Uwarunkowania rozwoju rynku turystycznego w regionie południowo-wschodniej Polski

Pełen tekst

(1)2002. Barbara Ostrowska Kat.d,. G••podarkl .oglonGI •• 1. . Polski l. FunkcJonowanie rynku turystycznego Druga połowa XX wieku była okresem niespot yka nego w cześ niej tempa przemian, które z.achodz,! wc wszystkich dziedzinach życia. Zmiany te widoczne S'l także na rynku turystycznym. Szybko zmieniające s ię uwarunkowania: społeczne , gospodarcze, środowiskowe i tec hnołogicz ne powodują istotne przeobrażenia, które dotYCZ'1 zarówno popytu. jak i podaży turystycznej ' . Tendencje i trendy w turystyce zmieniają się coraz szybciej. Brak równowagi na rynku usług turystycznych oraz specyfika tego rynku (usługa niesprzedana w danym dniu jest bezpowrotnie stracona), w po łączeniu z konkurencją, jaka na nim panuje, wymuszają na przedsiębiorstwach nie tyłko s tałą obserwację, ałe także podejmowanie dzialań wyprzedzających. Z tego powodu. oprócz monitorowania samego rynku turystycznego, podmioty na nim działające musz;1 stale śledzić ogólne uwarunkowania oraz jego szeroko pojmowane otoczenie. Na turystykę wpływa wiele czynników. powiązanych ściśle ze sobą, o różnej sile odd z iaływania, z których duża część znajduje s ię poza kontro l;1 samej turystyki . Czynniki. które decyduj~ o przemianach dokonujący c h s ię obecnie w turystyce , oraz te, które będą miały zasadniczy wpływ na to, jak będzie wyglądać turystyka i przemysł turystyczny w XXI wieku, można podzielić na dwie grupy'. Pierwszą grupę stanowią czynniki zewnętrzne, określane "megatrendami" , drugą - czynniki wewnętrzne, związane z rynkiem turys tycznym. które działaj:lna popyt oraz podaż turys tyczną .. IW. Al cjz iak. Tllry.\'fyka w ol>licz.u wyzwwi XXI wieku, AL.B1S, Kraków 1999 , S. 187. ~ Tamże. s. 189..

(2) lJarbara Ostrowska. Na rozwój turystyki oraz funkcjonowanie rynku turystycznego w dużej mierze wpływają czynniki o charakterze uniwersalnym, które decydują o kierunkach rozwoju oraz całokształcie życia człowieka żyjącego na przełomie XX i XXI wieku. We współczesnej gospodarce oraz życiu społecznym rysują się wyraźnie megatrendy wskazujące na: globalizację gospodarki, pod wpływem której gospodarka krajowa staje się częścią gospodarki światowej; przekształ canie się społeczeństwa uprzemysłowionego w społeczeóstwo oparte na tworzeniu i dystrybucji informacji; rosnącej zdolności do działania innowacyjnego i osiągania efektów przez inicjatywy oddolne; tworzenie się społeczeóstwa wolnego, wieloopcyjnego. Nowe zjawiska i procesy wywierają istotny wpływ na tempo i kierunki rozwoju turystyki, który jest konsekwencją przeobrażeń społeczeństwa. Najważniejsze z zaobserwowanych w ostatnim okresie tendencji to: wzrost aktywności w zakresie kierowania własnym życiem; dążenie do zdrowszego, aktywnego trybu życia, zachowania sprawności fizycznej, uprawiania sportu; troska o zdrowie psychiczne i dobre samopoczucie, rozwijanie zainteresowań; dążenie do wygodnego życia; poszukiwanie rozrywek; wzrost świadomości, że realizację wymienionych celów warunkuje czyste środowisko i możliwość kontaktu z przyrodą. Podstawą funkcjonowania rynku turystycznego są zależności przyczynowo-skutkowe zachodzące między popytem podaż;} oraz ceną dóbr i usług turystycznych. Tendencje popytu i podaży należą do uwarunkowalI strukturalnych, podczas gdy ceny mają charakter koniunkturalny. Popyt turystyczny już z racji swej natury charakteryzuje się niezwykłą zmiennością. Z punktu widzenia oferującego produkt turystyczny popyt jest elementem tzw. otoczenia zewnętrznego, którego znajomość jest obecnie niezbędna. Im większa jest konkurencyjność na rynku, tym więcej informacji o popycie należy uwzględnić w bieżilcej i przy szlej działalności gospodarczej. Od odpowiedzi na pytanie, jaki będzie popyt, jego wielkość i struktura, zależą decyzje o charakterze bieżącym i strategicznym. Wyróżnia się trzy podstawowe grupy czynników, decydujących o wielkości i charakterze popytu turystycznego: strukturalne, koniunkturalne oraz socjologiczno-psychologiczne. Czynniki strukturalne to przede wszystkim czynniki demograficzne i urbanizacyjne, czas wolny, dochody, wykształcenie oraz sezonowość turystyki. Czynniki koniunkturalne - to sytuacja makroekonomiczna, kursy walut oraz koszty i ceny usług turystycznych. Natomiast czynniki psychologiczne i socjologiczne zwiilzane są ze zmianami stylu życia i nawyków konsumpcyjnych. Zaobserwowane zmiany trendów w popycie turystycznym wskazują na większe zainteresowanie turystyk[} nastawioną na wypoczynek czynny oraz turystykę poznawczą. Na współczesny rynek turystyczny równie silnie wplywają przeobrażenia podaży turystycznej. Uwzględniajqc złożoność produktu turystycznego, podaż turystyczną można podzielić na pierwotną i wtórną'. Do podaży pierwotnej. 3. J. AHkorn, Mark(,ti"g w turystyce, PWN, Warszawa !994, s. 28..

(3) Uwartmkowallia. zalicza się ofertę dóbr przyrody i kultury , natomiast do podai,y wtórnej - wszelkiego rodzaju dobra i uslugi, bez któr yc h przyrodnicze i kulturalne atrakcje pozostalyby nic wykorzystane , a nawet nied ostępne , Rozwój turystyki odbywa s ię obecnie w warunk ac h olbrzymiej i stale rosmlcej konkurencj i, która odd zia łuje na wielkość i charakter poda ży , K onkurencyjność w rozwoju regionalnym pojmuje się jako zdolność regionu do przystosowitnia s ię do zmieniających się warunków pod k'ltem utrzymania lub poprawy pozycji w toczą cym s ię rów ni eż między regionami wspólzawodnictwie", Regi on tury styczny jest obszarem pełniącym funkcję turystyc z ną na zasadzie pewnej jednorodnośc i cech środowiska fi zyczno-geograficznego oraz wewnętrznych pow i'lzali u s ługowych, Czynnikami mającymi wpływ na rozwój turystyki w regionie i jego konkurencyjność są szeroko rozumiane walory turystyczne , baza materialna turystyki, w kt órej kluczoW'1 rolę odgrywa baza noclegowa oraz dostępn ość komunikacyjna , Jedną z najwa żniejsz yc h tendencji w podaży turystycznej jest wzrost wymagań dotycli}cych jak ośc i usłu g , Poprawa w tej dziedzinie wymaga wysoko wykwalifikowanego personelu, W rozwoju podaży tury stycznej dużą ro lę odg rywa technika oraz postęp techno logiczny i organizacyjny, Bran ża turystyczna charakteryzuje się potrzeb" ciąglc go dostarczania i przetwarzania informacji, od której zależy odpowiednie zsynchronizowanie w czasie i przestrzeni poszczególnych elementów produktu turystycznego, Olbrzymie zmiany na rynku turystycznym spowodowało zastosowanie nowoczesnych technologii w organizacji i obsłudze ruchu turystycznego, Duże możliwośc i dla be zpośred niej sprzedaży usług turystycznych stwarza internet. Przez ostatnie trzyd z ie śc i lat rynek turyst yczny zdominowany był przez podaż, W najbli ższych latach nale ży sprostać wymaganiom rosnącego popytu, Produkt turystyczny ma swojil cenę, Szczególnie unaocznia s ię to obec nie, kiedy mamy do czynienia z rynkiem nabywcy' , Do potencjalnego klienta trafiaj,} coraz liczniejsze oferty sprzedaży, katalogi , W walce konkurencyjnej wykorzystuje s ię w du ży m stopniu elementy cenowe, Te przeds iębiors twa turystyc zne , które w porę nie przysto sują si ę do zmieniający c h s ię realiów mog ą mieć problemy z utrzymaniem się na coraz bardziej konkurencyjnym rynku , Sti)d też przy opracowywaniu strategii dzialania kluczowego znaczenia nabiera prognozowanie kierunków rozwoju popytu turystycznego, Procesem, który w szczególny sposób wpływa na ks z tałt i funkcjon owanie współczesnego rynku turystycznego jest globalizacja działalnośc i firm turystycznych, Jest ona spowodowana koncentracji' kapitału w branży turystycznej, rozrastaniem się przedsi9biorstw oraz tworzeniem rÓŻnego rodzaju porozumictl i aliansów strategicznych zawieranych między sobą przez liderów rynkowych, T. Markowski, K()l!k urel1 cyjllo .« ~ i II'sl'Ólpl'(/ca wc:wllll1r;. rt'J.:io llalllll p od,\·t(/\ I'f'/ IIOI\" (/ C~t,'.\'''l'j pol; ryki m ::, wojll n'g fOll/dm'go I w : I: Pot!slawlJwe pmMt'my polityk; I"O: WO)II l"l' giOllll /J /l'gO i {okalm'go , pod red , Z. M ikolajcw je za , PWN , Opole. 1997,.Ii, 42 . 4. .~ S. Wodcjko. f.'k (J!l olllic:ll l' :,agadllit' lIilllllrysly/.:i, WYŻ S Z'I S z koła Handlu i Pr,lwit w WarSl.awic , Wars zawa 199H..

(4) Barbara Ostrowska. Okres ostatnich dziesięciu lat to okres dynamicznego rozwoju turystyki w Polsce. Do regionów najczęściej odwiedzanych przez turystów należy obszar południowo-wschodniej Polski. W prezentowanej pracy analizę konkurencyjności regionów turystycznych przeprowadzono w obszarze trzech województw: województwa małopolskiego, świętokrzyskiego i podkarpackiego. Region ten poza bogatą spuścizl1il historyczn'l i kulturowq dysponuje również wyjątkowymi atrakcjami krajobrazowo-przyrodniczymi. Ranga walorów decyduje o rozmiarach ruchu turystycznego. AtrakcYlność turystyczna połudnlowo-wschodnlel. 2.. wolewództw Polski. 2.1. Woiewództwo ma/opolskie O znaczeniu województwa małopolskiego dla rozwoju turystyki decydują jego niemal największe w kraju zasoby środowiska przyrodniczego i kulturowego oraz istniejący potencjał spoleczno-gospodarczy. Bilans walorów turystycznych lokuje region Małopolski wśród najatrakcyjniejszych w kraju. Region ten posiada duże zróżnicowanie rzeźby i form pokrycia terenu. Leżą lU wybitnie górskie tereny Tatr, Pienin. Beskidów oraz tereny wyżynne (Jura) i tereny pogórzy o dużych walorach krajobrazowych. Około 50% powierzchni województwa leży powyżej 500 m n.p.m. Na terenie województwa znajduje się najwyższy szczyt Polski - Rysy 2499 m n .p.m. Obszary o wyj'ltkowych w skali kraju walorach środowiska przyrodniczego objęte rĆ>Ż.nymi formami ochrony stanowią 56% obszaru. Sześć parków narodowych: Gorczar\ski, Babiogórski, Ojcowski, Pieniński, Tatrzm\ski oraz częściowo Magurski zajmuje 37 678 ha województwa. Liczne parki krajobrazowe o łącznej powierzchni 156,791 ha, rezerwaty, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody oraz strcfy tzw. "czyste ekologiczne" stwarzają dobre wartmki do uprawiania turystyki pieszej, rowerowej. Retencyjno-rekreacyjne zbiorniki wodne, jak CzorsztyIiski, Klimkówka, Rożnowski, Czchowski, zachęcają do uprawiania sportów wodnycll. Gęsta sieć rzeczna umożliwia rozwój specjalistycznych dyscyplin sportowych (kajakarstwo górskie, wędkarstwo). Warunki środowiska przyrodniczego zapewniają całoroczną atrakcyjność tego obszaru. Najdłuższa w kraju liczba dni z pokrywą śnieżnq (od 100 do ISO dni) przy duż.ej różnicy wzniesieIi umoż liwia uprawianie sportów zimowych. Lasy zajmuj'l obszar 432 tys. ha, średni wskaźnik zalesienia wynosi 28,5% i jest zbliż.ony do średniego krajowego, natomiast wysokim stopniem zalesienia, ksztaltuj'leym się powyżej 400/,), odznacza się karpacka część województwa. Województwo małopolskie zajmuje pierwsze miejsce w kraju pod względem występowania i różnorodności wód mineralnych i termalnych wykorzystywanych w rekreacji i lecznictwie. Wody mineralne w 18 miejscowościach uznano za lecznicze, co stanowi 1/3 zasol)()w wód leczniczych w kraju. Z obiektów sanatoryjno-uzdrowiskowych Małopol-.

(5) UH-'arwlkmvania. •• •. ski korzysta rocznie ok. 67,2 tys. kuracjuszy. Bazę lecznictwa uzdrowiskowego stanowi 66 obiektów sanatoryjnych o łącznej liczbie 6773 miejse sanatoryjnych. Najwięcej kuracjuszy przebywa w Krynicy, Rabce, Szczawnicy, Muszynie, Wysowej. W regionie małopolskim występuje duże zróżnicowanie i bogactwo regionów etnograficznych z dominującą grupą górali podhalańskich, pieniń skich i żywieckich, a także Krakowiaków i Spiszaków. Stolica regionu Malopolski , miasto Kraków to centrum ruchu turystycznego krajoznawczego o zasięgu międzynarodowym. Koncentracja zabytków o najwyższej randze i placówek muzealnych o zróżnicowanym profilu plasuje województwo w czołówce krajowej. Kraków to kolebka kultury i sztuki, pomnik Światowego Dziedzictwa Kulturowego. Zespół architektoniczny Krakowa oraz kopalnia soli w Wieliczce zaliczane "I przez UNESCO do najcenniejszych obiektów światowego dziedzictwa. Kraków w roku 2000 pełnił funkcję jednego z ośmiu wyróżnionych Europejskich Miast Kultury. Duża aktywność kulturotwórcza regionu przejawia się w ilości imprez artystycznych utrwalonych w krajowym kalendarzu wydarze" kulturalnych -- około 30 corocznych festiwali o randze międzynarodowej oraz około 150 imprez o randze krajowej. Miasto Kraków jest dogodnym miejscem spotkali, kongresów, wymiany handlowej i kulturalnej. Znajduje się tutaj drugie co do wielkości po Warszawie lotnisko klasy międzynarodowej. Przez południowe tereny Małopolski przejeż dżają turyści przekraczający granicę ze Słowaej,!. Na dziesięciu przejściach granicznych odprawia się rocznic ponad II mln osób. 2.2, Województwo. świętokrzyskie. Województwo świętokrzyskie obejmuje powierzchnię 11,672 km 2 • liczba ludności wynosi 1328 tys. W województwie świętokrzyskim wyodrębnić możemy trzy krainy geograficzne: Góry Świętokrzyskie - jednc znajstarszych w Europie, z charakterystycznymi zwalowiskami skalnymi, gołoborzami. Ponidzie - z idealną dla turystyki kajakowej rzeką Nidfl oraz Wyżynę Kielecko-Sandomierską z licznymi zabytkami kultury i architektury_ Ponad połowa powierzchni województwa objęta jest różnymi formami ochrony, utworzony został Świętokrzyski Park Narodowy, 8 parków krajobrazowych oraz 50 rczerwatów przyrody. Wzrost świadomości ekologicznej i ponoszone nakłady na ochronę środowiska spowodowały odtworzenie środowiska przyrodniczego sprzed dziesięcioleci. Na terenie regionu pojawiły si" nie spotykane w naszym wieku odmiany roślin oraz gatunki zwierzqt (bobry, orły bieliki). Ze znajdujqcej się w Michałowie stadniny koni pochodzą najlepsze i najdroższe polskie konie czystej krwi arabskiej, cenione i poszukiwane przez największych świa towych hodowców. Bogata historia, liczne zabytki kultury, tradycje literackie związane z takimi wielkimi pisarzami jak Rej, Sienkiewicz i Żeromski, urzckające urodą krajobrazy, powietrze przesiąknięte wonią świętokrzyskich lasów - to wszystko sprawia, że chętnie przyjeżdżaj,! tu na odpoczynek micszkaticy dużych aglomeracji, glównie warszawskiej i śląskiej. Atrakcją dla turystów.

(6) Barbara OSlrowska odwiedzających Łysogóry. we wrześniu S'l doroczne Dymarki. czyli wytop żelaza metodą sprzed dwóch tysięcy lat. nawi'lzuj'lCY do ro z' wijaj'lcego się w tym regionie od II w. p.n.e. hutnictwa żelaza. Kopalnia krzemienia pasiastego w Krzemionkach Opatowskich kolo Ostrowca IicZ<jca okolo 5000 lat. uznana zostala za jeden z pomników polskiej kultury . W tym regionie warto obejrzeć kielecki palac biskupów krakowsk ich z polowy XVII w. - jedyn" w Polsce tak dobrze zachowa n,! rezydencję magnacką z epoki Wazów. W pobliżu Kielc znajdują się: Oblęgorek z dworkiem podarowanym Henrykowi Sienkiewiczowi przez naród; Zagnatlsk. gdzie rośnie legendarny d,!b Bartek; Chęciny z ruinami średniowiecznego zamczyska; 240-metrowa. jedna z najpiękniejszych w kraju jaskinia Raj. W Jędrzejowie znajduje się jedyne w Polsce muzcum zegarów slonecznych i przyrzqdów gnomonicznych, posiadające zbiór liczqcy SOO eksponatów i uznane za trzecie w świecie po Oksfordzie i Chicago. Miastem żyjącym dla turystów i z turystów jest Sandomierz, gdzie glówną atrakcją tury st yczną są lessowe wąwozy. będ'lce rezerwatem geologicznym oraz podziemna trasa tury styczna . Jędrzejów. Wąc hock i Koprzywica to trzy opactwa cysterskie, dzięki kt óry m Kielecczyzna zostala wpisana na europejską mapę dziedzictwa kulturowego. Integracja narodów Europy, oparta na wspólnym dziedzictwie kultury, to cel powolywanych przez Radę Europy tzw. europejskich szlaków kulturowych. Jednym z nich jest szlak "M onast yczny" . prezentują cy wkład różnych zakonów w rozwój cywilizacji europejskiej . Jego elementem jest pętla kielecka szlaku cystersów. Obejmuje ona najstarsze polskie opactwa cystersów: zalożony w XII w. zespól klasztorny w Jędrzejowie (ostatnie lata życia spędził tu Wincenty Kadiubek. autor pierwszej pol skiej kroniki) oraz niceo mlodsze opactwa w W'lchocku i Pokrzywnicy. Zwolennicy czynnego wypoczynku znajd'l na kielecczyźnie atrakcyjne obiekty sportowe (nowoczesna kryta pływalnia w Nowinach pod Kielcami). trasy rowerowe. szlaki pieszych wycieczek, miejsca do uprawiania sportów zimowych, wodnych, lotniczych a także motorowych . Na terenie województwa odbywają się rokrocznie setki imprez kulturalnych (festiwali, masowych imprez plenerowych. pokazów). Poszukiwanie nowych form dzialalności w warunkach gospodarki rynkowej spowodowalo powstanie licznych gospodarstw ekologicznych produkujących zdrow,! żywność oraz gospodarstw agroturystycznych. Kielecczyzna jest łatwo dostępna dla ruchu turystycznego. gęstość dróg lokalnych umożliwia dotarcie do wszystkich atrakcyjnych turystycznie miejsc. Perspektywiczne plany zakladają rozbudowę lokalnego lotniska w Maslowie i przeksztalcenie go w lotnisko międzynarodowe .. 2.3. Województwo podkarpackie Województwo pod karpackie leży w poludniowo-wschodniej części Polski . Od wschodu sąsiaduje z Ukrainą. a od południa ze Słowacją . Od północnego zachodu graniczy z rcgioncm lubelskim, od północnego zachodu ze święto krzyskim. a od zachodu z małopolskim . Powierzchnia województwa wynosi.

(7) Uwarunkowania roz woju rynku turystycznego .... 17926 km 2 Obszar województwa zamieszkuje 2126 tys. osób. Obszar województwa podkarpackiego jest bardzo zróżnicowany, zarówno pod względem ukształtowania terenu,jak też budowy geologicznej. Województwo podkarpackie wchodzi w obręb górskiego pasma łuku karpackiego i obniżenia podkarpackiego. Zróżnicowane ukształtowanie i geologia terenu decyduj'l między innymi o hydrografii, klimacie, bogactwie flory i fauny. glebach i zasobach surowcowych . Obszar województwa podkarpackiego charakteryzuje się znacz'lcymi walorami i atrakcyjnością turystyczną. Ma na to wpływ urozmaicona rzeżba terenu i wspaniałe krajobrazy, duże kompleksy leśne, liczne gatunki zwierzyny lownej. występowanie bogatej sieci wód powierzchniowych charakteryzują cych się obfitością wielu gatunków ryb oraz stosunkowo czystymi wodami, liczne zabytki kultury materialnej oraz bogaty i różnorodny folklor, zasoby wód mineralnych i leczniczych. Lecznicze wody mineralne wykorzystywane Sil w znanych uzdrowiskach : Iwonicz Zdrój, Rymanów Zdrój, Polańczyk. Pom,dto wody mineralne występują w Komańczy, Czarnej i Lesku, a borowiny w Horyńcu Zdroju. Sanatoria "I zlokalizowane glównie w powiatach: krośnieIiskim (21), bieszczadzkim (5) i lubaczowskim (3). Na terenie województwa występują dwa parki narodowe: Bieszczadzki Park Narodowy iMagurski Park Narodowy. Bieszczadzki Park Narodowy znalazl się na światowej liście rezerwatów biosfery UNESCO. Jest on częścią polsko-slowacko-ukrailiskiego rezerwatu biosfery "Karpaty Wschodnie" - jedynym na świecie trójstronnym rezerwatem przyrody. Bieszczady to jeden z najatrakcyjniejszych regionów Polski z unikatową florą i fauną Karpat Wschodnich. Do największych i najczęściej wykorzystywanych przez wczasowiczów i turystów zbiorników wodnych należą Solina i Myczkowce. Województwo podkarpackie należy do najbardziej zalesionych obszarów kraju. Lasy zajmują 35.9% powierzchni. Stopień emisji zanieczyszczeIi do atmosfery jest niewielki. nic przekracza 0,5% emisji krajowej. Województwo podkarpackie obejmuje ziemie od wieków zasiedlane przez różne narodowości . Na kształt obecnego dziedzictwa kulturowego obok polskiego i ruskiego duży wplyw miala kolonizacja niemiecka, a także inne narodowości. które przez wieki współistniały i kulturowo się ubogacaly. W zróżni cowanych zwyczajach i architekturze duże wplywy wywarły różnorodne religie: rzymskokatolicka, greckokatolicka, prawoslawna,judaizm i protestantyzm. Wyodrębnilo się wiele grup etnograficznych: Łemkowie, Bojkowie, Dolinianie, Zamieszańce, Rzeszowiacy, Lasowiacy, Pogórzanie. Z folklorem, kulturą materialną oraz tradycyjną kulturą ludową mo?na dziś zapoznać się w skansenach i muzeach etnograficznych. W skansenie w Bóbrce zgromadzono szyby i urządzenia sprzed ponad 100 lat związane z wydobyciem ropy naftowej. Współczesna kultura ludowa pielęgnowana jest w wielu wsiach. Przejawia się to w przekazywaniu tradycji zwyczajów i obrzędów. Dziala wiele zespołów regionalnych, wytwarzana jest ceramika, pielęgnowane jest hafciarstwo, koronkarstwo i wikliniarstwo. Na obszarze województwa podkarpackiego jest.

(8) Barbara Oj"trowskll. wiele dobrze zachowanych zespolów staromiej skich, malom iasteczkowych, pojedynczych zabytków architektury, drewnianych i murowanych kościołów i cerkiewek, muzeów, skansenów, miejsc kultywowania tradycji, miejsc kultu i pielgrzymek. Na szczegó lną uwagę zasluguj') drewniane i murowane cerkwie greckokatolickie i prawosławne oraz żyd owskie synagogi i cmentarze. W Leżaj sku znajduje s ię grób cadyka Elimelecha, do którego pielgrzymuj" Zydzi z calego świ ata. W Hoczow ie znajduje s ię najstarszy w Polsce, zachowany drewniany kościół bud zący podziw historyków sztuki . W wielu mi astach zachowal y s ię najbardziej znane w skali kraju zespoły pałacowo - parkowe. takie jak : w tańcucie, Baranowie Sandomierskim, Krasiczynie, Rzeszow ie , Dukli, Przemyślu czy Sieniawie. Działalność tury styczna w województwie podkarpackim koncentruje się przede wszystkim na terenie obszaru południowego. Naj lepiej wyposażony w obie kty turystyczne jest powiat bieszczadzki oraz miasta Przemyś l i Rzeszów. Schroniska turystycz ne pos iadają ty lko pow iaty bieszczadzki i sanocki , które obs łll g uj ~, ruc h turystyczny rejonu Bi eszczad i Beskid u Niskiego. Dobrze rozwijającą się formą turystyki jest agroturystyka . Najwięcej gospodarstw agroturystycznych znajduje s ię w powiatach : bieszczadzkim, dębickim. sanockim. brzozowskim, łańc u ck i m i przeworskim . Województwo podkarpackie poło żo n e jest w ciągu istniej'lcych, bądź potencjalnych korytarzy transportowych o zas ię g u tran seuropejski m . Jest waż nym węzlem drogowo-kolejowym krajowego systemu komunikacyjnego. Miasto Rzeszów, le żące na skrzyżow,miu hi sto rycznie uksztaltowanyc h szlaków transportow yc h, spe łn ia ważną funkcję jako węzcl komunikacyj ny w południo wo-wschodnim regionie kraju. Polo żone w pobliżu Rzeszowa lotni sko krajowe Rzeszów-Jesionka posiada lokalizację strategiczną dla rozwoju ruchu lotniczego w południowo-wschodniej części kraju . Obszar województwa podkarpackiego graniczy od wschod u z U krainą i od po łudnia ze Słowacją. Na obu tych granicach funkcjon ują przejścia g raniczne transportu kolejowego i drogowego zarówno o c harakterze lokalnym , jak i tranzytow ym . Dogodne położenie komunikacyj ne województwa podkarpackiego (z uwzględni eniem projektowanego przebiegu dróg szybkiego ruchu i autostrad) oraz sąsiedztwo z Ukrainą i Słowacją sprawi a, że województwo podkarpackie stanowi "otwartą bramę" do rynków Europy Wsc hodniej i Południowej. Wschodnia i południowa granica województwa podkarpackiego jest ze wnętrzną granicą NATO. Są to fak ty o strategicznym znaczeniu nie tylko dla województwa, ale i dla Polski .. 3. Ranga turystyki w rozwolu badanych wolewództw Przejścia graniczne zlo kalizowane w regionie poludniowo-wschodniej Polski obs lugują 7.5% zagranicznego ruchu turystycznego ogółem (obywateli polskich i cudzoziemców) ewidencjonowanego na wszystkich przejściach granicznych . Przejścia graniczne województwa małop o lskie go przejmują 5 ,1% tego ruchu ,.

(9) ,,. Uwanmkowania. ... a województwa podkarpackiego 2,4%. W 1999 r. przejścia graniczne zlokalizowane w tych dwu województwach przekroczy lo 54391 tys. cudzoziemców odwiedzających Polskę. Przekroczenia granicy wedlug usytuowania przejść granicznych w województwach przedstawia tabela I. Tabela I. Przekroczenia granicy. według. usytuowania. przejść. granicznych. w województwach w 1999 r. w tys. Przekroczenia granicy Polski przez Wyszczególnienie. Ogółem. obywateli polskich z Polski. Polska Region południowo-wschodni. cudzoziemców. do Polski. do Polski. z Polski. 282283,4. 55097.2. 50119.8. 89117.9. 87948.6. 21 294,0. 5 591 ,9. 5 ILU. 5 439, I. 5139.9. 14426,3. 4766,2. 4302.6. 2666,1. 2691,4. 6 867.7. 825,7. 820,5. 2773.0. 2448,5. Województwo małopolskie. Województwo podkarpackie. Źródło: "Turystyka w 1999 r. Informacje i opracowania statystyclJlc", Ci US, Warszawa 2000 oraz ob! iczenia własne.. Umownym miernikiem wielkości podaży turystycznej jest baza noclegowa. Można stwierdzić. że im większa baza noclegowa miejscowości czy regionu recepcyjnego. tym większa jest ich podaż turystyczna. Obszar Polski poludniowo-wschodniej posiada 135074 miejsc noclegowych, co stanowi 17,5% miejsc noclegowych w kraju. Na obszarze poludniowo-wschodniej Polski największą liczbą miejsc noclegowych dysponuje województwo malopolskie - 98943 miejsc. Zarówno w województwie podkarpackim, jak i świętokrzyskim liczba miejsc noclegowych jest relatywnie mniejsza i to zarówno w liczbach bezwzględnych,jak i w przeliczeniu na jeden km 2 powierzchni i 1000 mieszkallców. W Polsce średnio na jeden km 2 przypada 2,46 miejsca noclegowe; w województwie malopolskim 6,53, podkarpackim 1,64 i świętokrzyskim 0,96. Podobne relacje występują również przy porównaniu wskaźników miejsc noclegowych w odniesieniu na 1000 mieszkańców; wskaźnik ten dla Polski wynosi 19,92, dla malopolski 30,77 a dla województw podkarpackiego 11,74 i świętokrzyskiego 8,46. Podaż miejsc noclegowych wskazuje wyraźnie na przewagę konkurencyjną i znaczenie turystyki w rozwoju województwa mało polskiego. Obszar poludniowo-wschodniej Polski (przyjmując jako podstawowy wskaźnik liczbę korzystaj'lcych z noclegów) odwiedziło w 1999 roku 2 585 tys. turystów, w tym 551 tys. to turyści zagraniczni, co stanowi 19,7% korzystających z noclegów ogóle m w Polsce i 21,4% turystów zagranicznych. Ruch turystyczny kieruje się glownie do województwa malopolskiego. 72,5% korzystających z noclegów ogólem, w tym 80% turystów zagranicznych.

(10) Barbara o.\'Irmvska. Tabela 2. Miejsca noclegowe. korz ys tając y z noclegów oraz udzielone noclegi w regionie Polski poludniowo-wschodniej w 1999 r. Wy szczególnie nie. Poiska. Reg ion. Malopolskie. S więto-. Podkarpadic. krzyskie. Miejsca no(.-Icgowc 770351. 135 074. 98 943. 24910. II 22 1. z noclegów ogółem. 13 099 546. 2 5R5 262. I 873328. 495245. 2 16689. W tym korlystaj"cy IUryki zagraniczni Ud zielone nocleg i. 257415 1. 551 089. 441 274. 9 1062. t8753. 4904) 140. 9352626. 7 350 284. 1319628. 682 714. 3.74. 3.6 1. 3 .92. 2.66. 3.15. 5867704. l 2(X) 242. I (Xli 729. 151 (Xl4. 47509. 2.28. 2.18. 2,27. 1.66. 2,53. ogóle m. Turyki korzystaji'cy. ogółem. Średni czas pohytu ogół em. Udzielone noclegi turystom l,agraniczn)'m Średn i czas pobytu turystów zagranicznych. Źródł o : "Turystyka w 1999 r. Informacje i opracowania statystyczne". GUS , Warszawu 2000 oraz. obliczenia. własn e .. odwied zającyc h poludniowo-wschodnią Polskę nocowało. w Iym województwie. podczas gdy w wojewódzkim podkarpackim 19.1% i 8,4 % w województwie święlokrzyskim. Średni czas pobytu w wojewódzIwie mał o polskim k ształtowal się w granicach 3.92 dni . w wojewódZIwie św iętokrzyskim 3,15 a w województwie podkarpackim 2,66. Przedstawione dane wyraźnie wskazują, że zwłaszcza w województwach podkarpackim i świętokrzy s kim bogate walory przyrodnicze nie s ą nale życi e wyk orzystane i tym samym szanse rozwoju , jakie daje turystyka niedocenione. Porównanie ilości miejsc noclegowych oraz korzystający c h z noclegów w Polsce i w badanym regionie według województw przedstawia tabela 2. Analizując st rukturę rodzajową miejsc noclegowych w regionie stwierdzić można , że 20 % miej sc z lokałizowanych jest w po kojach gośc innych , 17,3%w hotelach, motelach i pensjonatach, 13,6% w o środkach wczasowych. 4,1 % w zakładach uzdrowiskowych. Na podkreś lenie zasługuje fakt. że miejsca noclegowe w zakladach uzdrowiskowych regionu s tanowią 2 ł,5 % miejsc uzdrowi skow ych w Pol sce, z któryc h skor zys tało 24 % ogółu kuracju szy. W regionie południowo-wschodniej Polski funkcjonuje 32,4% kwater agrolurystycznych zarejestrowanych w Polsce, z których skorzystało 10907 turystów. Miejsca noclegowe oraz ilość turystów kor zys tających według rodzaj ów obiektów przedstawiają tabele 3 i 4. W województwie małopolskim badając k on kurencyjność w zakresie turystyki w układach lokalnych zarówno pod względem ilości miejsc noclegowych,.

(11) U\1/arunkowania. jak i. roz~t'(~ju. rynku turystyc::'.lIego .... korzystających. z noclegów na pierwsze miejsce wysuwa tatrzański, a dalej kolejno nowosądecki, nowotarski i suski.. Tabela 3. Miejsca noclegowe Wyszczególnienie. według. •. Się. powiat. rodzajów obiektów i województw w 1999 r. Swięto-. polskie. Pod karpackie. krzyskie. Mało-. Polska. Region. Ogółem. 770351. 135074. 98943. 24910. ! l 221. Hotele, motele i pensjonaty Hotele Motcie Pensjonaty Pozostałe obiekty Domy wycieczkowe Schroniska Schroniska rnłodzió.owe Ośrodki wczasowe Ośrodki kolonijne Ośrodki szkolno-wypoczynkowe Domy pracy twórczej Zespoły domków turystycznych Kempingi Pola biwakowe Obickty wypoczynkowe sobota - nicdziela Pokoje gościnne Kwatery agroturystyczne Zakłady uzdrowiskowe Pozostałe niesklasyfikowafle. 120285. 23 383 13446. 17373 9 162. 3714. 2296. 3 ISI. 931. 595. 96. I 103 240. 22 590. 9006. 437. 953. 650066 14328 4326. 111691. 7616 81 570. 21 196. 8925. 4055. 2422. 434. 2207. -. 23354. I 885. 617. 3389. 36 116. 5558 18449 .2 056. I 737 :\ 056 14087. I 199 470. 648. 314. 973 1094. 48370. 7295. 2355. 876. 2223. 665. 4064 665. -. -. 34258. 3924. ł. I 383. I 244. 38370 53396. 4 H06. 297 l 666. 590. 8371. 4536. 2550 2615. 3997 71 380. 173 27 087. 49. 7 172 25 851. 2323. 26385 I 570. 5548. 5085. 661 463. 79991. 19 174. 14303. 3176. 91 853 5 S42. 206934. 124 6ł2. I 220. 90. 92. I 695. Źródło:. "Turystyka w 1999 r. Informacje i opracowania statystyczne" , GUS, Warszawa 2000 oraz obliczenia własne. Wskaźnik. miejsc noclegowych przypadających na 1000 mieszkańców wskazuje na rangę turystyki w rozwoju gospodarczym obszaru i znaczenie turystyki jako źródła dochodów dla mieszkallców. Wskaźnik ten jest kilkakrotnie wyższy w powiecie tatrzańskim niż w pozostalych powiatach województwa małopol skiego i wynosi odpowiednio w powiecie tatrzal1skim 477.5. nowosądeckim 99,5, nowotarskim 67,7, suskim 32,5, gorlickim 22,9, limanowskim 21,8, myślenickim 20,0. Na szczególne podkreślenie zasługuje ranga turystyki w mieście Krakowie. Zlokalizowanych jest tu 13147 miejsc noclegowych, z których.

(12) Barhara Ostrowska. Tabela 4. Turyś c i w 1999 r.. korzystający. Wyszczególnienie Ogółem. Hotele, motcie i pensjonaty Hotele Motcie Pcnsjonaty Pozostaje obiekty Dl)my wycieczkowe Schroniska Sc hron iska młodzieżowe Osrodki wczasowe Oś rodki kolonijne O~rodki szkolno-wyp<). czynko wc Domy pracy twórczej Zespoly domków turysty· cznych Kempingi Pola bi wakowe Obickty wypoczynkowe sobota - niedziela Pokoje gościnne. Kwatery agroturystyczne Zak ł a dy. uzdrowiskowe Pozos tałe nicsklasyfikowane. z obiektów wedlug województw i rodzajów obiektów Podkarpa .. Święto-. ckic. krzyskie. Polska. Region. Malopolskie. 13 099 546. 2585262. I 873 328. 495245. 2 1668 9. 58 1890 1 5057267. I 065 878. 7870 20. 166 50 7. 784095. 332208. 66 686 177 20 1 1519 384 112715 73780. 571 690 45390. 146397 12 K4t). 11 2J51 66008 8447. 169940 I OR6 308 68202. 7261 328738 33 510. 37896 104338. 98 31 33237. 17 355. I 800 994. 131 882 232 04(). 63949 81290 177 666. 40178. 14 196. 167 283. 12 11 9. 4531. 1096. 6492. 812 702. 141 420 I(I 735. 73932. 55 126. 12362. \O 735. -. -. 37620. 14226 22 405 27692. 12 029 14 331 <) 764. II 365 I 306. 429426 7 2RO 645 490495. 134247 474550. 45 411 312 173 317 584 204594 28923 562629 48538 304616. I 575906. 38042 39786. II. (X)}. 2 330. -. 749 188761 I() 907. 98. 651. 174713. 817 427. 72 212. 68 185. 13 231 6616 4(m. 416616. 294820. III. 2668 5. 3864. 95. -. Zrt"xl lo: ..Turystyka w 1999 r.lnrorm~cjc i opracowania statystycz ne", GUS , W,lrszawa 2000 oraz. ob liczenia. własne.. w 1998 r. skorzy stal o 800924 turystów, czyli 42,2% odwiedzających wojeWÓdZIwo małopolski e. Bazę nocłegową województwa malopolskiego oraz ilość turystów korzystających z nocłegów wedlug powialów przedstawia labela 5. Analiza miej sc n ocłegowyc h w województwie świ ętokrzys kim wedlug pow iat ów wykazuje, że najwięcej miej sc noclegowych zlokalizowanych jesl w powiecie kieleckim , skorzystalo z ni ch 38,5% turystów odwiedzających wojewódzIwo świętokrzyskie. W stolicy województwa świętokrzyskiego znajduje się 1599 miejsc nocłegowych, czyli 16% ogólem miej sc noclegowych województwa, z których w 1998 r. skorzystalo 45784 turystów, czyli 24,3% ogólu . Pod względem ilości miejsc n o cłe go wyc h kolejność powiatów jest.

(13) Uwarunkowania roZl,voju rynku turystycznego ... Tabela 5. Baza noclegowa województwa. powiatów w 1998 r.. Miejsca noclegowe. Obiekty. Wyszczególnienie. małopołskiego według. w tym. na I(XJO. hotele. ludności. KorzystaJ'lcy z noclegów. ogółem. w tym hotcle. ogółem. Polska. 13437. 909. 791 808. 90 178. 20,5. 12S19522. Rcgion. 3 169. 142. 128645. 14855. 19,3. 2585388. 2499. 82. 93598. lO 654. 29, l. I 896776. Bocheński. 30. -. Brzeski Chrzanowski Dqbrowski Gorlicki Krakowski Limanowski Miechowski. 33. -. 3 II 34 27 68 3. -. Myślcnicki. 39. 5,8 9,8 0,6 1,4 22,9 4,9 21,S 4,7 20,0. 2 I. 565 874 73 SI 2475 1154 2539 250 223 I 18807 11977 457 504 15 2617 879 31383 993 614. 54 1164 97 50. 6,2. 9670 4562 3808 379 23627 27058 22591 768 25149 201779 124131 15584 18711 44 32265 7287 479026 30231 10060. 39 3 3. 13147 975 988. 7150 259 453. 17,8 11,7 8, I. 800924 21163 37959. Woj.. małopolskie. Powiaty:. Nowos,jdccki Nowotarski Olkuski Oświęcimski. Proszowicki Suski Tarnowski Tatrzański. Wadowieki Wielicki Miasta na prawach powiatu: Kraków Nowy Sącz Tarnów. 344 385 II 10 I 52 77 1210 20 12. 102 14 13. •. 7. •. 3. 2 6 3 3 4. -. I 10. 86 174. 3I 521 189 199 227. -. 99,5. 67,7 3,7 3,3 0,3 32,5 4,9 477,5 6,5. Zródlo: Powiaty w Polsce, GUS, Warszawa 1999 oraz obliczenia własne. następująca:. kielecki, miasto Kielce, konecki, staszowski, jędrzejowski, buski. Nieco odmiennie natomiast wygląda ranking powiatów pod względem ilości osób korzystających z noclegów. Najwięcej turystów odwiedza powiat kielecki oraz miasto Kielce, a w dalszej kolejności powiat ostrowiecki, konecki,jędrze jowski, sandomierski, starachowicki, buski. Porównanie wskaźników ilości miejsc noclegowych przypadających na 1000 mieszkańców w województwie świętokrzyskim z województwem małopolskim świadczy o niskim udziale turystyki w rozwoju powiatów tego województwa. Wskaźniki te są relatywnie niskie i wynoszą: w powiecie koneckim 15,6, w powiecie kieleckim 13,6,.

(14) Barbara Ostrou'ska. staszowsk im 10.1, buskim 8,9, jędrzejowskim 7.9, pińczowskim i Kielcach 7.s . Bazę noclegową województwa św iętokrzy sk iego wedlug powiatów przedstawia tabela 6 . Tabela 6. Baza noclegowa województwa s w i ę tok rzyskicgo wed lug powiatów w 1998 r. Miejsca noclegowe. Obiekty. WySl-c zcgóln jenie. ogółem. w tym hotele. ogó łem. Korąsta-. w tym. na IO()O. hmclc. ludnoSci. z noclegów. .FICY. Polska. 1.1437. 909. 79 1 808. 90 178. 20.5. 12819522. Region. 3 169. 142. 128645. 14855. 19.3. 2585388. 155. 14. 9958. t 109. 7.5. 188 354. 10 10. 687 741. 40. 8,9 7.9. 6047 IItXl3. -. -. 41. 2 2. 26. -. 3 8 6 9 8 8 9 2. -. 13.6 15 .6 t,4 2.9 75. 72444 tl 270 1905 1151 9 3898 853.1 2350 7568 5756 277. 15. 4S7X4. Woj . swiętokrl)'sk ic Powiaty: Suski Jędr zcj owski. Kazimierski Kielecki Konecki Opatowski Ostrowiecki Pinczowski Sandomierski Skarż y cki. Starachowicki Swszowski Wloszczowski Miasto na prawIIch powiatu: Kielce. -. -. 217. -. 2642 1380 83 .152 332 278 488 487 787 102. -. 4.8 10.1 2 .1. 6. 1599. 412. 7,5. I. I 2. 207. 68. 165. 3.2 6.0. Zródło : Powiaty w Polsce. GUS, Warszawa \999 oraz oblil:zcllia własne .. W województwie podkarpackim najwięcej miejsc noclegowych zlokalizowanych jest w powiecie bieszczadzkim 9492 , z których s korzys tało w ł998 r. 122622 osoby. Na rangę turys tyki w tym powiec ie wskazuje rów nież wskaźnik ilośc i miejsc noclegowych na 1000 mieszka ńców. który wynosi ł 87,2, podczas gdy w powiecie przemysk im 23.8, w mi eśc ie Przemyślu 20.0, w powiecie krośni e tiskim 17.0. sanockim 12.6, ropczycko-sędziszowskim 10,2. Ranking powiatów wed łu g il ośc i miejsc noclegowych jest następujący : na pierw szy m miej scu powiat bieszczadzki. a następnie powiat krośnieński, przemyski, miasto Rzcszów, miasto Przemyśl, powiat sanocki. Pod względem il ośc i osób korzystających z noclegów lista powiatów układa s ię następująco: powiat bieszczadzki, miasto Rzeszów, miasto Przemyśl. powiat sanocki. krośnieński, jarosławski, łatic u c ki, przemyski. Bazę noclegową wojew ództwa podkarpackiego według pow iat ów przedstawia tabela 7..

(15) Uwarunkowania. rOZHY~iu. rynku tlIrystyczncKo",. Tabela 7, Baza noclegowa województwa podkarpackiego. powiatów w 1998 r.. Miejsca noclegowe. Obiekty Wyszczególnienie. według. na I(XIO. Korzysta• J'Icy z noclegów. ogółem. w Iym hotele. ogółem. w tym hotele. Polska. 11437. 909. 791 808. 90 178. 20,5. 12819522. Region. 3 169. 142. 128645. 14855. 19,3. 2585388. 515. 46. 25089. 3092. I I ,8. 5m 258. 135 4 28 18 23 4 69 14 16 9 II 10 36 7. 5 I. 414 42 114. 187,2. I. 9492 146 851 843 636. -. ,') 1. 122622 2135 15871 22926 10213 3097 27180 4680 1821 21158 14449 9577. Woj. podkarpackie Powiaty: Bieszczadzki Brzozowski Dębicki Jarosławski. Jasielski Kolbuszowski Krośnie/iski Lcżajski. Lubaczowski Łańcucki. Mielecki Niżański. Przemyski Prleworski Ropczycko-sędziszowski. Rzeszowski , Sanocki Stalowowolski Strzyżowski. Tarnobrzeski Miasta na prawach powiatu: Krosno Przemyśl. Rzeszów Tarnobrzeg Źródło:. 9 II 27 8 4 7. 2 36 20 7. -4 J. 201. 30. 4. -1851. -. 471. -. 321. 3. 361 709. 178. 602. -. 1716 411. 184 57. 723 416 1203 490 162 280. 22 49 137 190. 104 1371 1575 134. -. 3 I. I I 2 3. 2. 7 4 2. 198. -. 94. 453 639 90. ludności. 2,2. 6,4 6,8 5, I 3,7 17,0 6,8 5,5 4,7 5.3 8,9 23,8. 20211. 5,2. 8398. 10,2 2,5 12,6 4,3 2,6 5,0. 12192 11400 27192 12466 4635 4027. 2, I 20,0 9,7. 2418 54660 81432 5498. 2,6. Powiaty w Polsce, GUS, Warszawa 1999 oraz obliczenia w!asnc,. Regiony, które widz'l szansę swojego rozwoju w turystyce muszą zadbać o dobrze wykształcon'l kadrę w zawodach hotelarsko-turystycznych i gastronomicznych, W Polsce w 1999 r. dzialalo l'lcznie 410 placówek edukacyjnych o profilu hotelarsko-turystycznym - 133, o profilu hotelarsko-turystycznym i gastronomicznym 74 i gastronomicznym 203, W regionie Polski poludniowo-wschodniej dzialalo łącznie 77 takich placówek, które na potrzeby gospodarki turystycznej wykształcily w 1999 r. 5475 absolwentów w zawodach: hotelar-.

(16) Barbara Ostrowska. ska-turystycznym 1392 osoby i gastronomicznych 4083 osoby. Liczbę placówek średniego szkolnictwa zawodowego kształcącego na potrzeby gospodarki turystycznej przedstawia tabela 8. Tabela 8. Średnie szkolnictwo zawodowe na potrzeby gospodarki turystycznej w 1999 L:. liczba placówek edukacyjnych oraz absolwenci w zawodach hotelarsko-turystycznych i gastronomicznych Liczba placówek edukacyjnych Wyszczególnienie. hotelarskohotelarsko-tlllystycznc •gastrono-turystyi gastronoIlllczne cme nllczne. Absolwenci w zawodach ogółem. hotelarsko- gastrollo-tulystyczne JlllCzne. Polska. 133. 74. 203. 25901. 7032. 18869. Region. 19. 17. 41. 5475. l 392. 4083. Województwa: Majopolskie Podkarpackie Świętok rzyskie. 12 5. 9 5. 2803. -. 3. 15 16 10. 944 344 104. 1859 1567 657. Ź.ródło:. 1. l 91 1. 761. Internet: http://www.1ntur.coJll.pl/szkolnic.htm. W zakresie średniego szkolnictwa zawodowego. kształcącego na potrzeby gospodarki turystycznej najwięcej absolwentów przygotowuje województwo małopolskie, które w 1999 r. wypromowało w 31 placówkach -- 51 ,2% absolwentów regionu polski południowo-wschodniej. Stanowili oni 21, I % ogółem absolwentów szkół średnich w Polsce w branży hotelarskiej i gastronomicznej. Fakt ten potwierdza znaczenie turystyki w rozwoju województwa małopolskie go. Na terenie województwa podkarpackiego znajduje się 26 tego typu placówek edukacyjnych, natomiast w obrębie województwa świętokrzyskiego 15. Ważnym zadaniem dla podmiotów władzy regionalnej jest synchronizacja możliwości kształcenia z rosnącymi potrzebami branży turystycznej. Na podstawie przeanalizowanych danych, choć są one pewnym tylko wycinkiem rzeczywistości, można zauważyć, że w rozwoju województwa małopolskiego turystyka odgrywa szczególne znaczenie, a dla mieszkańców wielu powiatów tego województwa stanowi podstawowe źródło utrzymania. W badanym regionie konkurencyjność turystyczną województwa podkarpackiego można określić relatywnie, że odzwierciedla średni poziom. W wielu powiatach posiadających bardzo cenne walory przyrodnicze brak odpowiedniej bazy materialnej turystyki, co uszczupla rozmiary ruchu turystycznego i ogranicza możliwości czerpania dochodów z turystyki. Najmniejsz,! turystyczną konkurencyjność w południowo-wschodniej Polsce wykazuje województwo świętokrzyskie, w którym wszystkie analizowane powyżej wskaźniki są najniższe. W województwie świętokrzyskim potencjał walorów środowiska przyrodniczego nic jest w pełni wykorzystywany, a dalszy rozwój turystyki.

(17) Uwarunkowania rozwoju rynku turystyCz.f1l'go",. województwa: miejsca noclegowe osoby korzystające z noclegów w tym tUl)'sci zagraniczni. Rys. I. Polski. Konkurencyjność. ;. małopolskie. podkarpackie. .~w iętokrzyskie. 98,943. 24,910. 11.221. 1,873,328 441,274. 495.245 91,062. 216,689 18,753. turystyczny województw regionu poludniowo-wschodniej. Źródło: dane z tabeli 2.. wymaga podjęcia wielu działań ze strony podmiotów lokalnych. Konkurencyjność turystyczną badanych województw na podstawie liczby miejsc noclegowych przedstawia rys, I.. 4. Gospodarka turystyczna w strategII rozwolu kralu Gospodarce turystycznej należy poświęcić odpowiednie miejsce zarówno w krajowej strategii rozwoju regionalnego, jak i strategiach regionalnych (wojewódzkich) i w lokalnych programach. Strategia dotycząca gospodarki turystycznej musi odnieść się do takich m.in. problemów, jak': (, A, Lodkowska·S koncczny, Go.\podarka tll/'ystyCZ.I1t1 \1' strateg ii ro:'lI'oju spoleczl1o. gospodarc:::l' go !w: I Gospodarka turystycZ}/a po n:formit' te rytoriall/l'j organi ::,at:ii kraju. Aspekt n'gioIw/ny, UKFIT, Polska Agencja Rozwoju Rcgiollaln(~go, Instytut Turystyki Oddział w Krakowie, Kraków 1999 L, s. 37,.

(18) Barbara OSlrmvska. - proces uaktywniania międzynarodowego ruchu turystycznego w związku z integrowaniem kraju z Unią Europejską i gospodarki) światową, a także w związku z podnoszeniem poziomu życia i wzrostem popytu na usługi turystyczne krajowe i zagraniczne, - rola rozwoju gospodarki turystycznej wśród działań sprzyjajilcych przebudowie struktury agrarnej polskiego rolnictwa w kontekście realizacji idei wielofunkcyjnego rozwoju wsi, - udział turystyki w restrukturyzacji gospodarki w kierunku wzrostu sektora usług w strukturze pracujących, - rozwój turystyki jako pożądana droga rozwoju dla m.in. obszarów: - chronionych ze względu na wartości przyrodnicze, - których walory turystyczne i predyspozycje do rozwoju tego segmentu gospodarki stanowią jedną z naj istotniejszych szans dla aktywizacji, - które dysponują cennymi w skali europejskiej, a czasami nawet światowej. walorami turystycznymi. W wyniku reformy ustrojowej, która weszła w życie w 1999 r. regiony uzyskały podmiotowość i nowe województwa stały się regionami w roZllmieniu zasad stosowanych w polityce Unii Europejskiej. Nowy podział terytorialny kraju stwarza duże możliwości podejmowania decyzji na szczeblu wojewódzkim, co niesie za sobą szanse rozwoju, wyzwania, ale i obowiązki. Nowa rzeczywistość stawia również wymagania wobec gospodarki turystycznej. Pierwszym wyzwaniem jest konieczność opracowania strategii rozwoju turystyki na poziomie ogólnokrajowym. Drugie wyzwanie jest pod adresem podmiotów gospodarki turystycznej, które mus"l przystosować się do nowych warunków działania, jakie powstały po nowym podziale terytorialnym kraju. Podmioty gospodarki turystycznej muszą wziąć również pod uwagę wymagania obowią zujące w Unii Europejskiej. W obu wypadkach wielkiej wagi nabiera konkurencyjność. Od siły konkurencyjnej szeroko rozumianego lobby turystycznego zależeć będzie obecność gospodarki turystycznej w strategiach rozwoju regionalnego, w programach przestrzennego zagospodarowania, w zagranicznych programach pomocowych'. Potrzebna jest zatem ocena moż.liwości podażowych wszystkich podmiotów zaspakajających potrzeby turystyczne i konfrontacja z rozmiarami obecnego i przyszłego popytu na usługi turystyczne. Ważne jest również odpowiednie przygotowanie, również od strony formalnej, analiz potrzeb tak, aby stanowiły podstawę ubiegania się o przyznanie funduszy zagranicznych. Pomoc Unii Europejskiej, a więc program PHARE, Fundusze Przedakcesyjne, a w perspektywie - po uzyskaniu członkostwa - także Fundusze Strukturalne stanowią bardzo istotny czynnik mobilizujący i pomagający zainicjować i wdrożyć szereg przedsięwzi<;ć, ożywiających i rozwijających gospodarkę· Polityka rozwoju regionalnego stanowi płaszczyznę wspólnego myślenia turystyczna po reformie terytorialnej organizacji kraju. Aspekt regionalny. Urząd Kultury Fizycznej i Turystyki, Polska Agencja Rozwoju Regionalnego. Instytut Turystyki Oddział w Krakowie, Kraków 1999 r. 7 Gospodarka.

(19) U~varunkmvallia. rozwoju rynkuluryslycznego .... przeplatających się prohlemów dotyczących rolnictwa, restrukturyzacji przemysłu, odpowiedniego wykorzystania zasobów ludzkich, pomnażania miejsc. dla. zatrudnienia i zmniejszania hezrobocia, prowadzenia polityki innowacyjnej, polityki wobec małych i średnich przedsiębiorstw, ochrony środowiska itp. Wszystko to podporządkowane jest podstawowemu celowi, który można ogólnie określić jako zdolność gospodarki do trwałego utrzymywania konkurencyjności, a w konsekwencji ma służyć stabilnemu wzrostowi poziomu życia ludności. Gospodarka turystyczna, mająca swoje szanse rozwoju i swoje problemy, musi znależć swoje miejsce wśród innych sektorów, zabiegających o pomoc Unii Europejskiej. W Funduszach Strukturalnych Unii Europejskiej stosuje się "doktrynę wyrównawczą" polityki regionalnej, w myśl której pomoc przeznaczona jest dla "najsłabszyeh". Z drugiej jednak strony, środki mogą otrzymać tylko te regiony, które wykażą instytucjonalną i kadrową gotowość do efektywnego ich wykorzystania. Nie można jednak zakładać, że gospodarka turystyczna otrzyma wsparcie poprzez odrębny program pomocowy'. Jedynym właściwym obecnie podejściem jest włączanie planów zwiqzanych z gospodarkq turystyczną do programów polityki strukturalnej i programów rozwoju regionalnego. Rodzi to potrzebę bardzo elastycznego podejścia, by dostrzegać szansę dla rozwoju turystyki w danym regionie przy opracowywaniu różnych programów mających różne cele. Z drugiej strony należy dołożyć starań by przekonać gremia decyzyjne na róż.nych szczeblach o korzyściach płynących z gospodarki turystycznej i traktować ją jako element konkurencji z innymi regionami.. Condltlons tor Ihe Growth and Developmenl ot Ihe Tourlsl MarkeI In Soulh-Easl Poland Competitiveness in regionał growth and development is understood as the capacity and ability of a region to adapt to changing conditions in order to maintain or improve its status compared to other regions. A tourist region is an area that 1'ulfils its role thanks lo li certain cohesion and uniformity in its physical~geographical context, and to the internal inter-Iinkage oj' its services. The significant factor in the growth 01' tourism in a region and Its compelitiveness is the industry's structural depth - its materiał base. Particulariy important are Ihe quality and extent of accommodalion and the communications infrastructure. One ot' the most important trends in supply is scen in more exacting attitudes to service quality. Improvements in this area require highly-qualified personnel. lt is characteristic 01' the tourism sectnr that therc is a constant necd to supply and proccss information. Thc proper time-space coordination of thc elements that make up the tourism product depends on this. The 1ast ten years has seen dynamie growth in the Polish tourism market, and south-east Poland is one ol' the areas tourists choose to visit most often. The paper analyses the compctitiveness ol' tourism in three voivodships: Małopolskie, Świętokrzyskie and Podkarpackie. In addition to a rich culturał and historkal heritage, this region has exceptionally attractive landscapes and natural environments. The quality 01' Ihe region's attributes, and the extent ot' its tourist industry's materiał base, have a decisivc impact on the volume ot' tourists visiting. 8 Tamże,. s. 164..

(20)