• Nie Znaleziono Wyników

Formalno-prawna rola związków zawodowych w polityce płac w latach 1950-1983

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Formalno-prawna rola związków zawodowych w polityce płac w latach 1950-1983"

Copied!
15
0
0

Pełen tekst

(1)

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 5 3 , 1986

Z o fia C z a jk a *

FORMALNO-PRAWNA ROLA ZWIĄZKÓW ZAWODOWYCH W POLITYCE PŁAC W LATACH 1950-1983

1 . W stęp

Podstawową f u n k c j ą , Ja k ą z w ią z k i zawodowe powinny r e a liz o w a ć , j e a t o b ro n a In te re s ó w p rac o w n ic z y ch . Isto tn y m aspektem f u n k c j i o b ro n n ej J e s t wpływ związków zawodowych n a p o l i t y k ę p ł a c . W alka o p ła c e p rac o w n ic z e s ta n o w iła od p o c z ą tk u i s t n i e n i a związków zawo-dowych Jedno z n a jw a ż n ie js z y c h i c h z a d ań . Zw iązki zawodowe s t a ł y s i ę ważnym podmiotem p o l i t y k i p ł a c , walczącym w początkowym o k re -s i e u p rze m y -sło w ie n ia o z a b e z p ie c z e n ie pracownikom n ie z b ę d n y c h środków u trz y m a n ia , a n a s tę p n ie o i c h u d z i a ł w owocach p o s tę p u g o sp o d a rc z e g o , o z a sp o k o je n ie p o tr z e b p raco w n iczy ch n a poziom ie w ynikającym ze s to p n i a rozw oju sp o łe c z n o -g o sp o d a rc z e g o danego

kra-j u . ,

_ W u s t r o j u s o c js lis ty c z n y m z w ią z k i zawodowe m ają do s p e ł n l e - * ^ ł i a ważne z a d a n ie w z a k r e s ie z a p o b ie g a n ia niew łaściw ym p ro p o r-c j o m w p o d z ia le dor-chodu narodowego m iędzy a k u m u la r-cję i s p o ż y c ie

gjfcrmz w z a k r e s ie k s z ta ł to w a n i a sp ra w ie d liw y c h z a s a d p o d z ia łu ś r o d - ^■^ców p rz e z n a cz o n y c h n a p ł a c e .

F ak ty czn y wpływ związków zawodowych w k a ż d e j ze s f e r i c h d z i a ł a n i a , w tym ta k ż e w s f e r z e p o l i t y k i p ł a c , z a le ż y m. i n . od u p raw nień w yznaczonych p r z e z odpow iednie p r z e p i s y praw ne. P o n ie -waż je d n ą z p rz y c z y n k ry z y su p o l i t y k i p ła c b y ło n iep ra w id ło w e fu n k cjo n o w an ie związków zawodowych, n i e s p e ł n i e n i e p r z e z n ie f u n k c j i o b r o n n e j, celow e w ydaje s i ę p r z e ś l e d z e n i e , J a k ie upraw

(2)

n l e n l a m ia ły z w ią zk i zawodowe w z a k r e a ie p o l i t y k i p ł a c , aby na t e j p o d sta w ie p o d ją ć p ró b ę oceny ty c h upraw nień o r a z p ró b ę « f o r -m ułowania wniosków na p r z y s z ł o ś ć .

W n in ie js z y m opracow aniu u w zg lęd n io n o : u p ra w n ie n ia związków zawodowych na s z c z e b lu c e n tra ln y m w z a k r e s ie wpływu na tw o rz e n ie p rz e p isó w praw nych i podejmowanie d e c y z j i d o ty c z ą c y c h p ł a c , r o l ę układów zbiorow ych p ra c y w p o l i t y c e p ł a c , z n a c z e n ie r a d z a k ła d o -wych w p r z e d s i ę b i o r s t w i e , r o l ę porozum ień zaw arty ch pom iędzy p r z e d s ta w ic ie la m i z a łó g praco w n iczy ch a p r z e d s ta w ic ie la m i rz ą d u o r a z u p ra w n ie n ia związków zawodowych w z a k r e s ie p o l l't y k i p ła c w ś w i e tl e a k tu a ln e g o ustaw odaw stw a.

2 . Uprawnie n ia związków zawodowych

w z a k r e s ie wpływu na tw o rz e n ie p r z e p i sów pr a wnych i p o d e jmovan la dec y z j i w s f e r z e p ła c

Z w iązki zawodowe w y w ierały p o ś re d n i wpływ na k s z ta łto w a n i* p ła c p o p rz e z w s p ó łu d z ia ł w przygotow yw aniu odpow iednich aktów prawnych c z y p rz y podejmowaniu k o n k re tn y c h d e c y z ji w t * J s f e r z e .

P ro c es pow staw ania a k tu praw otw órczego można p o d z i e l i ć na 3 z a s a d n ic z e e ta p y : opracow anie i s k ie ro w a n ie do w łaściw ego o rg an u p r o je k t u a k tu praw otw órczego, d y s k u s ję nad p r o je k te m ,d e c y z ję p r a -w ot-w órczą.

V opracow ywaniu a k tu praw otw órczego z w ią zk i zawodowe b r a ł y u - d z i a ł p o p rz e z opracow ywanie programów d z i a ł a l n o ś c i praw o tw ó rczej podczas kongresów , zjazdów c z y p o s ie d z e ń CRZZ. W program ach ty ch , k tó ry c h r e a l i z a c j a o b lic z o n a b y ła na k i l k u l e t n i e o d c in k i c z a s u ,« z a w a rte b y ły p o s t u l a t y u re g u lo w a n ia p raw n ie w o k r e ś lo n y sposób i n t e r e s u j ą c e j z w ią z k i zawodowe d z ie d z in y ż y c ia s p o łe c z n e g o i e k o - • nom icznego. N ie k ie d y z w ią zk i zawodowe opracow yw ały gotow e p r o -j e k t y aktów praw otw órczych, Ja k w przypadku p r o je k t u u staw y o zw iązk ach zawodowych w 1949 r . , c z y p r o je k t u u staw y o sam orzą-d z ie ro b o tn ic zy m w 1958 r . Nie o zn acza t o , że z w ią z k i zawodowe p o s ia d a ł y i n ic ja t y w ę ustaw odaw czą. M iały one prawo z g ła s z a n ia sw oich p r o p o z y c ji do w ładz wykonawczych, a n ie do Sejmu PRL.

Zw iązki zawodowe b r a ł y u d z ia ł w d y s k u s ji nad p r o je k ta m i ak-tów praw otw órczych opracow anych p r z e z o rg an a państw ow e. W w ie lu p rzy p ad k ach p r z e p is y praw a wym agały, aby dany p r o j e k t a k tu praw

(3)

-nego czy sam a k t praw ny, Jak ró w n ież w y ja ś n ie n ia i d e c y z je b y ły zaopiniow ane p r z e z z w ią zk i zawodowe1.

Uchwała Nr 312a z 1958 r . 2 p rzew idyw ała k o n ie c z n o ść p o ro zu m ie n ia Rady M in istró w z CRZZ p rz y wydawaniu uchw ał ł u b r o z p o r z ą -dzeń w z a k r e s ie :

- systemów p ł a c , godzinow ych lu b m ie się c z n y c h sta w ek p łs c y z a s a d n ic z e j ro b o tn ik ó w i pracowników umysłowych z a tru d n io n y c h we w s z y s tk ic h d z ia ł a c h g o sp o d a rk i 1 a d m i n i s t r a c j i państw ow ej;

- ramowych z a sa d prem iow ania ro b o tn ik ó w i praoowników um ysło-wych;

- w ysokości i r o d z a ju św iad czeń w n a tu r z e o r a z in n y c h d o d a t-ków do p ł a c .

W u s ta w ie o u tw o rz e n iu K om itetu P ra c y i P ła c w 1960 r . ? s p r e -cyzowane z o s t a ł y s f e r y w s p ó łd z ia ła n ia pom iędzy Komitetem P ra c y i P ła c a C e n tr a lą Rady Związków Zawodowych m iędzy innym i w d z i e d z i -n i e p ł a c . W szy stk ie p r z e p is y c z y w y ja ś n ie n ia w sp ra w ie p ła c wy-dawane p r z e z K om itet m u sia ły być opracowywane p r z y w sp ó łp ra c y z CRZZ. W s z c z e g ó ln o ś c i do z a k re s u d z i a ł a n i a K om itetu P ra c y i P ła c n a l e ż a ł o :

1) w s p ó łd z ia ła n ie w opracow ywaniu w ytycznych d o ty c z ą c y c h w ła-ściw ych p r o p o r c j i pom iędzy w y d a jn o ś c ią p ra c y a poziomem p ł a c ,

2) in ic jo w a n ie i opracow yw anie p ro je k tó w w z a k r e s ie zmian s y -stemów p ł a c , u p o sa ż e ń , normowania p r a c y o r a z z a b e z p ie c z e n ia dy-s c y p lin y p ła c w g o dy-sp o d a rc e ,

3) opracow yw anie wniosków d l a u s t a l a n i a w łaściw ych p r o p o r c j i p ł a c ,

4) opracow yw anie p ro je k tó w poprawy warmków płacow ych pracow -ników .

Również w K odeksie P ra c y za w a rto z a p i s , że " z a sa d y wynagro-d z e n ia z a p r a c ę o r a z przy zn aw an ie in n y ch św iad czeń zw iązanych z

1 A. Ł o p a t k a , Państw o s o c j a l i s t y c z n e a z w ią z k i zawo-dowe, Warszawa 1962, s . 2 5 5 -2 5 8 .

2 Uchwała Rady M in istró w Nr 312a z 1 4 .0 8 .1 9 5 8 .r . w sp ra w ie t r y b u p o stę p o w an ia przy. u s t a l a n i u w ynagrodzeń z a p r a c ę 1 św iad-c z eń w y n ik a ją iad-c y iad-c h ze s to s u n k u p ra iad-c y (M. Rz. n r 7 6 , p o z . 4 4 8 ) .

Ustawa z 1 3 .0 4 .1 9 6 0 r . o u tw o rz e n iu K om itetu P ra c y i P ła c o r a z o zm ianach w ła ś c iw o ś c i w d z i e d z i n i e u b e z p ie c z e ń s p o łe c z -n y c h , r e -n t , z a o p a t r z e n i a , o p ie k i s p o łe c z n e j (DzU n r 2 0 , p o z .

(4)

p r a c ą o k r e ś l a Rada M in istró w po p o ro zu m ien iu z C e n tra ln ą Radą Związków Zawodowych"**.

Б. B ogom llskl ta k o c e n ia te n z a p ła t "A k tu aln a s y ste m a ty k a p rze p isó w o w ynagrodzeniach n ie J e a t k laro w n a . Z ap is za w a rty w a r t . 79 Kodeksu P ra c y z a w ie ra J e d y n ie p ó łp ra w d ę . D osłow nie ma on bowiem z a sto so w a n ie w ty c h b ra n ż a c h , g d z ie s t o s u j e s i ę u k ła d y zbiorow e p r a c y . Rada M in istró w z a ś o k r e ś l a szczegółow e z a sa d y wy-n a g ro d z e wy-n ia ty c h pracow wy-ników , k tó r z y p r a c u ją w zawodach n i e o b ję -ty c h układam i zbiorowym i p r a c y . (D otyczy t o lic z n y c h ,g r u p pracow-ników , o k tó ry c h mowa w a r t . 298 Kodeksu P ra c y , a z w ła sz c z a z a -tru d n io n y c h w u rz ę d a c h państw owych, w in n y ch d z ia ł a c h s łu ż b y państw ow ej, w z a k ła d a c h s łu ż b y z d ro w ia , w J e d n o stk a c h wojskowych 1 w in n y ch z a k ła d a c h p r a c y na sta n o w is k a c h zw iązanych ze s łu ż b ą z a g ra n ic z n ą lu b z o b ro n n o śc ią k r a j u , a ta k ż e z a tru d n io n y c h za gra*r n i c ą p r z e z p o l s k i e p r z e d s i ę b i o r s t w a ) . P onadto poza a r t . 298 Ko-d ek su P ra cy p o z o s ta ją t e w s z y s tk ie p r z y p a Ko-d k i, w k tó ry c h s to s u n e k p ra c y J e s t u regulow any p rz e p is a m i s z c z e g ó ln y m i, z a w ie ra ją c y m i o d ręb n e u p ra w n ie n ia do r e g u l a c j i z a g a d n ie ń płacow ych, n p . w od-n i e s i e od-n i u do n a u c z y c i e l i i n a u c z y c i e l i ak ad em ickich n i e zawsze k la ro w n ie p r z e d s ta w ia s i ę u d z ia ł związków zawodowych w s ta n o w ie -n i u z a s a d w y-nagrodzeń. P onadto od k i l k u l a t z a z n a c z y ła s i ę n i e -zdrowa te n d e n c ja n ie p u b lik o w a n ie uchw ał płacow ych Rady M in istró w , n i e mówiąc o p r z e p is a c h norm ujących w y n a g ro d z en ia , a wydawanych p r z e z in n e o rg a n y " ^ .

Omawiając p o ś re d n ie o d d z ia ły w a n ie związków zawodowych na tre ś ć p rz e p isó w prawnych c z y d e c y z j i podejmowanych p rz e z w ładze pań-stwowe i wykonawcze w a rto wspomnieć ró w nież o wpływie wywieranym p r z e z d z ia ł a c z y związkowych b io rą c y c h u d z i a ł w p ra c a c h sejm u , r a d narodowych i ic h k o m is ji, rzą d u i kierow ników r e s o r tó w .

" N ie k tó re o rg a n a s k ła d a j ą s i ę częściow o z osób w y su n ię ty c h p rz e z z w ią zk i zawodowe 1 częściow o z osób wskazanych p rz e z o rg a n a państwowe (n p . w Państwowym K om itecie P ra c y i P ł a c ) . W n ie k tó r y c h p r z e d s t a w ic i e l e związków s ą powoływani do u d z ia łu w p o s ie d z e n ia c h ró żn y c h c i a ł i k o m is ji. Rola p r z e d s t a w i o l e l i związków zawodowych u c z e s tn ic z ą c y c h w p ra c a c h organów państwowych w o s t a t n i c h l a t a c h

л

Kodeks P ra c y , Warszawa 1975, a r t . 79, s . 25. 5

E. B o g o m l l s k l , K onieczność n o w e liz a c ji n ie k tó r y c h p rz e p isó w kodeksu p ra c y o w y n ag ro d zen iach , " P rz e g lą d Związkowy" 1981, n r '1 1 , e . 1 3 -1 5 .

(5)

w y d a tn ie s i ę wzmogła, á w yrażane p r z e z n ic h o p i n ie odpow iednich i n s t a n c j i związkowych s ą pow ażnie b ra n e pod uw agę"^.

N ie k tó rz y a u to r z y tw ie r d z ą , że z w ią z k i zawodowe w y w ierały wpływ na prawo ró w n ież na e t a p i e u c h w a la n ia danego < ąktu prawo-tw órczego za pośrednicprawo-tw em sw oich p r z e d s t a w i c i e l i w odpow iednich o rg an a c h państw owych. Trudno J e s t z g o d z ić s i ę z tak im s ta n o w i-sk ie m . A. Ł opatka w yraża o p i n i ę , że p r z e d s t a w ic i e l e związków, k tó r z y s t a l i s i ę członkam i danego o rg an u k o le g ia ln e g o , p ostępow

a-7

11 ta k Ja k d z ia ł a c z e państw ow i, a n i e związkow i •

3 . R ola układów zbiorow ych p r a c y w p o l i t y c e p ła c w ś w i e tl e ustaw odaw stwa p ra c y

U kształtow anym h i s t o r y c z n i e n arzęd ziem wpływu związków zawo-dowych na p o l it y k ę p ła c b y ły u k ła d y zbiorow e p r a c y , upow szechnio-ne w o k r e s i e międzywojennym w k r a j a c h k a p i t a l i s t y c z n y c h a ta k ż e w ZSRR, a po I I w o jn ie św ia to w ej zasto so w an e ró w n ież w in n y ch k r a j a c h s o c ja lis ty c z n y c h *

P ra k ty k a z a w ie r a n ia układów zbiorow ych p r a c y w P o ls c e Ludo-w ej n a Ludo-w ią z a ła do t r a d y c j i m iędzyw ojennej, k o r z y s t a ją c z ówcze-snych u s t a l e ń prawnych w tym z a k r e s i e . Do p r a k ty k i t e j wprowadzo-no je d n a k s z e r e g zm ian, co w y n ik ało z odm iennych warunków u s t r o -jow ych. Zmiany w zbiorow ych u k ła d a c h p ra c y d o ty c z y ły przede wszy-s tk im u c z e wszy-s tn ik ó w układów . W u s t r o j u s o c ja lis ty c z n y m u c z e s tn ik a m i układów zbiorow ych p r a c y po s t r o n i e pracow ników s ą z w ią z k i zawo-dowe, n a to m ia s t po s t r o n i e pracodawców o rg an y a d m i n i s t r a c j i . Or-gany t e s p e ł n i a j ą podw ójną r o l ę : s t r o n y uk ład o w ej o r a z n a d z o rc y ,

u c z e s tn ik a b io rą c e g o u d z ia ł w u k ła d z ie i w ładzy s t o j ą c e j ponad u c z e s ti iKiimi®. W P o ls c e Ludowej z d o ln o ś ć układow ą u z y s k iw a ły : C e n tra ln a Rada Związków Zawodowych o r a z z a rz ą d y główne b ra n ż o

-^ Ł o p a t k a , o p . c i t . , s . 209. ^ Ł o p a t k a , o p . c i t . , s . 2 5 8 -259. O

V k a p it a li z m i e u c z e s tn ik a m i układów zbiorow ych p r a c y s ą podm ioty n i e z a le ż n e od p a ń stw a: p r z e d s t a w ic i e l e pracow ników , p r a

-codawcy b ądź i c h p r z e d s t a w i c i e l e . Państw o s p e ł n i a r o l ę k o n tr o ln ą bądź in te r w e n c y jn ą : bada zgodność układów z prawem, prow adzi p o - Jednaw stw o i dobrow olne ro zje m stw o , r o z s z e r z a z a k re s podmiotowy, a ta k ż e w n i e k t ó r y c h p rzy p a d k a c h o d d z ia ł u je na s f e r ę stosunków wzajemnych m iędzy u c z e s tn ik a m i o ra z d e c y d u je o mocy w ią ż ą c e j u

(6)

-wych związków zawodo-wych^. Po s t r o n i e pracodawców s t r o n ą p rz y p odpisyw aniu układów zbiorow ych p r a c y mogły być n a s tę p u ją c e pod-m io ty : m in i s te r (k ie ro w n ik u rz ę d u c e n tr a l n e g o ) , c e n t r a l n e o rg a -n i z a c j e s p ó ł d z i e l c z e lu b s p o łe c z -n e a lb o z r z e s z e -n ie -n i e u s p o łe - c z n io n y c h zakładów p ra c y

In n ą c e c h ą c h a r a k te r y s ty c z n ą z a w ie r a n ia układów zbiorow ych w u s t r o j u s o c ja lis ty c z n y m J e s t k o n t r o l a z g o d n o ści t r e ś c i układów z z a ło ż e n ia m i g o sp o d a rk i p la n o w e j11. Zasady i podm ioty t a k i e j kon-t r o l i w P o ls c e Ludowej u l e g a ł y z m ia n ie . O becnie obęw iązek bada-n i a p ro je k tó w układów zbiorow ych p r a c y z prawem i uchwałam i Rady M in istró w dotyczącym i system u p ła c i prem iow ania o r a z r e j e s t r a -c j i układów spo-czywa n a M in is tr z e P ra -c y , P ła -c i Spraw S o -c ja ln y -c h . U kłady zbiorow e p r a c y z a c z ę to z a w ie ra ć w P o ls c e Ju ż w 1945 r. Z godnie z u staw ą z 1 4 .0 4 .1 9 3 7 r . p o s ta n o w ie n ia normatywne u k ła -dów, k t ó r e s ta n o w iły ic h z a s a d n ic z ą c z ę ś ć , n o g ły u s t a l a ć w arunki Jakim powinny odpow iadać In d y w id u aln e umowy o p r a c ę i umowy o n a u k ę . Układy zbiorow e p ra c y re g u lo w a ły wówczas obok p ła c rów-n ie ż u r lo p y (wypoczyrów-nkowe i irów-n rów-n eg o r o d z a j u ) , c z a s p r a c y , spraw y b e z p ie c z e ń s tw a i h ig ie n y p ra c y , s z c z e g ó ln e u p ra w n ie n ia k o b i e t i m ło d o cian y ch , t r y b ro zw iązyw ania s to s u n k u p r a c y i in n e spraw y.

I s t o t n ą c e ch ą t e j r e g u l a c j i b y ło w k ra c z a n ie w d z ie d z in ę wa-runków n iety p o w y c h , dodatkow ych, w łączanych n ie k ie d y do t r e ś c i u - ■ów o p r a c ę ze w zględu n a p o tr z e b y d a n e j k a t e g o r i i pracow ników lu b wymagania o k re ś lo n e g o d z i a ł u p r o d u k c j i 12.

Kodeks p ra c y u re g u lo w a ł s z e r e g sp ra w , k t ó r e p o p rz e d n io b y ły o k r e ś lo n e p r z e z u k ła d y zbiorow e p r a c y o r a z sp re c y z o w a ł t r e ś ć u - kładów zbiorow ych p r a c y w sp o só b n a s tę p u ją c y (D z. X I, a r t . 238)« " u k ła d zbiorow y p ra c y o k r e ś l a :

1) s z c z egółowe w arunki w y n ag rad zan ia pracow ników o r a z p r z y -9

я ял o ń .M 1 c z . U kłady zbiorow e p r a c y . Warszawa 1970,

° : W " ? L‘V

V yk0“ W“ e 1 Z“ l 1zkO v<i W

ar-™ Tamże, a r t . 240, § 1 , p o z . 1 .

w , } IT? r z®d w ojną św iatow ą problem te n w P o ls c e n i e w ystępo-w a ł. U kłady b y ły k o n tro lo w an e ty lk o pod kątem i c h z g o d n o ści z prawem, porządkiem p u b liczn y m , dobrym i o b y c z a la m i. K o n tr o li t e i d o k o n y .a U i n s p e k to r z y р г а о ^ ’ к Ы г г у ^ У Г р Л т » p i ? ™ d k u c j ę Г * a n ^e28 odno“c ^ u k ład u odmówić zgody n a Jego r e j e s t r a

-12

(7)

znaw anl* In nych św ia d c z e ń , w m yśl z a sa d u s ta lo n y c h p r z e z Radę Mi-n is tr ó w zgo d Mi-n i* z a r t . 79$

2 ) w arunki p ra c y zw iązane z w ła śc iw o śc ia m i g a ł ę z i p ra c y lu b zawodu"1**.

Układy zbiorow e p r a c y fu n k c jo n u ją c e u n a s o b e c n i* s k ł a d a j ą s i ę z dwóch c z ę ś c i : o g ó ln e j i s z c z e g ó ło w e j, V c z ę ś c i o g ó ln e j o - k r e ś lo n * s ą podm ioty u k ła d u , o g ó ln e z a sa d y w y n a g ra d za n ia m ając* c h a r a k t e r powszechny o r a z p o s ta n o w ie n ia , k t ó r e s ą k o r z y s t n i e j s z e d l a pracow ników d a n * j b ra n ż y .

Częśó sz cz e g ó ło w a z a w ie ra s z e r e g z a łą c z n ik ó w , k tó r * o k r e ś l a j ą z a sa d y w y n ag rad zan ia o k re ś lo n y c h g ru p p raco w n iczy ch o r a z p r z y -znaw ania dodatków do w ynagrodzeń z a s a d n ic z y c h . U kład z a w ie ra rów-n i e ż t a b e l e staw ek p ła c z a sa d rów-n ic z y c h o r a z t a r y f i k a t o r y . D ezaktua-l i z a c j a u s t a ezaktua-l e ń z a w a rty c h w z a łą c z n ik a c h spowodowała k o n ie c z n o ść z a sto s o w a n ia p ro to k o łó w dodatkow ych, k tó r * w prow adzają do u k ła -dów zmiany i u z u p e łn ie n ia .

Taka k o n s tr u k c ja fo rm a ln a układów zblorow yoh p r a c y b u d z i s z e -r e g z a s t -r z e ż e ń . Z a rzu c a s i ę układom b ra k s p ó jn o ś c i w e w n ę trz n e j, z w ła sz c z a w c z ę ś c i s z c z e g ó ło w e j. P o sz c z e g ó ln e z a ł ą c z n i k i s ą w łą-c z a n e do u k ła d u n i e z a l e ż n i e od s i e b i e , bez lo g iłą-c z n e g o iłą-c h zw iąz-ku* P onadto w prow adzanie s z e r e g u zmian do sy ste m u w ynagrodzeń powodowało d e z a k t u a l i z a c j ę z n a c z n e j c z ę ś c i p o sta n o w ie ń układow ych i k o n ie c z n o ść zmian 1 u z u p e łn ie ń w fo rm ie p ro to k o łó w , w wyniku czego u k ła d y r o z r a s t a ł y s i ę i s ta w a ły s i ę tru d n o c z y t e l n e 1 \

Celem z a w ie r a n ia układów w u s t r o j u s o c ja lis ty c z n y m m ią ło być w s p ó łd z ia ła n ie organów a d m i n i s t r a c j i g o s p o d a rc z e j 1 związków za-wodowych w tw o rz e n iu praw a r e g u lu ją c e g o s to s u n k i p r a c y . U kład po-w in ie n być źródłem p rapo-w a , po-wypłypo-wającym z p o ro z u m ie n ia w skazanych w yżej podmiotów na mocy u staw y i w ram ach w ytycznych n a c z e ln e g o o rg an u wykonawczego w ładzy państw ow ej1^ .

W k r y ty c e k ie ro w a n e j pod adresem układów zbiorow ych p ra o y fu n -k c jo n u ją c y c h w P o ls c e form ułow any J e s t z a r z u t podstaw ow y, że u - k ła d y t e n i e s ta n o w ią form y p o ro z u m ie n ia dw ustro n n eg o 1^ . Tryb u

-1^ Tamże, s . 6 9 .

ли

Zasady k s z ta ł to w a n i a p ła c w zbiorow ych u k ła d a c h p r a c y , p r a c a zespołow a pod k ie ru n k ie m A. P o l a ń s k i e j , maszyno-p i s , 1962.

1^ S z u b e r t , o p . c i t . , s . 125-128. 16

(8)

B t a l a n i a ic h t r e ś c i n ie w ie le s i ę r ó ż n i ł od s ta n o w ie n ia i u c h y la -n i a aktów praw -nych p r z e z o rg a-n y państw a "po po ro zu m ie-n iu " ozy "w u z g o d n ie n iu " ze związkam i zawodowymi17.

Było t o spowodowane w ielom a p rzy c z y n a m i, a m. I n . brakiem n i e z a le ż n o ś c i i s t n i e j ą c y c h do s i e r p n i a 1980 r . związków zawodo-wych, i c h n ie z d o ln o ś ć do sam od zieln eg o d z i a ł a n i a . Podstawowym wa-runkiem p rz y w ró c e n ia w ła ś c iw e j r o l i układom zbiorowym p r a c y J e s t n ie z a le ż n o ś ć k s z t a ł t u j ą c e g o s i ę ru c h u związkowego obok r e a l i z a -c j i z a sa d y z d e -c e n tra liz o w a n e g o z a r z ą d z a n ia .

A. R ola r a d zakładow ych w p o l i t y c e p ła c w l a t a o h 1945-1980

P o l it y k a p ł a c we w s z y s tk ic h j e j a s p e k ta c h w P o ls c e Ludowej do s i e r p n i a 1980 r . b y ła k s z ta łto w a n a c e n t r a l n i e p r z e z p a ń stw o . Praw-nym przejaw em wpływu n a t ę p o l i t y k ę związków zawodowych b y ły u - k ła d y zbiorow e p r a c y i p r z e p i s y d o ty c z ą c e w ynagrodzeń opiniow ane p r z e z z w ią z k i zawodowe.

Na s z c z e b lu p r z e d s ię b io r s tw a re a liz o w a n e b y ły p r z e p is y prawne i d e c y z je p o d ję te p r z e z c e n tru m .

Do głównych zadań r a d zakładow ych w ypływ ających z d e k r e tu o u tw o rz e n iu r a d zakładow ych b y ła k o n t r o l a p ra w id ło w o śc i s to s o w a n ia p r z e z z a k ła d p r a c y p o sta n o w ie ń układów zbiorow ych p ra c y o ra z p rz e p isó w dotyczących- w ynag ro d zen ia p ra c o w n ik a . K o n tro la t a d o ty -c z y ła !

- p ra w id ło w o śc i z a sz e re g o w a n ia pracow ników ,

- zg o d n o ści wykonywanej p r z e z pracowników p r a c y z i c h k w a li-f i k a c j a m i ,

- p ra w id ło w o śc i prow adzonej d o k u m e n ta cji p ł a c ,

- z g o d n o ści w ysokości staw ek p ł a c z układem zbiorowym p r a c y , - p ra w id ło w o ś c i s to s o w a n ia u s ta lo n y c h norm,

- u s ta lo n y c h term inów 1 w ła ś c iw e j w ysokości w y p ła t wynagro-d z e ń .

w o k r e s i e w ię k s z e j swobody d z i a ł a n i a związków zawodowych i i c h wpływu na s to s u n k i s p o łe c z n o -g o s p o d a rc z e , t j . w l a t a c h 1945-1948 i po 1956, a z m n ie js z y ł s i ę w o k r e s i e c e n t r a l i s t y c z n o - b i u r o k r a - ty c z n y c h t e n d e n c j i k ie ro w a n ia p ro ce sa m i s p o łe c z n o -g o sp o d a rc z y m i.

1 ' W. S z u b e r t , W spółczesne te n d e n c je p rzem ian w p r a -w ie p r a c y , "Państ-w o i Pra-wo" 1981, n r 8 , s . 5 .

(9)

Poza wykonywaniem k o n t r o l i nad p rz e s trz e g a n ie m p rz e p isó w o p ła c a c h i normach p r a c y , ra d a zakładow a b r a ł a ró w n ież u d z i a ł w o - pracow ywaniu n ie k tó r y c h norm.

P rz y zm ia n ie zakładow ych norm p r a c y u k ła d y zbiorow e p ra c y p rz e w id u ją z r e g u ły k o n ie c z n o ść p o ro zu m ien ia z ra d ą zakładow ą.

Radom zakładowym z o s t a ł y p rzy z n a n e u p ra w n ie n ia w z a k r e s ie p r e -m iow ania pracow ników u-mysłowych (uchw ała Rady M in istró w n r 39 z 23 s t y c z n i a 1961 r . w sp ra w ie prem iow ania pracow ników umysłowych w państwowych p r z e d s ię b io r s tw a c h przem ysłow ych o b ję ty c h planow a-niem c e n tr a ln y m ) .

Szczegółow e re g u la m in y prem iow ania o b o w iązu jące w z a k ła d z ie b y ły opracowywane (n a p o d sta w ie w ytycznych u s ta lo n y c h p rz e z r e -so rto w y ch m in is tró w ) p r z e z d y r e k c ję w p o ro zu m ien iu z radam i za-kładowymi .

N ie k tó re u k ła d y p r a c y z a s t r z e g a ł y d l a r a d nakładow ych pewne u p ra w n ie n ia w z a k r e s ie przy zn aw an ia n agród z a d ł u g o l e t n i ą p r a c ę .

Organem pomocniczym ra d y zakład o w ej w z a k r e s ie n a d z o ru n a d prawidłowym stosow aniem p rz e z z a k ła d p ra c y p rz e p isó w o p ła c a c h i normach p ra c y b y ła k o m isja p r a c y J układów zbiorow ych p r a c y , w s k ła d k t ó r e j powoływani b y l i l p rz o d u ją c y r o b o tn i c y , przodow nicy p r a c y , praco w n icy i n ż y n i e r y j n o - t e c h n i c z n i ,

Do zadań k o m is ji n a le ż a ło :

1) k o n tro lo w a n ie wykonania p r z e z a d m i n is t r a c j ę p o sta n o w ie ń u - k ła d u zbiorow ego p r a c y i Innych p rze p isó w d o ty c z ą c y c h p ł a c , czu-w an ie nad terminoczu-wym dokonyczu-waniem czu-w y p ła t, a n a liz o w a n ie z g ło s z o -nych w ty c h spraw ach z a ż a le ń pracow ników , k o n tro lo w a n ie p ra w i-d ło w o śc i z a sz e re g o w a n ia pracow ników .

2 ) a n a liz o w a n ie wykonywania norm p r a c y , w s p ó łd z ia ła n ie p rz y opracow ywaniu i w prow adzaniu w ż y c ie te c h n ic z n y c h norm p r a c y , w s p ó łd z ia ła n ie z a d m i n i s t r a c j ą w u d o s k o n a la n iu t a r y f ik a to r ó w r o -b ó t , a n a liz o w a n ie p raw id ło w o śc i z a tr u d n ia n i a pracow ników zg o d n ie z posiadanym i p r z e z n ic h k w a lif ik a c ja m i,

3 ) a n a liz o w a n ie systemów p ł a c o r a z Ic h wpływu na Ja k o ść p ro -d u k c ji i w z r o s t w y -d ajn o ści p r a c y , k o n tro lo w a n ie p ra w id ło w o śc i wy-d a tk o w a n ia fu n wy-d u sz u p ła c ',

4 ) w alk a z przejaw am i n a r u s z a n ia d y s c y p lin y p r a c y .

Na p o d sta w ie u s t a l e ń k o m is ji, j a k i w łasnych d o św ia d cz e ń , ra d a zakładow a m ia ła m ożliw ość z w ra c a n ia s i ę do i n s t a n c j i n ad rzędnych z w nioskam i z m ie rz ają c y m i do u l e p s z e n ia o b o w ią z u ją c y ch systemów p ł a c .

(10)

W r a z i e k o n ie c z n o ś c i ra d a zakładow a mogła w y s tą p ić z wnio-skiem do kolegium k a rn o - a d m in is tra c y jn e g o o u k a ra n ie osób w in - nych n le w y p ła c e n la w ynagrodzenia za p ra c ę .

w p r z e d s ię b io r s tw a c h przem ysłow ych, budowlanych 1 ro ln y c h od >1956 r , d z i a ł a ł y sam orządy r o b o tn i c z e . Od 1958 r . z w ią z k i

zawo-dowo m ia ły zapew niony wpływ na d z i a ł a l n o ś ć samorządów r o b o tn i -czych za pośrednictw em ra d y zak ład o w ej w chodzącej w s k ła d k o n fe -r e n c j i samo-rządów -r o b o tn ic z y c h .

Sam orządy r o b o tn ic z e u z y s k a ły o g ra n ic z o n e kom petencje w z a -k r e s i e -k s z ta łto w a n ia bodźców e-konom icznych. Od 1956 ŕ . ra d y r o -b o tn ic z e m ia ły prawo do u s t a l a n i a w ram ach upraw nień p r z e d s ię -b io rs tw a o ra z u k ła d u z-biorow ego p r a c y ta r y f ik a to r ó w płacow ych i regulam inów prem iow ania o r a z decydow ania o p o d z ia le fu n d u sz u za-kładow ego lu b c z ę ś c i zysku p rz y p a d a ją c e g o d l a z a ł o g i . Uchwały ra d y r o b o tn i c z e j d o ty c z ą c e z a g a d n ie ń p ła c i fu n d u sz u zakładow ego w inny być podejmowane w p o ro zu m ien iu z r a d ą zakładow ą1^ .

Ustawa o sa m o rz ąd z ie ro b o tn ic zy m z 1958 r . p r z y z n a ła upraw-n i e upraw-n i a do p rzy zupraw-n aw aupraw-n ia p re m ii z fu n d u sz u zakładow ego k o n f e r e n c ji sam orządu ro b o tn io z e g o , w s k ła d k tó re g o w c h o d z iła m. i n . ra d a za-kładow a. Rada r o b o tn ic z a u z y s k a ła prawo (w u z g o d n ie n iu z r a d ą zakładow ą w ram ach u k ła d u i ob o w iązu jący ch p rz e p is ó w ) u s t a l a n i a w ytycznych d o ty c z ą c y c h s to s o w a n ia układów zbiorow ych p r a c y , t a r y -f ik a to r ó w płacow ych i system u p ł a c . Prezydium r a d y r o b o tn i c z e j u z y s k a ło u p ra w n ie n ia k o n tr o ln e w z a k r e s ie fu n d u sz u p ł a c , l i s t p ł a c , w y p ła t n a g ró d i p re m ii w p r z e d s i ę b i o r s t w i e 2®.

Z dotychczasow ych rozw ażań n a te m a t u p raw nień związków zawo-dowych na s z c z e b lu p r z e d s ię b io r s tw a zarówno z a pośrednictw em r a d zakładow ych, J a k i samorządów r o b o tn ic z y c h w ynika, że do s i e r p n i a 1980 r . n ie m ia ły one wpływu na w ie lk o ś ć fu n d u sz u p ł a c , Jakim dysponow ało p r z e d s ię b io r s tw o , a n i na z a sa d y p o d z ia łu z a s a d n ic z e j c z ę ś c i te g o fu n d u sz u , J a k i b y ł p rzy z n a n y p r z e d s ię b io r s tw u ad m in i-s t r a c y j n i e , co w y n ik ało z fu n k c jo n u ją c e g o wówczai-s sy stem u z a r z ą -d z a n ia . Zw iązki zawodowe mogły s p e ł n i a ć f u n k c je k o n tr o ln e w r a

-* 18

A. M l r o ń c z u k , U praw nienia r a d zakładow ych, War-szawa 1963, s . .£ 5 -6U. Ustawa z 1 9 .1 1 .1 9 5 6 r . o ra d a c h r o b o tn ic z y c h (DzU n r 33, p o z . 2 3 8 ). 20 Ustawa o sa m o rz ąd z ie ro b o tn ic zy m z 2 0 .1 2 .1 9 5 8 r . (DzU n r 7 7 , p o z . 3 9 7 ).

(11)

mach i s t n i e j ą c y c h p rz e p isó w praw nych, mogły w s p ó łd z ia ła ć z d y re k -c j ą p r z y opra-cowywaniu regulam inów p re m ii pracow ników um ysło-wych, z samorządem ro b o tn ic zy m w sp ra w ie p o d z ia łu fu n d u sz u N akładowego o r a z .w s p ra w ie s to s o w a n ia ta r y f ik a to r ó w płacow ych i s y s t e -mu j jł a c .

5 . Hola porozum ień

zaw arty c h pom iędzy pr z e d s ta w i c i e l a m i z a łó g pracow niczych z p r z e d s ta w ic ie la m i rz ą d u " e r y ., n m ——rs, i — г1*

we w rz e śn iu 1980 r . w e sz ły w ż y c ie p o ro zu m ien ia z G dańska, S z c z e c in a i J a s t r z ę b i a p o d p isa n e p r z e z p r z e d s t a w i c i e l i s t r a j k u j ą -cych z a łó g p racow niczych ( k t ó r e p ó ź n ie j p r z e k s z t a c i ł y s i ę w ko-m ite ty z a ł o ż y c i e l s k i e nowych n ie z a le ż n y c h 1 sako-m orządnych związków zawodowych) 1 rz ą d u PRL. P o d p isan e one z o s t a ł y w wyniku d łu g o -trw a ły c h s tr a jk ó w i n e g o c j a c j i , podczas k tó ry c h p r z e d s t a w ic i e l e ś w ia ta p ra c y - p r z y s z l i związkowcy s t a n o w i l i l i c z ą c ą s i ę s t r o n ę , w y s tę p u ją c ą z p o z y c ji n i e z a le ż n e j i d y sp o n u ją c ą s i ł ą n a c is k u w po-s t a c i p o p a rc ia z a łó g .

Wśród p o sta n o w ie ń zarówno p o ro zu m ien ia g d a ń sk ie g o Jako dokument u o z n a c z e n iu podsdokumentawowym o ogólnokrajow ym z a s ię g u , Ja k i p o ro zu -mień o m niejszym z a s ię g u obok p o sta n o w ie ń n a tu r y s o c j a l n e j czy po-l i t y c z n e j z n a po-la z ły s i ę p o s ta n o w ie n ia ekonom iczne d o ty c z * » wynagro-d z e ń . W p o ro zu m ien iu gdańskim s ą t o p o s ta n o w ie n ia z a w a rte w pun-k ta c h 7 , 8 , 9 . P unkt ósmy d o ty c z y podwyżek p ł a c . -Wprowadzane będą sto p n io w e podwyżki p ła c w s z y s tk ic h g ru p p ra c o w n ic z y c h , a p rz e d e w szystkim p ła c n a jn iż s z y c h . Uzgodniono Jako z a s a d ę , że p ł a c e będą podnoszone w p o sz c z e g ó ln y c h z a k ła d a c h 1 g ru p a c h b ra n ż o -wych. Podwyżki s ą 1 będą r e a liz o w a n e p r z y u w z g lę d n ie n iu s p e c y f i k i zawodów i b ra n ż w k ie ru n k u podw yższenia u p o s a ż e n ia o Jed n ą t a -b e l ę p ła c bądź odpow iedniego z w ię k sz e n ia in n y c h elem entów p ła c lu b g ru p y z a sz e re g o w a n ia , w o d n i e s i e n iu do pracow ników umysłowych p r z e d s i ę b i o r s t w p o d n ie s ie n ia u p o s a ż e n ia o d p o w iad ająceg o w ysokości j e d n e j k a t e g o r i i o s o b is te g o z a sz e re g o w a n ia . Z ak o ńczenie w p ro w a-. d z a n ia a k t u a l n i e omawianych podwyżek p ła c n a s t ą p i do końca b r . z g o d n ie z porozum ieniam i branżow ym i.

Rząd po dokonaniu a n a l i z y w s z y s tk ic h b ra n ż p rz e d s ta w i do 3 1 .1 0 .1 9 8 0 r . w u z g o d n ie n iu ze związkam i zawodowymi program w

(12)

zro-a tu p łzro-a c od 1 .01.1981 r . d la n a j n i ż e j z a r a b ia ją c y c h ze s z c z e g ó l-nym uw zględnieniem r o d z in w ie lo d z ie tn y c h " 21.

A n alo g ic z n e p o s ta n o w ie n ie d o ty c z ą c e w z ro s tu p ła c z o s ta ł o za-w a rte ró za-w nież za-w p o ro zu m ien iu s z c z e c iń s k im .

P unkt siódm y p o ro zu m ien ia g d a ń sk ie g o d o ty c z y ł wynagrodzeń pra-cowników za o k re s s t r a j k u a p u n k t d z ie w ią ty w z ro s tu p ła c rów nole-g l e do w z ro s tu cen i spadku w a r to ś c i p i e n i ą d z a . Również w dwóch p o z o s ta ły c h p o ro zu m ien ia ch z n a la z ły m ie js c e u s t a l e n i a d o ty c z ą c e ty c h samych k w e s t i i . P orozum ienie J a s t r z ę b s k i e z a w ie ra p o s ta n o -w ie n ie d o ty c z ą c e -w yznaczenia p u łap u p ła c maksymalnych 1 m inim al-nych z term inem r e a l i z a c j i od 1 .0 1 .1 9 8 1 r . 22

P oro zu m ien ia s t a ł y s i ę podstaw ą do r e a l i z a c j i podwyżek p ła c we w s z y s tk ic h b ra n ż a c h i zawodach o ra z do w y p ła t rekom pensat zw iązanych ze w zrostem kosztów u trz y m a n ia , s t a ł y s i ę w ięc p o d s ta -wą do k o n k retn y c h d z ia ł a ń d o ra ź n y c h . Z o s ta ły p o d ję te ró w n ież p r a -ce m ają-ce n a c e lu u s t a l e n i e p ła c y m in im a ln e j.

Z a n ie c h a n ie r e a l i z a c j i porozum ień n i e p o c ią g a ło z a so b ą sa n k -c j i praw ny-ch, mogło n a to m ia s t spowodować k o n f l i k t s p o łe -c z n y .

6 . U praw nienia związków zawodowych w z a k r e s ie p o l i t y k i p ła c w ś w i e t l e a k tu a ln e g o ustaw odaw stw a

Podstawowym aktem prawnym, k t ó r y o k r e ś l a u p ra w n ie n ia związków zawodowych j e s t u staw a o zw iązkach zawodowych z d n ia 8 .1 0 .1 9 8 2 r. Ustawa t a p r z y z n a je związkom zawodowym prawo do p o á re d n ie g o od-d z ia ły w a n ia na p o l i t y k ę p ła c przez» o p in io w a n ie z a ło ż e ń lu b p ro je k tó w aktów praw nych bądź d e c y z ji w tym z a k r e s i e , u d z ia ł w p r a -c a -ch przygotow aw -czy-ch nad p ro je k ta m i aktów praw ny-ch lu b d e -c y z j i . M ają one ró w n ież prawo w ystępow ania z w nioskam i w s p ra w ie wyda-n i a lu b zm iawyda-ny a k tu praw wyda-nego, Jednak praw a do i n ic ja t y w y ustaw o-daw czej z w ią z k i zawodowe n ie p o s i a d a j ą .

Ustawa zapew nia związkom zawodowym prawo do z a w ie r a n ia u k ła -dów zbiorow ych p r a c y , a l e ty lk o n a s z c z e b lu ogólnokrajow ym . Moż-na m leć z a s t r z e ż e n i a co do z a s a d n o ś c i o g r a n ic z e n ia m o żliw o ści z a

-21

P r o to k o ły porozum ień Gdańsk, S z c z e c in , J a s t r z ę b i e , War-szawa 1981, s . 5 .

(13)

w ie r a n ia zbiorow ych układów p ra c y na t a k wysokim s z c z e b lu w wa-ru n kach refo rm y g o s p o d a rc z e j, k t ó r e j je d n ą z podstawowych z a sa d J e s t sa m o d z ieln o ść fin a n so w a p r z e d s ię b io r s tw 2^ .

N a .s z c z e b lu z a k ła d u p r a c y zakładowym o rg an iz ao jo m związkowym u staw a ( a r t . 3 0 ) p r z y z n a je prawo do zajm ow ania s ta n o w is k a we w szy- E tk ic h in d y w id u aln y c h spraw ach p raco w n iczy ch i k o n t r o l i p r z e s t

-r z e g a n ia up -raw n ień o -r a z do zajm ow ania s ta n o w is k a wobec k ie -ro w n ka z a k ła d u p r a c y i o r g a n i z a c j i sam orządu p rz y u s t a l a n i u r e g u la m i-nu n a g ró d i p rem iow ania. Oznacza t o ,. Ze w z a k r e s ie w y łą c z n e j kom-p e t e n c j i związków s ą in d y w id u a ln e skom-praw y kom-p ra c o w n ic z e . N a to m ia st w k w e s t ii regulam inów , p re m ii i n ag ró d prawo decydow ania ma zgodnie z u sta w ą o sa m o rz ą d z ie z a łó g , sam orząd ( a r t . 34) a z w ią z k i zawo-dowe m ają u p ra w n ie n ia o p in io d a w c z e . O eoyzje p o d ję te bez o p i n i i zw iązku zawodowego n i e są zgodne z prawem. A rty k u ł 30 u staw y o zw iązkach zawodowych p re c y z u je o g ó ln e sfo rm u ło w an ie z a w a rte w a r t . 36 ustaw y o s a m o rz ą d z ie z a łó g , d o ty c z ą c e k o n ie c z n o ś c i u m o żliw ie-n i a związkom zawodowym z a j ę c i a s ta ie-n o w is k a p rz y podejm owaie-niu wszy-s t k i c h uchw ał c z y d e c y z ji wszy-sam orządu lu b d y r e k c j i wchodzących w z a k re s d z i a ł a n i a związków zawodowych2**.

Ustawa o sa m o rz ą d z ie z a łó g ( a r t . 34) p rz e w id u je w sp ó łp ra c ę związków zawodowych z samorządem z a łó g na p o d s ta w ie wzajemnych porozum ień. Ustawa t a n i e p r e c y z u je form y a n i c h a r a k te r u ty c h po-ro zu m ień , Jak ró w n ież z a k re s u sp raw , k t ó r e m ia ły b y być r o z s t r z y -gane w t e n s p o s ó b . I s t n i e j e w zw iązku z tym k o n ie c z n o ś ć o k r e ś le -n i a z a k re s u t e j w sp ó łp ra c y w i-n -n y c h p r z e p is a c h praw -nych.

7 . Podsumowanie

Z w iązki zawodowe w P o ls c e Ludowej o trz y m a ły zagw arantow aną p raw n ie m ożliw ość wpływu na tw o rz e n ie p rz e p isó w praw nych i decy-z j i w s f e r decy-z e p ła c podejmowanych p r decy-z e decy-z in n e podm ioty p o lity k i p ł a c , 2^ Ustawa z 8 .1 0 .1 9 8 2 r . o zw iązkach zawodowych, [w s] Ustawa o zw iązkach zawodowych. Warszawa 1982, a r t . 2 1 , s . 6 .

2Z* W ś w i e t l e ustaw y o z a sa d a c h tw o r z e n ia zakładow ych s y s t e -mów w ynagrodzeń (z 2 6 .0 1 .1 9 8 4 r . ) z w ią z k i zawodowe u z y s k a ły p r a -wo do z a w ie r a n ia porozum ień z k iero w n ik iem z a k ła d u w sp ra w ie w prow adzenia e k sp ery m en ta ln e g o system u w ynagrodzeń w p r z e d s i ę -b i o r s t w i e ( a r t . 4 ) , czego u staw a o zw iązkach zawodowych cte p r z e -w id u je .

(14)

m ożliw ość p o d p isy w an ia układów zbiorow ych p r a c y , u p ra w n ie n ia kon-t r o l n e . Do s i e r p n i a 1980 r . z w ią zk i zawodowe z ty c h up raw n ień ko-r z y s t a ł y w ogko-raniczonym z a k ko-r e s i e , w wyniku czego n i e u z y s k a ły one pożądanego z p unktu w id z e n ia pracow ników wpływu na p ł a c e , n i e za-p o b ie g ły d y sza-p ro za-p o rcjo m za-p o d z ia łu dochodu narodow ego na n ie k o rz y ś ć b i e ż ą c e j a ta k ż e p r z y s z ł e j k o n su m p c ji, n i e p r z e c iw s ta w iły s i ę nie-ra c jo n a ln y m , niesp nie-raw ied liw y m zasadom p o d z ia łu fu n d u szu p ł a c . I c h wpływ n a k s z ta łto w a n ie c z y t o p rz e p isó w praw nych, c z y d e c y z j i

po-dejmowanych p r z e z w ładze c e n t r a l n e b y ł p o z o rn y . Zw iązki zawodo-we n i e m ia ły 1 w dalszym c ią g u zg o d n ie z u staw ą z 1982 r . n ie ma-j ą i n ic ma-ja t y w y u staw o d aw czema-j. N iem niej ustawowo m ia ły one zagwa-ran to w a n e prawo o p in io w a n ia p ro je k tó w aktów praw nych c z y d e c y z ji d o ty c z ą c y c h p ł a c . W y k o rzy stan ie te g o praw a o g r a n ic z a ło s i ę do a k c ep to w a n ia d e c y z ji p o d ję ty c h p r z e z a d m i n i s t r a c j ę . Rów-n i e ż p rz y po d p isy w aRów-n iu układów zbiorow ych p r a c y z w ią z k i zawodowe n ie s ta n o w iły l ic z ą c e g o s i ę p a r t n e r a . S tą d tru d n o u k ła d y zbiorow e p r a c y u znać za p o ro zu m ien ie d w u stro n n e . I t o j e s t głównym powodem f a k t u , że ró w n ież u k ła d y zbiorow e p r a c y n i e s t a ł y s i ę a u te n -tycznym in stru m e n te m wpływu związków zawodowych n a p ł a c a .

P rzy czy n te g o s ta n u r z e c z y n a le ż y sz u k ać p rz e d e w szystkim w s ł a b o ś c i i s t n i e j ą c y c h p rz e d s ie rp n ie m 1980 r . związków zawodowych, a i c h s ł a b a p o z y c ja w y n ik a ła z c e n t r a l i s t y c z n e g o system u z a rz ą -d z a n ia i z a le ż n o ś c i związków zawo-dowych o-d a -d m i n i s t r a c j i i od w ład z p o lity c z n y c h .

W odm iennej s y t u a c j i z n a la z ły s i ę z w ią z k i zawodowe po s i e r p -n i u 1980 r . Nowo p o w s ta łe wówczas z w ią z k i p o d p is a ły s z e r e g p o ro -zum ień c z y t o z p r z e d s ta w ic ie la m i r z ą d u , c z y z p r z e d s ta w ic ie la m i w ładz g o sp o d a rc z y c h . P o ro z u m ie n ia t e d o ty c z y ły m iędzy innym i pod-w yżki p ł a c , rek o m p en sat pod-w z ro s tu k o sztó pod-w u trz y m a n ia , k o n ie c z n o ś c i o p rac o w an ia p ła c y m in im a ln ej i m aksym alnej, a ta k ż e zmian w dotychczasow ych u k ła d a c h zbiorow ych lu b p o d p is a n iu nowych (p o ro z u -m ie n ia b ran ż o w e). P o ro zu m ien ia t e s ta n o w iły w praw dzie r e a l n y wy-n ik s i ł y p rz e ta r g o w e j związków zawodowych, a l e w p r a k ty c e s t a ł y s i ę one p odstaw ą n i e d a le k o s ię ż n e j p o l i t y k i , a pewnych d z ia ł a ń d o ra ź n y c h .

Z p rze p ro w a d z o n ej a n a l i z y u p raw n ie ń związków zawodowych w z a -k r e s i e p o l i t y -k i p ł a c w l a t a c h 1950-1983 w y n i-k a ją w n io s-k i n a tu r y o g ó ln e j:

(15)

p r z e z z w ią z k i f u n k c j i o b ro n n e j J e s t d e c e n t r a l i z a c j a system u zar z ą d z a n ia o zara z s tw o zarz e n ie związkom zawodowym m o żliw o ści do n i e z a -le ż n e g o d z i a ł a n i a . Z w iązki zawodowe muszą mieć zapew nioną p o z y c ją w s p ó łp a rtn e ra wobec pracodaw oy, Jakim J e s t w naszym k r a j u p rz e d e w szystkim p ań stw o , aby mogły one b r o n ić I n te r e s ó w p rac o w n ic z y ch , co w cale n i e o z n a c z a , że mogą s i ę one kiero w ać w sw o ich d ąże-n ia c h i d z ia ł a ąże-n i a c h eg o istycząże-nym Iąże-n te re s e m zawodowym; powinny one u w zg lęd n iać i n t e r e s o g ó ln o sp o łe c z n y i z a sa d ę spraw iedliw ości spo-ł e c z n e j . Wpływ związków zawodowych na k s z ta łto w a n ie p o l i t y k i p ł a c zg o d n ie z p o trz e b a m i pracow ników na w s z y s tk ic h s z c z e b la c h r e a l i -z a c j i t e j p o l i t y k i , c -z y t o na s -z c -z e b lu c e n tra ln y m (wpływ na two-r z e n i e z a sa d og ó ln y ch p o l i t y k i p ł a c , z a w ie r a n ie układów z b io r o wych p r a c y ) , c z y na s z c z e b la c h n iż s z y c h ( r e a l i z a c j a z a sa d u s t a l o -nych c e n t r a l n i e , w s p ó łu d z ia ł w k s z ta łto w a n iu system ów w ynagrodzeń w p r z e d s i ę b i o r s t w i e ) J e a t u z a le ż n io n y od s p e ł n i e n i a te g o p o d s ta -wowego w arunku.

2 . Zw iązki zawodowe powinny mieć u p o w a ż n ien ia k o n tr o ln e rów-n i e ż w z a k r e s ie z a r z ą d z a rów-n ia g o sp o d a rk ą rów-narodow ą, oceny r a c j o n a l -n o ś c i podejmowa-nych d e c y z ji w s f e r z e g o s p o d a rc z e j z p u -nktu w idze-n i a I idze-n te r e s ó w praco w idze-n iczy ch o r a z m o żliw o ści w z a k r e s i e s k u te c z idze-n e j i n te r w e n c j i w s y t u a c j i z a g ro ż e n ia ty c h i n te r e s ó w , co s tw o rz y wa-r u n k i do u n i k n ię c ia n ie p wa-ra w id ło w o ś c i w t e j s f e wa-r z e , m ających b ez-p o ś re d n i wez-pływ na w arunki b y tu ez-pracow ników .

Z o f ia C z ajk a

FORMAL AND LEGAL ROLE OF TRADE UNIONS IN WAGE POLICY OVER THE YEARS 1950-1983

The a r t i c l e c o n ta in s a re v ie w o f t r a d e u n io n r i g h t s and com-p e te n c e s i n t h e s com-p h e re o f t h e i r i n f l u e n c e on t h e wage com-p o l i c y . I t a ls o makes an a tte m p t a t d e te rm in in g c a u a e s , w hich a c c o u n te d f o r a l i m i t e d u t i l i z a t i o n o f t h e s e r i g h t s and com petences by t r a d e u -

n io n s .

The n e g a tiv e e x p e rie n c e c o n n e c te d w ith o p e r a t io n o f t r a d e u - n io n s i n t h e p a s t s h o u ld a llo w t o c r e a t e c o n d it io n s t h a t w ould a llo w t r a d e u n io n s t o p a r t i c i p a t e e f f e c t i v e l y i n th e s h a p in g o f t h e wage p o l i c y i n th e f u t u r e . The b a s io c o n d it io n h e r e i s de-c e n t r a l i z a t i o n o f management. From t h e p o i n t o f view of em p lo y ees' i n t e r e s t s i t i s a l s o im p o r ta n t t h a t t r a d e u n io n s s h o u ld be e q u i-pped w ith c o n t r o l r i g h t s i n th e s p h e re o f management o f th e na-t i o n a l economy and r a na-t i o n a l i na-t y o f u n d e rna-ta k e n d e c i s i o n s .

Cytaty

Powiązane dokumenty

38 Tej klasyfikacji nie podziela np. nieco odmienne określenia tej kategorii wykładni, jakie znajdujemy we wszystkich cytowanych tu podręcznikach teorii państwa i prawa.

W tego typu relacjach partnerzy społeczni działają nie tylko na szczeblu przedsiębiorstw (szczebel mikro), ale przede wszystkim organizacje związkowe koncentrują się na

przekształciły się w wojewódzkie CKR, które obejmowały swoją działalnością punkty biblioteczne w zakładach pracy oraz były koordynatorami wszystkich bibliotek związkowych

Dudy, pierwszego przewodniczącego RDS, przed radą stoi istotne wyzwanie, jakim jest zmiana defi nicji pojęcia reprezentatywności zarówno związków zawodowych, jak i

22 Ibidem, Informacja z przebiegu wyborów do Rad Zakładowych, Oddziałowych i Miejscowych na terenie województwa zielonogórskiego; ibidem, Analiza kampanii sprawozdawczo-wyborczej

Związki zawodowe są jedną z form zrzeszania się w realiach państwa demo- kratycznego, których istotą jest organizowanie się pracowników w celu obrony swoich interesów.. Służy

Podobnie układy zbiorowe, zawie­ rane między dyrekcją zakładu pracy i zarządem zakładowej organizacji związkowej, powinny być opracowywane przy aktywnym udziale pra­ cowników

Inspektor pracy mo­ że wnosić odwołanie od orzeczenia kolegium orzekającego przy WKZZ z tytułu pełnienia funkcji oskarżyciela publicznego w postępowaniu kar­