Wies³aw Magdzik
SZCZEPIENIE PRZECIWKO WIRUSOWEMU ZAPALENIU W¥TROBY TYPU B I SYTUACJA EPIDEMIOLOGICZNA TEJ CHOROBY
W KRAJACH EUROPEJSKICH W LATACH 1990-2001 Emerytowany profesor Pañstwowego Zak³adu Higieny
Na podstawie materia³u zebranego i opracowanego przez EURO-HEP.NET dokonano analizy szczepieñ przeciwko wirusowemu zapale-niu w¹troby (wzw B) i sytuacji epidemiologicznej tej choroby po 1990 roku w 22 krajach regionu europejskiego oraz w mniejszym zakresie ana-lizy szczepieñ w dalszych 30 krajach. Z anaana-lizy tej wynika, ¿e w regionie europejskim na 52 kraje, masowe szczepienia przeciw wzw B noworod-ków i niemowl¹t nie by³y wymieniane w programach szczepieñ 13 kra-jów (25,0%), a szczepienia starszych dzieci i m³odzie¿y w 28 krajach (53,8%). Do krajów o wysokich liczbach i odsetkach zaszczepionych osób nale¿¹ W³ochy, Bu³garia, Polska, Rumunia, Litwa.
W latach 1990-2001 stabiln¹ i korzystn¹ sytuacjê epidemiologiczn¹ notowano w 10 krajach sporód 22 (45,4%), spadek zapadalnoci w 6 krajach (27,2%), wzrost zapadalnoci w 4 krajach (18,2%) ,w 2 kra-jach (8,2%) dane by³y niepe³ne. W Polsce stwierdzono najbardziej inten-sywny spadek zapadalnoci na wzw B.
S³owa kluczowe: wirusowe zapalenie w¹troby typu B, szczepienia, sytuacja epidemiolo-giczna
Key words: hepatitis B, vaccination, epidemiological situation WSTÊP
Odsetki osób szczepionych przeciw wirusowemu zapaleniu w¹troby typu B, stan uod-pornienia i sytuacjê epidemiologiczn¹ wirusowego zapalenia w¹troby typu B i w niektó-rych krajach europejskich opracowano na podstawie publikacji pt. Surveillance and pre-vention of hepatitis A and B in 22 countries 1990-2001 wydanej przez Uniwersytet w Antwerpii przygotowanej przez EUROHEP.NET, to jest przez grupê osób powo³anych przez Komisjê Europejsk¹ pod patronatem prof. Pierre Van Damme z Uniwersytetu w Antwerpii, w sk³ad której wchodzili: Mira Kojouharova z Bu³garii, Ron Dagan z Izraela, Paolo Bonanni z W³och, Vytautas Usonis z Litwy, Johanes Hallauer z Niemiec i Wies³aw Magdzik z Polski.
W publikacji tej autorzy zastrzegaj¹, ¿e przedstawione informacje nie reprezentuj¹ opinii Unii Europejskiej, nie gwarantuj¹, ¿e dane przedstawione s¹ kompletne i w pe³ni prawid³owe oraz, ¿e nie ponosz¹ odpowiedzialnoci za konsekwencje wynik³e z tego po-wodu.
Jednak wydaj¹ siê byæ one wiarygodne i wi¹¿¹ce dla niniejszego opracowania. Publikacja zawiera dok³adniejsze informacje z 22 krajów europejskich tj. z Austrii, Belgii, Bu³garii, Czech, Anglii z Wali¹, Estonii, Niemiec, Grecji, Wêgier, Izraela, W³och, £otwy, Litwy, Luksemburga, Malty, Holandii, Norwegii, Polski, Rumunii, S³owacji, S³o-wenii i Turcji w postaci plakatów z danymi dotycz¹cymi surveillance, epidemiologii i zapobiegania wirusowego zapalenia w¹troby typu A i typu B oraz dane mniej dok³adne pozosta³ych wymienionych poni¿ej 30 krajów regionu europejskiego.
Analizie poddano informacje z zakresu szczepieñ przeciwko wzw typu B niemowl¹t, dzieci starszych i m³odzie¿y oraz osób z grup ryzyka, a tak¿e kszta³towanie siê w poszcze-gólnych 22 krajach zapadalnoci na wirusowe zapalenie w¹troby typu B po 1990 roku.
Wstêpnie za³o¿ono, ze na stan uodpornienia populacji najwiêkszy wp³yw ma odsetek szczepionych niemowl¹t oraz w drugiej kolejnoci dzieci starszych lub m³odzie¿y i liczba lat wykonywania tych szczepieñ. Mniej istotny wp³yw ma szczepienie osób z grup ryzyka. Odsetek zaszczepionych niemowl¹t, jak równie¿ dzieci i m³odzie¿y, by³ ka¿dego roku w poszczególnych krajach i w poszczególnych latach do siebie zbli¿ony. Dlatego podany w publikacji odsetek zaszczepionych w 2001 roku wydaje siê, ¿e mo¿na z za³o¿eniem pewnego przybli¿enia oceniæ równie¿ jako podobny w poszczególnych krajach do odsetka w innych s¹siednich latach.
SZCZEPIENIE PRZECIWKO WZW B W 22 KRAJACH
Z danych zawartych w publikacji wynika, ¿e obowi¹zkowe szczepienia masowe nie-mowl¹t przeciw wzw B wykonywano w 16 na 22 kraje. Rozpoczêto w 1991 roku w Bu³ga-rii i we W³oszech; w 1992 roku w Izraelu; w 1994 roku w Polsce; w 1995 roku w Niemczech i Rumunii; w 1996 roku w Luksemburgu; w 1997 roku na £otwie; w 1998 roku w Austrii, Grecji, na Litwie, Turcji i S³owacji; w 1999 roku w Belgii; w 2001 roku w Czechach i w 2003 roku w Estonii.
Szczepieñ masowych przeciwko wzw B zarówno niemowl¹t jak i dzieci starszych oraz m³odzie¿y nie uwzglêdniono w programach szczepieñ 3 krajów (13,6%), to jest Anglii z Wali¹, Holandii i Norwegii. Ponadto nie uwzglêdniono szczepieñ tylko niemowl¹t w dalszych 3 krajach tj. S³owenii, na Wêgrzech, na Malcie. £¹cznie nie szczepiono nie-mowl¹t w 6 krajach (27,2%). We wszystkich tych 6 krajach szczepiono tylko niemowlêta urodzone przez matki zaka¿one HBV.
Niemowlêta by³y wiêc szczepione w 16 krajach (72,8%). W 12 krajach sporód nich (75,0%) obowi¹zywa³ w 2001 roku uniwersalny schemat trzydawkowego szczepienia nie-mowl¹t 0, 1, 6. We W³oszech i w Rumunii 0, 2, 6, w Turcji 0, 2, 9, a w Austrii schemat czterodawkowy 0, 1, 2, 12.
W 8 krajach pierwsza dawkê szczepionki podawano w dniu urodzenia; na Litwie w wieku 2-3 dni; w Czechach, na S³owenii i w Niemczech w wieku oko³o 2 miesiêcy.
W 2001 roku szczepienia niemowl¹t wykonano w Polsce w 99,6%, na Litwie i w S³owacji w 99%, w Rumunii w 98%, w Czechach w 97%, we W³oszech i na
£otwie w 96 %, w Bu³garii w 93%, w Grecji w 82%, w Niemczech 73%, w Turcji w 72%, Austrii w 42 %. Ponadto odsetek wykonanych szczepieñ w Belgii, Estonii, Izra-elu i Luksemburgu w 2001 roku by³ nieznany.
Dzieci starsze i m³odzie¿ nie by³y szczepione w 6 krajach, to jest w Austrii, Bu³garii, Izraelu, £otwie, Luksemburgu i S³owacji ³¹cznie z krajami, w których w programie szcze-pieñ nie by³y uwzglêdnione szczepienia przeciwko wzw B ani niemowl¹t ani dzieci star-szych i m³odzie¿y w 9 krajach (40,9% poddanych analizie 22 krajów). Dzieci starsze by³y wiêc szczepione w 13 krajach (59,1%).
Szczepienia dzieci starszych i m³odzie¿y rozpoczêto w 1991 roku we W³oszech, w 1995 roku w Niemczech, w 1996 roku w Bu³garii, w 1997 roku na Malcie, w 1998 roku w Grecji i S³owenii, w 1999 roku w Belgii, Estonii, na Wêgrzech, Rumunii, w 2000 roku w Polsce, a na Litwie i w Czechach w 2001 roku. Szczepienia starszych dzieci i m³odzie¿y nie wykonywano ³¹cznie z krajami, gdzie nie szczepiono ani niemowl¹t ani dzieci star-szych i m³odzie¿y, w 9 krajach (40,9%), to jest: w Anglii z Wali¹, Holandii, Norwegii, na £otwie, w Turcji, Austrii, Izraelu, Luksemburgu i w S³owacji.
We wszystkich krajach z wyj¹tkiem S³owenii obowi¹zywa³ miesiêczny schemat szcze-pienia 0, 1, 6, a w S³owenii 0, 1, 12.
Szczepiono w S³owenii i w Grecji dzieci w wieku 6-7 lat, na Malcie i w Rumunii dzieci w wieku 9 lat, w Niemczech w wieku 10 lat, w 6 dalszych krajach tj. w Belgii, Bu³garii, Czechach, Estonii, W³oszech na Litwie dzieci w wieku 12 lat, a na Wêgrzech i w Polsce m³odzie¿ w wieku 14 lat.
Odsetek zaszczepionych dzieci i m³odzie¿y w 2001 roku wynosi³ na Wêgrzech 99,9%; w Rumunii 98%; w S³owenii 97%; w Czechach 96,5%; w Polsce 93,5%, w Estonii 90%, we W³oszech 70%. W 6 dalszych krajach tj. w Belgii, Bu³garii, Niemczech, Grecji, na Litwie i Malcie odsetek zaszczepionych starszych dzieci i m³odzie¿y by³ niezna-ny.
Szczepieniami przeciwko wzw typu B obejmowano w ka¿dym kraju osoby z grup ryzyka. Na podstawie posiadanych danych nie ma mo¿liwoci oszacowania, jak¹ liczbê osób lub jaki odsetek tych osób zosta³ zaszczepiony. Mo¿na siê wypowiadaæ jedynie o rodzajach grup ryzyka poddawanych szczepieniom.
W Estonii obejmowano szczepieniem tylko profesjonalne grupy ryzyka, to jest prak-tycznie pracowników ochrony zdrowia. W Austrii szczepiono narkomanów pobieraj¹cych do¿ylne rodki uzale¿niaj¹ce oraz osoby ze cis³ej stycznoci, najczêciej domowej, z oso-bami zaka¿onymi HIV, a w Holandii podlega³y szczepieniom tzw. do¿ylni narkomani, ho-moseksualici mê¿czyni i osoby dializowane.
Pozosta³e kraje podzieliæ mo¿na na dwie grupy:
6 krajów (27,2%), w których szczepiono osoby dializowane, pracowników ochrony zdrowia i osoby ze cis³ych kontaktów z zaka¿onymi HIV (Polska, Litwa, Rumunia, Cze-chy, £otwa, Wêgry);
13 krajów (59,0%), gdzie prócz powy¿ej wymienionych grup ryzyka obejmowano szczepieniami równie¿ narkomanów pobieraj¹cych rodki uzale¿niaj¹ce do¿ylnie i homo-seksualistów-mê¿czyzn (W³ochy, Bu³garia, Grecja, Niemcy, Turcja, Belgia, Izrael, Luk-semburg, Malta, S³owenia, Anglia z Wali¹, Norwegia, S³owacja).
W celu oszacowania uodpornienia populacji w poszczególnych krajach sporz¹dzono za³¹czon¹ tabelê I. O stopniu uodpornienia populacji decyduj¹, jak wy¿ej podano, przede
Ta b e l a I . Zaszczepienie przeciwko wirusowemu zapaleniu w¹troby typu B niemowl¹t oraz dzieci starszych lub m³odzie¿y. Liczba lat przeprowadzania szczepieñ do 2004 roku. Odse-tek szczepionych w 2001 roku oraz grupy ryzyka obejmowane szczepieniami w 22 krajach europejskich
Ta b l e I . Coverage of infants, older children and adolescents by vaccination against hepatitis B. Number of years of vaccination up to 2004 and percentage of vaccinated persons in 2001. Vaccinated risk groups of adults in 22 European countries
Legenda:
NN odsetek nieznany;
X szczepienie noworodków urodzonych przez matki zaka¿one HIV; - szczepienie nieuwzglêdnione w programie szczepieñ;
+ uwzglêdnione szczepienie osób z grupy ryzyka
6]F]HSLHQLHRVyE]JUXSU\]\ND 6]F]HSLHQLH QLHPRZO W 6]F]HSLHQLH VWDUV]\FKG]LHFL LPáRG]LH \ .UDM OLF ]E D OD W V] F] HS LH GR Z \N RQ DZ VW Z R Z Z OLF ]E D OD W V] F] HS LH GR Z \N RQ DZ VW Z R Z Z GR \O QL QD UN RP DQ L KR P RV HN VX DO L FL ± P F] \ QL RV RE \ GL DO L] RZ DQ H SU RI HV MR QD OQ H JU XS \ U\ ]\ ND GR P RZ \ NR QW DN W ] ]D ND RQ \P L+ % 9 LQ QL 3ROVND /LWZD 11 6áRZDFMD 5XPXQLD &]HFK\ àRWZD :áRFK\ %XáJDULD 11 *UHFMD 11 1LHPF\ 11 7XUFMD $XVWULD %HOJLD 11 11 (VWRQLD 11 ,]UDHO 11 /XNVHPEXUJ 11 : JU\ ; 0DOWD ; 11 6áRZHQLD ; $QJOLD]:DOL ; +RODQGLD ; 1RUZHJLD ;
wszystkim odsetek obejmowanych szczepieniami niemowl¹t i starszych dzieci oraz m³o-dzie¿y i liczba lat przeprowadzanych szczepieñ. Mo¿na przypuszczaæ, ¿e do krajów o po-pulacji najlepiej uodpornionych nale¿y zaliczyæ nastêpuj¹ce 5 krajów: W³ochy, Bu³gariê, Polskê, Rumuniê, Litwê. Polska wród tych 22 krajów zajmuje trzecie miejsce pod wzglê-dem uodpornienia populacji. Ró¿nice miêdzy tymi krajami nie s¹ jednak zasadnicze.
SYTUACJA EPIDEMIOLOGICZNA WZW B W 22 KRAJACH
Informacje na temat zapadalnoci na wzw typu B w latach 1990-2001 uzyskano z wykresów s³upkowych, które by³y w³¹czone do opublikowanych plakatów dotycz¹cych 22 krajów europejskich. Dlatego brak jest dok³adnych danych liczbowych, natomiast do-brze uwidocznione zosta³y trendy kszta³tuj¹ce zapadalnoæ w poszczególnych latach okre-su 1990-2001.
Zapadalnoæ na wzw typu B w 10 analizowanych krajach (45,4%) by³a ka¿dego roku w latach 1990-2001 na zbli¿onym poziomie nie wykazuj¹c zasadniczych wzrostów lub spadków. Nisk¹ zapadalnoæ nieprzekraczaj¹c¹ 5,0 na 100 000 notowano w 9 sporód tych krajów tj. w Austrii, Anglii z Wali¹, Grecji, Holandii, Izraelu, na Malcie, Wêgrzech, we W³oszech, S³owenii, natomiast redni¹ zapadalnoæ nieprzekraczaj¹c¹ w ¿adnym z lat 10, 0 na 100 000 w Niemczech.
Spadek zapadalnoci miêdzy 1990 r. a 2001 zanotowano w 6 analizowanych krajach (27,2%) Najintensywniejszy spadek wyst¹pi³ w Polsce (od oko³o 40 w 1990 roku do oko³o 5 w 2001 roku), znaczny w Bu³garii i Rumunii (od oko³o 35 do oko³o 15), na Litwie (od oko³o 20 do oko³o 10) oraz w Czechach i w S³owacji (od oko³o10 do oko³o 5).
Wzrost zapadalnoci zanotowano miêdzy 1990 r. a 2001 rokiem w 4 poddanych anali-zie krajach (18,2%). Najbardanali-ziej intensywny by³ on w Estonii (od oko³o 10 do 40 na 100 000), nastêpnie na £otwie (od oko³o 20 do 35 na 100 000) oraz w Norwegii i Turcji ((od oko³o 5 do 10 na 100 000).
Informacje z 2 krajów (8,2%) by³y niepe³ne. Dotyczy³y one Belgii, gdzie zapadalnoæ by³a ni¿sza od 10 na 100 000 i Luksemburgu, gdzie zapadalnoæ wynosi³a pomiêdzy 10 a 20 na 100 000.
SZCZEPIENIA PRZECIWKO WZW B W POZOSTA£YCH 30 KRAJACH EUROPEJSKICH
Informacje dla pozosta³ych 30 krajów europejskich s¹ du¿o skromniejsze ni¿ informa-cje dla poprzednio omówionych 22 krajów.
Do tej grupy nale¿¹: Albania, Andora, Armenia, Azerbejd¿an, Bonia i Hercegowina, Bia³oru, Chorwacja, Cypr, Dania, Finlandia, Macedonia, Francja, Gruzja, Islandia, Irlan-dia, Kazachstan, Kirgistan, Mo³dawia, Monako, Portugalia, Rosja, San Marino, Hiszpania, Szwecja, Szwajcaria, Tad¿ykistan, Turkmenistan, Ukraina, Uzbekistan, Jugos³awia.
Niemowlêta oraz dzieci starsze i m³odzie¿ byli szczepieni przeciwko wzw typu B w 25 krajach (83,3%). W 5 krajach (16,7%) nie szczepiono ani niemowl¹t ani dzieci starszych lub m³odzie¿y.
Noworodki i niemowlêta by³y szczepione w 23 krajach (76,6%). W 19 krajach spo-ród nich pierwsz¹ dawkê szczepionki podawano noworodkom, w 2 krajach niemowlêtom
w wieku 2 miesiêcy (we Francji i na Cyprze), oraz w 2 krajach w wieku 6 miesiêcy (w Monaco i w Jugos³awii). W 7 krajach (23,4%) (Chorwacja, Dania, Finlandia, Irlandia, Islandia, Szwecja i Szwajcaria) niemowlêta nie by³y szczepione przeciwko wzw typu B. Stosowano nastêpuj¹ce miesiêczne schematy szczepienia trzydawkowego: 0, 1, 6 w 6 kra-jach; 0, 1, 5 w 1 kraju; 0, 1, 8, w 1 kraju; 0, 1, 10 w 1 kraju; 0, 2, 6 w 4 krakra-jach; 0, 2, 4 w 5 krajach; 0, 2, 9 w 1 kraju; 0, 2, 10 w 1 kraju i schemat szczepienia czterodawkowego 0, 1, 5, 6 w 1 kraju.
Dzieci starsze i m³odzie¿ by³y szczepione przeciwko wzw B w 11 krajach (26,7%) w wieku miêdzy 11 a 13 lat. We wszystkich krajach miesiêczny schemat szczepieñ by³ 0, 1, 6.
Nie szczepiono dzieci i m³odzie¿y w 19 krajach (63,3%). PODSUMOWANIE
W regionie europejskim w programach szczepieñ ogó³em 52 krajów, w 8 krajach (15,4%) nie by³y uwzglêdniane szczepienia przeciwko wzw typu B niemowl¹t jak równie¿ dzieci starszych i m³odzie¿y. Niemowlêta nie by³y szczepione ³¹cznie w regionie europej-skim w 13 krajach (25,0%), a dzieci starsze i m³odzie¿ w 28 krajach (53,8%).
W Magdzik
VACCINATION AGAINST HEPATITIS B AND EPIDEMIOLOGICAL SITUATION OF THIS DISEASE IN EUROPEAN COUNTRIES IN THE YEARS 1990-2001
SUMMARY
Programme of vaccination in 52 countries of European Region does not include vaccination against hepatitis B of newborns and infants in 13 countries (25,0%), of older children and adole-scents in 28 countries (53,8%) and among them newborns, infants older children and adoleadole-scents in 8 countries (15,4%).
The best coverage of vaccination was found in Italy, Bulgaria, Poland, Romain and Lithuania. Number of cases of hepatitis B in the years 1990-2001 in 10 countries among 22 (45,4%), decreased in 6 countries (27,2%), increased in 4 countries (18,2%).
The biggest improvement of epidemiological situation of hepatitis B was found in Poland. Otrzymano: 7.02.2006 r.
Adres autora:
Prof. dr hab. med. Wies³aw Magdzik Pañstwowy Zak³ad Higieny ul. Chocimska 24, 00-791 Warszawa
