37. W 0 j c i e c how ski Z.A. - [w:l Metody ba-daD. gruntow spoistych. B. Grabowska-Olszewska (red.). Wyd. GeoL, 1980.
38.
Z
b i k M. - Arch. Miner .. 1983 t. 38 or 28. 57 -66. 39.Z
b i kM., T r z c i Ji ski J., G r a bow s ka-- 0 1 s z e w s k a B. - Prz. Geol., 1989 or 9 s.
438-446.
SUMMARY
Author presented here a review of literature on models of mineral composition of Marsian regolithe especially' regarding occurrence of clay minerals in its fine fractioD. Separate models based on: chemical composition, re-flected light spectra of visible and. infrared intervals. atmosphere composition, surface planet conditions. mi-neral thermodynamics and others. are so divergent in problem of clay mineral content, particularly of smectite. Author proposed a simple experiment on Mars sur-face to explain smectite importance within ground and dust of Marsian atmosphere. Such experiment consists of measurement of specific surface of regolithe fine fraction. Due to highly developed surface of smectite mineral fabric (up to 1000mZg-1) results of this experiment could verify current models of mineral composition of Marsian ground. Offered method of measuring specific surface of fine fraction from Marsian ground based on gravimetric measurements of ethylene glycol or glycerine sorption on particles and' grains of mineral fabric.
PE3IOME
ABTOP ~CTaBBJI 0630p JIHTepaTYPLI B 06JUlCTR
MO~eJIclt MHHep8JJLHOrO COCTaBa MapcHaJlCEoro
pero-JIHTa c oco6LIM Y'leTOM HaXO~BlIJI rJIBHHCTLIX
MJDre-paJIOB B MeJIl[Oi 4>~ 31'0lO perOJmTa. Kax 31'0 . BH,lJ;HO H3 npoBe,!:{emlOro 0630pa, OT'!:{eJIbHLIe MO,!:{eJIH, palpa6OT8RHhIe Ha OCHOBaJIBR pe3YJll>TaTOB HCCJIe,!:{oBa-:od XBMH'IecKoro COCTaBa, cnelITpoB OTpIU[eHWI CIIeT8. B ~OM R RH4>pupacIIOM ,l{B8.II830RaX, COCTaBa aTMocq,epLl, CyoJ;ecTB}'IOlIUIX Ha noBepXHOCTR IDIaIIeTLI
YCJIOBRA, TePMO,ABllaMIIKH MHHepaJIOB R .lq)ymx., npom-BOpe'lBBLI B OTHomemm co'!:{epJEalDUl rJIRHBCTbIX
MJDre-PaJIOB, oco6emlO CMeJITllTOB.
Amr
BLIJICHeBllJl POJIR CMeJITllTOB B I'pYHTe R ULIJIRMapcR8.RCKoi aTMoccJqlLl aBTOp npe.!l.lI8raeT
llpoBe,l{e-BBe Ha noBepXHOCTII Mapca npOCToro 3IcnepRMeHTa COCToJlIIJ;erO B R3MepeHRB y'!:{eJIbBoi nOBepxHOCTR
MeJI-Koi 4>PaKQHR peroJIHTa. BB1I,Zly CllJlhHO PalBRTOi
no-BepXBOCTR l\IIIIII~HOrO CECJICTa CMernrrOB,
,!:{OCTH-. raromclt 1000 M r-t, pe3YJll>TaTLI xcuepRMeBTOB no-3BOJIJIT Ha BepR4>RK8.I(BIO PJma B HaCTOJIIIJ;CC BpeMJI IIpe)l'IoJIB.1I MO,llC.llCi MRHepaJII>HOrO COCTaBaMap-CRaHCKOrO I'pYHTa.
IIpe,rtmlI'aeMLIA MeTo,!:{ H3MepeHWI y'!:{eJILHoi no-BepXHOCTH MeJIlmi ~ OCHOBaH Ha
rpaBRMeTpR-'1eCKBX H3MepeHRJIX cop6D;BR 3TRJIeHrJIBXOJDI RJIR
rJIR-D;epRHa Ha 'IaCTRD;IlX R 3epHaX MRHepaJII>HorO CEeJICTa.
GRZEGORZ J. NOWAK
Oddzial Dolno8JJtski PIG
PROBA IDENTYFIKACJI POKLAJ)()W ~LA W OOLNOSL\SKIM ZAGU;BflJ ~WWYM NA PODSTA WIE DIAGRAMOW KRZYWYCH FACJALNYCH
Problem identyfikacji pokladow ~gla jest bardzo istot-ny, zwaZywszy Ze zWZa
wp
mOgl! zawieraC kilka, kil-kanaSci.e, lcilkadzi.esUlt, a nawet w skrajnych przypadkach sto i ~ pokladow. Stq,d teZ jego :mac:z.eniema aspektzarowno
naukowo-pomawczy. jak i praktycmy,bezpo-Srednio zwillZ8DY z eksploa.tac.ill goI'llicl4- Rozpomanie poszczegolnych pokladow przeprowadza si~ dwojako: przez badanie skaI p10nnych otaczaj~cych poklady i przez bezpoSrednie badanie poklad6w w~gla.
Pierwsza z metod polega na badaniu cech litolo-gicznych skaI otaczajllCYch, ustaleniu ich charakterysty-ki sedymentologiczno-petrograficzno-geochemicznej, czy wreszcie uwzgl~nia si~ dane paleontologicme (zawartosc flory i fauny w skalach towaIZYSZlICYch pokladom),
umo2:liwiaj~ por6wnanie i korelacj~ utworow 0 podob-nych cechach. Druga metoda opiera si~ zarowno na przeslankach geometryczno-strukturalnych pokladow. jak rownieZ uwzgl~nia charakter SPllgu. stroPu i pmrros-tow skal p1onnych, obecnosc poziomow tonstein6w. Oprocz badania cechmakroskopowych pokladow w~gla, wielce przydatne q takZe badania mikroskopowe - pali-nologiczne i petrograficzne w~gli.
Bardzo uZytecznll, prosUl i efektywrut metodll,
wy-cho~ od opisu i profilu makroskopowego w~gla,
przedstawil K. Tasch (3). ZnalazJa· ona zastosowanie w praktyce gorniczej, zwlaszcza
Vi
niemieckich kopal-niach w~gli zloi paralicznych. Podstaw~ tej metody jestmm
553.94(438.262) sporzll'lzenie profilu pokladu, uwzgl~ajQCCgo wyst~pujQCC w nim nas~pstwo podstawowych litotypow (sensu
Stopes-Heerlen): fuzynu (w~gla wJoknistego), witrynu
(w~gla blySZCZQCCgo), ldarynu (w~gla pOIblySZC'Z4CCgo), durynu (w~gla matowego) oraz lupkow w~glowych
i utworow nieorganicznych. Tworzenie si~ poszczeg61-nych Iitotyp6w jest przede wszystkim wynikiem zar6wno romego stopnia subsy~i obszaru torfowiska, jak i zwillZaIlych z tym zmian facjalnych. Przyjmuje si~, Ze fuzyn utworzyl si~ przy nieznacznej subsydencji obszaru torfowiska pod plytkll pokrywll wody i d~pie powiet-·rza. Z kolei witryn i ldaryn swiadC74 0 niewielkim
pogl~bieniu zbiornika, natomiast durynjest wskaZnikiem
~bszej pokrywy wody. Tworzenie lupkow w~glowych,
a nas~nie takZe mulowc6w jest uWarunkowane jui; , znacznie wilgotniejszymi warunkami - ~bszym zbior-nikiem. Zatem, zgodnie z powyZszym, K. Tasch (3)
przedstawifnast~pstwo li;totypOw w zalemoSci od gI~bo
koSci zbiornika (gruboSci pokrywy wody): wzrasta fuzyn grubosc witryn pokrywy ldaryn wody duryn lupek w~glowy skaly nieorganicme
makroskopowego profilu poldadu wWa uwzgl~j~
go wyroZnione cztery podstawowe Iitotypy spomJ,dzic tzw. diagram krzywych facjalnych. Diagram taki. przed-stawia zaleZnoSci mi~ millZszoscill poszczegolnych litotypOw w poldadzie a ich skJadem (os pionowa wykresu omacza poszczegolne Iitotypy, natomiast os pozioma -millZszose poldadu od sPllgu do stropu)~ Konstrukcj~
takiego diagramu przeprowadza si~ na podstawie
na-s~puj~ch prawidel:
- gdy pierwszy z Iitotypow zajmuje wy71tt:y poziom ru drugi z nich, wowczas'kreslimy odcinek obrazuJlley pierwszy litotyp od gomej do dolnej jego granicy; odleg-lose mi~ punktami 1 i 2 (rye. 1) w rzucie poziomym odpowiada mil!2szosci pierwszego Iitotypu w skali dia-gramU;
- w przypadku gdy kolejny litotyp zajmuje w dia-gramie wy7Ezy poziom od poprzednika, a nast~pny
znajduje si~ na jeszcze wyi3zym poziomie, krzywll ob-razujQ.Cll litotyp wykl'e81amy od dolnej jego graniey do gome,; (odcinki t, u, w, rye. 1) tzn. w konkretnym, prezentowanym diagramie dotyczy to skal nieorganicz-nych, witrynu i fuzynu;
22
Y
I~
~21;/lx
~
~
uj
H~"
IVc
t k nh
~•
lS_ '16,
Rye. 1. Selu11tllJtyezny sposob konstruke}i diagramu pokladu weg1a
Fig. 1. Compilation scheme of diagram of a eoal seam
- gdy nas~pny w profilu Iitotyp nie s/lSiaduje w dia-gramie bezposrednio z poprZednim (odcinki a, c, e, itd.,
ryc. 1), wowczas od litotypn poprzedniego kreSlimy ~
pionowll'do litotypu nast~pnego.
. Otrzymany w ten sposob wykres jest nazywany (2, 3) krzywll facjaln/l, obrazujQ.Cll zroZnicowanie stopnia sub-sydenCji obszanJ torfowiska i zmiany facja1ne z tym zwill2aDe. Badania przeprowadzone przez Tascha (3) wykazaly, Ze w romydh miejscach tego samego pokladu uzyskane krzywe byly podobne w ksztalcie, wyraZonym odpowiednimi pikami diagramu. Zmienny moZe bye rodzaj litdtypOW mi~ poszczegolnymi pikami, ktore rownieZ nie muSZ/l wyst~powa.C w ob~bie tych samych litotypOw. Jest to zwi/lzane ze zmiennoSciIl facji w po-szczegolnych ~ach torfowiska (4). NadmieniC naleZy, Ze met~ t<1 moZoa stosowaC tylko dIa ~g1i 0 niskim
hIldZ
8rednim stopniu UW<1gle$.W Dolnosl/lSkim Zagl<1biu W~glowym, najmniejszym spoSrOd krajowych za~bi, problem identyfikacji po-kladow jest bardzo trudny do rozwillzania, a to zarowno
ze wzgl~u na limno-tluwialny charakter basenu, skom-plikowaDll tektonik~ obecnose intruzji skal magmowych, jak i wysoki ~topien UW<1glenia wp Do tej pory poldady korelowano przede wszystkim na podstawie metod Iitolo-gicznych (Iitostratygraficznych) i geometryczno-struktu-ralnych. Jedynie M. Mastaterz (1) przedstawila zastoso-wanie metody Tascha do identyfikacji pokladow w~gla
warstw walbrzyskich z rejonu jednej tylko ko~ -Thorez. W cytowanej pracy autorka opiera
call!
procedu-~ na czterech Iitotypach (fuzyn, witryn, klaryn, duryn) oraz lupkach w<1glowych i mulowcach.
Autor niniejszej pracy prowadzil badania petrografi-czne w~gli DZW. pochodzllcych zarowno z pokladow w~gla
Vi
wyrobiskach gorniczych,jak i z rdzeni otworow wiertniczych. Specyfika w~g1i dolnoSl/lSkich - znaczne zaangai:owanie tektoniczne pokladow i zgazowanie w<1g -la, powodujll i;e Sll to utwory bardzo kruche i - naprzyklad w~gle z rdzeni wiertniczych - niemal bezpo-Srednio po wydobyciu na powierzchni~ rozsypujll si~, jak rownie2: - . na skutek samego procesu wieroenia w tak .
kruchych utworach jak W<1gle - nastwuje zatarcie ich pierwotnej struktury makroskopowej. Dlatego tei: opra-cowanie profili makroskopowych pokladow w~gla z rdze-ni otworow wiertniczych jest w zasadzie
przy
istniej~chmoZliwoSciach prawie niemoZliwe.
Szanse na uzyskanie takich profili istniejll praktycznie jedynie w podziemnych wyrobiskach gorniczych, aczkol-wick i tu wyS~ujllliczne trudnoSci i to zar6wno zwill2a-ne z samll naturll badanych W<1gli DZW, 0 czym nad-. mieniono powyZej, jak i tei: SI! trudnoSci wynikajllCC
z warunkow terenowych - kopalnianych. W wyniku prowadzonych od kilku lat przez autora systematycznych badari petrograficznych w~g1i z calego obszaru DZW -prace zwillZaDe z profilowaniem pokladow udalo si<1 przeprowadzic tylko w podziemnych wyrobiskach gor-Jiiczych z rejon6w walbrzyskiego (kopalnia Victoria-po-le Witold) oraz noworudzkiego (kopalnia Nowa Ru-da-pola Piast i Slupiec).
I tak przy profilowaniu tych poldadow napotkano pierwsze rozbiem:oSci w stosunku do metody Tascha, polegajllce na tyro, Ze w badanych w<18Iach dolnosl/lSkich wydzielono znacznie wi~ Iitotyp6w (lub zespolow Iitotyp6w) ruw pracy Tascha (3). WsrOd pokladow w~gla
warstw i;aclerskich. maj~ch najwi~ksze Tozprzestrzenie-nie i znaczeTozprzestrzenie-nie ~myslowe, wydzielono nastwujllCC Iitotypy w~glowe: w~giel blySZCZ/lCY, w~giel blysZCZI}CY z pasemkami W<1gla wl6knistego, w<1giel pOIblysZCZ/lcy, w<1giel p6lb1yszczllcr z pasemkami W<1gla wloknistego, w<1giel pasemkowy, w~giel matowy, w~giel p6lblySZCZllCY pasemkowy i w<1giel wloknisty. Wymienione Iitotypy udalo si~ wyroZnic tylko dIa w<1gli z rejonu walbrzyskiego (pole Witold kopalni Victoria) oraz z rejonu pola Piast kopalni Nowa Ruda, natomiast w poldadach z pola Slupiec tej samej kopalni wydzielenie litotypOw okazalo' si<1. niemoZliwe.
Uwzgl~jllC zmiany facjalne i stopieti subsydencji moma upol'Z/ldkowaC wydzielone litotypy w nas~ujllcr
spos6b: wzrasta grubose pokrywy wody w<1giel wloknisty
w<1giel blySZCZ/lCY z pasemkami w~gla
wloknistego
w~giel~cy
w<1giel p6lblySZCZlley z pasemkami w~gla
wloknistego
w~giel pOIblySZCZ/lCY
w<1giel pOIblySZCZlley pasemkowy w<1giel pasemkowy
w~giel matowy lupek w~glowy
skaly nieorganiczne
Na podstawie przedstawionych powyZej kryteri6w, wykreSlono diagramy krzywych facjalnych dIa pokladow W<1gla warstw Zaclerskich (rye. 2 - 6). Krzywe te wykazujll dose znaczne podobietistwo.
Diagram przedstawiony na ryc. 2 obrazuje cztery fazy tworzenia pokladu w~gla. Po utworzeniu torfu, ~o
pOIblysz-CZllcego z pasemkami w~gla wl6knistego*, nasUlpilo zatopienie tej ~ torfowiska - kr6tkotrwale po~bie nie zbiomika, zwi~ne z doprowadzeniem i osadzeniem materialu minerogenicm.ego 0 niewielkiej mill:iszoSci. Na-st~pna faza (11) will:Ze si~ ze splyceniem zbiomika: i utwo-rzeniem warstwy w~gla p6I:blyszczlI:cego z pasemkami
w~gla wl6knistego (mill:ZszoSC ok. 0,4 m). Nas~puje
kolejne osuszanie torfowiska i uformowanie si~ warstwy
w~gla wl6knistego. Faza ta koticzy si~ gwaltownym
zatopieniem i po~bieniem obszaru torfowiska i osadze-niem warstwy utwor6w nieorganicznych. Faza Ill,
podo-*
W dalszej ~ ¥Il liZywane tylko terminy okreSlajllOClposzczegolne litotypy, ktOre utworzyly si~ z torfu.
't 't ,. 'f
1\
1 3---
---
~
---
7 8 9 1 ](~
:1:\
N:Ryc. 2. Diagram pokladu wegia warstw iaclerskich
1 - w~el wwknisty,2 - ~giel bly8ZCZQCY z pasemkami w p wI6k:nistego, 3 - w~giel blyszczllCY, 4 - w~el p61blySZCZllCY
z pasemkiuni w~gla wl6knistego, 5 - w~giel p6l~, 6
-w p p6lbiySZCZllCy pasemko-wy, 7 -
w.
w~giel pasemkowy, 8-matowy, 9 - lupek w~glowy, 10 - skaJy nieorganicme;
I - V - fazy w~glotworcze
Fig. 2. The diIlgram of a coal seam of the Zm:ler .Beds
1 - fusain. 2 - bright coal with fusain. 3 bright coal, 4 -semibright coal with fusain, 5 - semibright coal, 6 - semibright
banded coal, 7 - banded coal, 8 - dull coal, 9 - coalby shale,
10 - inorganic rocks; I - V - coal-forming phases
I"'"
---'"
""
I""
1I""
][~
HRyc. 4. Diagram poIclodu wr;gia warstw iaclerskich
Wszystkie objaSnienia jak na ryc. 2
\
bnie jak dwie poprzednie, rozpoczyna si~ utworzeniem warstwy w~gla p6lblySZCZII:cego z pasemkami w~gla wl6k-nistego. Po tej fazie wzrasta subsydencja dna zbiornika i ponownie nastwuje osadzenie warstwy materialu nieor-ganicznego, ~tiCZll:OOgo t~f~. F!lZ8 IV jest 7.aznaczona obecnoScill: warstwy w~gla pOIblyszczlt.cego- pasemkowe-go, po niej nas~uje po~bienie zbiornika i zwill:ZRDR z tym dostawa znacznej iloSci materialu terygenicznego
uniemo:iliwiaj~ dalszy_rozw6j torfowiska.
Nas~y diagram (rye. 3). obejmuje cztery fazy.
Sedymentacja fitogeniczna rozpoczyna si~ warstwll:, w~gla pOIblyszczll:,cego pasemkowego, a nastwnie dochodzi do osuszania torfowiska i powstania warstwy w~gla wl6knis-tego. Rozpoczyna si~ kolejne pogl~bianie zbiomika i zmiana warunk6w na bardziej wilgotne, co jest odzwier-ciedlone warstwll: w~gla p6lblysZCZll:,cego. Cill:,gle pogl~ bianie zbiornika powoduje zatapianie torfowiska i ·utwo-rzenie si~ warstwy osad6w nieorganicznych zamykajll:'
cych f~ I. Kolejna faza (11) - kr6tkotrwala - jest zaznaczona przez obecnosc warstwy w~gla pasem.kowe-go, a nas~e doszlo do pogl~biania zbiomika i osadze-nia si~ utwor6w nieorganicm.ych. Splycenie i utworzenie
, , T T f T T T T T r r r
f\
~
~
~
""
\
f\
1\
~
----
m:Ryc. 3. Diagram pokiadu wr;gla warstw iaclerskich
Wszystkie objamienia jak na rye. 2
Fig_ 3. The diagram of a coal seam of the :lacier Beds
The explanations as on fig. 2
y
Y' .. 't ....
'"
Fig. 4. The diagram of a coal seam of the Zacler Beds
The explanations as on fig. 2
6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1)
T T T ' 1 T T T T f f f
.~
---
~
I""
----I
\
I IRye. 5. Diagram pokladu Wfgia warstw iaclersldch Wszystkie objaSnienia jak na ryc. 2 Fig. 5.· The diDgram of a coal seam of the :tacler Beds
The explanations as on fig. 2
T T T T T T ' ,
,
I""
21\
3 ~ 5I~
----
6 7 8 9 I I 10Rye. 6. Diagram pokladu w~gla warstw iaclerskich Wszystkie objamienia jak na ryc. 2 Fig. 6. The diagram of a coal seam of the :tacler Beds
The explanations as on fig. 2
,
2 3 ~ 5 6 J 8 9 111warstwy w~gla pasemkowego, to faza ID rozwoju tor-fowiska, zakOliczona wskutek utworzenia si~ osadow klastycznyeh.
Ostatnia faza (IV) rozwoju torfowiska jest bardziej urozmaicona od trzech pozostalyeh. Rozpoczyna si~ ona utworzeniem w~gla blySZC7JlCCgo z pasemkami w~gla
wloknistego. Nastwuje p6Zoiej po~bienie zbiornika i bardziej wilgotne warunki zaczynajll w Dim. przewaZaC, eo obrazuje cieoka warstwa w~gla matowego. Po jej powstaniu warunki wodne si~ zmienily i utworzylo si~
bardziej suehe srodowisko, w wyniku czego doszlo do osadzenia si~ niegrubej warstwy ,w~gla wloknistego. Na-stwuje kolejne wahanie warunkow wodnyeh - zbiornik
pogl~bia si~ i dochodzi do powstania warstwy w~gla
polblysZCZllcego pasemk:owego. Ostatni z pikow tej fazy willi:e si~ z uformowaniem warstwy w~gla wloknistego. Po jej osadzeniu doehodzi do stopniowego pogl~biania si~ zbiomika poprzez powstanie warstwy w~gla pOIblysz-CZlicego pasemkowego aZ do osadzenia si~ warstwy materialu klastycznego i zakonczenia tworzenia si~
tor-. fowiska. W tej fazie nas~puj~ kilkakrotne zmiany warun-kow wodnyeh - osuszanie ipo~bianie zbiornika.
Kolejny diagram (rye. 4) prezentuje pi~ faz for-mowania ~ pokladu w~gla. Sedymeotacja fitogemczna
byla przerywan~ czterokrotnym osadzaniem si~ utworow nieorganicznych, ¥liCYch wynikiem znacznyeh romie subsydencji.
Nas~y diagram (rye. 5) romi si~ od pozostalyeh
~ liCZbll faz - tylko trzy, jednak konfiguracja pikow jest podobna do diagramow prezentowanyeh powyi:ej. Faza I obejmuje O,4-metrowll warstw~ w~gla p61blysz-CZliCCgO. Po jej utworzeniu nastllpilo zdecydowane, lecz niezbyt dlugotrwale pogl~bienie zbiornika, co odzwier-ciedla dzi~ocentymetrowej miltZsz08ci warstwa utwo-row nieorganicznyeh. Faza nastwna, to splycenie zbior-nika i przej8cie w warunki dogodne dla rozwoju sedymen-tacji fi1Ogenicznej, w wyniku ktorej doszlo do powstania warstwy w~gla pOIblySZC2'JI.cego. Nast~puje pogl~bienie
basenu i utworzenie warstwy w~gla matowego, po czym zbiornik ponownie ulega splyoeniu, w wyniku czego tworzy si~ warstwa w~gla pOIblySZCZllcego pasemk:owego. Kolejne pogl~bienie - choc krotkotrwale - spowodo-walo utworzenie kiikucentymetrowej warstwy osad6w Idastycznyeh, konCZliCYeh ~ f~ rozwqju torfow~ka.
Dochodzi do· kolejnego osuszania obszaru torfowiska i powstania warunkow dogodnyeh do rozwoju roslinno-Sci torfotw6rczej, w wyniku czego powstala warstwa
w~gla blysZCZliCCgo. Subsydencja basenu powoduje
po-gI~bienie zbiornika i utworzenie kilkucentymetrowej war-stwy Ilalku w~glowego, a·nastwnie ponownie tworzll si~ .' warunki bardziej suche, co doprowadzilo do powstania
mi~ warstwy w~gla p6IblySZCZliCCgo pasemkowego. Kolejne po~bienie zbiornika i dostarczenie materialu Idastycznego spowodowalo zakonczenie rozwoju torfo-wiska.
, Ostatni z prezentowanych diagramow (rye. 6) obe} muje wpmwdzie tylko dwie fazy, ale za to bardzo
~ozbudowane. F~ I rozpoczyna warstwa w~gla pOI-blySZC7JlCCgo pasemkowego. Nas~pujll warunki bardziej suehe w torfowisku, w wyniku czego doehodzi do utwo-rzenia warstwy w~gla blySzezllCego z pasemkami w~gla
wloknistego. Warunki si~ zmieniajll na bardziej ~gotne,
powodujllC powstanie kilkucentymetrowej warstwy w~
gla matowego. Nast@nym etapem opisywanej fazy jest uformowanie si~ mi/lZszej (ponad 0,5 m) warstwy w~gla
pOIblyszczlICCgo pasemkowego - a zatem przez dlu2'.szy czas istnialy dose stabilne warunki w torfowisku. Do kolejnego pogl~bienia zbiornika dochodzilo stopniowo, poprzez stadium w~gla matowego, aZ do utworzenia warstwy osad6w nieorganicznych, koncz~ I f~ roz-woju torfowiska.
Faza 11 rozpoczyna si~ w dose wilgotnym srodowisku, co obrazuje niewiclkiej millZszo8ci warstwa w~gla mato-wego. Nastwnie pojawiajlJ, si~ dose rytmiczne pilei, ~
zane z osuszeniem obszaru torfowiska i powstaniem trzech warstw w~gla blyszczlICCgo oraz etapami sub-sydencji obszaru torfowiska i pogl~bianiem basenu, w wy-niku czego doszlo do powstania jeszcze dw6ch cienkieh warstw w~gla ~towego. Kolejne po~bienie spowodo-walo zanik torfowiska.
Prezentowane diagramy cechujll si~ znacznym podo-bieristwem krzywyeh facjalnych i 'konfiguracji pik6w. Pomimo duZego podobieristwa mi~ nim.i, diagraniy te zostaly wykreslone dla romyeh pokladow warstw Zacler-skieh z rejonow walbrzyskiego i noworudzkiego DZW. I tak: diagramy pierwszy (rye. 2) i drugi (rye. 3) dotyCZli poklarlu 430, natomiast diagram trzeci (rye. 4) - pokladu 314; wszystkie poehorlzll z rejonu Walbrzycha. Diagram czwarty (rye. 5) sporzlJ,dzono dla pokladu 405, a diagram pillty (rye. 6) - dla pokladu 415; oba z rejonu Nowej Rudy.
Prezentowane w artykule diagramy majll- znaczeoic
po~owe. Wybrane SPOSroo ~kszej liczby takich wykres6w majll- pokazae czytelnikowi, Ze bezposrednie korzystanie ze wzorow praktykowanych gdzie indziej nie zawsze jest moZliwe. NaleZy· uwzgl~c tu indywidualne cechy DolnoSlll-Skiego Zagl~bia W~glowego. Diagramy Tascha byly uZyte do identyfikacji pokladow w~gla dla
m~bi paralicznych, gdzie istniala moZliwosc zastosowa-nia tylko czterech podstawowych litotyp6w w~gla, ktore w takich warunkach dajll- si~ przeSledzic na znacznym dystansie - zwlaszcza duryn (w~giel wloknisty). W DZW,
za~biu limno-fluwialnym, budowa makroskopowa po-kladow w~ zmienia si~ raptownie, litotypy mOgll wi~c
sluZyc jako podstawa do identyfikacji pokladow jedynie na niewielkich obszarach. Ponadto w~gle DZW wykazujll-inny sklad litotypOw, a wlaSciwie naleZaJ:oby tu mowic nie tyle 0 litotypach w~glowych (sensu Stopes-Heerlen - 2)
a 0 zespolach litotypow. Bezkrytyczne stosowanie meto-dy Tascha nie moZe si~ odnosic do pokladow w~gla
z DZW, gdyi: - jak wykazano - diagramy romych pokladow mo~ wykazywae znaczne podobieIistwo.
Przys~pujll-C zatem do prac zwill-Z&nych z identyfika-cjll-' i korelacjll pokladow w~gla naleZy Uwzgl~c in-dywidualne cechy danego za~bia. Autor niniejszej pracy uwaZa, Ze w przypadku DZW zagadnienie identyfikacji pokladow w~gla naleZy przeprowadzic kompleksowo -przy uZyciu tradycyjnie stosowanych jui: metod (0 czym byla mowa powyi:ej) oraz przy zastosowaniu na szet'SZII:
skal~ metod specjalistycznych, w tym przypadku wiodll-cych, takichjak: petrografia w~gla i palinologia. Nierimiej jednak i ich zastosowanie nie gwarantuje pelnego suk-cesu, co naleZy
wUizac
ze specyfikll w~gIi dolnoSlfl,Skich -tektonicznym zaangaZowaniem pokladow, wysokim sto-pniem uw~lenia, znacznll zawartoSciIl gazOw w w~glu (uniemoZliwiaj~ niejednokrotnie pobranie odpowied-nich probek do badati). Innll kwestill jest fakt, Ze DZW,~ za~biem limno-fluwialnym, sklada si~ z licznych lokalnych niecek i za~bieD, w ktorych dochodzilo do sedymcntacji fitogenicznej. A zatem naleZaJ:oby postawic pytanie, czy identyfikowany w r02:nych miejscach poklad zawsze jest tym samym pokladem, czy tez mamy do czynienia tylko z pokladami izochronicznymi, ale nie tym samym pokladem?
Sumujllc, naleZy stwierdzic, Ze metoda diagramow Tascha w warunkach DZW moZe
miee
znaczenie przede wszystkim do rozwaZaJi facjalnych, jako jednO z ogniw tego typu badaJi.LITERATURA
1. M a s tal e r z M. - Prz. Geol., 1985 nr 11 s. 633-635.
2. S t a c h E., M a c k 0 w sky M.Th. i in. -Stach's Textbook of Coal Petrology. Gebl'iider Born-trager, 1982 .
3. T a s c h K.H. - Die Moglichkeiten der Flozgleich-stellung unter Zuhilfenahme von Flozbildungsdiag-rammen. Bergbau - Rdsch. 12, 1960.
4. T e i c h m ii 11 e r M. - Die Genese der Kohle. Compte .Rendu, t. 3, 4 Congr. Intern. Strat. Geol Carbonifere, HeerIen 1958. 1962 (ed.).
SUMMARY
Coal seams can be identified in two ways: by examin-ing the mullocky rock or the seams themselves. . The method for the correlation of coal layers based on the
macros~opic description of the seam section has been presented by Tasch (3). The method has been called the seam formation curve. Such a diagram is drawn taking into account the relations between thickness of the layer and lithotype composition.
. The formation of various lithotypes (fusain, vitrain, clarain, durain and carbonaceous shale or inorganic sediments) is mainly a result of the different rates 'of subsidance of a swamp.
Some choosen coal seams of the Zacler Beds from the Lower Silesian Coal Basin were studied. Eight lithotypes: bright coal, bright coal with fusain, semibright coal with fusain, semibright coal, semibright banded coal, banded coal, dull coal and fusain were distinguished.
The tests showed that this method of identification do not give good results in conditions of the Lower Silesian Coal Basin. The reason of it are: the limnic character of this deposit, high coal rank, tectonic disturbance of coal beds, high content of a gas in coal seams.
Translated by the author
PE3IOME
YroJIbHhle nJIaCTLl MOXBO H,AeHTB4>~oBaTb
JUK)HCTBeHHO: nyreM HCCJIe~OB8.IIIDI 6e3py~ OKpy-lKalOmBX nopo~ BJIH H~~CTBeBHO HCCJIe.nyjJ 3TH
nJIacTLJ. K.X. Tarn (3) pll3pa60T3JI MeTO~ KO~
yroJIbHLIX IIJIaCTOB, OCHOBllHBJdH Ha MaKpOCKOIlll'lecKOM ODHcaHBH pa3pe3a nJIacra, HIl3LIBaeMbli MeTO~OM
4>a-:QIIlLlILBhIX KpHBLIX. qep'lcHHe ~arp8.MMLI npOBO,!J;HTCJI C }"IeTOM COOTHOmeHHSI Mez.z:or MO~OCTLIO IIJIaCTa Hero crpoeHHeM - COCTaBOM yrOJIbH1dX JlHTOTBllOB.06pll3oBaHHe pa3HLIX JIHTOTBllOB (4)Y3e}!:a, BHTpeHa, VIJIpeHa, .nypeHa, yrO.lILBLlX CJIau:n;eB HJIH HeOpr8HH'le-cmx OTJIOlKeBHii) jJBJUJ:eTCjJ pe3YJIbTaTOM npelIC.Zle BCero pll3Hoii creneHH cy6cu.D;eHD;HH TeppBTOpHH 1'0pcl>JUIHKa.
B xo~e npuMeHeHIIJI 3Toro MeTO~a 6Ll.l1B npoBe~eHLl
HCCJIe,AOBaHH.II HecKOJIbDX IIJIaCTOB yrIDI :JJaUlDepcI[BX
CJIoeB B HmDIecHJIe3CJ(OM yrOJIbHOM 6acceiiHe. B HBX BLl,ltCJIeHO BoceML yrOJIbHLIX JlHTOTBIIOB: 6JIeCT.RIIJ;Bii yrOJIb, 6JIeCT~ yrOJIb C BOJIOmHCThIM yrJIeM, nony-6JIeCTmnoii yrOJIb c BOJIOKBHCTLlM yrJIeM,
nony6JIeCTjJ-~ yrOJIb, nony6JIeCTJlIQHii nOJIoC'laThIii yrOJIb, nOJIoe-'1aThIit yrOJIb, MaTOBLIit yrOJIl> H BOJIOmHCTI:dii: yrOJIl>.
IIoIIhITKa npHMeHeHIIJI 3Toro MeTO,l(a WUI
H,AeHTH-4>~ yrOJIl>HLIX nJIaCTOB B YCJIOBHJIX HHmlCCHJIe3-CKoro yrOJIbHOro 6acceii:Ha He ~8JIa nOJIOlKHTeJILHLIX {le3YJIbTaTOB, no CJIe.n;yro~ npH'IIIH8M: .JIJIMHH'IecmB xaparrep Mecropo~eHHJI, BLlCOK8J( crenem.
yrJIe4>H-~, rerI'OHll'lecKoe BOBJIe'leHIIe yrOJIbHLlX nJIacrOB, BLlCO:rcoe co~eplKaHHe rll3a B yroJIl>HLIX nJIaCTaX.
