Przeglqd Gea[agiczny, va!. 44, nr 9, 1996
Znalezisko typowego dla mastrychtu
amonita Diplomoceras cylindraceum
(Defrance,
1816)
w
profilu
Piotrawina
Marcin Machalski*
W duzym, nieczynnym od kilku lat kamieniolomie w Pio-trawinie nad Wislq (ryc. 1), odslania site monotonny profil opok 0
miqiszosci okolo 35 ill. Jest to najlepsze odsloniteeie utworow poziomuNostoceras pozaryskii najp6iuiejszego kampanu w pro-filu Srodkowej Wisly (Blaszkiewicz, 1980). Ostatnio poziom ten, przemianowany na poziomNostoceras hyatti, zostal rozpoznany na wielu obszarach swiata i okazal site niezwykle waZny do globalnej korelacji utworow z pogranicza kampanu i mastrychtu (Kennedy i in., 1992; Bumett i in., 1992; Kennedy, 1993).
Fauna amonitowa z poziomu Nostoceras hyatti w profilu Wisly zostala opisana przez Blaszkiewicza (1980), a nastte-pnie cztesciowo zrewidowana w pracy Kennedy & Cobban
(1993). W szczegolowym omowieniu fauny tego poziomu
Kennedy (1993) wymienia nasttepujqce taksony amonitow: Nostoceras hyatti Stephenson, N. helicinum (Shumard), Hoploscaphites vistulensis Blaszkiewicz, H. angulatus (Lo-puski), H. minimus Blaszkiewicz, leletzkytes nodosus
(Owen), Baculites spp. (w tym Baculites leopoliensis No-wak), Neancyloceras aff. bipunctatum (Schltiter), Pachydi-seus perfidus de Grossouvre, P. cf. colligatus latiumbilicatus Blaszkiewicz, Pseudokossmaticeras galicianum (Favre), Pseudophyllites indra (Forbes), Placenticeras meeki Bohm oraz Hauericeras aff. sulcatum (Kner). Dolna granica po-ziomu Nostoceras hyatti jest wyznaczona przez pojawienie site leletzkytes nodosus, Nostoceras hyatti oraz N. helicinum pojawiajq site zas nieco wyzej. Wszystkie te formy znikajq ponizej pierwszego wystqpienia belernnita Belemnella lan-ceolata, ktory az do drugiego mitedzynarodowego sympo-zjum Cretaceous Stage Boundaries, jakie odbylo site w Brukseli w 1995 r., byl szeroko stosowany jako wyznacznik dolnej granicy mastrychtu (Blaszkiewicz, 1980; Kennedy i
in., 1992; Bumett i in., 1992; Kennedy, 1993).
Profil kamieniolomu w Piotrawinie reprezentuje gomq CZteSC poziomu Nostoceras hyatti. Dotychczas w literaturze brak danych 0 rozmieszczeniu poszczegoJnych gatunkow amonitow w profilu. Jedynie Bumett i in. (1992) podajq, ze gatunki N. hyatti oraz N. helicinum wysttepujq w interwale 12-30 m powyzej SPqgu profilu. Autorzy ci stwierdzili row-niez, ze belemnity zebrane w stropie profilu reprezentujq gatu-nek Belemnitella langei, co ma oznaczac, ze "cale stanowisko miesci site w obrtebie najwyzszego gomego kampanu". Wypada
w tym miejscu zaznaczyc, ze definicja i zasiteg stratygraficz-ny tego gatunku jest przedmiotem licznych rozbieznosci, co podwaza jego wartosc w korelacji biostratygraficznej (Chri-stensen, 1995).
Podczas wspolnej z autorem wycieczki do kamieniolomu w Piotrawinie, dr Herbert Klinger (South African Museum, Cape Town) znalazl okaz nie notowanego dotychczas z Piotra-wina amonita z grupy heteromorfow. Okaz ten, znaleziony w luinym bloku opoki na najwyzszym poziornie eksploatacyj -nym kamieniolomu, pochodzi niewqtpliwie z naj wyzszych 3-5 m profilu. W tych samych warstwach wysttepujq liczne okazy Baculites spp. oraz dosc cZteste Placenticeras meeki.
RozwaZany okaz to odcisk prostego, gtesto uzebrowanego fragmentu muszli, prawie 12 cm dlugosci (ryc. 2). Mimo fragmentarycznego stanu zachowania znaleziska, nie ma witekszych wqtpliwosci, ze reprezentuje ono gatunek Diplo-moceras cylindraceum (Defrance, 1816). Znaleziony okaz miesci site w zakresie zmiennosci podanej ostatnio dla ga-tunku (Kennedy, 1987; Ward & Kennedy, 1992; Henderson i in., 1992). Dotychczas nie Sq znane kompletne okazy gatunku; muszla skladala site zapewne z co n~mniej trzech prostych odcinkow polqczonych ciasnymi skrtetami.
Diplomoceras cylindraceum jest gatunkiem kosmopoli-tycznym, notowanym z wielu obszarow swiata. Wszystkie jednoznacznie datowane znaleziska tego amonita Sq wieku mastrychckiego (Kennedy, 1987; Ward & Kennedy, 1992; Henderson i in., 1992 oraz literatura cytowana w wymienio-nych pracach). Gatunek ten zostal takze opisany z utworow mastrychtu profilu Wisly (Blaszkiewicz, 1980).
Znalezisko Diplomoceras cylindraceum w stropie profilu w Piotrawinie, zaliczanego powszechnie do najp6iuiejszego kam-panu, reprezentuje najprawdopodobniej pierwsze kampariskie wystqpienie tego gatunku. Mozliwa jest takZe odmienna interpre-tacja, w mysl ktorej pewna czteSc dosttepnego w Piotrawinie profilu naleiy juz do mastrychtu. Interpretacja ta wydaje sitejednak mniej prawdopodobna, zWaZywszy na brak w Piotrawinie klasycznych skamienialosci przewodnich wczesnego mastrychtu, takich jak belemnit Belemnella lanceolata czy amonit Pachydiscus neuber-gicus. Nalezy jednak zaznaczyc, Ze goma czteSc profilu w Piotra-winie zostala ostatnio zaliczona do wczesnego mastrychtu na podstawie otwornic bentonicznych (peryt, 1995).
