• Nie Znaleziono Wyników

Odpady z górnictwa i przeróbki kopalin w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Odpady z górnictwa i przeróbki kopalin w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami"

Copied!
6
0
0

Pełen tekst

(1)

Odpady z górnictwa i przeróbki kopalin w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami

W³odzimierz Krieger*, Cezary Sroga**

W Oddziale Górnoœl¹skim i Dolnoœl¹skim PIG podjêto

prace nad sporz¹dzeniem Krajowego Planu Gospodarki

Odpadami (KPGO) w czêœci dotycz¹cej odpadów grupy 01,

do której zgodnie z obowi¹zuj¹cym katalogiem odpadów (Rozp. MŒ z 27 wrzeœnia 2001 r.) nale¿¹ odpady powstaj¹ce przy poszukiwaniu, wydobywaniu, fizycznej i chemicznej przeróbce rud oraz innych kopalin. Ze wzglêdu na specyfi-kê tej grupy odpadów, najistotniejszym elementem podjê-tych prac by³o wskazanie Ÿróde³ ich wytwarzania, a tak¿e ich zbilansowanie w skali ca³ego kraju. Dokonano równie¿ oceny gospodarowania odpadami w œwietle aktualnie obo-wi¹zuj¹cych przepisów ochrony œrodowiska oraz roz-wi¹zañ prawnych, przyjmowanych przez Polskê w ramach procesów dostosowawczych do prawodawstwa Unii Euro-pejskiej. Wskazano kierunki dzia³añ w celu poprawy gospodarki odpadami mineralnymi w skali ca³ego kraju.

Odpady grupy 01 stanowi¹ pod wzglêdem iloœciowym bardzo znacz¹c¹ grupê spoœród wszystkich odpadów gro-madzonych w kraju, co wynika przede wszystkim ze spe-cyfiki ich wytwarzania i skali dzia³alnoœci górniczej. Kopaliny bowiem, jako jedyne pierwotne Ÿród³o surowców mineralnych, niemal nigdy nie maj¹ w stanie surowym w³aœciwoœci umo¿liwiaj¹cych ich bezpoœrednie wykorzys-tanie. Pomimo postêpuj¹cej restrukturyzacji polskiego przemys³u niejako z koniecznoœci utrzymuje siê wysoki poziom wydobycia surowców, w szczególnoœci energetycz-nych. Dla porównania: w 1991 r. wydobyto 380 mln Mg kopalin sta³ych, a w 2000 r. — 384 mln Mg. Tak du¿a skala eksploatacji kopalin, nawet po wprowadzeniu nowoczeœ-niejszych technologii urabiania i przeróbki oraz racjonal-nego wykorzystania surowców, musi prowadziæ do wytwa-rzania ogromnych iloœci odpadów. Wed³ug danych GUS z koñcem 2000 r. na sk³adowiskach zgromadzono niemal 1,5 mld Mg odpadów z grupy 01.

Oczywisty postulat konsekwentnego zmniejszania iloœci sk³adowanych odpadów przemys³owych, w tym szczególnie z wydobywania i przetwarzania surowców mineralnych, wywo³uje liczne problemy koncepcyjne i wykonawcze, daj¹ce siê sprowadziæ do nastêpuj¹cych zagadnieñ:

‘racjonalizacji wydobycia kopalin g³ównych w

po³¹cze-niu z lepszym wykorzystaniem kopalin towarzysz¹cych (wdra¿anie nowoczesnych technologii urabiania i przeróbki);

‘zwiêkszenia stopnia gospodarczego wykorzystania

odpadów mineralnych;

‘ograniczenia (wyeliminowania) aktywnoœci odpadów

wobec otoczenia.

W œwietle istniej¹cego ustawodawstwa rozwi¹zywanie wskazanych wy¿ej zagadnieñ nale¿y przede wszystkim do wytwórców i posiadaczy odpadów, a wiêc do przedsiê-biorców górniczych. Po likwidacji wielu pañstwowych kopalñ posiadaczami odpadów sta³y siê równie¿ organy administracji publicznej, zarz¹dzaj¹ce i w³adaj¹ce grunta-mi, na których zgromadzono odpady.

Obowi¹zuj¹ce do niedawna przepisy (w tym: ustawa o odpadach z 1997 r. i ustawa o ochronie œrodowiska), a tak¿e nowe uregulowania ustawowe na³o¿y³y na organy admini-stracji publicznej obowi¹zek ewidencji sk³adowisk odpa-dów, miejsc ich gromadzenia, a ostatnio sporz¹dzania planów gospodarki odpadami. Nie wywi¹zanie siê wielu gmin i powiatów z powy¿szych obowi¹zków stanowi³o podstawow¹ trudnoœæ przy opracowywaniu KPGO. W tym œwietle do najpilniejszych zadañ nale¿y zbilansowanie pro-duktów odpadowych pochodzenia mineralnego oraz zin-wentaryzowanie starych sk³adowisk, ich zabezpieczenie i ewentualne wykorzystanie odpadów mineralnych tam zgromadzonych. Zadania te nabieraj¹ szczególnej wagi na obszarach czynnego oddzia³ywania odpadów i koncentra-cji przemys³u wydobywczego. Koniecznoœæ sanakoncentra-cji œrodo-wiska i zagro¿enia wynikaj¹ce z przekroczenia bariery odpadowej stymuluj¹ kompleksowe dzia³ania na rzecz zagospodarowania odpadów.

ród³a wytwarzania odpadów

ród³em wytwarzania odpadów grupy 01 s¹ przede wszystkim zak³ady górnicze (kopalnie), zwi¹zane techno-logicznie i organizacyjnie z eksploatowanymi z³o¿ami. Nie mo¿na jednak pomin¹æ zlikwidowanych zak³adów gór-niczych, stanowi¹cych do niedawna bardzo istotne Ÿród³o wytwarzania odpadów. W celu ich identyfikacji i zarazem wskazania odpadów ju¿ wytworzonych mo¿na pos³u¿yæ siê danymi o z³o¿ach zaniechanych, ujêtych w krajowym bilansie zasobów z³ó¿ kopalin w Polsce.

Odrêbnym zagadnieniem przy bilansowaniu Ÿróde³ wytwarzania odpadów jest uwzglêdnienie odpadów zdepo-nowanych na starych sk³adowiskach (ha³dach kopalnia-nych, zwa³owiskach zewnêtrznych i w osadnikach) przy nieistniej¹cych ju¿ zak³adach. Zarz¹dcami takich obiektów s¹ w³aœciciele gruntów — jednostki samorz¹dowe i skarb pañstwa. Do dziœ nie zbilansowano tej grupy odpadów w skali ca³ego kraju — istniej¹ce opracowania s¹ cz¹stkowe lub dotycz¹ niewielkich obszarów.

W tabeli 1 przedstawiono zak³ady wytwarzaj¹ce odpady grupy 01 (wg stanu na koniec 2000 r.) na terenie ca³ego kraju, a tak¿e ³¹czne dane o z³o¿ach eksploatowa-nych i zaniechaeksploatowa-nych wed³ug Bilansu zasobów kopalin (Przenios³o, 2001). W celu porównania przedstawiono dane dotycz¹ce zak³adów górniczych i przeróbczych w Polsce w 1988 r. (Szczêœniak i in., 1990) oraz dane o obiek-tach — w tym starych sk³adowiskach — gromadz¹cych odpady mineralne w Sudetach i na Przedgórzu Sudeckim (Sroga, 1995, 1997).

Porównanie danych z ró¿nych lat wskazuje, ¿e do pra-wid³owego zbilansowania odpadów wytwarzanych i ju¿ zdeponowanych w œrodowisku konieczne jest uwzglêdnie-nie dawnej eksploatacji. O jej skali œwiadczy chocia¿by liczba starych sk³adowisk zinwentaryzowanych w Sude-tach. Liczba dawnych kopalñ i sk³adowisk by³aby jeszcze wiêksza, gdyby uwzglêdniæ historyczne górnictwo rud w regionie czêstochowskim (gdzie zidentyfikowano ponad 500 zwa³ów), czy te¿ likwidowane górnictwo wêgla i rud Zn-Pb w regionie œl¹sko-ma³opolskim.

*Pañstwowy Instytut Geologiczny, Oddzia³ Górnoœl¹ski, ul. Królowej Jadwigi 1, 41-200 Sosnowiec

**Pañstwowy Instytut Geologiczny, Oddzia³ Dolnoœl¹ski, al. Jaworowa 19, 53-122 Wroc³aw

(2)

Dzisiaj do najwa¿niejszych Ÿróde³ wytwarzania odpa-dów nale¿¹ kopalnie wêgla kamiennego i zak³ady górnicze rud metali, prowadz¹ce flotacjê urobku. Masowym dostawc¹ odpadów grupy 01 s¹ odkrywkowe kopalnie wêgla brunatnego, pomijane czêsto w statystykach pañstwowych. W czynnych zak³adach górnictwa surowców skalnych najwiêcej odpadów powstaje w procesie pozyski-wania: kruszyw ³amanych drogowych i budowlanych, kru-szyw naturalnych, surowców wêglanowych dla przemys³u cementowego i wapienniczego oraz kamiennych elemen-tów dla budownictwa i drogownictwa. W 2000 r. w górnic-twie surowców skalnych zosta³y wykazane odpady z 85 zak³adów (Przenios³o, 2001). Dane te s¹ niepe³ne i znacznie zani¿one, co mo¿na t³umaczyæ tendencj¹ do ukrywania przez u¿ytkowników z³ó¿ informacji o odpadach. Z kolei ma³e kopalnie nie podaj¹ takich danych, gdy¿ wytwarzaj¹ niewielkie iloœci odpadów i ³atwo je zbywaj¹.

Bilans odpadów grupy 01

Bilans odpadów mineralnych wytworzonych w Polsce i nagromadzonych na sk³adowiskach w³asnych w 2000 r. przedstawiono na podstawie danych GUS (tab. 2). Dane te s¹ zestawione zgodnie z klasyfikacj¹ obowi¹zuj¹c¹ w 2000 r. W porównaniu do ogólnej liczby odpadów przemys³owych, nagromadzonych na sk³adowiskach na koniec 2000 r. (wg danych GUS — 2 011 034,5 tys. Mg), odpady grupy 01

stanowi¹ 73,1%. Równie¿ wobec ca³kowitej iloœci od-padów wytworzonych w 2000 r. (wg danych GUS — 125 484,1 tys. Mg) masa odpadów grupy 01 jest znacz¹ca i stanowi 58,6%.

Analiza danych GUS, a szczególnie ich porównanie z informacjami zebranymi dla potrzeb systemów informa-tycznych SIGOP, SIGOM czy MIDAS, wskazuje na wza-jemn¹ niespójnoœæ danych o odpadach grupy 01 w poszcze-gólnych systemach. Owa niespójnoœæ dotyczy zarówno ogólnej iloœci odpadów mineralnych, wytworzonych i nagromadzonych w 2000 r., jak te¿ wielkoœci zestawianych w ró¿nych podgrupach i rodzajach.

Dla celów KPGO podjêto próbê zbilansowania ogólnej iloœci materia³u odpadowego w Polsce (tab. 3) wed³ug danych z baz BRAMAT, SIGOP, SIGOM i MIDAS, a tak¿e z licznych opracowañ cz¹stkowych. Pozwoli³o to doszaco-waæ podawane przez GUS wartoœci liczbowe. W celu zobra-zowania istniej¹cych rozbie¿noœci podano przyk³adowo dane z 1988 r. dla ca³ego kraju (Szczêœniak i in., 1990) oraz z 1994 r. dla regionu sudeckiego (Sroga, 1995).

Dane GUS dotycz¹ce ca³oœci nagromadzonych odpa-dów grupy 01 s¹ niedoszacowane o oko³o 73%. Najbar-dziej zani¿one (a¿ 15-krotnie) s¹ dane GUS o sk³adowa-nych odpadach z wydobywania minera³ów (0101). Niedoszacowanie w stosunku do iloœci odpadów z przerób-ki rud metali (0103) wynosi oko³o 30%, a wobec odpadów

Tab. 1. ród³a wytwarzania odpadów w górnictwie

Rodzaj kopaliny Zak³ady wytwarzaj¹ce odpady z grupy 01 czynne w 2000 r. Z³o¿a czynne i zaniechane w 2000 r. (Przenios³o, 2001) Zak³ady górnicze i przeróbcze w 1988 r. (Szczêœniak i in., 1990 Sk³adowiska odpadów w Sudetach i na Przedgórzu Sudeckim w 1994 r. (Sroga, 1995, 1997)

Uwagi do obiektów wymienionych w kolumnie 5

Wêgle kamienne 47 83 71 80 stare sk³adowiska

Wêgle brunatne 10 15 5 1 zwa³owisko zewn. KWB Turów

Rudy uranu – – 68 stare sk³adowiska

Rudy miedzi i srebra 5 7 5 42 stare sk³adowiska (bez LGOM-u)

Rudy cynku i o³owiu 3 7 3 20 stare sk³adowiska

Rudy niklu 3 6 1 3

Rudy z³ota, arsenu i cyny – 1 – 18 stare sk³adowiska

Rudy ¿elaza – – – 5 stare sk³adowiska

Baryt i fluoryt – 4 1 8 stare sk³adowiska

Siarka 2 2 1 ha³da kopalniana

Sole K-Mg i kamienne 5 b.d.

Dolomity 4 6 7 2

Gips i anhydryt 4 7 1

Gliny ceramiczne, ogniotrwa³e

i kwarcyty ogniotrwa³e 11 37 3 5

odpady wymieszane z nadk³adem Kamienie drogowe i budowlane 209 352 116 80 najczêœciej zwa³owiska zewnêtrzne

Kruszywo naturalne ok. 1400 ok. 2400 60 5 dane niepe³ne

£upki metamorficzne 2 4 4 5

Magnezyty 2 2 3 3

Piaski przemys³owe 82 137 2 3

Surowce ceramiki budowlanej 400 450 b.d. produkcja niemal bezodpadowa

Surowce kaolinowe i skaleniowe 3 5 1 4

Wapienie i margle dla przemys³u

cementowego i wapienniczego 33 79 119 9

(3)

z przeróbki surowców nie zawieraj¹cych rud metali (0104) — oko³o 27%.

Stan aktualny w zakresie wytwarzania, odzysku i unieszkodliwiania odpadów

Brak aktualnych informacji o zagospodarowaniu odpa-dów mineralnych powoduje trudnoœci w diagnozowaniu obecnego stanu w tym zakresie. Mo¿na przyj¹æ, ¿e oficjal-ne daoficjal-ne na ten temat s¹ niedoszacowaoficjal-ne w stopniu

podob-nym do informacji o odpadach nagromadzonych. Dane GUS — przynajmniej dotycz¹ce niektórych grup odpadów mineralnych — s¹ ma³o precyzyjne i budz¹ zastrze¿enia. Ocena aktualnego stanu gospodarki odpadami komplikuje siê jeszcze bardziej wobec zmieniaj¹cych siê uregulowañ prawnych.

Klasyfikacja odpadów przedstawiona w tabeli 2 jest zgodna z ustaw¹ o odpadach z 1997 r., obowi¹zuj¹c¹ do 30.06.2002 r. Poniewa¿ dane dotycz¹ 2000 r., klasyfikacja odpadów grupy 01 nawi¹zuje do obowi¹zuj¹cego w tym

Tab. 2. Odpady powstaj¹ce przy poszukiwaniu, wydobywaniu i wzbogacaniu rud oraz innych surowców mineralnych w 2000 r. (grupa 01) wed³ug danych GUS

Rodzaje odpadów Kody odpadów

Odpady wytworzone w ci¹gu 2000 r. w tys. Mg Odpady nagromadzone na sk³adowiskach w³asnych (stan na koniec 2000 r.) Wykorzystane Unieszkodliwione Przejœciowo gromadzone Ogólem rubryka 2 + 6 + 7 w tym w celach przemy-s³owych Sk³adowane na sk³adowiskach w³asnych i innych Unieszkodli-wione w inny sposób Razem rubryka 4 + 5 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Odpady z wydobywania minera³ów 0101 1834,1 388,2 390,7 – 390,7 125,2 2350,0 45705,4 Odpady z wydobywania rud metali

(z wy³¹czeniem 010103) 010101 70,9 – – – – – 70,9 1582,3

Odpady z wydobywania innych

minera³ów 010102 1763,2 388,2 390,7 – 390,7 125,2 2279,1 39526,3

Odpady skalne z górnictwa miedzi 010103 – – – – – – – 4596,8

Odpady ze wstêpnej obróbki

wydobytego urobku 0102 1067,8 931,9 12,6 – 12,6 – 1080,4 41,9

Odpady ze wstêpnej obróbki rud metali 010201 931,9 931,9 – – – – 931,9 – Odpady ze wstêpnej obróbki rud innych

surowców mineralnych nie

zawieraj¹cych metali 010202 135,9 – 12,6 – 12,6 – 148,5 41,9

Odpady z fizycznej i chemicznej

przeróbki rud metali 0103 21181,9 21160,1 6598,7 – 6598,7 591,8 28372,4 556241,8 Odpady ze wzbogacania

(z wy³¹czeniem 010304) 010301 35,0 35,0 – – – – 35,0 4480,0

Odpady o konsystencji py³ów i

proszków 010302 0,3 0,3 – – – 0,1 0,4 –

Odpady z flotacyjnego wzbogacania rud

metali nie¿elaznych 010304 21122,1 21122,1 6597,2 – 6597,2 591,7 28311,0 551761,7

Inne nie wymienione odpady 010399 24,5 2,7 1,5 – 1,5 – 26,0 0,1

Odpady z fizycznej i chemicznej przeróbki surowców mineralnych nie

zawieraj¹cych rud metali 0104 35992,3 6841,8 5622,8 26,3 5649,1 115,3 41756,7 867328,9

Skruszone ska³y 010401 2532,6 218,6 36,7 – 36,7 26,6 2595,9 39419,2

Odpadowe piaski i i³y 010402 903,1 138,1 101,4 – 101,4 0,2 1004,7 3070,7 Odpady o konsystencji py³ów i

proszków 010403 9,0 0,9 – – – – 9,0 –

Odpady i szlamy powstaj¹ce przy p³ukaniu i oczyszczaniu surowców mineralnych

010405 268,1 257,8 72,2 26,3 98,5 39,1 405,7 18081,4 Odpady powstaj¹ce przy ciêciu,

p³ukaniu i obróbce postaciowej ska³ i minera³ów

010406 0,8 – 4,5 – 4,5 – 5,3 161,1

Odpady przeróbcze ze wzbogacania

wêgla 010407 30396,8 5420,1 5017,9 – 5017,9 22,9 35437,6 723318,8

Odpady z flotacji wêgla 010408 1746,2 675,2 377,6 – 377,6 – 2123,8 39496,8 Odpady z flotacyjnego wzbogacania rud

siarkowych 010409 – – – – – – – 43226,0

Inne nie wymienione odpady 010499 135,7 131,1 12,5 – 12,5 26,5 174,7 554,9 Odpady powstaj¹ce przy wierceniu

otworów badawczych i eksploatacyjnych 0105 – – 9,4 – 9,4 – 9,4 29,7

P³uczki i odpady wiertnicze zawieraj¹ce

chlorki 010503 – – 9,4 – 9,4 – 9,4 29,7

(4)

czasie rozporz¹dzenia Ministra OŒZNiL. Aktualnie obo-wi¹zuje nowe rozporz¹dzenie w sprawie katalogu odpa-dów (z 27.09.2001 r.). W nowych regulacjach prawnych w obrêbie grupy 01 wprowadzono dodatkowe rodzaje odpa-dów, a przede wszystkim — rodzaje odpadów niebezpiecz-nych. Zlikwidowano podgrupê odpadów 0102 (odpady ze wstêpnej obróbki), wykreœlono te¿ odpady 010401 (skru-szone ska³y) i wprowadzono bardziej precyzyjne nazew-nictwo.

W 2000 r. wed³ug statystyki GUS (ryc. 1), z ogólnej masy 73 568,9 tys. Mg wytworzonych odpadów grupy 01 wykorzystano 60 076,1 tys. Mg (81,7%), sk³adowano (unieszkodliwiono) — 12 634,2 tys. Mg (17,2%), a przejœ-ciowo zgromadzono — 832,3 tys. Mg (1,1%).

Strukturê odpadów wytworzonych wed³ug rodzajów górnictwa ilustruje ryc. 2.

Sposób zagospodarowania odpadów w 2000 r. wed³ug danych GUS przedstawiono na ryc. 3–5.

Tab. 3. Bilans odpadów mineralnych nagromadzonych w Polsce do koñca 2000 r. (w mln Mg)

Rodzaj odpadów odpadówKod Odpady w Polsce w 2000 r. (wg GUS) Odpady w Polsce w 1988 r. (Szczêœniak i in., 1990) Odpady w regionie sudeckim w 1994 r. (Sroga, 1995) Odpady w Polsce w 2000 r. po doszacowaniu

Odpady z wydobywania minera³ów 0101 45,705 600,622 199,584 700

Odpady z wydobywania rud metali

(z wy³¹czeniem 010103) 010101 1,582 0,008 3,162 9

Odpady z wydobywania innych

minera³ów 010102 39,526 567,384 193,863 683

Odpady skalne z górnictwa miedzi 010103 4,597 0,007 2,559 8

Odpady ze wstêpnej obróbki

wydobytego urobku 0102 0,042 0,500 0,720 2

Odpady z przeróbki rud metali 0103 556,242 384,889 67,800 733

Odpady z przeróbki surowców nie

zawieraj¹cych rud metali 0104 867,329 774,645 25,820 1 105

Odpady przeróbcze ze wzbogacania

i z flotacji wêgla 010407010408 762,816 604,481 19,120 905

Odpady z flotacyjnego wzbogacania

rud siarkowych 010409 43,226 41,519 – 44

Odpady z wiercenia otworów

badawczych i eksploatacyjnych 0105 0,030 – – 0,05 Razem 1 469,348 1 760,656 293,924 2 540 51,00% 39,80% 8,80% 0,40% górnictwo wêgla kamiennego górnictwo rud metali nie¿elaznych górnictwo surowców skalnych

inne

Ryc. 2. Odpady powstaj¹ce przy poszukiwaniu, wydobyciu i

wzbo-gacaniu rud oraz innych surowców mineralnych w 2000 r. wg GUS 81,70% 17,20% 1,10% odpady wykorzystane odpady sk³adowane odpady przejœciowo gromadzone

Ryc. 1. Bilans odpadów grupy 01 w 2000 r. wg GUS

85,60% 14,40%

odpady wykorzystane

odpady sk³adowane

Ryc. 3. Bilans odpadów zwi¹zanych z górnictwem wêgla

kamiennego w 2000 r. wg GUS 75,50% 22,50% 2,00% odpady wykorzystane odpady sk³adowane odpady przejœciowo gromadzone

Ryc. 4. Bilans odpadów z górnictwa rud metali nie¿elaznych w

(5)

Podobne wielkoœci odnoœnie do odpadów z górnictwa wêgla kamiennego rejestruje Centralny Oœrodek Informa-tyczny Górnictwa S.A. w Katowicach (COIG). Wed³ug danych COIG w 2000 r. wytworzono 37 343 809 Mg odpadów (dane bez kopalni Bogdanka). Ich wykorzystanie przedstawia tab. 4.

Wydaje siê, ¿e dane GUS odnoœnie do odpadów z gór-nictwa surowców skalnych s¹ znacznie zani¿one. Wed³ug bilansu zasobów kopalin (Przenios³o, 2001) w 2000 r. wytworzono 11 487,09 tys. Mg odpadów górniczych z wydobywania surowców skalnych, z czego 2 340,9 tys. Mg wykorzystano (oko³o 20,4%). Tak znaczne ró¿nice w danych Ÿród³owych spowodowane s¹ brakiem pe³nej kra-jowej ewidencji odpadów, co wskazuje dobitnie na koniecznoœæ ujednolicenia systemu zbierania danych o wszystkich odpadach mineralnych. Podobne rozbie¿noœci dotycz¹ w tej grupie odpadów iloœci materia³u skalnego nagromadzonego na sk³adowiskach. Wed³ug danych GUS do koñca 2000 r. nagromadzono 100 813,6 tys. Mg odpa-dów z górnictwa surowców skalnych (6,9% wszystkich odpadów z grupy 01). Inne Ÿród³a podaj¹ wielkoœci rzêdu 200 mln Mg (np. Rosik-Dulewska, 2000), 220 mln Mg w 1990 r. (np. Kozio³ & Uberman, 1996) lub te¿ 260 mln Mg tego typu odpadów w 1994 r. (np. Weryñski, 1994). Wydaje siê wiêc, ¿e weryfikacja danych jest tu niezbêdna.

Gospodarka odpadami w œwietle aktualnych wymogów prawnych i œrodowiskowych

Sytuacja w dziedzinie gospodarowania odpadami z wydobywania i wzbogacania kopalin nie jest zadowa-laj¹ca. Sk³adaj¹ siê na to dwie grupy przyczyn: zaniedbania z lat poprzednich (sytuacja zastana) i problemy bie¿¹ce. Na aktualny stan rzutuje przede wszystkim sytuacja z lat poprzednich:

‘zaniedbania wynikaj¹ce z wadliwej struktury

gospo-darki (zbyt wysoki w stosunku do potrzeb poziom wydoby-cia surowców mineralnych; priorytet wykonania planu wydobycia i przeróbki; rabunkowa gospodarka z³o¿ami; dominacja przemys³u paliwowo-energetycznego);

‘brak uregulowañ prawnych dotycz¹cych

wykorzys-tywania kopalin towarzysz¹cych i surowców odpadowych (m.in. wy³¹czenie nadk³adu w kopalniach wêgla brunatne-go spod pojêcia odpadów);

‘nadmierna koncentracja górnictwa na wybranych

obszarach i zajmowanie coraz to nowych terenów pod sk³adowiska;

‘stosowanie przestarza³ych technologii przeróbki

kopalin;

‘brak mechanizmów ekonomicznych sprzyjaj¹cych

odzyskowi surowców odpadowych;

‘zmiany struktury w³asnoœciowej w górnictwie.

Do najwa¿niejszych problemów bie¿¹cych, oprócz ju¿ sygnalizowanych, nale¿¹:

‘czêste zmiany uregulowañ prawnych w dziedzinie

gospodarowania odpadami (np. klasyfikacji odpadów) oraz w ochronie œrodowiska;

‘bariera kapita³owa przy wprowadzaniu

nowoczes-nych rozwi¹zañ technologicznowoczes-nych;

‘specyfika gospodarki z³o¿em.

W ostatnich 5 latach nast¹pi³a znaczna poprawa w dzie-dzinie uregulowañ prawnych zwi¹zanych z gospodark¹ odpadami (nowa ustawa o odpadach, katalog odpadów) i z op³atami za korzystanie ze œrodowiska, w tym — za umieszczenie odpadów na sk³adowisku.

W myœl nowego ustawodawstwa kierunkiem przewod-nim polityki w zakresie gospodarowania odpadami jest zasada zrównowa¿onego rozwoju oraz zintegrowane podejœ-cie do ochrony œrodowiska z uwzglêdnieniem zagadnieñ odpowiedzialnoœci. Celem nadrzêdnym jest zapobieganie powstawaniu odpadów, poprzez redukcjê w miejscu ich powstawania (tzn. u Ÿród³a), odzyskiwanie surowców i ponowne wykorzystanie odpadów (recykling) oraz bezpiecz-ne dla œrodowiska koñcowe unieszkodliwienie odpadów nie wykorzystanych.

Okreœlenie potrzeb w gospodarce odpadami wynikaj¹cych z oceny stanu obecnego

W celu poprawy efektywnoœci odzysku odpadów mine-ralnych i lepszego gospodarowania odpadami aktualnie wytwarzanymi w tereminie do 2006 r. niezbêdne jest pod-jêcie nastêpuj¹cych dzia³añ organizacyjno-prawnych:

‘pilne zakoñczenie ewidencjonowania odpadów

nagro-madzonych i wytwarzanych;

‘inwentaryzacja starych sk³adowisk wraz z

okreœle-niem zagro¿eñ dla œrodowiska, jakie powoduj¹

sk³adowis-Tab. 4. Wykorzystanie w 2000 r. odpadów z górnictwa wêgla kamiennego (wed³ug danych COIG)

Sposób wykorzystania odpadów % ogólnejmasy

Wykorzystanie pod ziemi¹ w tym: — do podsadzki hydraulicznej — do podsadzki suchej — do innych celów 6,7 3,4 0,0 3,3 Wykorzystanie na powierzchni w tym: — do niwelacji terenu — do robót in¿ynieryjnych

— sk³adowano na zwa³owiskach w³asnych i centralnych — wys³ano do innych odbiorców (np. Haldex) — do produkcji materia³ów budowlanych — do innych celów 93,3 43,4 27,2 12,9 8,9 0,5 0,4 Razem 100,0 86,70% 13,30% odpady wykorzystane odpady sk³adowane i przejœciowo gromadzone

Ryc. 5. Bilans odpadów z górnictwa surowców skalnych w 2000 r.

(6)

ka najbardziej uci¹¿liwe (w tym zawieraj¹ce odpady nie-bezpieczne);

‘wdro¿enie jednolitego systemu informacji o

odpa-dach mineralnych (na bazie systemu SIGOM i MIDAS);

‘opracowanie planów gospodarki odpadami na

szczeb-lu gminy, powiatu i województwa;

‘weryfikacja pozwoleñ na wytwarzanie odpadów pod

k¹tem ich nowej klasyfikacji;

‘rozpatrzenie celowoœci dalszego wy³¹czania

nad-k³adu w górnictwie wêgla brunatnego spod uregulowañ ustawy o odpadach;

‘wprowadzenie preferencji podatkowych dotycz¹cych

recyklingu i odzysku odpadów.

Spoœród dzia³añ technicznych i technologicznych do najpilniejszych nale¿y ograniczenie iloœci odpadów. Redukcja odpadów w miejscu ich powstawania (u Ÿród³a) zwi¹zana jest ze zmian¹ technologii w celu lepszego wyko-rzystania surowca, uzyskania produktu o wy¿szej jakoœci, b¹dŸ zastosowania odpadu jako efektywnego substytutu. By wzros³o wykorzystanie odpadów, których powstawania na obecnym poziomie techniki i technologii nie da siê unikn¹æ, nale¿y odzyskiwaæ sk³adniki u¿yteczne z odpa-dów lub usuwaæ z nich zanieczyszczenia (by mog³y byæ one ponownie wykorzystane), a tak¿e sukcesywnie prze-twarzaæ odpady nagromadzone w poprzednich latach. Praktyka górnicza ostatnich lat wskazuje, ¿e stosowanie recyklingu w gospodarce odpadami mineralnymi mo¿e przynosiæ znaczne korzyœci ekonomiczne.

Pozosta³a czêœæ odpadów, których nie sposób wykorzys-taæ z uwagi na ich iloœæ oraz brak metod lub op³acalnych technologii odzysku, musi byæ sk³adowana w sposób selek-tywny i bezpieczny dla œrodowiska. Mo¿na to uzyskaæ poprzez lokowanie odpadów w wyrobiskach podziemnych oraz ich wykorzystanie do rekultywacji obszarów pogórni-czych na powierzchni.

W celu minimalizacji oddzia³ywania wytwarzanych odpadów mineralnych na œrodowisko, w krótkim czasie (do 2006 r.) powinny byæ przeprowadzone:

‘weryfikacja lokalizacji dotychczas istniej¹cych

sk³ado-wisk odpadów (zakoñczenie eksploatacji sk³adosk³ado-wisk zape³-nionych i rozbudowa sk³adowisk spe³niaj¹cych wymogi œrodowiskowe);

‘sporz¹dzenie wykazu terenów zdegradowanych i

przeznaczonych do rekultywacji;

‘wyznaczenie w œrodowisku geologicznym nowych

sk³adowisk odpadów mineralnych, zarówno dla odpadów obojêtnych, jak i niebezpiecznych;

‘prowadzenie geochemicznego monitoringu

proce-sów zachodz¹cych na sk³adowiskach i wokó³ nich przez powo³ane w tym celu instytucje i agendy;

‘skuteczne egzekwowanie kar i op³at za sk³adowanie

odpadów;

‘popularyzacja nowoczesnych technologii

eksploata-cji i przeróbki surowców mineralnych.

Nastêpnie do 2015 r. nale¿y wprowadziæ przepisy wykonawcze wynikaj¹ce z nowych (spójnych z unijnymi) uregulowañ prawnych. Wywo³a to koniecznoœæ wdro¿enia procedur badawczych odnoœnie do odpadów niebezpiecz-nych i utworzenia krajowego systemu monitoringu gospo-darki odpadami.

Odpady niebezpieczne w grupie odpadów mineralnych

Wczeœniejsze regulacje prawne nie okreœla³y w tej gru-pie ¿adnych odpadów niebezgru-piecznych, co w praktyce oznacza³o brak ewidencji tego typu odpadów. Nowy kata-log odpadów wprowadza w grupie odpadów 01 rodzaje odpadów niebezpiecznych, do których mo¿na zaliczyæ: odpady z przeróbki i flotacyjnego wzbogacania rud metali nie¿elaznych, odpady z flotacyjnego wzbogacania rud siar-kowych, z flotacyjnego wzbogacania wêgla i rud fosforo-wych, zawieraj¹ce substancje niebezpieczne oraz p³uczki i odpady wiertnicze zawieraj¹ce ropê naftow¹ lub substan-cje niebezpieczne.

Obecnie jedynym sposobem zagospodarowania odpa-dów niebezpiecznych z grupy 01 jest sk³adowanie po-wierzchniowe. Sk³adowiska takie musz¹ spe³niaæ okreœlo-ne wymogi pod wzglêdem lokalizacji (z uwzglêdnieniem istniej¹cych lub planowych ujêæ wody pitnej, obszarów chronionego krajobrazu i szkód górniczych), a tak¿e w zakresie uszczelnienia, drena¿u, odprowadzania œcieków, wywiewania py³ów itp.

Technicznie mo¿liwe jest te¿ wykorzystanie wyrobisk podziemnych do sk³adowania odpadów niebezpiecznych poprzez:

‘wykorzystanie odpadów do podsadzki górniczej; ‘sk³adowanie odpadów w ju¿ istniej¹cych

wyrobis-kach górniczych;

‘budowê nowych wyrobisk górniczych —

sk³ado-wisk odpadów specjalnych.

Lokowanie odpadów niebezpiecznych pod ziemi¹ jest po¿¹dan¹ form¹ ich unieszkodliwienia, pod warunkiem niedopuszczenia do ska¿enia wód podziemnych. W Polsce górniczo-geologiczne warunki panuj¹ce w kopalniach rud miedzi, cynku i o³owiu oraz wêgla kamiennego uniemo¿li-wiaj¹ uzyskanie œcis³ej i d³ugotrwa³ej izolacji. Najkorzyst-niejsze warunki d³ugotrwa³ej izolacji mog¹ wystêpowaæ w wyrobiskach kopalñ soli. Dla okreœlonych grup odpadów warunki takie mo¿na znaleŸæ w wybranych wyrobiskach niektórych kopalñ wêgla i rud. W Polsce nie stosuje siê jeszcze tego typu rozwi¹zañ — s¹ one na etapie badañ i dyskusji.

Literatura

KOZIO£ W. & UBERMAN R. 1996 — Mo¿liwoœci i warunki zagospo-darowania odpadów z górnictwa i energetyki w drogownictwie, zw³asz-cza do budowy autostrad i dróg ekspresowych. Prz. Geol., 44: 701–709. PRZENIOS£O S. (red.) 2001 — Bilans zasobów kopalin i wód pod-ziemnych w Polsce wg stanu na 31.XII.2000 r. Wyd. PIG, Warszawa. ROSIK-DULEWSKA C. 2000 — Podstawy gospodarki odpadami. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

SROGA C. 1995 — Ewidencja i ocena wartoœci surowcowej ha³d, wysypisk i osadników poeksploatacyjnych na Dolnym Œl¹sku. Arch. OD PIG, Wroc³aw, nr arch. DS 443.

SROGA C. 1997 — Mineralne surowce odpadowe Sudetów i Przedgórza Sudeckiego. Wyd. PIG, Warszawa.

SZCZÊŒNIAK H. (red.), GLAPIÑSKA A., £UKWIÑSKI L., CYGANEK J., ŒLIWA A., TRELA Z. & KIETLIÑSKA E. 1990 — Mapa mineralnych surowców odpadowych na tle obszarów chronionych wg stanu z 31.12.1988, czêœæ opisowa. Materia³y CPBP 04.10. (zeszyt 46). Wyd. SGGW-AR, Warszawa.

WERYÑSKI B. (red.) 1994 — Katalog surowców odpadowych przydatnych do wykorzystania w przemyœle materia³ów budowlanych. Inst. Min. Mat. Bud. w Opolu.

Cytaty

Powiązane dokumenty

– zgodnie z zapisami ustawowymi system gospodarki odpadami komunalnymi, w tym selektywny system zbiórki odpadów komunalnych, powinien być finan- sowany ze środków pobieranych

Część środków przewidzianych na budowę Zakładu Termicznego Przetwarzania Odpadów można z powodzeniem przeznaczyć na budowę nowoczesnego i sprawnego systemu

Wykazano, ¿e istotne znaczenie ma wpro- wadzenie polityki surowcowej UE, prace dotycz¹ce odzysku metali z produktów, opracowanie nowych modeli biznesowych pozyskiwania

3) składowanie odpadów powstających w procesie mechaniczno-biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych oraz pozostałości z sortowania odpadów komunalnych o

Przedmiotem rozwa¿añ niniejszego artyku³u jest wp³yw obiektów wykonanych z odpadów górnictwa wêgla kamiennego na wody podziemne i powierzchniowe w rejonie ich lokalizacji..