ROBERT RAUZI SKIń
PROCESY DEMOGRAFICZNE NA L SKU OPOLSKIM
ZE SZCZEGÓLNYM UWZGL
ĘDNIENIEM WSI
W LATACH
1950–2035. ASPEKTY NARODOWO CIOWE,
SPO
ŁECZNE I PRZESTRZENNE
Streszczenie: Artykuł przedstawia najważniejsze procesy demograficzne na ląsku Opol-skim ze szczególnym uwzględnieniem specyficznych, niepowtarzalnych w innych regionach kraju zmian ludno ci na wsi i w rolnictwie. Z bada wyłania się obraz uprzemysłowionej wsi opolskiej o zróżnicowanej narodowo ci i zróżnicowanej sytuacji demograficznej. Wie opol-ska charakteryzuje się depopulacją, masową migracją zagraniczną stałą i czasową, wysokim udziałem ludno ci pozarolniczej, zaburzeniami w ruchu naturalnym, masowymi dojazdami do pracy pozarolniczej, niskim poziomem wykształcenia wyższego i pozarolniczego. Pro-gnoza demograficzna do 2035 roku wskazuje na dalszy spadek ludno ci i zasobów pracy, pro-ces starzenia się ludno ci i brak zastępowalno ci pokole .
Słowa kluczowe: ludno ć, narodowo ć, przyrost rzeczywisty i naturalny, migracje, progno-za demograficzna do 2035 roku
WSTĘP
Przedstawiony artykuł napisany jest z my lą ukazania podstawowych procesów
demograficznych przebiegających na ląsku Opolskim po II wojnie wiatowej
w wietle tzw. anomalii opolskiej wsi, na którą składa się niespotykany w innych
czę ciach kraju różnorodny skład etniczny ludno ci (ń7,5% ludno ci ląskiej
i niemieckiej), wysoki odsetek ludno ci pozarolniczej na wsi (59%), wysoki
od-setek gospodarstw chłopsko-robotniczych (42,0%), wysoki wska nik masowych
dojazdów ludno ci wsi do pracy poza rolnictwem (37,2%) oraz emigracji
zagra-WIE I ROLNICTWO, NR ń (ń62) 20ń4
ń Autor jest pracownikiem naukowym Pa stwowego Instytutu Naukowego – Instytut ląski w Opolu.
nicznych obejmujących cały przyrost naturalny wsi z lat ń970–20ńń. Występujące
od ń946 roku wyra ne różnice w przyro cie naturalnym pomiędzy ludno cią
lą-ską (niemiecką) a ludno cią przybyłą z Kresów Wschodnich to charakterystyczny
obraz wsi opolskiej.
Sytuacja demograficzna wsi miała i ma istotny wpływ na przebieg
niekorzyst-nych procesów demograficzniekorzyst-nych na ląsku Opolskim. Jak widać, w ród ludno ci
wiejskiej i rolniczej ląska Opolskiego zachodziły w latach powojennych
skom-plikowane procesy demograficzne w czasie (ń946–20ńń) i przestrzeni (gminy,
wsie). Procesy zasiedlenia wsi, odbudowy biologicznej, zmienno ć struktur
de-mograficznych (wyże i niże demograficzne), migracje wewnętrzne i zagraniczne,
zmiany w ródłach utrzymania i strukturach zatrudnienia, wyludnianie się
obsza-rów wiejskich i przygranicznych, zaburzenia w ruchu naturalnym, podział rodzin,
sieroctwo migracyjne – to tylko niektóre demograficzne kryteria zmian spo
łecz-nych. Równocze nie niekorzystny wpływ na procesy demograficzne wsi
odegra-ła transformacja ustrojowa (ń989–20ńń) poprzez spadek urodze , przyrostu
naturalnego i rzeczywistego. Analiza spisów powszechnych z lat ń950, ń960,
ń970, ń978, 2002 i 20ńń pozwala też na wiele istotnych ustale i konkluzji
zwią-zanych z wpływem uwarunkowa demograficznych na sytuację społeczną wsi.
W tym miejscu należy wskazać na wyjątkowo twórczy wkład Izasława Frenkla do
bada demograficznych dotyczących wsi i rolnictwa polskiego. Badania te
doty-czyły założe polityki ludno ciowej, prognoz demograficznych, migracji ze wsi,
ródła utrzymania, zatrudnienia w rolnictwie, podaży pracy, atlasu
demograficz-nego i innych kwestii. Profesor Edward Rosset zalicza profesora Frenkla do
„bu-downiczych powojennej demografii polskiej” [Rosset ń973, s. 53]. W ród
społeczno ci ląska Opolskiego zachodziły w latach powojennych
skomplikowa-ne procesy demograficzskomplikowa-ne. Obecnie jest to społecze stwo o różnym pochodzeniu
etnicznym i regionalnym, do wiadczeniach historycznych, tożsamo ci,
aspira-cjach i postawach. Tworzenie się nowych więzi demograficzno-społecznych
mię-dzy grupami ludno ci, rozmaitymi pod względem pochodzenia regionalnego,
przebiegało powoli i było zakłócane przez liczne czynniki kryzysogenne, co dało
niepowtarzalną społeczno ć regionalną. Trzeba pamiętać, że po II wojnie
wiato-wej na ziemi opolskiej wymieszało się kilka zwartych grup ludno ci o
zróżnico-wanym pochodzeniu terytorialnym, tradycjach, postawach i poglądach, a także
odmiennych poziomach rozwoju. Procesy integracyjne w ród ludno ci
Opolsz-czyzny przebiegały na kilku płaszczyznach i przechodziły przez wiele faz.
Inte-gracja demograficzna (małże stwa) jest podstawą rozwoju społecze stwa
opolskiego.
Badania demograficzne i urzędowe statystyki pozwalają jednak z dużą
dokład-no cią ustalić stan liczebny ludno ci, która od kilku pokole zamieszkuje
wybra-ne miasta i gminy ląska Opolskiego. Przeprowadzone w Instytucie ląskim
w Opolu szczegółowe badania demograficzne oraz sporządzony bilans ruchu
natu-ralnego i migracji zagranicznych tej grupy ludno ci dla lat ń950–20ń0 ukazały stan
ludno ci rodzimej, której pochodzenie regionalne jest związane z miejscem
za-mieszkania na ląsku Opolskim przed ń939 rokiem. Stan ludno ci miejscowej
TABELA ń. Liczba ludno ci miejscowej (autochtonicznej) w poszczególnych latach okresu ń950–20ń0
TABLE ń: Local population (autochthonic) in the period ń950–20ń0
Lata Liczba ludno ci (w tys.)
ń950 436,9 ń955 433,8 ń960 4ń7,5 ń970 454,4 ń975* 372,2 ń980 354,2 ń988** 330,0 2002*** 270,0 20ń0 około 250,0
* zmiana granic administracyjnych województwa. Ponad 80,0 tys. osób w granicach administracyjnych innych województw
** w tym 77,0 tys. osób przebywa w Niemczech powyżej 2 miesięcy
*** w tym ń05,3 tys. osób przebywa w Niemczech powyżej 2 miesięcy. W ród ludno ci autochtonicz-nej (270,0 tys. osób) ludnoć o narodowo ci niemieckiej stanowi ń06,9 tys. osób, ląskiej 24,2 tys. osób i o nieustalonej narodowo ci aż 63,5 tys. osób
ródło: Archiwum Instytutu ląskiego Nr a 637 vol. 83 – Temat węzłowy ńń.5.52ń pod kierunkiem M. Latucha oraz badania Zakładu Demografii Instytutu ląskiego w Opolu.
W 20ń0 roku z ogólnej liczby około 250,0 tys. osób ludno ci miejscowej (auto-chtonicznej) w zwartych obszarach wiejskich mieszka około 60% ogółu badanej po-pulacji. Rozmieszczenie przestrzenne badanej populacji charakteryzuje się zwartą koncentracją miejsca zamieszkania w 34 gminach oraz w ńń miastach. Z uwagi na istotę tego faktu, wymienimy wszystkie miasta i gminy, w których ludno ć miejsco-wego pochodzenia w strukturze ludno ci ma wyra ną przewagę (kształtuje się ona w granicach 60–90%):
– miasta: Biała, Głogówek, Kolonowskie, Krapkowice, Le nica, Ozimek, Strzelce Opolskie, Ujazd, Zawadzkie, Zdzieszowice,
– gminy: Baborów, Biała, Bierawa, Chrząstowice, Cisek, Dąbrowa, Dobrze Wiel-ki, Głogówek, Gogolin, Izbicko, Jemielnica, Kolonowskie, Komprachcice, Krap-kowice, Lasowice Wielkie, Le nica, Łubniany, Murów, Ozimek, Pawłowiczki, Pokój, Polska Cerekiew, Popielów, Prószków, Re ska Wie , Strzelce Opolskie, Strzeleczki, Tarnów Opolski, Turawa, Ujazd, Walce, Zawadzkie, Zdzieszowice, Zębowice.
Struktura demograficzna i społeczno-zawodowa badanej populacji ludno ci miej-scowej (autochtonicznej) charakteryzuje się istotną odmienno cią od pozostałych grup ludno ci. Różnice te wyrażają się w różnych zjawiskach społeczno-demogra-ficznych i są ródłem niekorzystnej sytuacji demograficznej, wynikającej z: – niskiego przyrostu naturalnego,
– dużej przewagi kobiet w rocznikach urodzonych w ń9ń0–ń920 (straty biologiczne z II wojny wiatowej sięgają około 40% liczebno ci mężczyzn),
– masowej migracji do Niemiec w latach ń950–20ń0, która objęła cały przyrost na-turalny ludno ci,
– dużego udziału rodzin niepełnych (podzielonych), głównie na skutek masowych migracji,
– znacznego udziału ludno ci wiejskiej utrzymującej się ze ródeł pozarolniczych,
– daleko zaawansowanego procesu starzenia się i feminizacji struktur
demograficz-nych oraz wyludniania się wsi.
TABELA 2. Ludnoć województwa opolskiego według deklarowanej narodowo ci w 2002 i 20ńń roku TABLE 2: Population of Opole Province according to its declared nationality in 2002 and 20ńń
Rok Ludnoć Deklarowana narodowoć*
polska niemiecka ląska
2002 ń 065 043 869 258 ń06 855 24 ń99
ń00,0% 8ń,6% ń0,0% 2,3%
20ńń ń 0ń6 200 882 000 78 ń00 ń00 000
ń00,0% 80,9% 7,7% 9,8%
* dane nie sumują się do ń00% z uwagi na możliwo ć podwójnej identyfikacji narodowo-etnicznej. Po-dwójną identyfikację okre liło 39,0 tys. osób jako ląską i polską, ń8,0 tys. jako niemiecką i polską oraz 50,0 tys. jako nieustaloną
ródło: Narodowy Spis Powszechny z 2002 i 20ńń roku. Województwo opolskie.
Interesująco przebiegały zmiany demograficzne na ląsku Opolskim w ujęciu hi-storycznym. Proces odbudowy biologicznej był stale zakłócany ujemnymi ruchami mi-gracyjnymi. Prawie cały przyrost naturalny rodzimych mieszka ców ląska Opolskiego został pochłonięty przez ujemne saldo migracji zagranicznych. W ich wy-niku proces odbudowy biologicznej ludno ci ląskiej przebiegał odmiennie niż w ród repatriantów i osadników. W dużym stopniu uległa zahamowaniu dynamika przyrostu liczby ludno ci miejscowej i jej zasobów pracy, co wpływało deformująco na struktu-rę wieku i poziom kwalifikacji ogółu ludno ci regionu. Procesy migracyjne były też hamulcem procesów integracyjnych. Migracje zagraniczne wyra nie ograniczyły nor-malny proces reprodukcji ludno ci w układach przestrzennych.
Przebieg procesów demograficznych na ląsku pozwala na wydzielenie z nich pięciu faz. W pierwszych latach powojennych (ń945–ń950) o zmianach demograficznych decy-dowały masowe ruchy migracyjne związane z zasiedlaniem tych obszarów; był to także etap normalizacji warunków życia. Kolejne dziesięciolecie (ń95ń–ń960) przyniosło odbu-dowę biologiczną ludno ci, a tym samym pozytywne zmiany w strukturze demograficz-nej i społecznej, oraz pełne zatrudnienie. W następnej dekadzie (ń96ń–ń970) zaznaczył się już spadek przyrostu naturalnego, nasiliła się też migracja ze wsi do miasta; jednocze nie, w związku z daleko idącymi przeobrażeniami w dziedzinie urbanizacji i rozwoju przemy-słu, nastąpiła przebudowa struktury zawodowej ludno ci. Lata ń97ń–ń980 cechowały gwałtowne migracje i dalsze przemiany społeczno-zawodowe, wynikające z intensywne-go uprzemysłowienia badanych obszarów. Dopiero w latach ń98ń–ń990 można mówić o stabilizacji ludno ci, przy czym migracje zagraniczne nie ustają, a dodatkowo pojawiło się bezrobocie. Począwszy od ń986 roku daje się zaobserwować wyra ny kryzys demo-graficzny, do czego przyczynił się wzrost bezrobocia i nasilone migracje zagraniczne.
Tabela 3 ukazuje zmiany w liczbie urodze w latach ń95ń–20ń0. Szczytowym rokiem urodze na Opolszczy nie był ń958 rok, w którym przyszło tu na wiat 26 426 dzieci, a najniższą liczbę urodze zanotowano w 2003 roku, w którym urodziło się jedynie 8ń47.
49
TABELA 3. Urodzenia na ląsku Opolskim w latach ń95ń–20ń0
TABLE 3: Births in Silesian Opole between ń95ń and 20ń0
Rok Liczba Rok Liczba Rok Liczba Rok Liczba Rok Liczba Rok Liczba
urodzenia urodze urodzenia urodze urodzenia urodze urodzenia urodze urodzenia urodze urodzenia urodze
ń95ń 23 687 ń96ń 24 425 ń97ń ń8 600 ń98ń ń8 738 ń99ń ń3 964 200ń 8 927 ń952 23 960 ń962 23 649 ń972 ń8 475 ń982 ń9 2ń5 ń992 ń2 440 2002 8 452 ń953 23 984 ń963 23 020 ń973 ń7 900 ń983 ń9 90ń ń993 ńń 826 2003 8ń47 ń954 24 457 ń964 2ń 595 ń974 ń7 244 ń984 ń9 528 ń994 ńń 578 2004 8 204 ń955 25 337 ń965 2ń ń98 ń975 ń7 885 ń985 ń8 874 ń995 ń0 356 2005 8 496 ń956 25 339 ń966 ń9 965 ń976 ń8 380 ń986 ń7 895 ń996 ń0 308 2006 8 460 ń957 26 290 ń967 ń9 287 ń977 ń8 372 ń987 ń6 995 ń997 ń0 506 2007 8 493 ń958 26 426 ń968 ń8 482 ń978 ń8 096 ń988 ń5 762 ń998 ń0 ń02 2008 9ń77 ń959 26 083 ń969 ń8 52ń ń979 ń9 053 ń989 ń4 822 ń999 9 672 2009 9 280 ń960 25 20ń ń970 ń8 582 ń980 ń8 844 ń990 ń3 973 2000 9 369 20ń0 9 ń63 Razem lata 1 014 960 1951–2010 ródło: Roczniki Statystyczne GUS za lata ń95ń–20ńń.
Lata 200ń–20ń0 przyniosły dalszy spadek urodze , poniżej prostej
zastępowalno-ci pokole . Procesy demograficzne przebiegały inaczej w ród ludno ci pochodzenia
miejscowego (rodzimej), a inaczej w ród ludno ci napływowej. W sumie na
Opolsz-czy nie ukształtowały się różne typy rodzin i typy struktur demograficznych w
ukła-dzie przestrzennym miast i gmin, uzależnione od pochodzenia regionalnego ludno ci.
1. L SK OPOLSKI REGIONEM KRYZYSU DEMOGRAFICZNEGO
Do głównych negatywnych procesów demograficzno-społecznych okresu
transformacji, które będą rzutowały na XXI wiek, należy zaliczyć:
– zarysowujący się kryzys rodziny, wynikający z gwałtownego spadku urodze ,
ni-skiej dzietno ci, wzrostu liczby rozwodów, obniżenia skłonno ci do zawierania
małże stw oraz wzrostu liczby rodzin niepełnych;
– zróżnicowanie sytuacji ekonomicznej rodzin województwa opolskiego według
po-chodzenia etnicznego, co może wywołać napięcia społeczne;
poniżej 15,0 od 15,0 do 17,5 od 17,6 do 20,0 powyżej 20,0 OLESNO SKOROSZYCE SKARBIMIERZ OLSZANKA IZBICKO TARNÓW OPOLSKI STRZELCE OPOLSKIE KLUCZBORK LUBRZA OTMUCHÓW STRZELECZKI POL-SKA BABORÓW BIERAWA BRANICE BYCZYNA CISEK DOMASZOWICE GOGOLIN GRODKÓW JEMIELNICA KAMIENNIK KIETRZ KOLONOWSKIE LASOWICE WIELKIE LEWIN BRZESKI LUBSZA MURÓW NIEMODLIN OZIMEK PACZKÓW POKÓJ POPIELÓW PRASZKA PRÓSZKÓW PRUDNIK RUDNIKI TURAWA WILKÓW NAMYSŁÓW ŚWIERCZÓW WOŁCZYN RADŁÓW ŁUBNIANY ZĘBOWICE DOBRODZIEŃ CHRZĄ-STOWICE DOBRZEŃ WIELKI DĄBROWA TUŁOWICE ŁAMBINOWICE PAKOSŁAWICE GŁUCHOŁAZY GŁUBCZYCE BIAŁA GŁOGÓWEK REŃSKA WIEŚ PAWŁOWICZKI LEŚNICA GORZÓW ŚLASKI NYSA KORFANTÓW WALCE UJAZD ZDZIE- SZOWI-CE KRAP- KOWI-CE CERE-KIEW ZAWADZ-KIE KOMPRA-CHCICE
MAPAń. Ludno ć w wieku przedprodukcyjnym na wsi w 20ń0 r. (%) MAPń: Population at a pre-productive age in rural areas in 2000 (%)
– trwało ć bezrobocia jawnego i agrarnego oraz ograniczonych możliwo ci migracji
młodzieży ze wsi do miast,
– wzrost tendencji do masowych, czasowych migracji zarobkowych do Niemiec
i związany z tym procesem drenaż wysoko kwalifikowanych kadr z wyższym
wy-kształceniem,
– narastanie frustracji w ród młodzieży z wyżu demograficznego z uwagi na brak
pracy, regres w budownictwie mieszkaniowym, ograniczone możliwo ci
zakłada-nia rodzin,
– proces starzenia się ludno ci, przy bardzo silnym wzro cie liczby emerytów oraz
osób niepełnosprawnych,
– wzrost zagroże społecznych rodzin związanych z wysokim ryzykiem
zachoro-walno ci, zagroże złymi warunkami pracy, patologią społeczną i
wypadkowo-cią.
Niekorzystne tendencje demograficzne na opolskiej wsi są dobrze widoczne na
mapach ń, 2 i 3. 5ń od 1,0 do 1,5 od 1,5 do 2,5 od 2,5 do 3,5 OLESNO SKOROSZYCE SKARBIMIERZ OLSZANKA IZBICKO TARNÓW OPOLSKI STRZELCE OPOLSKIE KLUCZBORK LUBRZA OTMUCHÓW STRZELECZKI POL-SKA BABORÓW BIERAWA BRANICE BYCZYNA CISEK DOMASZOWICE GOGOLIN GRODKÓW JEMIELNICA KAMIENNIK KIETRZ KOLONOWSKIE LASOWICE WIELKIE LEWIN BRZESKI LUBSZA MURÓW NIEMODLIN OZIMEK PACZKÓW POKÓJ POPIELÓW PRASZKA PRÓSZKÓW PRUDNIK RUDNIKI TURAWA WILKÓW NAMYSŁÓW ŚWIERCZÓW WOŁCZYN RADŁÓW ŁUBNIANY ZĘBOWICE DOBRODZIEŃ CHRZĄ-STOWICE DOBRZEŃ WIELKI DĄBROWA TUŁOWICE ŁAMBINOWICE PAKOSŁAWICE GŁUCHOŁAZY GŁUBCZYCE BIAŁA GŁOGÓWEK REŃSKA WIEŚ PAWŁOWICZKI LEŚNICA GORZÓW ŚLASKI NYSA KORFANTÓW WALCE UJAZD ZDZIE- SZOWI-CE KRAP- KOWI-CE CERE-KIEW ZAWADZ-KIE KOMPRA-CHCICE
MAPA 2. Ludnoć w wieku produkcyjnym na wsi w 20ń0 r. (w %) MAP 2: Population of productive age in rural areas in 20ń0 (%)
Tabela 4 daje obraz wyludniania się wsi (gmin) w latach ń995–20ńń. Jak wynika
ze szczegółowych bada (zobacz mapa 4), jedynie w siedmiu gminach nastąpił
wzrost rzeczywisty ludno ci. Są to głównie gminy położone w zapleczu miast, za
wzrost dotyczy ludno ci nierolniczej.
TABELA 4. Ludnoć na wsi w latach ń995–20ńń w województwie opolskim TABLE 4. Rural Population in Opole Province between ń995–20ńń
Ludnoć na wsi Stan w dniu Wzrost lub spadek
Lp. Gminy w latach ń995–20ńń 3ń.XII ludno ci w %
ń995 20ńń ń995–20ńń ń 2 3 4 5 OGÓŁEM 5ń9 868 483 555 -7,0 ń Baborów 3 8ńń 3 204 -ń5,9 2 Biała 9 676 8 473 -ń2,4 3 Bierawa 9 049 7 770 -ń4,ń 4 Branice 8 62ń 7 06ń -ń8,ń 5 Byczyna 6 320 5 866 -7,2 6 Chrząstowice 6 559 6 723 2,5 poniżej 15,0 od 15,1 do 18,0 powyżej 18,0 OLESNO SKOROSZYCE SKARBIMIERZ OLSZANKA IZBICKO TARNÓW OPOLSKI STRZELCE OPOLSKIE KLUCZBORK LUBRZA OTMUCHÓW STRZELECZKI POL-SKA BABORÓW BIERAWA BRANICE BYCZYNA CISEK DOMASZOWICE GOGOLIN GRODKÓW JEMIELNICA KAMIENNIK KIETRZ KOLONOWSKIE LASOWICE WIELKIE LEWIN BRZESKI LUBSZA MURÓW NIEMODLIN OZIMEK PACZKÓW POKÓJ POPIELÓW PRASZKA PRÓSZKÓW PRUDNIK RUDNIKI TURAWA WILKÓW NAMYSŁÓW ŚWIERCZÓW WOŁCZYN RADŁÓW ŁUBNIANY ZĘBOWICE DOBRODZIEŃ CHRZĄ-STOWICE DOBRZEŃ WIELKI DĄBROWA TUŁOWICE ŁAMBINOWICE PAKOSŁAWICE GŁUCHOŁAZY GŁUBCZYCE BIAŁA GŁOGÓWEK REŃSKA WIEŚ PAWŁOWICZKI LEŚNICA GORZÓW ŚLASKI NYSA KORFANTÓW WALCE UJAZD ZDZIE- SZOWI-CE KRAP- KOWI-CE CERE-KIEW ZAWADZ-KIE KOMPRA-CHCICE
MAPA 3. Ludnoć w wieku poprodukcyjnym na wsi w 20ń0 r. (w %) MAP 3: Population of a post-productive age in rural areas in 20ń0 (%)
ń 2 3 4 5 7 Cisek 7 ń89 5 974 -ń6,9 8 Dąbrowa 9 326 9 509 2,0 9 Dobrodzie 6 858 6 26ń -8,7 ń0 Dobrze Wielki ń4 ń07 ń4 40ń 2,ń ńń Domaszowice 3 9ń7 3 745 -4,4 ń2 Głogówek 9 086 8 035 -ńń,6 ń3 Głubczyce ńń 632 ń0 282 -ńń,6 ń4 Głuchołazy ńń 347 ń0 663 -6,0 ń5 Gogolin 6 680 5 954 -ń0,9 ń6 Gorzów ląski 5 543 4 783 -ń3,7 ń7 Grodków ńń 035 ń0 982 -0,5 ń8 Izbicko 5 696 5 372 -5,7 ń9 Jemielnica 7 857 7 ń85 -8,6 20 Kamiennik 3 882 3 700 -4,7 2ń Kietrz 5 883 5 227 -ńń,2 22 Kluczbork ń3 ń50 ń2 2ń7 -7,ń 23 Kolonowskie 3 ń83 2 660 -ń6,4 24 Komprachcice ńń 023 ńń 0ń5 -0,ń 25 Korfantów 8 348 7 362 -ńń,8 26 Krapkowice 7 235 6 423 -ńń,2 27 Lasowice Wielkie 7 592 7 047 -7,2 28 Le nica 6 ń87 5 385 -ń3,0 29 Lewin Brzeski 7 746 7 54ń -2,6 30 Lubrza 4 800 4 392 -8,5 3ń Lubsza 8 642 9 036 4,6 32 Łambinowice 8 237 7 889 -4,2 33 Łubniany 9 582 9 559 -0,2 34 Murów 6 526 5 604 -ń4,ń 35 Namysłów ń0 083 9 64ń -4,4 36 Niemodlin 7 049 6 834 -3,ń 37 Nysa ń2 250 ń3 075 6,7 38 Olesno 9 522 8 52ń -ń0,5 39 Olszanka 5 ń68 5 0ńń -3,0 40 Otmuchów 9 500 8 984 -5,4 4ń Ozimek ńń 592 ń0 762 -7,2 42 Paczków 5 672 5 379 -5,2 43 Pakosławice 3 889 3 739 -3,9 44 Pawłowiczki 9 ń72 8 020 -ń2,6 45 Pokój 5 700 5 442 -4,5 46 Polska Cerekiew 5 332 4 368 -ń8,ń 47 Popielów 8 759 8 2ń6 -6,2 48 Praszka 5 900 5 803 -ń,6 49 Prószków* ń0 078 7 20ń -28,5 50 Prudnik 6 444 6 2ń7 -3,5 5ń Radłów 4 743 4 473 -5,7 52 Re ska Wie 9 869 8 244 -ń6,5 53 Rudniki 8 893 8 329 -6,3 54 Skarbimierz 6 025 7 633 26,7 55 Skoroszyce 6 534 6 424 -ń,7 56 Strzelce Opolskie ń3 902 ń2 954 -6,8 57 Strzeleczki 8 695 7 549 -ń3,2 58 wierczów 3 525 3 574 ń,4 59 Tarnów Opolski ń0 463 9 725 -7,ń 60 Tułowice 5 694 5 267 -7,5 6ń Turawa ń0 4ń7 9 639 -7,5 62 Ujazd 5 ń25 4 577 -ń0,7 63 Walce 6 486 5 6ń3 -ń3,5 64 Wilków 4 67ń 4 644 -0,6 65 Wołczyn 8 704 8 049 -7,5 66 Zawadzkie 4 983 4 3ń3 -ń3,4 67 Zdzieszowice 4 3ń0 4 222 -2,0 68 Zębowice 4 394 3 8ń3 -ń3,2
* z dniem ń stycznia 2004 r. wyodrębniono miasto Prószków z gminy Prószków, WWS dla ń995–20ńń ródło: Bank Danych Lokalnych, obliczenia własne.
2. L SK OPOLSKI REGIONEM MIGRACYJNYM
Głównym czynnikiem zaburze w ruchu naturalnym ludno ci pogłębiającym
kryzys demograficzny są emigracje zagraniczne. Emigracje zagraniczne (stałe i
za-robkowe) na ląsku Opolskim mają swoje specyficzne uwarunkowania. Tkwią one
w tradycjach historycznych związanych z pracą sezonową w Niemczech, migracjach
powojennych łączących się z wysiedleniem ludno ci niemieckiej oraz w migracjach
stałych i sezonowych. Procesy migracyjne, silne powiązania rodzinne są czynnikiem
sprzyjającym podejmowaniu pracy sezonowej i emigracji stałej. Kryzys
demogra-ficzny ma swoje ródło w długotrwałych stałych emigracjach zagranicznych (zob.
mapa 5).
Gminy demograficznie rozwojowe (powyżej 2,1%)
Gminy demograficznie zanikowe (poniżej 2,1%)
Gminy demograficznie stabilne (od -2,0% do 2,0%) OLESNO SKOROSZYCE SKARBIMIERZ OLSZANKA IZBICKO TARNÓW OPOLSKI STRZELCE OPOLSKIE KLUCZBORK LUBRZA OTMUCHÓW STRZELECZKI POL-SKA BABORÓW BIERAWA BRANICE BYCZYNA CISEK DOMASZOWICE GOGOLIN GRODKÓW JEMIELNICA KAMIENNIK KIETRZ KOLONOWSKIE LASOWICE WIELKIE LEWIN BRZESKI LUBSZA MURÓW NIEMODLIN OZIMEK PACZKÓW POKÓJ POPIELÓW PRASZKA PRÓSZKÓW PRUDNIK RUDNIKI TURAWA WILKÓW NAMYSŁÓW ŚWIERCZÓW WOŁCZYN RADŁÓW ŁUBNIANY ZĘBOWICE DOBRODZIEŃ CHRZĄ-STOWICE DOBRZEŃ WIELKI DĄBROWA TUŁOWICE ŁAMBINOWICE PAKOSŁAWICE GŁUCHOŁAZY GŁUBCZYCE BIAŁA GŁOGÓWEK REŃSKA WIEŚ PAWŁOWICZKI LEŚNICA GORZÓW ŚLASKI NYSA KORFANTÓW WALCE UJAZD ZDZIE- SZOWI-CE KRAP- KOWI-CE CERE-KIEW ZAWADZ-KIE KOMPRA-CHCICE
MAPA 4. Wzrost lub spadek ludno ci w gminach w latach ń995–20ń0
MAP 4: The growth or decline of population in communities between ń995 and 20ń0
TABELA 5. Emigranci stali w charakterystycznych fazach migracji w latach ń950–20ń0 TABLE 5: Permanent emigrantion as a characteristic phase of migration between ń950 and 20ń0
Lata Emigranci stali
w liczbach bezwzględnych w % ń95ń–ń960 60 578 25,4 ń96ń–ń970 25 252 ń0,6 ń97ń–ń980 50 9ń4 2ń,4 ń98ń–ń990 37 464 ń5,7 ń99ń–2000 27 327 ńń,5 200ń–2005 20 479 8,6 2006–20ń0 ń6 20ń 6,8 Ogółem 238 2ń5 ń00,0
ródło: Obliczenia własne na podstawie materiałów GUS, Urzędu Statystycznego w Opolu oraz roczni-ków statystycznych. od -0,1 do -10,0 od -10,1 do -20,0 od -20,1 do -30,0 powyżej -30,0 OLESNO SKOROSZYCE SKARBIMIERZ OLSZANKA IZBICKO TARNÓW OPOLSKI STRZELCE OPOLSKIE KLUCZBORK LUBRZA OTMUCHÓW STRZELECZKI POL-SKA BABORÓW BIERAWA BRANICE BYCZYNA CISEK DOMASZOWICE GOGOLIN GRODKÓW JEMIELNICA KAMIENNIK KIETRZ KOLONOWSKIE LASOWICE WIELKIE LEWIN BRZESKI LUBSZA MURÓW NIEMODLIN OZIMEK PACZKÓW POKÓJ POPIELÓW PRASZKA PRÓSZKÓW PRUDNIK RUDNIKI TURAWA WILKÓW NAMYSŁÓW ŚWIERCZÓW WOŁCZYN RADŁÓW ŁUBNIANY ZĘBOWICE DOBRODZIEŃ CHRZĄ-STOWICE DOBRZEŃ WIELKI DĄBROWA TUŁOWICE ŁAMBINOWICE PAKOSŁAWICE GŁUCHOŁAZY GŁUBCZYCE BIAŁA GŁOGÓWEK REŃSKA WIEŚ PAWŁOWICZKI LEŚNICA GORZÓW ŚLASKI NYSA KORFANTÓW WALCE UJAZD ZDZIE- SZOWI-CE KRAP- KOWI-CE CERE-KIEW ZAWADZ-KIE KOMPRA-CHCICE
MAPA 5. Saldo migracji zagranicznych w latach ń976–20ń0 w stosunku do liczby ludno ci w 20ń0 r. (w %)
MAP 5: The balance of international migration between ń976 and 20ń0 in relation to the population of 20ń0 (%)
W badanym okresie można wyróżnić trzy fazy migracji: narodowo ciową,
łącze-nia rodzin i ekonomiczną.
W ostatnich latach czynniki powodujące opuszczenie kraju i przyciągające
emi-grantów do Niemiec i UE stały się na tyle silne, że l sk Opolski osi gn ł granice
możliwo ci emigracyjnych z punktu widzenia sytuacji demograficznej. Przy
obecnych, korzystnych dla pracujących za granicą, relacjach płac pomiędzy Polską
a pa stwami Unii Europejskiej, migracje sezonowe przybierają masowy charakter.
Należy zwrócić uwagę, że okres transformacji gospodarczej (ń989–20ń0) nie osłabił
migracji stałej, natomiast przyczynił się również do silnego wzrostu wyjazdów
za-robkowych sezonowych. Istnieje wyra ny związek między bezrobociem na
lokal-nych rynkach pracy miast i gmin opolskich a wyjazdami zarobkowymi do UE.
Drenaż wysoko kwalifikowanych kadr w zawodach deficytowych na lokalnych
ryn-kach pracy powoduje już pewne trudno ci.
Analiza cech społeczno-zawodowych emigrantów oraz rozmiarów emigracji
i struktury demograficznej emigrantów w układach przestrzennych (miasta–gminy)
wskazuje, że ubytki emigracyjne odgrywają istotną rolę na lokalnych rynkach pracy,
ograniczając podaż kwalifikowanej kadry. W ń988 roku do miast i gmin o bardzo
wysokiej emigracji zagranicznej, obejmującej powyżej 8% mieszka ców, należały
miasta: Biała (ń0,4%), Głogówek (ń5,3%), Kędzierzyn-Ko le (9,2%), Strzelce
Opol-skie (9,2%), Ujazd (24,8%) oraz gminy: Biała (ńń,2%), Bierawa (ń2,ń%), Cisek
(ń4,3%), Głogówek (8,2%), Izbicko (8,4%), Murów (ń0,2%), Polska Cerekiew
(ń6,9%), Re ska Wie (8,2%), Ujazd (9,0%). Liczba emigrantów czasowych
(powy-żej 2 miesięcy) wynosiła według Narodowych Spisów Powszechnych z ń988 roku
53,0 tys. osób, w 2002 roku ń05,2 tys. osób, w 20ńń roku ń07,9 tys. osób, w tym ze
wsi 56,8 tys. osób. Emigranci czasowi stanowili w 20ńń roku aż 34% w stosunku do
zatrudnionych w województwie (3ń5 tys. osób).
Na skutek braku rzetelnej statystyki ludno ci, rozmiary emigracji stałej i
sezono-wej nie są zbyt precyzyjnie okre lone. Z bada wynika, że w latach ń975–20ń0
uby-tek emigrantów stałych w przyro cie naturalnym rednio wynosił w miastach 67,4%,
a na wsi 90,9%. Dotyczy to całego przyrostu naturalnego mieszka ców
wojewódz-twa opolskiego. Migracja stała objęła natomiast cały przyrost naturalny ląskiej
lud-no ci miejscowej. W licznych miastach i gminach (miasta: Baborów, Biała,
Głogówek, Gogolin, Kolonowskie, Le nica, Ujazd; gminy: Biała, Bierawa,
Chrzą-stowice, Cisek, Dobrze Wielki, Głogówek, Komprachcice, Krapkowice, Lasowice
Wielkie, Le nica, Łubniany, Murów, Pawłowiczki, Pokój, Polska Cerekiew,
Popie-lów, Prószków, Re ska Wie , Strzeleczki, Turawa, Walce, Zębowice) migracje
znacznie przekroczyły rozmiary przyrostu naturalnego.
W wietle przeprowadzonych bada demograficznych wyra nie widzimy, że
ro-la lokalnych studiów nad zagadnieniami migracji zagranicznych staje się coraz
istot-niejsza, zwraca bowiem uwagę na poważne konsekwencje demograficzne, społeczne
i ekonomiczne takich ruchów ludno ci.
Nadmierne migracje do UE, a przez to wysoki ubytek kadr kwalifikowanych, należy
uznać za poważny czynnik zakłócający rozwój regionu nie tylko w zakresie problemów
demograficznych, lecz także gospodarczych. Wpływ migracji i ruchów wahadłowych na
ń) ubytku demograficznego i odpływu kadr kwalifikowanych oraz wysokich
kosz-tów kształcenia tych kadr,
2) transferu pieniędzy,
3) kształtowania się sytuacji na rynku pracy (tu też aspekt bezrobocia na lokalnych
rynkach pracy),
4) inicjatyw gospodarczych emigrantów stałych i czasowych,
5) dochodów rodzin emigrantów stałych i czasowych,
6) dochodów rodzin emigrantów i struktury ich inwestycji,
7) sytuacji gospodarczej miast i gmin o najwyższych wska nikach emigracji.
Rozmiary i struktura grup emigrantów stałych i czasowych na lokalnych rynkach
pracy podkre lają wyra ny podział województwa na dwa odrębne obszary: obszar
zamieszkany przez ludno ć ląską i pozostałą.
Społeczno-gospodarcze skutki migracji wyrażają się w:
a) masowej pracy sezonowej w Niemczech i UE, wyra nie ograniczającej
bezrobo-cie na lokalnych rynkach pracy,
b) transferze kapitału z pracy w Niemczech i UE,
c) rozmiarach turystyki rodzinnej i odwiedzin wiątecznych,
d) zakresie prowadzenia własnej działalno ci gospodarczej, głównie w miejscu
za-mieszkania, na tworzeniu małych i rednich przedsiębiorstw i inwestycji we
wła-sne nieruchomo ci.
Jednak nadmiernie rosnące migracje stałe i sezonowe mają negatywny wpływ,
powodując zaburzenia demograficzne ludno ci, drenaż kadr z wyższym
wykształce-niem oraz wyludnianie się licznych wsi i gmin. W sumie na obszarach
zamieszka-nych przez ludno ć ląską (mniejszo ć niemiecką) stopa bezrobocia jest niska,
a napływ kapitału z pracy znaczny. Zarysowuje się więc w układach przestrzennych
nowa sytuacja społeczno-gospodarcza, która wyraża się w narastaniu licznych
dys-proporcji społecznych i gospodarczych. Badania wskazują na wyra ny podział
wo-jewództwa na obszary A – zamieszkane przez ludno ć ląską (mniejszo ć niemiecką)
o wysokim rozwoju społeczno-gospodarczym, żyjącą i pracującą w lepszych
warun-kach oraz lepszej sytuacji mieszkaniowej i zdrowotnej, oraz obszary B –
charaktery-zujące się regresem społeczno-gospodarczym, zamieszkane przez ludno ć
napływową (rolniczą). Tworzy się więc zupełnie nowa struktura
społeczno-zawodo-wa ludno ci ląskiej zamieszkałej na zurbanizowanej wsi opolskiej,
charakteryzują-ca się wysokim poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego i infrastruktury
gospodarczej wymienionych gmin ląskich.
TABELA 6. Przyrost naturalny ludno ci i saldo migracji zagranicznych w gminach województwa opolskiego w latach ń976–20ńń
TABLE 6: The balance between birth rate and migration abroad in communities of Opole Province between ń976 and 20ńń
Lp. Gminy Przyrost naturalny Saldo migracji zagranicznych
OGÓŁEM GMINY 68 849 -77 097 ń Baborów 435 -546 2 Biała 747 -3767 3 Bierawa ń 002 -2205 4 Branice 379 -579 5 Skarbimierz ń 607 -30
TABELA 6. ciąg dalszy TABLE 6: cont.
Lp. Gminy Przyrost naturalny Saldo migracji zagranicznych
ń 2 3 4 6 Byczyna ń 5ń9 -22ń 7 Chrząstowice 524 -ń308 8 Cisek 344 -2284 9 Dąbrowa ń 425 -ń755 ń0 Dobrze Wielki ń ń75 -3558 ńń Domaszowice 805 -2ń ń2 Głogówek 240 -ń842 ń3 Głubczyce ń ń97 -ń78 ń4 Głuchołazy ń 822 -242 ń5 Gogolin 858 -ń284 ń6 Grodków 2 85ń -80 ń7 Izbicko 834 -ń0ń3 ń8 Jemielnica ń 093 -ń055 ń9 Kamiennik 73ń -29 20 Kietrz ń 0ń2 -95 2ń Kluczbork 2 238 -3ń03 22 Kolonowskie 493 -680 23 Komprachcice ń 449 -342ń 24 Korfantów ń 8ń3 -ń820 25 Krapkowice 536 -ń583 26 Lasowice Wielkie 806 -ń576 27 Le nica 35ń -ń395 28 Lewin Brzeski ń 724 -260 29 Lubrza 84ń -ń74 30 Lubsza ń 424 -ń06 3ń Łambinowice ń 929 -458 32 Łubniany 729 -2ń59 33 Murów 64ń -2ń07 34 Namysłów ń 986 -54 35 Niemodlin 2 739 -430 36 Nysa 2 083 -ń25 37 Olszanka ń 2ń5 -37 38 Otmuchów 2 288 -ń34 39 Ozimek ń 228 -ń762 40 Paczków ń 505 -80 4ń Pakosławice 88ń -5 42 Pawłowiczki 796 -3444 43 Pokój ń 0ń5 -2096 44 Polska Cerekiew 287 -233ń 45 Popielów ń 005 -ń837 46 Prószków 902 -2ń87 47 Prudnik ń 099 -ń75 48 Re ska Wie 73ń -2325 49 Skoroszyce ń 820 -56 50 Strzelce Opolskie ń 788 -2699 5ń Strzeleczki 668 -2065 52 wierczów 633 -78 53 Tarnów Opolski ń 580 -2ń45 54 Tułowice X 277 -88 55 Turawa ń ń82 -22ń6 56 Ujazd ń 040 -ń009 57 Walce 546 -ńń79 58 Wilków ń 258 -24 59 Wołczyn 2 ń45 -730 60 Zawadzkie 298 -668 6ń Zdzieszowice 748 -632
ń 2 3 4 62 Zębowice 360 -9ń2 63 Dobrodzie XX -62 -ń297 64 Gorzów ląski XX -88 -ńń46 65 Olesno XX -207 -ń652 66 Praszka XX -93 -ń2 67 Radłów XX -ń2 -5ń3 68 Rudniki XX -366 -20
X – powstało z dniem ń stycznia ń992 r.; XX – włączono do województwa z dniem ń stycznia ń998 r. ródło: Dane GUS.
3. PROGNOZA DEMOGRAFICZNA DO 2030 ROKU
Prognozy demograficzne ukazują obraz przyszłego kształtowania się stanu i struk-tury ludno ci, a więc okre lają wielko ć przyszłych potrzeb społeczno-gospodarczych ludno ci, stanowiąc podstawę w polityce zaludnienia. Ukazują również tendencje w za-kresie takich procesów demograficznych, jak: reprodukcja ludno ci, rozwój ludno ci w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym, starzenie się ludno ci, ruchy migracyjne, zmiany w zakresie liczby i struktury gospodarstw domowych. Opra-cowane za w przekroju miast i gmin pozwalają na konstruowanie planów zagospoda-rowania przestrzennego oraz koncepcji rozwoju kształcenia młodzieży i jej zatrudnienia. Umożliwiają także podejmowanie uzasadnionych decyzji gospodarczych i społecznych przy ustalaniu polityki regionalnej w takich głównie dziedzinach życia, jak: rozwój szkolnictwa, ochrona zdrowia, rozwój budownictwa mieszkaniowego, pla-nowanie infrastruktury społecznej, tworzenie nowych miejsc pracy, okre lenie polityki w zakresie czasu pracy, kształtowanie dochodów z pracy, ochrona rodowiska, zabez-pieczenie społeczne, organizowanie wypoczynku, walka z bezrobociem. Pozwalają również na prowadzenie aktywnej polityki na rynku pracy.
Prognoza wyróżnia się nowymi tendencjami zachowa demograficznych społecze -stwa okre lanego mianem drugiego przej cia demograficznego. Jego cechy to głównie: a) spadek ludno ci,
b) spadek płodno ci kobiet,
c) wzrost wieku zawierania małże stw,
d) wzrost redniego wieku kobiet rodzących dzieci, e) wzrost rozwodów,
f) przedłużenie trwania życia,
g) spadek udziału kobiet rodzących dzieci i wychodzących za mąż, h) utrzymanie się dzietno ci poniżej prostej zastępowalno ci pokole , i) falowanie wyżów i niżów demograficznych.
TABELA 7. Prognoza redniego trwania życia w województwie opolskim w latach 2000–2020 TABLE 7: The projection of average life expectancy in Opole Province between 2000 and 2020
Lata Mężczy ni Kobiety
2000 70,0 77,6
20ń0 72,0 78,8
2020 74,ń 80,ń
ródło: Sytuacja demograficzna Polski. Raport 1999–2000. Rządowa Rada Ludno ciowa, Warszawa 2000, s. ń54.
Dzietno ć kobiet w latach 2000–2030 będzie kształtować się na niskim
pozio-mie. Na ląsku Opolskim spadkowy trend dzietno ci trwa od wielu lat, a
gwałtow-nie nasilił się on w okresie transformacji ustrojowej (ń989–2007). Dzietno ć
kobiet wynosiła w ń998 roku ń,25, a więc nie zapewniała nawet prostej
reproduk-cji liczby ludno ci, dla zapewnienia której niezbędna jest dzietno ć na poziomie
2,0–2,2 dzieci.
TABELA 8. Prognoza dzietno ci kobiet w województwie opolskim w latach 2000–2020 TABLE 8: Fecundity of women in the Opole Province in the period 2000–2020
Lata Ogółem Miasto Wie
2000 ń,ń8 ń,ń3 ń,23
20ń0 ń,45 ń,48 ń,4ń
2020 ń,62 ń,50 ń,75
ródło: Jak w tabeli 7.
Dzietno ć jest przeciętną liczbą dzieci, jaką urodziłaby kobieta w wieku ń5–49 lat, gdyby w całym okresie rozrodczym panował wzorzec płodno ci z roku, dla któ-rego wyznacza się prognozę.
Współczynniki reprodukcji ludno ci brutto i netto wskazują, że województwo opolskie po raz pierwszy w okresie powojennym znalazło się w obszarze zawężonej reprodukcji. Współczynniki te kształtują się obecnie poniżej ń000, co oznacza, że na ń000 matek w wieku rozrodczym rodzi się poniżej ń000 córek. Liczba urodze w ogóle w regionie wyra nie się zmniejsza. Równocze nie następuje dalszy wzrost umieralno ci ogólnej i nasila się proces starzenia się ludno ci.
Przyjęte w prognozie migracje wewnętrzne wiadczą o małej ruchliwo ci społe-cze stwa. Niskie aktualnie migracje wynikają ze stabilizacji gospodarczej i bezrobo-cia w miastach. Prognozy dotyczące migracji wewnętrznych i zewnętrznych stanowią bardzo niepewny składnik prognozy demograficznej do 2020 roku.
KONKLUZJE
ń. Sytuacja demograficzna ląska Opolskiego wskazuje na zarysowujący się kry-zys demograficzny, wyrażający się spadkiem liczby urodze i stopy urodze , spad-kiem przyrostu naturalnego, starzeniem się społecze stwa i ludno ci w wieku produkcyjnym, niepełnosprawno ci, spadkiem przeciętnej wielko ci gospodarstwa, dezaktywizacją zawodową ludno ci, wysokim bezrobociem i ubóstwem oraz patolo-gią społeczną.
2. W wietle licznych bada i danych statystycznych można uzasadnić tezę o na-rastającym kryzysie społecznym i demograficznym znacznych grup społecze stwa województwa opolskiego. Liczne fakty potwierdzają tę tezę. I tak, lata ń989–20ń0 to okres wyludniania się regionu. Ujemne saldo migracji było wysokie. Kilka tysięcy absolwentów szkół wyższych opu ciło województwo. Czasowo przebywa i zarobku-je w UE aż ń20 tys. osób. Bezrobocie zarejestrowane przekracza 45,8 tys. osób. Na-stępuje wzrost bezrobocia ukrytego. Urodzenia spadły z ń4,8 tys. dzieci w roku ń989 do 8,2 tys. w 20ń2 roku. W sferze ubóstwa żyje ponad 26% mieszka ców województwa,
z czego ze wiadcze pomocy społecznej skorzystało aż 65,6 tys. osób. Deficyt
mieszka w 20ń0 roku mierzony liczbą gospodarstw domowych i ich rodzin
wyno-sił 42 tys. [Spis ludno ci... ń996, s. ń7ń]. Aktualna sytuacja społeczna ląska
Opol-skiego oraz jej rozwój demograficzny do 2035 roku stawia przed strategią rozwoju
regionu wiele złożonych zagadnie , które należy rozpatrywać w różnych
scenariu-szach. Głównym czynnikiem, który będzie w istotny sposób okre lał potrzeby
mieszka ców ląska Opolskiego jest zmienno ć struktury ludno ci według płci
i wieku oraz falowanie liczebno ci niektórych grup wieku. Procesy te przesądzają na
wiele lat o potrzebach społecznych. Drugim czynnikiem jest proces starzenia się
lud-no ci, który bardzo wyra nie okre la potrzeby seniorów.
3. Przewidywane w latach 20ń0–2035 zmiany w ogólnej liczbie i strukturze
lud-no ci będą charakteryzować się dużym falowaniem wyżów i niżów
demograficz-nych. Sytuacja demograficzna nakazuje, aby realizować elastyczną politykę
kształcenia i zatrudnienia. Konsekwencje zmian w liczbie młodzieży w wieku
szko-ły podstawowej i redniej dla polityki o wiatowej i społecznej w układzie powiatów,
miast i gmin wymagają bardzo rozważnych, lokalnych rozwiąza , szczególnie w
sy-tuacji powszechnego objęcia nauką szkolną sze ciolatków.
BIBLIOGRAFIA
Auleytner J., 2004: Polska polityka społeczna. Ciągło ć i zmiany. Warszawa.
Frenkel I., 2002: Wiejskie obszary problemowe w aspekcie sytuacji demograficznej. [w:] Wiejskie obszary kulminacji barier rozwojowych, A. Rosner (red.). Warszawa.
Gawryszewski A., 2005: Ludnoć Polski w XX wieku. Warszawa.
Golachowski S., ń958: Różnice w strukturze demograficznej między ludno cią miejscową a napły-wową w województwie opolskim. Opole.
Golachowski S., Sukiennicki H., ń946: Pierwszy etap osadnictwa na ląsku Opolskim. Katowice. Grygierczyk M., ń990: Wybrane aspekty sytuacji ludno ciowej na wsi opolskiej. [w:] Procesy
wy-ludniania się wsi w regionie opolskim, K. Heffner (red.). Opole.
Heffner K., ń998: Kluczowe problemy demograficzno-osadnicze obszarów przygranicznych Polska – Czechy. Opole.
Heffner K., Rauzi ski R., 2003: Region migracyjny (wybrane aspekty demograficzne, społeczne i gospodarcze na przykładzie ląska Opolskiego). Opole.
Holzer J.Z., ń990: Perspektywa demograficzna Polski do 2030. Projekcje studialne –założenia, wy-niki liczbowe, wnioski. Warszawa.
Holzer J.Z., 2003: Demografia (wyd. 6 zm.). Warszawa.
Jonderko F., 2007: Społeczne uwarunkowania budownictwa mieszkaniowego na wsi na ląsku Opolskim. Opole.
Jo czy R., 2003: Migracje zarobkowe ludno ci autochtonicznej z województwa opolskiego. Stu-dium ekonomicznych determinant i konsekwencji. Opole.
Kosi ski L., ń960: Pochodzenie terytorialne ludno ci ziem zachodnich w ń950 r. Dokumentacja Geograficzna, z. 2.
Kotowska I.E., ń999: Drugie przej cie demograficzne i jego uwarunkowania. [w:] Przemiany de-mograficzne w Polsce w latach 90. w wietle koncepcji drugiego przej cia dede-mograficznego, I.E. Kotowska (red). Warszawa.
Kuropka L., 2002: Potencjał życiowy mieszkańców Dolnego ląska. Diagnoza i perspektywy. Wrocław. Kuropka I., 2003: Sytuacja demograficzna ląska w latach ń990–200ń. [w:] Ludno ć ląska – pro-cesy demograficzne i społeczne w okresie transformacji ustrojowej, R. Rauzi ski (red.). Opole.
Kuropka I., 2007: Ostrzegawcza prognoza demograficzna dla ląska. [w:] ląsk 2020. Czynniki i strategie rozwoju, Z.M. Nowak, R. Rauzi ski (red.). Opole.
Latuch M., ń980: Demografia społeczno-ekonomiczna. Warszawa. Okólski M., 2002: Demografia zmiany społecznej. Warszawa.
Pisz Z., 2003: Problemy społeczne edukacji na ląsku Opolskim. [w:] W odpowiedzi na zjawiska i wyzwania społeczne, K. Frysztacki, K. Heffner (red.). Opole.
Rajkiewicz A., 2003: Sytuacja ludno ciowa w Polsce i w krajach sąsiednich. [w:] W odpowiedzi na zjawiska i wyzwania społeczne, K. Frysztacki, K. Heffner (red.). Opole.
Rauzi ski R., 2002: Społeczeństwo ląska Opolskiego w latach 1989–2020 (aspekty demograficz-ne i społeczdemograficz-ne). Opole.
Rauzi ski R., 2005: Czynnik demograficzny w rozwoju społeczno-gospodarczym ląska Opol-skiego w perspektywie do 2020 r. [w:] Kapitał ludzki w rozwoju regionu. Uwarunkowania ma-kro- i mikroekonomiczne, K. Heffner, K. Malik (red.). Opole.
Rosset E., ń973: Demografia Polska w służbie postępu społecznego. Warszawa.
Solga B., 2003: Migracje zagraniczne na ląsku Opolskim a integracja europejska. [w:] W odpo-wiedzi na zjawiska i wyzwania społeczne, K. Frysztacki, K. Heffner (red.). Opole.
Spis ludno ci i mieszkań metodą reprezentacyjną 1995. ń996: GUS, Warszawa.
Strzelecki Z., 200ń: Polska a Europa. Procesy demograficzne u progu XXI wieku. [w:] Polska a Europa. Procesy demograficzne u progu XXI wieku, Z. Strzelecki, A. Ochocki (red.). I Kon-gres Demograficzny w Polsce. Sesja inauguracyjna, Warszawa, ń5 wrze nia 200ń r..
Szczygielski K., ń994: Badania demograficzne i osadnicze w Instytucie ląskim. [w:] Instytut lą-ski 1934–1994, K. Heffner (red.). Opole.
Sztompka R., 2004: Socjologia. Analiza społeczeństwa. Kraków 2004.
Witkowski J., 2003: Demografia uwarunkowania polityki społecznej w perspektywie do 2030 r. [w:] W odpowiedzi na zjawiska i wyzwania społeczne, K. Frysztacki, K. Heffner (red.). Opole. Zagórowska A., 2005: Wykształcenie jako element kapitału ludzkiego ludno ci ląska Opolskie-go. [w:] Kapitał ludzki w rozwoju regionu. Uwarunkowania makro- i mikroekonomiczne, K. Heffner, K. Malik (red.). Opole.
DEMOGRAPHIC PROCESSES IN SILESIAN OPOLE WITH PARTICULAR EMPHASIS ON RURAL AREAS IN THE PERIOD 1950–2035. ETHNIC, SOCIAL AND SPATIAL ASPECTS
Abstract: The article presents the most important demographic processes in Silesian Opole. It focuses on specific changes in the population of the region and in agriculture which do not occur in other parts of the country. The analysis presents an industrialized vision of Opole Silesia with its diverse nationalities and demographic situation. The countryside of Silesian Opole is characterised by a decline in population, mass migration abroad (permanent or temporary), a high percentage of non-agricultural population, disturbances in vital statistics, mass movement to non-agricultural employment, a low percentage of people with higher education and a non-agricultural education. Demographic projections to 2035 demonstrates that there will be further decline in the population and workforce, there is also a process of population ageing and the lack of regeneration.
Key words: population, nationality, total population growth and birth rate, migrations, demographic projection up to 2035
