne w prow adzono także bez
pośrednio do tekstów : w w ypadkach, g dy relacjo n o w an a w iadom ość
odnosi się do określonego m iejsca p o b y tu K o p ern ik a, m iejsce to
uw idoczniono bezpośrednio po dacie. W w y p ad k ach w ątp liw y ch ,
m iejscow ości podano w naw iasach. O dstąpiono od tego je d y n ie p rzy
w sk azy w an iu m iejsc obserw acji astronom icznych K op ern ik a, m im o
iż m iejsca te m a ją z re g u ły c h a ra k te r d o m niem any. P rz y ję to bow iem ,
że K o p ern ik w y k o n y w ał sw oje o bserw acje zaw sze tam , gdzie
a k tu a ln ie było m iejsce jego stałego zam ieszkania (L idzbark, F ro m
bork, O lsztyn). Je ś li je d n a k w poszczególnych w y p ad k ach spotykano
w lite ra tu rz e o dm ienne stan o w isk a badaczy, rozbieżną in te r p r e
ta c ję itp., sta ra n o się uw zględnić w ątpliw ości w odpow iednich
adnotacjach.
Szczególną tru d n o ść stan o w i dobór k ry te rió w dla d ato w an ia
czasokresu poszczególnych fu n k c ji u rzędow ych K o p ern ik a, toteż
sp ra w a w ym aga kró tk ieg o n aśw ietlen ia.
Z d an iem F. H ip lera i L. Prow ego, K o p ern ik został o b ran y
a d m in is tra to re m d óbr k a p itu ły w d n iu 3 listopada, jed n a k u rząd
sw ój, ja k to rzekom o p rak ty k o w an o , o b jął z d n iem 11 lis to p a d a 3.
Z p ierw szym stw ierd zen iem m ożnaby się zgodzić, zaś na p o parcie
drugiego b ra k u je dowodów.
W edług s ta tu tó w k a p itu ły w arm iń sk iej z czasów M ikołaja T u n -
gena i późniejszych (1532), ro k re z y d e n c ji w k a p itu le liczono od
11 listo p ad a (quoad perceptionem , fr u c tu u m p reh en d e incipiat a fe sto
beati M a r tin i)1. To w cale nie św iadczy, że od 11 listo p ad a rozpo
czynała się zarazem doroczna k a d e n c ja u rzęd n ik ó w k a p itu ły . Roz
poczynali oni i sk ład ali sw oje u rzęd y w te rm in a c h w y ra ź n ie zróżni
cow anych. S ta tu ty pow iadają, że w poszczególnych la ta c h na
k a p itu le g e n e ra ln e j quod circa fe s tu m O m n iu m sanctorum celebrari
consueuit, m a być w yznaczonych dw u k anoników , pow ołanych
razem z a d m in is tra to re m do p o b ran ia czynszu w P ien iężn ie
i O ls z ty n ie 5. Ci d w aj k an o n icy n azy w an i są d a le j w iz y ta to ra m i
(v is ita to r e s )6. W in n y m m iejscu w y m ien ia się d o k ład n y te rm in
w sp o m n ian ej k a p itu ły : in crastino [...] A n im a ru m , tj. 3 lis to p a d a 7.
W ówczas sk ład ali sw e u rzęd y : w ó jt w P ien iężn ie, d iak o n i subdiakon,
m a g ister scole, w ó jt w e F ro m b o rk u i d w aj dzw onnicy k a te d ra ln i к
N iew ątp liw ie ta sam a k a p itu ła g e n e ra ln a w yznaczała i zdejm ow ała
in n y ch w ażniejszych u rzędników , d la k tó ry c h nie podano w s ta tu
tach żadnego osobnego te rm in u . B yli to: M agister pistoriae, th e sa u
rarius, m a g ister fabricae, k a n c le rz (cancellarius) oraz ci, k tó rz y
sp raw o w ali m o rtu a ria i assistentia m u n itio n is. O czterech o statn ich
s ta tu ty zresztą w ogóle nie w spom inają, lecz o ich istn ie n iu i czyn
3 S picilegium C opernicanum , hrsg. v. F. H i p l e r , B rau n sb erg 1873, s. 272, n r 30 i Ł. P r o w e, N icolaus C oppernicus, Bd. 1, Tl. 2, B erlin 1883, s. 75.
4 Die S ta tu te n des E rm län d iseh en D om kapitels von B. N ikolaus v. Tlingen,
S p icileg iu m Cop., s. 251 par. 14.
5 Ibidem , s. 258 p ar. 38. 6 Ibidem , s. 263 par. 59. 7 ibidem , s. 260 p a r. 45.
nościach w iadom o z a k t k a p itu ły . D la dalszej g ru p y u rzęd n ik ó w
s ta tu ty p rz e w id u ją n a stę p n y te rm in , w k tó ry m m a ją oni składać
sw oje u rzęd y : dzień sancti M a rtin i (11 listopada). T ym i u rzęd n ik am i
b y li „ b u rg ra b ia lub k a p e la n ” w P ien iężn ie i cam erarii; ci sk ład ali
sw e u rz ę d y na ręce a d m in is tra to ra , w izy tato ró w i m a g istra pistoriae
(przy okazji pobieranego przez nich c z y n s z u )9 — czyli na ręce
u rzędników , k tó ry c h d esy g n o w ała k a p itu ła w d n iu 3 listopada.
I w reszcie w trzecim te rm in ie , in fe s to C ircum cisionis dom ini,
(1 stycznia), na ręce tegoż a d m in is tra to ra i w izy tato ró w sk ład ali
sw oje urzęd y : k a p e la n lu b cam erarius, m a g ister piscaturae, kustosz
silv a ru m w O lszty n ie „i in n e m niejsze u rz ę d y ” 10. W te n sposób
w ięc w sy stem ie a d m in is tra c y jn y m k a p itu ły is tn ia ły odpow iednio
tr z y roczne o k resy k a d e n c ji je j u rzędników . W pierw szej g ru p ie
k ad en cja rozpoczynała się od 3 listopada, w d ru g ie j od 11 listopada
i w trzeciej od 1 stycznia. W szystkie u rz ę d y sp raw o w an e przez
K o p ern ik a o d p o w iad ają p ierw szej z w ym ienionych' gru p , zatem ona
ty lk o będzie n as interesow ać.
Otóż sta tu to w y te rm in zw oływ ania k a p itu ły g e n e ra ln e j na dzień
3 listo p ad a nie z n a jd u je żadnego p o tw ierd zen ia w źródłach zw iąza
nych z K o p ern ik iem . W y d aje się, że w jego czasach ów te rm in
p rzesu n ięto n a dzień 8 listopada, czyli na o k taw ę W szystkich Ś w ię
ty ch . Tego d n ia w łaśn ie odbyło się posiedzenie k a p itu ły w 1537 r.
i w te d y ró w n ież zapisano w protokóle: fa cta est o ffic ia liu m electio n .
D okładnie tego sam ego d n ia w latach 1532, 1533 i 1535 K o p ern ik
jako je d e n z w izy tato ró w k a p itu ły w p łacał do je j k a sy ro zm aite
k w o ty pieniężne. T e sam e czynności w y k o n y w an e przezeń w inn y ch
latach , zostały za re je stro w a n e , n ie ste ty , je d y n ie z d a tą roczną. J e s t
już je d n a k p ew n a podstaw a, ab y datow ać je id en ty czn ie z ta m ty m i.
B ył to n ie w ą tp liw ie te rm in zw oływ ania k a p itu ły g e n eraln ej, gdy
znaczniejsi u rzęd n icy rozliczali się p rzed nią ze sw ych fu n k c ji
u rzędow ych i kończyli ro czn ą kad en cję. T a oczyw ista praw idłow ość
w d atach , o k reślają cy ch jed n ak o w e czynności K o p ern ik a, n ie b y ła
zn an a w y m ien io n y m n a początku b a d a c z o m 12. T ylko w 1519 r.
posiedzenie k a p itu ły odbyło się nie 8 lecz 9 listo p ad a 13, zaś czynność
rozliczeniow ą, k tó rą K o p ern ik w y k o n y w ał zazw yczaj 8 listopada,
w 1539 r. sp e łn ia ł w d n iu 10 listo p ad a 14; te d ro b n e od ch y len ia nie
zm ien iają re g u ły , lecz n a w e t ją jeszcze p o tw ierd zają. W o parciu
o pow yższe p rz y ję to , że listo p ad o w y te rm in k a p itu ły g e n eraln ej
o kreśla w poszczególnych latach zam knięcie je d n e j k a d e n c ji u rz ę d o
w ej i z kolei zap o czątkow anie n a stę p n e j; że te rm in e m ow ym b y l nie
3 listo p ad a — ja k w s ta tu ta c h T u n g en a — lecz 8 listopada, ja k
w y k a z u ją źródła z czasów K o p ern ik a; i w reszcie, że w dn iu 11 listo
p ad a sk ład an o i rozpoczynano u rz ę d y zu p ełn ie in n e od ty ch , k tó re
sp raw o w ał K o p ern ik . C hronologii u rzędów K o p ern ik a n ależ y p r z y j
rzeć się nieco bliżej.
9 Ibidem . 19 Ibidem .
11 Ib id em , s. 287 n r 118.
12 O dpow iednie przek azy źródłow e p u b lik o w an e są w n in iejszej chronologii po raz pierw szy — por. n r 342, 349, 362.
13 W n in iejszej chronologii n r 206. 14 Ibidem , n r 452.
U r z ą d a d m i n i s t r a t o r a d ó b r k a p i t u ł y . P oniew aż
b ra k je s t d a ty dziennej posiedzenia k a p itu ły g e n eraln ej, k tó ra
desygnow ała K o p ern ik a n a te n u rząd , p rz y ję to um ow nie (pam iętając
o dotychczasow ych u stalen iach ), że było to 8 listopada (1516 r.).
Z 10 g ru d n ia 1516 r. pochodzi p ierw szy zapis lo k acy jn y K op ern ik a,
będący przejaw em jego u rzędow ej d z ia ła ln o ś c i15. O kres końcow y
u rzęd u w y zn aczają dw ie d aty : 14 sierp n ia 1519 r. (o statn ia czynność
lokacyjna) i 9 listopada 1519 r. (posiedzenie k a p itu ły g en eraln ej), gdy
0 K o p ern ik u jako a d m in istra to rz e m ów i się w czasie przeszłym 16.
T en fa k t w y raźn ie zaprzecza sugestiom P row ego, ja k o b y te rm in
u rzęd u a d m in is tra to ra nie kończył się w d n iu posiedzenia k a p itu ły ,
lecz w d n iu M artini, tj. 11 listo p ad a 17. Podobnie b ezpodstaw ne je st
tw ierdzenie, że J a n C rapitz, n astęp ca K o p ern ik a na ty m urzędzie,
rozpoczynał go od M a r tin i18. W d n iu 11 listopada a d m in is tra to r
w in ien być już w p ełn y m to k u sw ej urzęd o w ej d ziałalności i to na
te re n ie P ien iężn a i O lsztyna, gdzie niżsi u rzęd n icy sk ład ali zebrane
przez siebie czynsze 19. P o o kresie rocznej p rz e rw y K o p ern ik pow rócił
n a te n urząd. Ś w iadczy o ty m list J a n a S cu ltetieg o z 15 lu teg o 1521 r.,
w k tó ry m K o p ern ik w ie lo k ro tn ie n azy w a n y je st a d m in is tra to re m 20.
D atę w znow ienia u rzęd u p rz y ję to w ięc um ow nie na dzień 8 listopada
(1519 r.). O kres jego sp raw o w an ia zakończył się ty m razem p rzed
u p ły w em rocznej k ad en cji: o sta tn ia czynność lo k acy jn a K o p ern ik a
d ato w an a je s t 31 m a ja 1521 r. N astęp n a pochodzi od T idem ana G iese
1 nosi d a tę 25 czerw ca 1521 r .21. W p ro to k ó le k a p itu ły g e n eraln ej
z 20 sie rp n ia 1521 r. K o p ern ik został w y m ien io n y p rzed a d m in is tra
to rem (T idem anem G iese) jako k o m isarz W arm ii (W arm iae com m is-
sarius) 22. M usiał w ięc złożyć u rz ą d a d m in is tra to ra w pierw szej lub
n a jd a le j d ru g ie j dekadzie czerw ca.
I n n e u r z ę d y . P rz y u sta la n iu zak resu chronologicznego pozo
stały ch u rzędów o c h a ra k te rz e gospodarczym i a d m in istra c y jn y m ,
k tó re sp raw o w ał K opernik, p rz y ję to n a stę p u ją c e ogólne zasady.
K ażd y a k t czynności u rzędow ych K o p ern ik a, o p atrzo n y w poszcze
gólnych latach d a tą 8 listopada (lub ty lk o d a tą roczną) p o tra k to w a n o
jak o końcow y a k t d a n e j k a d en cji u r z ę d o w e j23. S ześciokrotnie
K o p ern ik w y stę p u je w źródłach jak o k a n c le rz (cancellarius).
W e w szystkich w y p ad k ach po sp raw d zen iu , a n iek ied y skorygow aniu
rocznych rach u n k ó w k u sto d ii, K o p e rn ik w łasn o ręczn ie p odpisyw ał
ich końcow e saldo; zaw sze w iadom a je s t ty lk o d a ta roczna ty ch
c z y n n o śc i24. P oniew aż je d n a k b y ł to bilans, o ficjaln ie zam y k a n y
rę k ą K op ern ik a, zatem czynność tę m ożna rów nież tra k to w a ć jako
15 Ibidem , n r 118. 16 Ibidem , n r 205, 206.
17 P or. l . P r o w e , op. cit., s. 75. 13 Ib id em , s. 105.
15 Die S ta tu te n , S picilegium Cop., s. 258 par. 38. 23 Ib id em , ss. 339—343, w niniejszej chronologii n r 227.
21 K sięgi lokacyjne k a p itu ly w a rm iń sk ie j, S tacja M ikrofilm ow a B iblioteki N arodow ej w W arszaw ie, m ikrofilm n r 11144.
22 W niniejszej chronologii n r 242.
23 I ta k np., gdy w dniu 8 listo p ad a 1532 r. Giese, K opernik i Reich p rz e kazali do kasy k a p itu ln e j odpow iednią kw otę, czynność tę zaliczono do ich kadencji urzędow ej w czasie od 8 X I 1531 do 8 X I 1532.
21 Np. w 1511 r.: R e g istru m peTceptorum et e xp o sito ru m C ustodie Ecclesie
końcow ą w k a d e n c ji ur-zędu k an cle rsk ieg o i odnieść ją do 8 listopada,
tj. posiedzenia k a p itu ły g e n e r a l n e j?5. W te n sam sposób u szerego
w ano czynności K o p ern ik a jak o posła k a p itu ły (n u n ciu s capituli).
W y d aje się, że u rząd te n b y ł rów n o zn aczn y z u rzęd em w iz y ta to ra 26.
W w y p ad k ach w reszcie, g dy czynności są ty p o w e d la u rzęd u w izy
ta to ra , lecz m im o to K o p ern ik n ie m a w zw iązku z nim i żadnego
o k reślen ia urzędow ego, w ów czas tę jego do m n iem an ą fu n k c ję podano
w naw iasach. R ów nież te sam e k r y te r ia chronologiczne zastosow ano
w obec pozostałych u rzęd ó w K o p ern ik a, jak: m o rtu a ria , assistentia
m u n itio n is oraz m a g ister fa b ric e ; d o ty czy to ró w n ież d o m niem anej
fu n k c ji K o p ern ik a o nazw ie m a g ister pistoriae.
M otyw y, k tó re dodatkow o u z asad n iają p rz y ję ty podział chrono
logiczny przytoczono w bezpośrednich ad n o tac jach w tekście.
SKRÓTY W TEK ŚCIE
A k ta G rodzkie — A k ta grodzkie i zie m skie, t. 3, L w ów 1872; t. 7, L w ów 1878;
t. 8, L w ów 1880; t. 9, Lw ów 1883.
A k ta sta n ó w — A k ta sta n ó w P rus K ró lew skich , t. 4, cz. I, w yd. M. B iskup przy
w spółpr. K. G órskiego (Tow arzystw o N aukow e w T oruniu, F o n tes 57), T o ru ń 1966.
B i r k e n m a j e г, М. K. — L. A . B irken m a jer, M ikołaj K opernik, K rak ó w 1900. B i r k e n m a j e r , M .K . ja ko ucz. — L. Л. B irk en m ajer, M ikołaj K o p e rn ik jako
uczony, tw órca i obyw atel, K rak ó w 1923.
B i r k e n m a j e r , S tro m a ta Сор. — L. A. B irk en m ajer, S tro m a ta Copernicana, K rak ó w 1924.
B r a c h v o g e l , Des C. D ienst — E. B rachvogel, Des C oppernicus D ienst in
D om z u Frauenburg, ZGAE, Bd. 27.
B r a c h v o g e l , N .K . im n. Sehr. — E. B rachvogel, N iko la u s K o p p e rn iku s
im n eu eren S c h r ifttu m , A ltp reu ssisch e Forschungen, 1925, H. 2.
B r a c h v o g e l , Die S te rn w a rte des Cop. — E. Brachvogel, Die S te rn w a rte
des C oppernicus in F rauenburg, ZGAE, Bd. 27.
B r a c h v o g e l , Z u r K öppern. — E. B rachvogel, Z u r K o p p e rn iku sfo rsc h u n g , ZGAE, Bd. 23.
De revol. — M ikołaj K opernik, De re vo lu tio n ib u s o rbium coelestium .
D m o c h o w s k i — J. Dm ochowski, M ikołaja K o p e rn ika rozp ra w y o m onecie
i inne pism a ekonom iczne, W arszaw a 1923.
E i c h h o r n , Gesch. B isch o fsw a h len — E ichhorn, G eschichte der erm ländischen
B ischofsw ahlen, ZGAE, Bd. 1.
F l i s — S. F lis, M ikołaj K o p e rn ik ja ko lekarz, P o lsk i T ygodnik L ek arsk i, 1953, n r 29— 31, odbitka.
H i p 1 e r, B eiträge z u r R enaissance — F. H ipler, B eiträ g e zu r G eschichte der
R enaissance u n d H u m a n ism u s aus d em B rie fw e c h se l des Johannes D antiscus, ZGAE, Bd. 9.
końcu rach u n k ó w : D om ini approbatam ra tio n em q u itant. Nicolaus C oppernicus
Cancellarius subscripsit. Cyt.: L. A. B i r k e n m a j e r , S tro m a ta Copernicana,
K rak ó w 1924, s. 275.
25 I ta k np., po d p isa n e przez K o p ern ik a ra c h u n k i za ro k 1511 odniesiono do kad en cji urzędow ej w czasie od 8 X I 1510 do 8 X I 1511.
26 O bydw a urzęd y c h a ra k te ry z u ją się jed nakow ym i czynnościam i, w obydw u też K opernik w y stę p u je w espół z osobą noszącą to sam o m iano, zaś teren em działalności jednego i drugiego u rzęd u je st zaw sze O lsztyn. Tego ty p u czynności s ta tu ty p rzy p isu ją jedynie w izytatorom , o posłach zaś w ogóle n ie m a mowv.
H i p 1 e r, N. K. u. L u th er — F. H ipler, N ikolaus K o p e rn iku s unci M artin L uther, ZGAE, Bd. 4.
Inedita Cop. — In ed ita C oppernicana, hrsg. v. M. C urtze, Leipzig 1878.
P a g a c z e w s k i , D uńska eksp ed ycja — J. P agaczew ski, D uńska eksp ed ycja
astronom iczna na W arm ią w ro k u 1584, K o m u n ik aty M azursko-W arm ińskie,
1964, n r 1.
P r o w e — L. Frow e, Nicolaus C oppernicus, Bd. 1 Tl. I, B e rlin 1883; Bd. I, Tl. 2, B erlin 1883; Bd. 2, B erlin 1884.
P y o w e, Cop. als A r z t — L. Prow e, C oppernicus als A rzt, H alle 1881.
P r o w e, N. C. in seinen B ezieh, zu A lb rech t — L. P row e, Nicolaus Copernicus
in seinen B eziehungen zu d em Herzoge A lb re c h t von P reussen, T horn 1855.
S c h m a u c h , Die G ebrüder Cop. — H. Schm auch, Die G ebrüder Coppernicus
b estim m en ihre N achfolger, ZGAE, Bd. 27.
S c h m a u c h , Die kirchenpol. Bez. — H. S chm auch, Die kirchenpolitische
B eziehungen des F ü rstb istu m s E rm land zu Polen, ZGAE, Bd. 26.
S c h m a u c h , N .C . u. die M ü n zrefo rm — H. S chm auch, Nicolaus Coppernicus
u n d die P reussische M iinzrcform , G um binnen 1940.
S c h m a u c h , N .K . in Ita lien — H. Schm auch, N ikolaus K o p p e rn iku s in Italien, Die M ittelstelle, 1943, H. 19.
S c h m a u c h , N eue Funde — H. S chm auch, N eue F unde zu m L eb en sla u f des
Coppernicus, ZGAE, Bd. 28, H. 1.
S c h m a u c h , N eues zu r Cop. — H. Schm auch, N eues zu r C oppernicusforschung,
. ZGAE, Bd. 26.
S c h m a u c h , Die R ü c k k e h r — H. Schm auch, Die R ü c k k e h r des K o p p e rn iku s
aus Ita lien im Jahre 1503, ZGAE, Bd. 25.
S c h m a u c h , W iederbesiedlungsversuche — H. Schm auch, Nicolaus C opper-
nicus und die W iederbesiedlungsversuche des erm ländischen D om kapitels u m 1500. ZGAE, Bd. 27.
S c h m a u c h , Z u r K o p p e rn iku sfo rsc h u n g — H. S chm auch, Z u r K o p p e rn iku s-
forschung, ZGAE, Bd. 24.
Spicil. — S picilegium C opernicanum , hrsg. v. F. H ipler, B rau n sb erg 1873.
T h i e l , Das Verh. — A. Thiel, Das V erh ä ltn iss des B ischofs L ucas von W a tzen
rode zu m D eutschen Orden, ZGAE, Bd. 1.
WAD — W arm ińskie A rchiw um D iecezjalne w Olsztynie.
W a s i u t y ń s k i — J. W asiutyński, K o p e rn ik tw órca now ego nieba, W ar szaw a 1938.
ZGAE — Z e itsc h rift fü r die G eschichte und A lte rtu m sk u n d e E rm lands, M ainz- B raunsberg.
Z i n s , K apitula w cz. Kop. — H. Zins, K apituła fro m b o rsk a w czasach M ikołaja
K opernika, K o m u n ik aty M azursko-W arm ińskie, 1959, n r 4.
Z i n s , N iezn. test. F erbera — H. Zins, N iezn a n y te sta m e n t b iskupa w a rm iń
CHRO N O LO G IA
1495
1. 26 V III. J a n Z anau, k an o n ik w arm iń sk i, u m ie ra w e F ro m
bo rk u ; jego n a stęp cą w k a p itu le zo staje M ikołaj K o p ern ik .
Spirit., s. 267, podaje tę w iadom ość pod rokiem 1497, co zakw estionow ał
B i r k e n m a j e r (S tro m a ta Cop., s. 271), a n astęp n ie B r a c h v o g e l (Zur
K öppern., ss. 794 n.). P rz y jm u je się, że K o p ern ik o b jął ten k an o n ik a t za sp raw ą
swego w u ja Ł ukasza W atzenrodego, ówczesnego b isk u p a w arm ińskiego w L id z b a rk u (1489— 1512); por. P r o w e , Bd. 1, Tl. 1, ss. 175 n., H. S c h m a u c h , ZGAE, Bd. 26, s. 708.
2. (X /X I). M ikołaj K o p e rn ik (kanonik w arm iń sk i?) zalega
zo p ła
tą za p a ra m e n ta kościelne (pro cappa).
Z zapisu w księdze rach u n k o w ej kustodii, w ru b ry ce : te n e n tu r pro cappa, cyt. B i r k e n m a j e r , S tro m a ta Cop., s. 272 i S c h m a u c h , Z u r K o p p e rn ik u s-
forschung, s. 456. O p lata pro cappa obow iązyw ała kanoników , k tó rzy p osiadali
p rebendy. Z ap isk a bez bliższej daty. B irk e n m a je r d a tu je n a koniec p aźd zier n ik a; podobnie S chm auch w skazując, że w k a p itu le przygotow yw ano bilan s na p oczątek listo p ad a. O kreśla to górną g ranicę czasu, w k tó ry m K o p ern ik m ógł być p rz y ję ty do k a p itu ły (granica dolna — por. n r 1). W zm ianka każe p rz y puszczać, że K o p ern ik nie pow rócił jeszcze ze stu d ió w w K rakow ie, k tó re rozpoczął w 1491 r. (Spicil., s. 266).
I. M IK O ŁA J K O PERN IK CZASOWO NA W ARM II (Jesień 1495 — lato 1496)
1496
3. 22 II. L idzbark. M ikołaj K o p ern ik , k le ry k ch ełm iń sk i i A ndrzej
W ersinow ski z diecezji w łocław skiej, św iad k am i w akcie n o m in acji
Jerzeg o P ra n g h e , s e k re ta rz a biskupiego w L id zb ark u , na pełnom oc
n ik a do rok o w ań w sporze z d u ch o w ień stw em krzyżackim .
Cyt. S c h m a u c h , Z u r K o p p ern iku sfo rsch u n g , s. 459. M iejsce w y sta w ien ia d ok u m en tu dom niem ane. Poniew aż K o p ern ik p raw d opodobnie już był człon kiem k a p itu ły (nr 2), tu zaś — w akcie k a n c e la rii b isk u p iej — nosi m iano k le ry k a chełm ińskiego, stą d zdaniem Schm aucha, k an o n ik at K o p ern ik a mógł w m iędzyczasie z niew iadom ych pow odów ulec u niew ażnieniu lu b zaw ieszeniu. S p ra w a n ie je st jasna, gdyż w tym że roku K o p ern ik znów zalega z o płatą
pro cappa (nr 4). Rów nocześnie je d n a k przy nazw isku K o p ern ik a w spisie
członków natio G erm anorum w Bolonii (6 styczeń 1497) b ra k ty tu łu k an o n ik a w arm ińskiego. N ależałoby w ięc rozstrzygnąć, czy a d n o tacje o pow innościach płatniczych pro cappa isto tn ie m uszą p rzesąd zać o p o siadaniu k an o n ik atu , czy mogą też dotyczyć k a n d y d a ta n a ów k an o n ik at. Ja n Brożek praw dopodobnie posiadał listy, w k tó ry ch K o p ern ik u sk a rż a ł się n a przeciw ników sw ej k an d y d a tu ry kanonicznej — por. P r o w e , Ed. 1, Tl. 1, ss. 172 n.
II. M IK O ŁA J K O PERN IK WE W ŁOSZECH (Ok. paźd ziern ik a 1496 — w iosna 1501)
4. (X /X I). M ikołaj K o p ern ik (k anonik w arm iń sk i?) zalega z o p ła
tą za p a ra m e n ta kościelne (pro cappa).
Cyt. B i r k e n m a j e r , Stro m a ta Cop., s. 273; por. n r 2. W zm ianka każe przypuszczać, że K o pernika nie było już na W arm ii. Wg P r o w e g o (Bd. 1, Tl. 1, ss. 174 n.) w yjazd K o p ern ik a do Włoch m ógł n a stą p ić latem ; 6 stycznia 1497 r. jest on już w pisany do natio G erm anorum w Bolonii. B irk en m ajer przypuszcza, że w yjazd obydw u b raci K operników m ógł być zbieżny z w y p ra w ieniem przez bisk u p a jego k anclerza, Jerzego P ra n g h e; 18 m arca biskup w ystaw ił m u pełnom ocnictw o do Rzym u w sp raw ach procesow ych przeciw ko Zakonow i ( B i r k e n m a j e r , M. K. jako ucz., s. 30). P rz y jęto więc, że do Włoch K opernik przybył około października.
1497
5. 20 X. Bolonia. M ikołaj K o p ern ik , „ stu d e n t p ra w a kan o n icz
nego w B oloni”, w obecności n o tariu sza G iro lam a B elvisi, upow ażnia
kano n ik ó w w arm iń sk ich C h ry stia n a T ap iau i A n d rzeja C letza do
objęcia w jego im ieniu k a n o n ik a tu w arm iń sk ieg o po
(zm arłym )
J a n ie Z anau.
W a s i u t y ń s k i , s. 113. Ja k o św iadkow ie a k tu w y stę p u ją: F ab ian L u zjań - ski, kan o n ik w arm iński, A lb e rt Longus „z diecezji w łocław skiej” (obydwaj studiow ali praw o razem z K opernikiem ) oraz Włoch „Jak u b , syn niegdyś m ag istra D om inika de castro S a n c ti Petri, obyw atel i do k to r boloński, zw any da V anestici, z k laszto ru św. B łaż eja”. Dla spełnienia form alnego ak tu pełno m ocnicy m usieli udać się do F ro m b o rk a; a k t ów m ógł więc n a stą p ić n ajw cześ niej n a p rzełom ie la t 1497/1498 ( S c h m a u c h , N. K. in Ita lien , s. 31).
6 stycznia K o p ern ik w pisany do m e try k i kolegium n acji niem ieckiej w Bolonii — cyt. B i r k e n m a j e r , M .K . ja ko ucz., s. 32.
6. 23 X. Bolonia. M ikołaj K o p ern ik , k an o n ik w arm iń sk i (C anoni
cus V arm iensis), stu d e n te m p ra w a kanonicznego w Bolonii.
Cyt. H. B a r y c z , Spojrzen ia w przeszłość p olsko-w łoską, W rocław — W arszaw a—K rak ó w 1965, s. 45, p o w tarza błąd w odczytaniu źródła, popeł niony przez L. S i g h i n o l f i e g o , k tó ry w zm iankę pierw szy opublikow ał
(Domenico M aria Novara e Nicoló Copernico S tu d io di Bologna, S tu d i e M em orie
p e r la S to ria d e lľ U n iv ersita di Bologna, t. 5, M odena 1920). Z am iast personaliter
constitutus, S ighinolfi odczytał presb iter co n stitu tu s dając asu m p t do p rz y
puszczeń, że K o p ern ik m iał św ięcenia k ap łań sk ie. W yjaśnił to i sprostow ał H. S c h m a u c h , U m N iko la u s Coppernicus, S tu d ien zu r G eschichte des P reussenlandes, hrsg. γ. E. B a h r , M a rb u rg 1963, ss. 417—431, rec.: H. Z i n s , O drodzenie i R eform acja w Polsce, t. 10, W arszaw a 1965, ss. 264 n. Z daniem Schm aucha, w 1531 r. spośród członków k a p itu ły w a rm iń sk iej św ięcenia kap łań sk ie m iał tylko T idem an Giese. W zm ianka ta je s t pierw szym źródłow ym św iadectw em p osiadania przez K o p ern ik a k a n o n ik a tu w arm ińskiego (zam iast
V arm iensis zapisano Verm iensis).
1499
7.
7 II. M ikołaj K o p ern ik optow ał w olne alo d iu m M ichała (Foxa,
k an o n ik a w arm ińskiego).
Z protokółu posiedzenia k a p itu ły w arm iń sk iej we F ro m b o rk u , pośw ięco nego podziałow i folw arków kanonicznych (optatio allodiorum ) cyt. Spicil., s. 267,
P r o w e , Bd. 1, Tl. 1, s. 176, Bd. 1, Tl. 2, s. 21. K o p ern ik tu jako jeden z dom inos
de C apitulo. K opernik m u siał optow ać tą sw oją p ierw szą k u rię kanoniczną za
p ośred n ictw em któregoś z obecnych, a upow ażnionych przez niego kanoników , gdyż sam p rzebyw ał wówczas w e W łoszech (dowodzi o ty m C. M a l a g o l a ,
Della v íta e delle opere di A n to n io Urceo d etto Codro, Bologna 1878, ss. 350 п.).
K anonicy from borscy m ieli w ow ym czasie k u rie z ew n ą trz i w e w n ątrz m urów w aro w n i; te p ierw sze zw iązane były z fo lw ark iem i nazyw ano je alodiam i. O położeniu tego fo lw ark u K o p ern ik a nic n ie w iadom o; posiadał go do 1512 r. (por. n r 76).
8.
18 VI. B olonia. M ikołaj K o p ern ik , k an o n ik w arm iń sk i, s tu d e n
te m p ra w a w Bolonii.
Cyt. H. B a r y c z , S p o jrzen ia w przeszłość p o lsk o -w ło ską , W rocław — W arszaw a—K rak ó w 1965, s. 45. Circa a n n u m dom ini MD K o p ern ik w ystępow ał publicznie w Rzym ie (z relacji R e ty k a w N arratio prim a — Spicil., s. 212).
III. M IK O ŁA J K O PERN IK CZASOWO NA W ARM II (Ok. połow y 1501 — po 3 sie rp n ia 1501)
9. (V/VI). M ikołaj i A n d rzej K o p ern ik o w ie w ra c a ją z W łoch na
W arm ię.
U sta lają: P r o w e (Bd. 1, Tl. 1, s. 290) i B i r k e n m a j e r (M .K . jako
ucz., s. 45).
10. 28 V II. F ro m b o rk . M ikołaj i A n d rzej K opernikow ie, kanonicy,
z ja w ia ją się p rzed k a p itu łą ; M ikołaj K o p ern ik , k tó ry ,,już tr z y la ta
za zgodą k a p itu ły p rz e b y w a ł n a stu d ia c h ” , o trz y m u je zezw olenie na
dalsze d w u le tn ie stu d ia m edyczne.
Z protokółu posiedzenia k a p itu ły w arm iń sk iej, cyt. Spicil., s. 267, P r o w e , Bd. 1, Tl. 1, sš. 176, 291 oraz H i p 1 e r, N. K. u. L u th er, s. 501. A k t datow any:
In die P anthaleonis m a rty ris, co w dotychczasow ej lite ra tu rz e b łędnie p rzy jęto
jako 27 lipca.
11. 3 V III. B e rn a rd S cu lteti, k an o n ik w arm iń sk i, z polecenia
b isk u p a m a udać się do R zym u, z ab ie rając ze sobą M ikołaja i A n
d rz e ja K operników .
Spicil., s. 268 p rzy p is 1 (źródło tej w iadom ości nie je st jasne). Wg B i r k e n
m a j e r a w yjazd n a stą p ił w sierp n iu (M. K., s. 463) lub n ajpóźniej z początkiem w rześn ia (M. K. ja ko ucz., s. 46), p rzy czym droga trw a ła co n ajm n iej 2 m iesiące
(M .K ., s. 103). D roga ta — zdaniem B irk e n m a je ra — w iodła przez W rocław,
gdzie S cu lteti m iał do z ałatw ien ia jakieś sp raw y pieniężne, K o p ern ik zaś m iałby objąć ta m te jsz ą sc h o lasterię św. K rzyża (M. K. jako ucz., s. 46).
IV. M IK O Ł A J K O PER N IK WE W ŁOSZECH (Jesień 1501 — lato 1503)
16 V III 1502. Posiedzenie k a p itu ły w arm iń sk iej w e F ro m b o rk u z udziałem bpa Ł ukasza W atzenrodego. K a p itu ła n ie chciała p odporządkow ać się r y tu a łow i w prow adzonem u przez biskupa, k tó ry n ak azy w ał kanonikom , aby w jego
asyście nosili m u pasto rał. Z agniew any W atzenrode pow iedział, że „swoich siostrzeńców M ikołaja i A n d rzeja zm usi do tego, żeby albo dźw igali p asto rał albo w ynieśli się z kościoła” — cyt. P r o w e, Bd. 1, Tl. 1, s. 378.
10 I 1503. P adw a. M ikołaj K o p ern ik jako „kanonik w arm iń sk i i scholastyk św. K rzyża we W rocław iu” — cyt. H. B a r y c z , S p o jrzen ia w przeszłość, s. 45. 31 V 1503. F e rra ra . M ikołaj K opernik jako „kanonik w arm iń sk i i scholastyk św. K rzyża we W rocław iu” uzyskuje dyplom d o k to ra p ra w a kanonicznego. Cyt. H. B a r y c z , S p o jrzen ia w przeszłość, s. 45.
V. M IK O ŁA J K O PERN IK W LIDZBARKU (Jesień 1503 — początek k w ietn ia 1512)
1504
12. 1— 4 I. M albork. Ł u k asz W atzenrode, b isk u p w arm iń sk i,
do k to r J a n S cu lteti, arch id iak o n i M ikołaj K o p ern ik , kan o n ik
w e F ro m b o rk u , n a zjeździe stanów P ru s K rólew skich w M alborku.
Cyt. z recesu gdańskiego: S c h m a u c h , Die R ü c k k e h r, s. 226 i A k ta stanów , s. 110; z recesu toruńskiego: B i r k e n m a j e r , S tro m a ta Cop., s. 196 (roczną d atę zjazdu n iesłusznie tr a k tu je jako om yłkę k o p isty i p rzesu w a ją n a ro k 1505) i A k ta stanów , s. 112.
Z jazd zw ołany przez A lek san d ra Jagiellończyka. W dniu 2 stycznia poseł królew ski w ezw ał sta n y do w y sła n ia posłów n a sejm do P io trk o w a (na dzień 21 stycznia 1504 r.), w celu złożenia królow i przysięgi w ierności w im ieniu P ru s. W zw iązku z tym W atzenrode ogłosił zjazd sta n ó w w E lblągu n a dzień· 18 sty c z nia 1504 r. (por. n r 13). W sp raw ie dato w an ia pow rotu K o p ern ik a z Włoch na W arm ię — por. S c h m a u c h , Die R ü c k k e h r, ss. 225—233.
13. 18— 20 I. E lbląg. Ł u k asz W atzenrode, b iskup w arm iń sk i,
kustosz A n d rzej Cletz, d o k to r J a n S cu lteti, arch id iak o n i M ikołaj
K o p ern ik , k an o n ik w e F ro m b o rk u , na zjeździe stan ó w P ru s K ró lew
skich w Elblągu.
Cyt. z recesu gdańskiego: S c h m a u c h , Die R ü c k k e h r, s. 227 i A k ta stanów , s. 113. P rz ek az to ru ń sk i, będący jed y n ie streszczeniem recesu, n ie w ym ienia nazw isk obecnych (por. ibidem , s. 115), stą d B i r k e n m a j e r (Strom ata Cop., s. 197) p o d d aw ał w w ątpliw ość u dział w zjeździe W atzenrodego i K opernika.
Z jazd postanow ił prosić k ró la o przyjazd do P ru s w celu o d eb ran ia p rz y sięgi w ierności od p rzedstaw icieli k ra ju (por. n r 12). O brady zakończono 21 stycznia; wg W a s i u t y ń s k i e g o (s. 187), k tó ry znał pełny te k s t recesu, obecnie niezachow any, W atzenrode n ie uczestniczył w o sta tn im dniu obrad. Na tej p o d sta w ie przypuszcza on, że obydw aj z K o p ern ik iem u d ali się do G dańska, gdzie 21 stycznia odbył się ślub siostrzenicy W atzenrodego, K orduli z A llenów , z ban k ierem i ra jc ą gdańskim R einholdem F e ld ste d t (J. P a p r i t z , Die N ach-
fa h re n ta je ł des L u ka s W atzenrode, K o p ern ik u s-F o rsch u n g en , D eu tsch lan d und
der O sten, Bd. 22, Leipzig 1943).
14. 2 IV— 12 V. T oruń. Ł u k asz W atzenrode, b isk u p w arm iń sk i
oraz p raw dopodobnie M ikołaj K o p ern ik , n a zjeździe ra d y P ru s K ró
lew skich z A lek san d rem Jag iello ń czy k iem w T o ru n iu .
W atzenrode opuścił L idzbark 21 m arca ( S c h m a u c h , Die R ü ckkeh r, s. 232; W a s i u t y ń s k i , s. 189); 2 k w ie tn ia na pow itaniu k ró la w T oruniu
(A k ta stanów , s. 128). N a okres W ielkanocy obrady zawieszono, m ógł więc
pow rócić do diecezji; 15 i 16 k w ietn ia obrady jeszcze bez u działu biskupów pruskich, którzy p o jaw iają się 17 k w ietn ia (ibidem , s. 130). P otem W atzenrode obecny w ciągu całych ob rad : 24—27 i 29 k w ietn ia, 3 i 5 m a ja (ibidem , ss. 133— 148), 10 m aja (ibidem , s. 153); 12 m aja w yjeżdża (ibidem , s. 152). P obyt K o p e r n ik a m ożliw y w zw iązku z jego obecnością w orszaku W atzenrodego w E lblągu (nr 16).
Pod d a tą 12 m a ja 1504 r. w ym ieniono nazw isko K o p ern ik a w w olum inie, k tó ry należał do M arcina B ierna w K rakow ie. Na tej podstaw ie B i r k e n m a j e r (M .K ., ss. 460, 462, 465) p rzy jm o w ał m ożliw ość pobytu K o p ern ik a w tym czasie w K rakow ie. S c h m a u c h (Die R ü c k k e h r, s. 232) w ykazuje n ie praw dopodobieństw o takiego pobytu.
15. 12— 18 V. O rszak k rólew ski, a w raz z nim p raw dopodobnie
Ł u k asz W atzenrode, b isk u p w a rm iń sk i i M ikołaj K o p ern ik , w drodze
z T o ru n ia do G d ań sk a przez M albork i E lbląg.
W atzenrode opuścił T o ruń 12 k w ietn ia, tegoż dnia co k ró l (A k ta stanów , s. 152). K ról nocow ał 12/13 m a ja w Chełm ży, 13/14 m aja w K w idzynie, 14 m a ja p rzybył do M alborka (ibidem ), gdzie zn ajd o w ał się jeszcze 17 m a ja (ibidem , s. 165). S tam tąd u d ał się do E lbląga (ibidem , s. 152).
16. 18— 20 V. E lbląg. M ikołaj K o p ern ik w o rszaku Ł ukasza
W atzenrode, b isk u p a w arm ińskiego.
S c h m a u c h , Die R ü c k k e h r , s. 232.
17. 2 0 V . E lbląg. M ikołaj K o p ern ik , P a w e ł D eu sterw ald , s e k r e
ta rz b isk u p a w arm ińskiego, J a k u b L em berg, proboszcz elb ląsk i oraz
k an o n icy k a p itu ły ch ełm iń sk ej św iad k am i ogłoszenia w y ro k u w y d a
nego przez Ł ukasza W atzenrode, b isk u p a w arm ińskiego, w sp raw ie
rozw odow ej m iędzy F ilip em H o lk en er i jego żoną, K a ta rz y n ą
z K rugerów .
Cyt. S c h m a u c h , Die R ü c k k e h r, s. 231. W yrok ogłosił w kościele p a ra fia l nym B a lta z a r Stockfisch, kan o n ik w arm iń sk i (W a s i u t у ń s к i, s. 189).
18. 25 V — 8 VI. G dańsk. O rszak k rólew ski, a w ra z z n im p ra w
dopodobnie Ł u k asz W atzenrode, b isk u p w a rm iń sk i i M ikołaj K o p e r
n ik w G dańsku.
A lek san d er Jagiellończyk p rzybył do G d ań sk a „z duchow nym i i św ieckim i p an am i” 25 m aja (A k ta stanów , s. 152); W atzenrodem u zarezerw ow ano k w a te rę u R e inholda F e ld ste d t (ibidem , s. 123), którego odw iedzał p raw dopodobnie już w stj'czniu (por. n r 13). O pobycie k ró la w G d ań sk u por. A k ta stanów , ss. 165— 167.
19. 11— 21 VI. M albork. Ł u k asz W atzenrode, b isk u p w arm iń sk i,
n a zjeździe ra d y P ru s K ró lew sk ich z A lek san d rem Jag iello ń czy k iem
w M alborku.
A k ta stanów , ss. 167—201, por. też B i r k e n m a j e r , S tro m a ta Cop., s. 196.
20. 29 IX — З X. M albork. Ł u k asz W atzenrode, b isk u p w a rm iń
ski, n a zjeździe stan ó w P ru s K ró lew sk ich w M alborku.
A k ta stanów , ss. 215—229, por. też B i r k e n m a j e r , S tro m a ta Cop., ss. 196,
283. Był tam rów nież Ja n D antyszek, p isarz królew ski.
21. 14X1. F ro m b o rk . M ikołaj i A n d rzej K o p ern ik o w ie w p łacają
należność za p a ra m e n ta kościelne (pro o rn a m en tis seu ornatibus).
Spicii., s. 268; cyt. B i r k e n m a j e r , M .K ., s. 464. W iadom ość n a stę p u je
po dacie, k tó rą H ip ler odnosi do w zm ianki poprzedzającej, co zdaniem B irken- m a je ra nie je st słuszne.
1505
22. 25 I. G rudziądz. Ł u k asz W atzenrode, b iskup w arm iń sk i, na
zjeździe stan ó w P ru s K ró lew sk ich w G rudziądzu.
B i r k e n m a j e r , S tro m a ta Cop., s. 197. Wg B irk en m ajera, to ru ń sk ie recesy zjazdów z 19 listo p ad a 1504 r. w M alborku, 14 lutego 1505 r. w E lblągu i 24 czerw ca 1505 r. w G rudziądzu nie w y m ien iają W atzenrodego co — jak sądzi — m oże w ynikać z ich ogólnikowości (recesów gdańskich B irk en m ajer n ie znał). Na pierw szym z w ym ienionych zjazdów W atzenrodego zapew ne isto tn ie nie było, gdyż 4 listo p ad a zapow iedział, że n a zjazd m alb o rsk i nie przybędzie ( T h i e l , Das Verh., s. 438).
23. 17, 19, 26 V. R adom . Ł u k asz W atzenrode, b isk u p w arm iń sk i,
n a sejm ie w R adom iu.
B i r k e n m a j e r , S tro m a ta Cop., s. 283. Z L id z b ark a w yjechał 16 kw ietnia, pow rócił zaś tam 10 czerw ca ( T h i e l , Das V erh., s. 442 p rzypis 97). Sejm o b ra dow ał w o kresie od 30 m arca do 14 czerw ca.
1506
24. 21 IV. Ł u k asz W atzenrode, b isk u p w arm iń sk i, opuszcza L idz
b a rk u d a ją c się do W ilna n a dw ó r królew ski.
T h i e l , Das Verh., s. 443. W atzenrode w yjechał w to w arzy stw ie A m bro żego Pam pow skiego, sta ro sty m alborskiego. 11 m aja był jeszcze w W ilnie
(ibidem , s. 444 p rzypis 107).
25. 18 V. B raniew o. Ł u k asz W atzenrode, b isk u p w arm iń sk i, obec
n y w B ran iew ie w drodze n a zjazd stan ó w P ru s K rólew skich w M al
borku.
T h i e l , Das Verh., s. 444.
26. V III. M albork. J a n S cu lteti, F a b ia n L u zjań sk i, M ikołaj K o
p ern ik , k an o n icy w arm iń scy oraz P a w e ł D eu sterw ald , se k re ta rz
biskupa w arm ińskiego, na zjeździe stan ó w P ru s K ró lew sk ich w M al
borku.
Cyt. E . K e s t n e r , E berhard Ferber, B ü rg erm eister von Danzig, Z eitsch rift des W estpreussischen G eschichts-V ereins, Bd. 2, 1880, s. 37 oraz P r o w e , Bd. 1, Tl. 1, s. 352, W a s i u t y ń s k i , s. 196. Por. też B i r k e n m a j e r , M. K., ss 17, 464.
W czasie pobytu W atzenrodego na se jm ie w R adom iu (nr 23), otrzym ał on od k ró la okręg S zkarpaw y. G dańszczanie jed n ak odm aw iali o d stąp ien ia b isk u pow i tego okręgu, dopóki nie spłaci im długu, jak im S zk arp aw a była obciążona. W celu rozstrzygnięcia sporu k ró l delegow ał kom isarzy pod przew odnictw em arcy b isk u p a gnieźnieńskiego Ja n a Łaskiego. Z ain te reso w an e stro n y zjaw iły się n a ty m w łaśnie zjeździe w M alborku. Gdy arcy b isk u p zażądał p rzed staw ie n ia dow odu, że S zk arp aw a była w ypuszczona w lenno, wówczas w obecności w y m ienionych p rzedstaw icieli b isk u p a w arm ińskiego odczytano odpow iedni do kum ent. Na życzenie Łaskiego przetłum aczono niem iecki te k s t dok u m en tu na łacinę, tłum aczem ze stro n y W atzenrodego był M ikołaj K opernik, ze stro n y G d ań sk a zaś E b e rh a rd F e rb e r (b ratan e k późniejszego biskupa).
27. K oniec X. S ztum . Ł u k asz W atzenrode, b isk u p w arm iń sk i,
no cu je w Sztum ie.
T h i e l , Das Verk., s. 452; tam że o in cy d en tach z ty m zw iązanych.
28. 25— 27 X II. F ro m b o rk . Ł u k asz W atzenrode, b isk u p w a rm iń
ski, odw iedza k a p itu łę w e F ro m b o rk u z okazji św ią t Bożego N a ro
dzenia.
B r a c h v o g e l , Des C. D ienst, s. 579. P rz y jm u je on w obec tego p ra w d o podobieństw o pobytu K o p ern ik a w e F ro m b o rk u . W atzenrode m iał zw yczaj spędzania głów nych św iąt w k a p itu le (por. n r 32).
1507
29. (Ok. 1507). M ikołaj K o p ern ik o p raco w u je „K o m en ta rzy k
o h ip o tezach ruch ó w n ieb iesk ich ” (Nicolai C opernici de h yp o th e sib u s
m o tu u m coelestium a se co n stitu tis com m entariolus).
T ek st cyt. In ed ita Cop., ss. 5— 17 oraz P r o w e, Bd. 2, ss. 184—202. Je st to treściw y zarys teo rii h eliocentryzm u, zn an y z trzech odpisów z d ru g iej połowy X VI w. (B i r к e n m a j e r, M .K . ja ko ucz., s. 82). O dpisy k rąży ły jeszcze w 1575 r., jeden z nich d o tarł wówczas do rą k T ychona B ra h e ( B i r k e n m a j e r , S tro m a ta Cop., ss. 213 п.). N ie jest pew ne, czy ty tu ł pochodzi od K o p ern ik a. Z daniem B i r k e n m a j e r a (M .K ., s. 79) z a w a rte tu obliczenia m u siały być dokonane „w cześniej niż przed upływ em pierw szego dziesięciolecia XVI w iek u ”. W o statecznym razie B i r k e n m a j e r d a tu je pisem ko na okres ok. 1507 r.
(M. K. jako ucz., s. 81). Por. n r 37.
30. 7 I. K a p itu ła w a rm iń sk a w e F ro m b o rk u d e le g u je M ikołaja
K o p ern ik a n a służbę do b isk u p a (w L id zb ark u ). Poza dochodem
ze sw ej p re b e n d y o trz y m a on corocznie 15 g rzy w ien d o b re j m o nety,
ja k długo nie zrzek n ie się te j służby; m a ją c biegłość w sztuce
m edycznej, „z życzliw ości i łask i k a p itu ły ” będzie d b ał o zdrow ie
biskupa.
Spicil., ss. 268 n. Cyt. H i p I e r, N. K. u. L u th er, s. 508 oraz P r o w e, Bd. 1,
Tl. 1, s. 337. Sądząc z w cześniejszych w iadom ości, d ata cytow anej uchw ały nie przesądza o rzeczyw istym te rm in ie po b y tu K o p e rn ik a n a dw orze biskupim w L id z b ark u . N iew ątpliw ie znalazł się on tam bezpośrednio po pow rocie z Włoch (nr 12). N iniejsza zaś uchw ała p raw d opodobnie re g u lu je ów sta n w odpow iednio now y sposób — por. S c h m a u c h , N eues zu r Cop., s. 647. P o r. też n r 31.
K o t m i n i k a i j r 21
31. 25 I. K raków . Ł u k asz W atzenrode, b isk u p w arm iń sk i, na
ko ro n acji kró la Z y g m u n ta I w K rakow ie.
A cta Tom iciana, 1 .1, Poznań 1852, s. 14. U roczystości koro n acy jn e odbyły się
24 stycznia, zaś sejm koronacyjny w okresie od 24 stycznia do 24 k w ietn ia, stąd p rzyjazd W atzenrodego do K rakow a m ógł nieco poprzedzać p ierw szą d ate; 4 k w ietn ia je st on już we F rom borku (nr 32). P r o w e (Bd. 1, Tl. 1, s. 364) i B i r k e n m a j e r (Strom ata Cop., s. 283) p rz y jm u ją zgodnie m ożliwość pobytu K o pernika w raz z biskupem w K rakow ie; obydw aj w iążą tę m ożliwość z „urlopem ", jakiego u d zieliła K opernikow i k a p itu ła 18 dni przed uroczy stościam i k o ro nacyjnym i (por. n r 30).
32. 4— 6 IV. F ro m b o rk . Ł ukasz W atzenrode, b iskup w arm iń sk i,
odw iedza k a p itu łę w e F ro m b o rk u z ok azji św ią t W ielkanocy.
B r a c h v o g e l , Des C. D ienst, s. 579. P rz y jm u je on praw dopodobieństw o asysty M ikołaja K o p ern ik a u boku biskupa.
33. 7 IV. F ro m b o rk . K a p itu ła w arm iń sk a p rz y z n a je zakonow i
a n to n itó w szp ital w e F ro m b o rk u , w obecności: proboszcza k a p itu ły
Enocha z K obelaw y, kustosza A n d rzeja C letza, k a n to ra Jerzego
D elau, arch id iak o n a J a n a S cultetiego oraz kano n ik ó w Z achariasza
T apiau, B altazara S tockfischa w ik ariu sza i oficjała generalnego,
F ab ian a L uzjańskiego i M ikołaja K o p ern ik a, d o ktorów praw a.
Cyt. H i p 1 e r, N. K. u. L u th er, s. 494; Spicil., s. 269. Por. też P r o w e, Bd. 1, Tl. 1, s. 380 i E . B r a c h v o g e l , Die A n fä n g e des A n to n ite rk lo ste rs in F rauen
burg, ZGAE, Bd. 27, s. 420. S c h m a u c h (N eues zu r Cop., ss. 648 n.) stw ie rd za
rów nież obecność W atzenrodego n a posiedzeniu k a p itu ly w tym dniu.
34. 1 IX. Elbląg. Ł ukasz W atzenrode, biskup w arm iń sk i, kustosz
k a p itu ły A n d rzej C letz i d o k to r M ikołaj K o p ern ik na zjeździe stanów
P ru s K rólew skich w E lblągu.
Cyt. P r o w e, Bd. 1, Tl. 1, s. 363 oraz W a s i u t y ń s k i , s. 207.
35. (X /X I). F ro m b o rk . M ikołaj i A n d rzej K o p ern ik o w ie w p łacają
po 8 g rzy w ien za p a ra m e n ta kościelne (pro cappis).
Cyt. B i r k e n m a j e r , S tro m a ta Cop., s. 275. P or. n r 2, 4, 21.
36. 29 X II. Elbląg. Ł u k asz W atzenrode, b iskup w arm iń sk i, na
zjeździe stan ó w P ru s K ró lew sk ich w E lblągu.
Cyt. P r o w e , Bd. 1, Tl. 1, s. 363. Osoby tow arzyszące biskupow i nie zostały w ym ienione.
37. (Po 1507 r. a przed 5 IV 1512). M ikołaj K o p ern ik rozpow
szechnia sw ój C o m m en ta rio lu s poza g ran icam i W arm ii.
D atę dolną o kreśla jego opracow anie (nr 29), górną zaś obserw acja opozycji M arsa (nr 77). W skutek tej o sta tn ie j K o p ern ik doszedł do now ych sform ułow ań, k tó re nie odpow iadały już jego w cześniejszym poglądom , zaw a rty m w ro z pow szechnianym pisem ku — por. B i r k e n m a j e r , M .K ., ss. 79, 635. Por. też n r 29.
1 5 0 8
38. 8 III. K raków . Ł u k asz W atzenrode, b isk u p w arm iń sk i, obecny
w K rakow ie.
B i r k e n m a j e r , Stro m a ta Cop., s. 283. Nie je st w iadom e, czy obecność ta w iązaia się z sejm em , k tó ry odbyw ał sią w K rak o w ie w o k resie od 25 stycz n ia do 22 lutego.
39. 8 V. Ł u k asz W atzenrode, b isk u p w arm iń sk i, d eleg a tem k ró
lew skim n a zjazd stan ó w P ru s K ró lew sk ich w M alborku, zw ołanym
na dzień 8 m aja.
B i r k e n m a j e r , S tro m a ta Cop., s. 283. Czy jed n ak W atzenrode w ziął udział w tym zjeździe, nie je s t stw ierdzone.
40. (1508/1509). W aw rzyniec K o rw in pisze P ożegnanie P ru s —
w ierszow aną przedm ow ę łaciń sk ą do kopern ik o w sk ieg o p rzek ład u
L istów T e o fila k la S y m o k a tty .
Por. n r 45. Przedm ow a ta jest św iadectw em rozpow szechnienia w kręgu najbliższych przyjaciół K o pernika idei heliocentryzm u (słowa K orw ina: seit
m iris querere principiis) — B i r k e n m a j e r , M .K ., ss. 80, 168, 387; Spicil.,
s. 283.
1509
41. 22 II. Ł u k asz W atzenrode, b isk u p w arm iń sk i, w yjeżdża
z L id zb ark a n a sejm do P io trk o w a.
P r o w e , Bd. 1, Tl. 1, s. 365. P rz y jm u je się praw dopodobieństw o w yjazdu K o p ern ik a w ra z z W atzenrodem ; K o p ern ik m iałby z ab rać ze sobą rękopis
L istó w T eo fila kta S y m o k a tty , k tó re w tym że roku uk azały się dru k iem
w K rakow ie.
42. 13 IV. P io trk ó w . Ł u k asz W atzenrode, b isk u p w arm iń sk i, na
sejm ie w K rakow ie.
B i r k e n m a j e r , S tro m a ta Cop., s. 283. Sejm odbyw ał się w o kresie od 4 m a rc a do 18 k w ietn ia; w obec w yjazdu W atzenrodego z L id z b a rk a już 22 lutego (nr 41), m ożna p rzy jąć jego pełne uczestnictw o w o bradach. P ra w d o podobna też obecność K o pernika (por. n r 44, 45).
43. 4 V . L id zb ark . Ł u k asz W atzenrode, b isk u p w arm iń sk i, p rz e
b yw a w L id zb ark u .
P r o w e , Bd. 1, Tl. 1, s. 365.
44. 2 VI. K rak ó w albo F ro m b o rk . M ikołaj K o p ern ik o b serw u je
zaćm ienie K siężyca.
De revoL, ks. 4, rozdz. 13; B i r k e n m a j e r , M .K ., s. 317. K o p ern ik podaje,
że obserw ow ał sub eodem m eridiano C racoviensi; poniew aż je d n a k zaw sze utożsam iał p o łudnik fro m b o rsk i z k rak o w sk im — m oże tu być zarów no m ow a 0 F ro m b o rk u ja k i K rak o w ie ( B i r k e n m a j e r , M .K ., s. 451). O bserw acja je st jed n ak zbieżna z dom niem anym pobytem K o p ern ik a w K rak o w ie (por. n r 41 1 dalsze). W ciągu życia K o p ern ik a było to jed y n e zaćm ienie podobne do tego,
k tó re w ym ienia P tolem eusz i k tó re pozwoliło K opernikow i ustalió popraw ny w arto ść średniego ru ch u K siężyca ( B i r k e n m a j e r , M. Κ., ss. 384 n.).
45. (D ruga połow a roku). M ikołaj K o p e rn ik p u b lik u je w łasn y
p rzek ład łaciński greckiego a u to ra T e o fila k ta sch o la styka S y m o k a tty
lis ty obyczajow e, sielskie i ero tyczn e w p rzekła d zie ła ciń skim (Theo-
philacti scolastici S im o ca ti ep ß sto jle m orales, ru ra les e t am atorie,
in te rp re ta tio n e latina. Im p ressu m C racouie in dom o dom ini J o h a n n is
h a lie r A nno sa lu tis n o stre MCCCCCIX).
H. B a r a n o w s к i, Bibliografia k o p ern iko w ska 1509— 1955, W arszaw a 195В,
s. 45, n r 1; S p ic ii., ss. 72 пп., 269; P r o w e , Bd. 1, Tl. 1, ss. 383—407. P racę, z przedm ow ą W aw rzyńca K orw ina (por. n r 40), w liście dedykacyjnym o fia ro w ał K opernik Ł ukaszow i W atzenrodem u. P rz ek ład u tego dokonał p raw d o podobnie w o parciu o egzem plarz oryginału, uw idoczniony w szesnastow iecz- nym in w en tarzu księgozbioru k a p itu ły w a rm iń sk iej w e F ro m b o rk u ; przekład pow staw ał zapew ne w L id z b ark u (F. H i p l e r , A n a le cta W arm iensia. S tu d ien
zu r G eschichte der erm ländlschen A rch ive u n d B ib lio teke n , ZGAE, Bd. 5, s. 376
przypis 54). Z daniem W a s i u t y ń s k i e g o (s. 214), o ile K o p ern ik przebyw ał w iosną tego roku w K rakow ie (por. n r 41, 42, 44), to je d n a k zapew ne nie doczekał ukończenia d ru k u L istó w , gdyż książk a przep ełn io n a je s t błędam i d ru k arsk im i, św iadczącym i o n iech lu jn ej korekcie. E dycję L istó w d a tu je się zatem n a d rugą połowę roku, to je st po tym czasie, gdy ew en tu aln ie doko naw szy o b serw acji zaćm ienia K siężyca (nr 44) K o p ern ik opuścił K raków .
46. 28 X. L ubaw a. Ł ukasz W atzenrode, b isk u p w arm iń sk i, k o n
s e k ru je J a n a K onopackiego na bisk u p a chełm ińskiego.
B i r k e n m a j e r , S tro m a ta Cop., s. 283.
1510
47. (Ок. 1510). M ikołaj K o p ern ik sporządza m ap ę W arm ii i za
chodnich g ran ic P ru s K rólew skich.
W iadom ość o m apie a u to rstw a K opernika, lecz bez jak ich k o lw iek szczegó łów o niej, z listów F ab ian a z Ł ężan (piszącego pod k ry p to n im em H ans L iliental) — por. n r 49—51. M apa nie zachow ała się, jej c h a ra k te r jedynie w sferze przypuszczeń. Ju ż B irk en m ajer sugerow ał w spółudział K o pernika w opracow aniu pierw szej m apy Polski z 1507/1508 r. (L. A. B i r k e n m a j e r,
Marco B eneventano, K o p e rn ik, W a p o w sk i a najstarsza ka rta geograficzna P olski, K rak ó w 1901), choć listy F a b ia n a nie były jeszcze znane. Pogląd
B irk e n m a je ra k w estio n u je K. B u c z e k (D zieje ka rto g ra fii polskiej od XV do
X V I II w., W rocław 1963, ss. 23, 28, 29). A u to r ten sądzi, że w e w spom nianych
listach F a b ia n a chodzi o „jakąś p ru sk ą m apę K o p e rn ik a ”, k tó rą sporządził być może do spółki z A leksandrem Scultetim . B. O l s z e w i c z p rz y jm u je możliwość, że w 1510 r. K o p ern ik w y k reślił m apę, k tó ra dotyczyła „spornego te ry to riu m ” m iędzy Zakonem i P o lsk ą (B. O l s z e w i c z , I lavori cartografici
di Niccolo Copernic o, A ctes du V ille C ongrès In te rn a tio n a l d’H isto ire des
Sciences, Florence— M ilan 3—9 se p te m b re 1956, vol. 1, s. 425). F abian, k tó ry sta ra ł się w y k raść m apę, działał n a rzecz Z akonu, k tó rem u n a ow ej m apie zależało; m ogłobj' to w skazyw ać na jej polityczny c h a ra k te r. N iepokój w ładz krzyżackich m ógł się też w iązać z zapow iedzianym zjazdem rad y królew skiej w P oznaniu, z udziałem W atzenrodego (por. n r 52). Z daniem K. F o r s t r e u
-t e r a (F abian von L ossainen u n d der D eu-tsche O rden, K o p ern ik u s-F o rsch u n - gen, Leipzig 1943, s. 225) m ap a ta u k azy w ała g ranice W arm ii oraz zachodnie g ran ice P ru s K rólew skich. N iektórzy badacze odróżniają od tej m apy jeszcze inną, z 1519 r. (por. n r 182).
48. 26, 27 II. P io trk ó w . Ł u k asz W atzenrode, b isk u p w arm iń sk i,
n a sejm ie w P io trk o w ie.
A k ta grodzkie, t. 8, s. 209 ( B i r k e n m a j e r , S tro m a ta Cop., s. 283) i t. 7, s. 30. D rugą w zm ianką B i r k e n m a j e r (Strom ata Cop., s. 284) m ylnie odnosi do roku 1512. Sejm odbyw ał się w o kresie od 21 stycznia do 2 m arca; obecność K o p ern ik a nie stw ierdzona. Około 12 k w ietn ia b isk u p pow rócił n a W arm ię, tego d nia bowiem pisze do niego zarządca krzyżacki w G iżycku; okres nieobecności b isk u p a był m u zapew ne znany, gdyż o p isu je on w y p ad k i zaszłe yn e. g. ab~
w esenn (M itteilungen d e r L itte ra risc h e n G esellschaft M asovia, H. 7, L ötzen 1901,
ss. 248 п., na co w sk azu je B i r k e n m a j e r , Stro m a ta Cop., s. 284).
49. (Ок. połow y roku). H an s L ilie n ta l (F ab ian z Ł ężan, kan o n ik
w arm iń sk i) do J a n a von S chönberg, k an cle rza Z akonu. Ma tru d n o ści
z u zy sk an iem p o sz u k iw a n e j m apy, poniew aż m istrz (m eister) s k u t
k iem śpiesznego i nieoczekiw anego w y ja z d u n ie m ógł je j ukończyć
(szy n ic h t boreit hott). P o sta ra się zdobyć ją w in n y m czasie, o ile
„ o n ” zostaw i kom uś klucz.
Cyt. K, F o r s t r e u t e r , Fabian vo n Lossainen u n d der D eutsche Orden. K o p ern ik u s-F o rsch u n g en , Leipzig 1943, s. 225. L ist tylko z d a tą roczną; p ie rw sza źródłow a w iadom ość o p racach k arto g raficzn y ch K o p ern ik a (por. n r 47). Z arazem św iadectw o, że F ab ian z Ł ężan, późniejszy b isk u p w arm iń sk i, pozo sta w a ł w tym czasie n a usługach Zakonu (z ad resa te m w iązała go zażyła p rz y jaźń). Że chodzi tu o osobę K opernika, św iadczą dalsze listy (nr 50, 51).
50. (Ok. połow y roku). H ans L ilie n ta l (F ab ian z Ł ężan, k a n o n ik
w arm iń sk i) do Jerzeg o K re b sa (J a n a v on S chönberg, k an c le rz a
Z akonu). M a nadzieję, że u zy sk a „całą m a p ę ” .
P or. n r 49. W całym liście ty lk o jedno zdanie o m apie: Ich. toerd hoffe ich
gantez dy m appa o birkom m en, soit ich och eyn p fe rd daran wogen, etc. Cyt. jak
poprzednio, ss. 225 n.
51. 11 VI. H ans L ilie n ta l (F ab ian z Ł ężan, k an o n ik w arm iń sk i)
w E lblągu do J a n a von S c h ö n b erg k an cle rza Z akonu. P o czy n ił w iele
s ta ra ń w celu u zy sk an ia m apy, p rzeszu k ał „w szy stk ie pokoje doktora
M ik o łaja” (K opernika), lecz n ie m ógł je j nigdzie znaleźć; sądzi, że
„zab rał on ją ze sobą, albo zam k n ą ł w sk rz y n i” .
P or. n r 49, 50. Cyt. ja k poprzednio, s. 226. F o r s t r e u t e r sądzi, że owe „pokoje d o k to ra M ikołaja” m u siały znajdow ać się w e F ro m b o rk u . T rudno bow iem przypuszczać, aby ktokolw iek niepow ołany m ógł sw obodnie p e n e tro w ać jak iek o lw iek pom ieszczenia w siedzibie b isk u p iej na zam ku w L idzbarku, gdzie K o p ern ik p rzebyw ał od pow rotu z W łoch. S c h m a u c h rów nież odnosi ow e pokoje do F ro m b o rk a, czego nie m ożna kw estionow ać, gdyż K o p ern ik już w 1499 r. optow ał sobie alodium w e F ro m b o rk u (nr 7). Z daniem Schm aucha, cytow ane listy św iadczą je d n a k o tym , że K o p ern ik nie sporadycznie, lecz sta le zam ieszkiw ał wówczas we F ro m borku. U w aża on, że p rzyczyną w cześniejszego
opuszczenia L idzbarka (zanim u m arł W atzenrode) były nieporozum ienia m ię dzy biskupem i jego siostrzeńcem , na tle rozbieżnych p rzekonań politycznych obydw u. K opernik m iałby n ie podzielać sta n o w isk a bisk u p a w sp raw ie z b li żenia z Polską. Sugestię tę, nie p o p a rtą jed n ak dow odam i, opublikow ał S chm auch po raz pierw szy w 1938 r. (Neues zu r Cop., ss. 647—653), n astęp n ie w 1943 r. (Nicolaus K opernikus, deutsche A rt u n d A b sta m m u n g , w: N icolaus K opernikus, Bildnis eines grossen D eutschen, hrsg. v. F. K u b a c h , M ünchen 1943, ss. 80 n.). Pogląd n ie znalazł pełnego p oparcia w lite ra tu rz e niem ieckiej (por. F. S t r a u s , N ikolaus K opernikus, der D eutsche, G eographischer Anzeiger, 1944, H. 5—8, s. 84). K ategoryczność stw ie rd zen ia S chm aucha w prow adziła w błąd niek tó ry ch badaczy polskich, m imo że odrzucili oni m otyw y polityczne, sugerow ane przez niego. Nowsze bad an ia n ie p o tw ierdzają, ab y z jakichkolw iek pow odów K o p ern ik m iał się rozstać z L idzbarkiem ju ż w 1510 r. (J. P a g a - c z e w s k i , D uńska eksp ed ycja astronom iczna na W arm ię w ro k u 1584, K om u n ik a ty M azursko-W arm ińskie, 1964, n r 1 (83), s. 27). Za n ajw ażn iejszy arg u m en t pozostaw ania K o pernika w L id z b ark u do śm ierci w u ja p rzy jm u je się fak t, że zaraz po owej śm ierci K o p ern ik optow ał w e F ro m b o rk u now e alodium (nr 76). Ju ż H i p l e r zw racał uw agę, że w latach 1507—1512 nazw isko K o pernika w ogóle nie jest w ak tach k a p itu ły w ym ieniane. Zm ienia się to ra d y k a ln ie po śm ierci W atzenrodego: poczynając od 5 k w ietn ia 1512 r. p raw ie nigdy nie b r a k u je K o p ern ik a n a ob rad ach k a p itu ły we F ro m b o rk u (H i p 1 e r, N. K. u. L u th er, s. 512).
52. 24 VI. Poznań. Ł u k asz W atzenrode, b isk u p w arm iń sk i, na
zjeździe w Poznaniu.
B i r k e n m a j e r , S trom ata Cop., ss. 283 n. Był to pierw szy dzień zjazdu, koniec zaś 22 lipca 1510 r. B i r k e n m a j e r (M. K., s. 17) uw aża za m ożliw ą obecność K opernika.
53. (8 X I 1510 — 8 X I 1511). F ab ian z Ł ężan i M ikołaj K o p e r
nik w iz y ta to ra m i k a p itu ły w arm iń sk iej; M ikołaj K o p ern ik k a n c le
rzem k a p itu ły w arm iń sk iej.
Por. n r 54—56, 58.
1511
54. 1 I. O lsztyn. F a b ia n z Ł ężan i M ikołaj K o p ern ik , w izy tato rzy
k a p itu ły w arm iń sk iej (visitatores) delegow ani do O lsztyna, k w itu ją
ta m odbiór k w o ty 238 g rzy w ien i 3 w iard u n k ó w , przeznaczonych
na „w ik arię Z ach ariasza” (Tapiau). Po pow rocie do F ro m b o rk a
d o ręczają je B altazaro w i S tockfischow i (kanonikow i w arm ińskiem u).
Księga ra c h u n ko w a k a p itu ły w a rm iń sk ie j 1508— 1547, WAD, R F 11, k a r ta 3 recto: A. d. M CCCCCXÎ ad m a n d a tu m V enerabili capituli Nos F abianus de Losainen et Nicolaus C oppernicus visitatores per V enerabilem C a p itu lu m d ep u ta ti in A U enstein pro fe sto circum cisionis, recepim us re sta n tem pecuniam pro vicarijs V. d. Zachariae in castro repositam videlicet /.../ m rc c c x x x v iij fert, iij. Et hanc p ecuniarum de m a n d a to capituli p re se n ta v im u s venerabili dom ino Baltazaři S to ckfisc h in re d itu nostro ad ecclesiam . F ra g m e n t tego cyt. P r o w e ,
Bd. 1, Tl. 1, s. 381 (z m ylną d atą 8 stycznia, co p o w tarza W a s i u t y ń s k i , s. 217) oraz Bd. 1, Tl. 2, s. 256 (bez d aty i z dużym i odm ianam i).
