P
olski
system
telewizji
publicznej
A ROZWIĄZANIA EUROPEJSKIEPolskisystem komunikacyjny funkcjonuje wramach europejskiego modelu me dialnego będącego połączeniem dwóch normatywnych doktryn: liberalneji spo łecznej odpowiedzialności. Wzakresiemediów elektronicznychoznacza toist
nienie dwóch sektorów opartych o odmienną typologię własności -publicznego
i prywatnego. Sektor publiczny wyłoniłsię zKomitetu doSpraw Radiai Telewi
zji, będącego faktyczniesocjalistycznym przedsiębiorstwem wkomponowanym
zarówno w tryby gospodarki planowej, jakibędącego jednym znaj
skuteczniej-zych ogniw szerokiego frontu propagandowego1. Charakterystyczną cechą pań stwowejtelewizjibyło tworzenie już od 1955 rokuośrodków terenowych:począt
kowo wŁodzi, Katowicach, Krakowie i Poznaniu.Regionalizacja jednostekorga nizacyjnych Telewizji Polskiej zczasem przybrałacharakter spontaniczny, często
realizowany wbrewintencjompartyjnychdecydentów2. Do roku 1962 dzięki po wołaniuspołecznych komitetów, powstały ośrodki w Gdańsku i Wrocławiu. Zmia
na statusu zpaństwowegonapubliczny, którybyłkonsekwencją budowania po 1989 roku systemu politycznegona wzór demokracji zachodnich, nieograniczyła skaliregionalizacji telewizji. 29 grudnia 1992 rokuuchwalono ustawę o radio
fonii itelewizji iw jej art.64 pkt. 1 zapisano: „MinisterFinansów zawiąże:spół
kę,o której mowa w art.26 pkt. 2 z siedzibą wWarszawie i oddziałami terenowy mi wBydgoszczy, Gdańsku, Katowicach, Krakowie, Lublinie,Łodzi,Poznaniu, Rzeszowie, Szczecinie, Warszawie i we Wrocławiu”3. W wyniku noweli ustawy
w 1996 roku wpisany doniej został dwunasty oddziałterenowyw Białymstoku. Skala zjawiska nie miała odpowiednika w innych europejskich systemach tele
wizyjnych. Zakres emitowania własnych produkcji równieżbyłdość duży, ale
brakowało systemowychrozwiązań. Tadeusz Skoczeknapisał nawet:„Ruch re-1 T. Mielczarek, Transformacja telewizji w Polsce w latach 1989-1995, W:
2 A. Koziełł, Za chwilę dalszy ciąg programu... Telewizja Polska czterech dekad 1952-1989,
Warszawa 2003, s. 25.
gionalistyczny w Polsce ma długąi dobrątradycję. Media regionalne mogły jed
nak rozwijać się dopiero wminionejdekadziei ten rozwój okazał się niezwykle spektakularny. (....)Telewizjapubliczna jakby odzawsze byłaprzygotowana na
ten moment.Miała swoje gotowe struktury i programylokalne, jednak dopiero
od połowy lat 90.ta część misji stała się nie tylko oczywista,ale wręcz prioryte
towa”4. Było tonawiązanie do dokumentu programowego „Misja Telewizji Pol skiej S.A. jako nadawcy publicznego”, którego zapis „Oddziałyterenowe TVP
S.A. odzwierciedlająw swoich programach życie, kulturę, tradycje regionów”5
stanowił jedynie zapowiedziąbardziej konsekwentnych działańnarzeczstwo rzenia antenyregionalnej z uwzględnieniem autonomii programów lokalnych. Działającenazasadzieekspozytur lokalnych warszawskiej centrali oddziałytere nowe od 1 kwietnia 1994 roku uformowane zostały w sieć programową, ko ordynowaną początkowo przez Biuro Oddziałów Terenowych przekształcone w styczniu 2000 roku wBiuro Programów Regionalnych. W ten sposób stwo rzono całkowicie zintegrowany system komunikacjiprogramowej, współpracy między poszczególnymi antenami regionalnymi ipodstawypasma wspólnego w odrębnym paśmie programowym. Lokalne czy regionalne audycje, głównie flagowe serwisy informacyjne (Białystok„Obiektyw”,Bydgoszcz „Zbliżenia”, Gdańsk Panorama”,Katowice „Aktualności”, Poznań,Kraków „Kronika”, Lu
blin „Panorama Lubelska”, Łódź „Łódzkie WiadomościDnia”, Poznań „Tele
skop”, Rzeszów „Aktualności”, Szczecin „Kronika”, Warszawa „Telewizyjny
Kurier Warszawski i „Telewizyjny Kurier Mazowiecki”,Wrocław „Fakty”) emi
towane były dodatkowowpaśmieprogramuDrugiego. Ta nieformalnastruktura, niezbyt zresztą sprawniedziałająca de facto byłaelementem III Programu TVP
i nazywana była zwyczajowo Regionalną Trójką.
4 T. Skoczek, Telewizja regionalna. Szkic do opisu, Kraków 2002, s. 8.
5 Misja Telewizji publicznej S.A. jako nadawcy publicznego. Załącznik do uchwały nr 181/94 zarządu TVP S.A. z dn. 27.10.1994 r.
6 P. Bielawski, Media publiczne w Polsce, [w:] (red.) I. Borkowski, A. Woźny, Nowe media, nowe w mediach, Wrocław 2001, s.
7 M. Jachimowski, Telewizja regionalna w regionalnym systemie informacji, [w:] (red.) W. Dudek Wielu badaczy mediów publicznychw takim obrocie sprawy dostrzegłoroz poczęcie trwającego do dziśprocesu marginalizowania anawet likwidacji pu blicznej telewizji regionalnej6. Zauważalnabyłatendencjadoograniczaniacza
su antenowego,zmniejszaniarocznych budżetów przeznaczonych nadziałalność programowąoddziałów i redukowaniastanu zatrudniania. Zdaniem Marka Ja- chimowskiego regionalneoddziały telewizji publicznej powinny stać się stałym,
a nawetdominującymelementemsystemu komunikacjispołecznejw regionach,
niekatowickiego prasoznawcy PiotrBielawski dodatkowoprzyczyntej, jak to
nazwał, patologiiupatrywałw:sposobie zorganizowaniaTVP po likwidacji Ko
mitetu ds.Radia iTelewizji, absurdalnym systemie finansowania mediów publicz
nych w Polsce i niekończących sięsporach i grach politycznych wokółtych mediów8.
Prawne podstawy do uregulowania strategii regionalnej TVPS.A. dała uchwała nr 30/99zarządu spółki w sprawiezasad tworzenia programówi restrukturyza
cji woddziałach terenowych”.
Radio i te lewizja. Informacja, kultura, polityka. Materiały Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Katowice, 19-20 listopada 1998 roku, Katowice 2000, s. 112.
8 P. Bielawski, op.cit., s. 168.
Dokument ten dość precyzyjnie ustalałnowymodel organizacyjny, zobowią
zując dyrektorów oddziałów terenowych do opracowania programu restruktury zacji. Wśród ustaleńszczegółowychnaszkicowano także długofalowe cele refor my, którymibyły sformowatowanie istniejących oddziałów wdwóch kategoriach: oddziałów-producentówinadawcówprogramówregionalnych oraz oddziałów-
producentów i nadawcówprogramówregionalnych/centrówprodukcyjnych dla
pasm wspólnych i programów ogólnokrajowych. Spowodowałoto zrozumiałe zaniepokojenie kierownictwa i zespołów wmniejszych oddziałach. Za sprawy związane z tworzeniem struktur i strategii regionalnej w Zarządzie TVP S.A. odpowiedzialny był Tadeusz Skoczek, związanyz pozakorporacyjnymi inicjaty wamiregionalistycznymi. 4lipea2001 r.na jegowniosekomówiłprojektorga
nizacyjny nowych zasad sprzedażybloków reklamowych i ofert sponsorskich pasmwspólnych Regionalnej Trójki służącyzwiększeniuprzychodówzewnętrz nych i poprawie wizerunku TV Regionalnej. Pozadecyzjami dotyczącymi wy
odrębnienia w ramachBiura Reklamy zespołu do spraw Telewizji Regionalnej
oraz tworzenia porozumieńhandlowychpomiędzy Biurami Reklamy w oddzia
łach terenowych, zarząd zapoznał się z prezentacjąwstępnych założeń kanału informacyjnego. Pojawiły się wtedy dwie koncepcje: jedna budowania ścieżki informacyjne wformacieodrębnymtematycznym o wstępnej nazwie„Aktual
ności”oraz budowania kanału informacyjnegowoparciu o korespondentówi sieć telewizji regionalnej. Zwolennikiem tego ostatniego rozwiązania był,oprócz Ta deusza Skoczka, inny członekzarząduTomasz Posadzki. Sprawa TelewizjiRe
gionalnej odtego momentu stała sięjednymznajważniejszychpunktówposie
dzeń Zarządu TVP S.A. Przyspieszenie proponowanych rozwiązań nastąpiło
w drugiejpołowie 2001 roku. Fundamentalne znaczeniemiał przedstawiony przez Tadeusza Skoczka idyrektora Biura ProgramówRegionalnych Ryszarda Pacław-skiego projekt zmiany układu ramowego TVP 3 Regionalnej omawiany na po
cztery dezyderaty: konieczność dalszego rozwoju TVP 3 jako kanału informa-
cyjno-kulturalnego w ramach obecnego budżetu;utrzymanieposiadanej widow ni poprzez zachowanie w ramówce najchętniej oglądanych programów; uczy
nienie z telewizyjnej Agencji Informacyjnej głównego źródła informacji oraz wykorzystanie potencjału oddziałów terenowych TVPS.A.9 Nie sposóbomówić
wszystkich działańzarządu TVP S.A. zmierzającychdo trwałej zmianyprofilu dotychczasowego „pasma wspólnego”. Ostatecznie 19 lutego 2002 r.zatwierdzo
ny został RegulaminOrganizacyjny OddziałuTerenowego TVPS.A. w Warsza
wie, wktórymzawarty został passus sankcjonujący utworzenie nowego pasma:
„w obrocierynkowym oraz wcelach marketingowych jednostka może występo
wać pod nazwą TVP 3Regionalna”10. Po długich i czasami nieefektywnychdys kusjach na łamach prasy branżowej czy biuletynów wewnętrznych TVP S.A.
w3marca 2002 r. zainaugurowano działalność nowej struktury korporacji TVP 3 Regionalnej. Regionalizacja dodatkowegopasma TVP S.A. nieograniczyłasię
tylko do enumeratywnie wymienionego wustawie o radiofoniii telewizji kata logu oddziałów terenowych.Po roku 2000, a więcjuż wwarunkach nowej usta wy o samorządzie terytorialnym i nowym podzialeadministracyjnym, utworzo ne zostały uchwałami zarząduspółki dodatkowe4 ośrodki regionalne:wKielcach,
Olsztynie, Opolu i Zielonej Górze. Redagują iemitują one własne audycje infor
macyjne (Gorzów-Zielona Góra „Teleskop Lubuski”, Kielce „Panoramę Świę tokrzyską”, Olsztyn „PanoramęWarmii iMazur”, Opole „Opolski Sewis Infor macyjny”). Aspiracje doposiadaniawłasnej struktury przejawiają inne stołeczne miejscowości. Jesienią2004 roku szeroką i dość agresywną kampanię narzecz własnegoprogramuinformacyjnegorozpoczęły samorządowe, polityczne i me dialneśrodowiskaTorunia.
9 T. Skoczek, Prawne podstawy działania TVP 3 - Regionalnej, [w:] Małopolska. Regiony - Regionalizmy - Małe Ojczyzny V, Kraków 2003, s. 181.
10 Ibidem, s. 185.
Obecnie zatemistnieje w Polsce system publicznej telewizji regionalnejoparty na funkcjonowaniu 12 oddziałówterenowych i czterech ośrodkachregionalnych. Jestto odmienna sytuacja niż w radiofoniipublicznej, któratakżewyłoniła się jako podstruktura zlikwidowanegow 1990 roku Komitetu ds. RadiaiTelewizji.
Spółka akcyjna Telewizja Polska jest jednolitą instytucją posiadającą oddziały regionalne, podczas, gdy ustawodawca przewidział istnieniekilkunastu rozgło śni radiowych jako samodzielnych spółekprawahandlowego. Paradoks prawny wynikającyzjednoczesnegofunkcjonowaniainstytucjibędących spółkami pra wa handlowegoinakładanienanichobowiązku wypełniania misji mediów pu
blicznych, często niszowych, deficytowychakosztochłonnych, winien być jak
jedno województwo, zasięg jednym z podstawowych zadań telewizji regional
nej stała się koniecznośćzaspokojenia aspiracji wielu wspólnot lokalnych. Każ
dy z oddziałów posiada w swojej strukturze redakcjei stanowiska korespondenc-kie, które zapewniająobsługę pozostołecznych miejscowości. Oferta repertuarowa
obejmująca pasma regionalnejest urozmaiconai spełniapodstawowe kryteria
jakiesprecyzowanowformacie TVP 3 Regionalnej. W ramachwłasnejstrategii realizowane sąprzede wszystkim programy dla mniejszości narodowych i et
nicznych (OTV Białystok - „Sami o sobie” magazyndlamniejszości białoruskiej, ukraińskiej,litewskiej, tatarskiej,romskiej emitowany w językach narodowych, „Sąsiedzi” program publicystyczny przedstawiającyaktualne problemy społe
czeństwa Białorusi i mniejszości białoruskiej w Polsce; OTV Gdańsk „Rodno zemia- magazyn kaszubski” nadawany w gwarze kaszubskieji po polsku, zawie
rający m.in. felietonyhistoryczne, sylwetki osób miejscowejspołeczności i lek cje języka kaszubskiego; OTV Wrocław - „Kowalski i Schmidt - dwujęzyczny program o koegzystencji Polaków i Niemców naDolnym Śląsku i „U siebie” -reportażem.in. o mniejszości niemieckiej naOpolszczyźnie, o politycznychlo
sach uchodźców z Grecji czyrelacje z festiwalu wLegnicy„Spotkania mniej szości narodowych i etnicznych”),programy kulturalne z popularnym redago
wanym w OTV Kraków, ale przy współudziale wszystkich oddziałówterenowych
magazyn „Regiony kultury” oraz audycjeedukacyjne.FormatTVP 3 Regionalnej
jestzdecydowanie informacyjno-publicystyczny, acharakterystyczny jego element stanowinadawany co godzinęserwiswiadomości ogólnopolskich i regionalnych
- „Kurier”. Od pewnego czasu trzecią antenę wyróżniająrównież bezpośrednie transmisje z obrad Sejmui Senatu, a ponadmilionową widownię przyciągnęły również realizowane live posiedzenia specjalnych komisji sejmowychwyjaśnia
jącychnajwiększeafery polityczne IIIRzeczypospolitej: sprawęRywinai PKN Orlen.
Budowapodsystemukomunikacyjnegojakimjest struktura i strategia pro
gramowaregionalnej telewizji publicznej nie jestjeszcze zakończona. Pojawia ją się czasami, głównie autorstwa przedstawicieli środowisk politycznych, po
mysły sprywatyzowania oddziałów lub też oddania ich sejmikom samorządowym.
Dopóki ichrola niezostanieokreślona w aktach normatywnych, takich jaknowa ustawa oradiofonii itelewizji -miejsce ich w medialnym pejzażu Polski będzie
niejasne i krytykowane.
Jakzatem rozwiązano ten problem w systemachtelewizji publicznejw wy
Wielka Brytania
BBC (British BroadcastingCorporation) jako największa europejska korporacja
radiowo-telewizyjna działa w oparciu o dwa dokumenty: KartęKrólewską (Royal Charter) - odnawialny w cyklach kilkunastoletnich przywilejna nadawaniepro
gramówradiowych i telewizyjnych naobszarzeWielkiej Brytanii orazLicencję i porozumienie- dokument określający warunkiprowadzonych przezkorpora cję działań, przyznawany przez Ministerstwo Kultury,Mediówi Sportu11. Po re
organizacji i restrukturyzacji przeprowadzonej w drugiej połowie lat dziewięćdzie
siątych przezówczesnego dyrektora generalnegoJohna Birtha odpowiedzialność
za całokształt działań spoczywa na 12֊osobowej Radzie Dyrektorów, w skład której, oprócz przewodniczącego i wiceprzewodniczącego, wchodzągubernatorzy narodowi dlaWalii, Szkocjii Irlandii Północnej. Wraz z członkiem zarząduds. Angliitworzą oni składające się z7 osób English National Forum, Odpowiednio
do ichkompetencji zostały zorganizowane regionalne centra podległe londyńskiej
centrali w: Cardiff (Walia), Glasgow (Szkocja), Belfaście (IrlandiaPółnocna), Bristolu, Manchester i Birmingham (Anglia)12.Największym wyprofilowanym
kanałem przeznaczonymdlawidzówz krajów związkowychjest Nations’ Cho
ice, podległy jednostceorganizacyjnej korporacji ֊BBC Nation and Regions, odpowiadającejza obsługętelewizyjną i radiową trzech wspomnianych krajów oraz dziewięciu angielskich programówregionalnych13.Nowydyrektor general
nyBBCGreg Dyke jeszcze bardzieuprościłstrukturę,wydzielająccztery dyrek cję i podporządkowując BBC Nation and Regions - BBC Broadcasting. Nie
wyczerpujeto jednak oferty dla spełnianianarodowych aspiracji Walijczyków,
Szkotów i Irlandczyków. Warto wspomnieć o istnieniuwyodrębnionego ze struk
tury programowej korporacji,kanału BBC Parliament,przekazującego, oprócz relacji posiedzeń parlamentu brytyjskiego,takżetransmisjezsesji parlamentów:
walijskiego, szkockiegoi północnoirlandzkiego.
11 L. Słupek, Rynek mediów w Wielkiej Brytanii. Wybrane zagadnienia, [w:] (red.) T. Sasiń- sa-Klas, Media a integracja europejska, Kraków 2004, s. 42.
12 R. Bartoszcze, L. Słupek, Telewizja - dobro kultury czy element rynku. Transformacja telewizji publicznych w krajach Unii Europejskiej, Rzeszów 2001, s. 62.
13 J. Adamowski, Współczesna telewizja brytyjska. Zarys tematyki, „Studia Medioznawcze” 2002, nrl,s. 44.
Francja
We Francji bardzo długo utrzymywał się monopolpaństwowy na emitowanie pro
1982r. wprowadzającejnowe prawokomunikowania audiowizualnego iustawy z 17 stycznia 1986 roku, które wprowadziły systemdualny, stacje komercyjne
reprezentowaneprzede wszystkim przez TF 1,M6 i Canal+notująwiększąoglą
dalnośćizdobywają liczniejszą widownię niżnadawcypubliczni-France2, Fran ce 3, Arte iLa Cinquième14. Wyprofilowana iskierowana naregiony stacja France3,
której poprzedniczką była FranceRegion3 (FR 3),maformatuniwersalny, docie
rado 18procent rynku a jej podstawowa widowniadelimitowana jestprzedzia łemwiekowym między 35 a49 rokiem życia. Składa się ona z 12 regionalnych
ośrodków telewizjipublicznej15.
14 B. Gołka, System medialny Francji, Warszawa 2001, s. 166.
15 E. Ciborska, Marketingowe funkcje mediów, Ciechanów 2001, s. 91. 16 Ibidem, s. 168.
17 B. Ociepka, M. Ratajczak, Media i komunikowanie polityczne. Niemcy. Austria. Szwajca ria, Wrocław 2000, s. 54.
Działania regionalneFrance 3 napotykają oczywiście na kontrakcję zestrony
nadawców komercyjnych.W2000 roku spółka powołana przez ponadnarodowych
magnatów medialnych:Ruperta Murdocha, Silvio Berlusconiego i Jean-Claude Darmonda uruchomiła odrębny program regionalnydla Bretanii TV Breizh. Za
łożeniem ponadregionalnym było,mimo iż adresatem sąmieszkańcy tej części Francji to, że korzystaćz niego mogą wszyscyzainteresowanikulturą celtycką16.
Niemcy
Niemiecka organizacja mediów publicznych obok systemu brytyjskiego uzna
wanajest przez medioznawców za modelowądla rozwiązań europejskich17. ֊ Mnogość publicznychprogramówtelewizyjnych (około 50)zarówno ogólnokra
jowych jak i lokalnych wynika z federacyjnejstruktury państwa. Istotą funkcjo
nowania mediów publicznychw RFNjest ich formuła radiowo-telewizyjna. Wobec
silnej konkurencji ze strony nadawców prywatnychodpołowy lat dziewięćdzie siątych ubiegłego stulecia widocznajest tendencja do łączenia poszczególnych jednostek radiowo-telewizyjnychw poszczególnych landach. W roku 1997jako pierwsze połączyły się Suddeutschefunk i Suddeutcher Rundfunkw Sudwestrund
funk. W roku 1991 do istniejących już sześciu stacji radiowo-telewizyjnych: Bayerischer Rundfunk (Bawaria), Hessischer Rundfunk (Hesja), Norddeutcher Rundfunk (Hamburg, Dolna Saksonia, Szlezwik Holsztyn, Meklemburgia), We
stdeutscher Rundfunk(PółnocnaNadrenia,Westfalia), Radio Bremen(Brema)
i Sender FreiesBerlin dołączyłydwie nowe jednostki obejmujące swym zasię giem nowe landyzwiązkowe: MitteldeutscherRundfunk dla Saksonii, Saksonii--Anhalt i Turyngii oraz Ostdeutscher Rundfunk dla Brandenburgii, zaś Meklem
w landach wschodnich do standardów ogólnoniemieckich nie odbywało siębez
konfliktów. Działania pełnomocnika do spraw mediówR. Muhlfenzla, byłego dyrektora TelewizjiiRadia Bawarskiego, prowadziły do szybkiej icałkowitejunifi
kacji systemu poprzez zastąpienietelewizji NRD - kanałamipublicznej telewi
zji zachodnioniemieckiej18. Wśród regionalnychnadawców publicznych wcho dzących w skład ARD (Zespół Roboczy Publiczno-Prawnych Ośrodków
Radiowo-Telewizyjnych) największą jestpowstaław 1956 roku WDR nadająca
w Północnej Nadrenii-Westfalii, która w ostatnich latach dokonała znacznych
zmian o charakterze programowym. Inny podmiot wchodzący w skład ARD
Bayerischer Rundfunk zatrudnia ponad1300pracowników uzupełnianych przez
kilkuset współpracujących z poszczególnymi redakcjami dziennikarzy. Subre-gionalny charakter BR podkreślonyjest poprzez funkcjonowanie oddzielnych
studiów w Norymberdze, Wurzburgu iRegensburgu. Bayerischer Rundfunk na-
daje 18 godzin programu dziennie19. Większośćpublicznychstacji radiowo-tele wizyjnych nie wytrzymuje konkurencji z nadawcami prywatnymi, którzy uczest
nicząw zagospodarowaniu rynku medialnego od 1987 roku, kiedy to zaczęły
obowiązywać zapisy dziewiątego wyroku telewizyjnego Federalnego Trybunału
Konstytucyjnego20. Cechą charakterystyczną niemieckiego systemu publicznej telewizji regionalnejjest jej nadmiernapolityzacja. Na czele ARDstoiZgroma
dzenie Ogólne złożone z przedstawicieli wszystkich krajowych radiofonii. Do
jego kompetencji należypowołanieradyikomisjitelewizyjnej. Rada kierowana jest przez koordynatora programutelewizyjnego, którym jestprzedstawiciel partii
tworzącej rząd federalny. W radach rozgłośni krajowychzasiadająprzedstawi ciele wszystkichsił politycznych i społecznychdziałającychwkonkretnych lan dach. Powołuje ich się na zasadzie parytetu będącegoodwzorowaniempodziału sił w parlamentachkrajowych21. Z kolei zarządy rozgłośni,kontrolujące wykonanie linii programowej, zatwierdzające budżety, wybierająintendenta zatwierdzane go przez radęradiowo-telewizyjną. Intendent kieruje bezpośrednio programem22. 18 B. Ociepka, Transformacja czy kolonizacja? Media w nowych landach zjednoczonych
Niemiec, [w:] (red.) B. Dobek-Ostrowska, Transformacja systemów medialnych w krajach Eu
ropy Środkowo-Wschodniej po 1989 roku, Wrocław 2002, s. 162.
19 A. Kneifel, Status, struktura i funkcje telewizji regionalnej na przykładzie Polskie, Czech i Niemiec, [w:] (red.) E. Chudziński, Regionalizm, lokalizm, media. Materiały z konferencji (Boch nia 8-10 czerwca 2000), Bochnia-Warszawa 2001, s. 54.
20 E. Stasiak-Jazukiewicz, Media w niemieckim systemie politycznym, [w:] (red.) K. A. Wojtasz-
czyk, Współczesne Niemcy, Warszawa 1999, s. 55.
21 E. Stasiak-Jazukiewicz, Niemcy, [w:] J. Adamowski, B. Gołka, E. Stasiak-Jazukiewicz,
Wybrane zagraniczne systemy informacji masowej, Warszawa 1996, s. 138 i n.
22 B. Ociepka. Dla kogo telewizja? Model publiczny w postkomunistycznej Europie Środko wej, Wrocław 2003, s. 91.
Austria
Media publiczne są reprezentowane przez ÖsterreichischerRundfunk und Ferh-
sehen (ORF).Wobec braku telewizjiprywatnychjest ona monopolista na rynku komunikowania audiowizualnego. W przeciwieństwie doARDjest ona całko wicie scentralizowana, a pierwsze próby wprowadzenia programów regionalnych w lokalnymsystemie komunikowania dopieromiały miejscewpołowie lat sie demdziesiątych23.
23 Ibidem.
24 M. Ratajczak, Jak porozumiewają się Szwajcarzy? Media w wielokulturowej Szwajcarii,
Wrocław 2004, s. 98.
Szwajcaria
Szwajcarskie media elektroniczne adresowanedo wielojęzycznego audytorium
sąunikatowymzjawiskiem w skali europejskiej.Istniejąca od1931 roku Szwaj carska Organizacja Radiowo-Telewizyjna w roku 1953 rozpoczęła regularne emi
sjeprogramów z Lozanny, Bazylei i Zurychu. W roku 1961 uruchomiono
wło-skojęzycznyoddział SRG w Ticino, aw 1963r. program w językuretoromańskim, który w połowie lat siedemdziesiątych przekształciłsię w Televisiun Romansch24. Obecnie siedziba Szwajcarskiej Organizacji Radiowo-Telewizyjnej mieści się
w Bemie, zaś programy powstają w ośrodkach przypisanych obszaromjęzyko
wym,w ramach których redagowany jest program informacyjny dla ludności re- ՜ toromańskiej. Istnienietegooddziału dlaniewielkiej grupy językowej jest przy
kładempoważnegotraktowania komunikacji międzykulturowej przezpubliczne
podmioty nadawcze w Szwajcarii. Redakcja Televisiun Romanisch mieści się
w Chur w kantonie Graubuden i przygotowujeod poniedziałku dopiątkupro gram „Telesquard”nadawanywprime time o godz. 18.45i niedzielny magazyn „Countrats”. WZurychu dla niemieckojęzycznej publiczności powstajądwa pro gramy Schweizer FernsehenDRS, z czego drugiprogramnadaje pasma regio
nalne. Taką samą liczbę programówfrancuskojęzycznych przygotowuje znajdu jąca sięw Genewie Televiosion Suisse Romande. W Luganoznajdujesię redakcja
dwóch programówdlaSzwajcarówwłoskojęzycznych-Radiotelevisione Sviz
zera di LinguaItaliana.
Szwecja
Publiczna telewizja w Szwecji, mimo pojawienia się w początkach lat dziewięć dziesiątych elektronicznych mediów komercyjnych, należy do posiadających naj
większą widownię krajową w Europie25. Reprezentowana jest przez Sveriges
Television (STV), któraoferuje dwakanały ŠTVIi STV2. Spory o przyszłość tele wizji publicznej, a szczególnie dyskusjaokoniecznościwprowadzenia reklam do
STV 2 lub prywatyzacji tego kanału doprowadziły do zmniejszeniabudżetu nadaw ców publicznych. W związku z tym postulatkomunikowaniaregionalnego nie jest
wżadensposób realizowany. Jedynym wyłomemjest nadawanie niektórych edy
cji wiadomości w języku fińskim. Wykorzystałato jedyna naziemnastacja ko
mercyjna TV4, która rozbudowała swoją strukturęo 16 redakcji w różnych czę ściach kraju, realizująclokalne programy w przedziale 15-30 minutowym26.
25 M. Albinowska, Publiczne kontra komercyjne ֊ o rynku mediów w Szwecji, „Aktualności Telewizyjne” 1997, nr 1.
26 Ibidem.
27 B. Jung, Holandia - sytuacja mediów elektronicznych. Raport opracowany w ramach projektu Phare realizowanego w latach 2002-2004 przez KRRiT oraz francuską Dyrekcją roz
woju Mediów, „Biuletyn Informacyjny Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji” 2004, nr 5֊6. Holandia
Tworzenie systemu dualnego zudziałem nadawców komercyjnych rozpoczęłosię w Holandii, podobniejak w innych krajachEuropy, dopiero w latach dziewięćdzie siątych.Ponadto istotą całego systemumedialnego jest tzw. pilaryzacja czyli re prezentacja wprogramie nadawców publicznych problematykigłównychsiłpo litycznych, religijnych i społecznych. Głównestacja komercyjne to: RTL4,RTL5 i Veronica.Ich operatorzy zostali zobligowani dodostarczania swym abonentom
nietylko trzech programów ogólnoholenderskich, ale takżekanałówregionalnych
i lokalnych w zasięguich działania.Telewizję publiczną reprezentują trzy pro
gramy:Nederland 1, Nederland2 i Nederland 3. Wroku2000zniesiono obowią
zek płacenia abonamentu, aźródłamifinansowaniamediów publicznych są: re klamy i dofinansowanie z budżetu, co wkonsekwencji, jak przewidują analitycy, doprowadzi do strukturalnej redukcji i oszczędności, które w 2007 roku dadzą 80 min euro27. W zakresiepublicznegokomunikowaniaregionalnegoznajduje
my w Holandii ciekawy irozbudowany podsystem. Oprócz trzech wspomnianych wyżej krajowychprogramów telewizyjnych napoziomie regionalnym funkcjo nuje 13 dalszychkanałów telewizyjnych i radiowych, a stratyfikacja lokalna obej
muje dodatkowo 100 niekomercyjnych podmiotów.Istniejące w Holandii przepi
sy medialne precyzują ponadto wymogi programowedlaregionalnych i lokalnych nadawców publicznych.Zawartość programów misyjnych:informacyjnych, eduka
regionów nie może zajmowaćmniej niż 50 procent całejoferty. W lwiej części dotyczy to komunikowaniawjęzykufryzyjskim.
Belgia
Belgijskaradiofoniai telewizja stosuje zasadę autonomii programów nadawanych
w językach: flamandzkim i frankofońskim. Istniejącaod1953roku telewizja pu
bliczna ażdo latosiemdziesiątychdziałała w oparciu o model koegzystencji dwóch
organizacji nadawczych INRdla francuskojęzycznejWalonii i NIR dla Flandrii, w której posługiwanosię językiem zbliżonymdo holenderskiego. Odrębnośćta manifestowałasię równieżw instytucjonalnych kontaktachINRz telewizją fran
cuską aNIR zholenderską. Wlatach 1970-1993 federacyjnycharakter Belgii za
owocował przekazaniem zunifikowanej od 1960roku struktury dotychczasroz łączonych nadawców RTB-BRTw kompetencjeregionów.Zasada ta była stosowana
także po ponownym podzieleniu RTB-BRT (Radiodiffision Television Beige-
Belgische Radio en Televisie) na dwóchnadawców wspólnotowych - RTBF (Ra
dio-Television Belge de la CommunautéFransaise) iBRTN(BelgischeRadiound Televisie, NederlandseUitzendingen - Omroep vande Vlamsee Gemeenschap),
którzy bardzomocno akcentowali problemy regionalne. Monopol RTBF wWa loniii BRTN we Flandrii został przełamany, podobnie jak w całej zachodniej Eu ropie, dopierow latach osiemdziesiątych.
Włochy
Telewizyjny monopol państwowy gwarantowany jestodpowiednimi regulacja mi prawnymi jedynie napoziomie ogólnokrajowym. Przyczyniło się to, szcze
gólnie w dwuostatnich dekadach, do dynamicznego rozwoju prywatnych me diówelektronicznych. Pozycjajakązdobył i wykorzystuje premierSilvio Berlusconi,
skłoniła parlament europejski dozdecydowanego stanowiska, które wyraziło się
wostrzeżeniu przed niebezpieczeństwem naruszenia wolności słowa i prawa do informacji we Włoszech. Bardziejkategorycznesformułowaniaznalazłysięwtzw. raporcieBooger-Quaak, w którego zapisach czytamy: „Włoski systemstanowi
anomalię ze względu na wyjątkowe połączenie władzy ekonomicznej, politycznej
iwładzy nad mediami wrękujednego człowieka, obecnego przewodniczącego Rady
Ministrów i ze względu na fakt, że rząd bezpośrednio i pośrednio makontrolęnad wszystkimi ogólnokrajowymi kanałami telewizyjnymi”28. Podporządkowanie te lewizji administracji,awłaściwie partii rządzącej jestod lat rozpoznawalną ce 28 R. Constantini, Pięć dekad -włoskiej tv. ֊ ewolucja nienaturalna, „Zeszyty Telewizyjne”
chą włoskiego systemu medialnego29.System regionalnego powiadamianiawRAI3
podobnyjest do modelu francuskiego, a wpływypolityczne w poszczególnych częściachadministracyjnychsąpochodnąprzewagi politycznej poszczególnych ugrupowań, zkomunistami włącznie.
29 M. Magoska, Kultura polityczna we Włoszech, [w:] (red.) T. Sasińska-Klas i A. Hess, Media
a integracja europejska, Kraków 2004, s. 77.
30 A. Kneifel, op.cit., s. 53.
Czechy
Ciekawe rozwiązanie wkrajach poskomunistycznych naterenie Europy Środ kowo-Wschodniej znajdujemywRepubliceCzeskiej. Istniejące tam dwa studia
terenowe wOstrawiei Brnie uruchomione zostały dośćwcześnie bo w 1955i 1961 r.
Obecniecodziennie oba programy regionalne nadają około dwóchgodzin pro gramu dziennieizatrudniająprawie600osób. Programypozapraskie czyli regio nalne nienadająaudycjinawłasnych częstotliwościach,tylko wchodząna ante
nę programu pierwszego i drugiegoCzeskiej Telewizji. Strukturazarządzania
polega na podległości dyrektorów studiów ostrawskiego i bmeńskiego bezpo
średnio Dyrektorowi Generalnemu Telewizji Czeskiej iod jego decyzji zależą za
kreswładzyiichkompetencje. Bezpośrednia podległośćsłużbowa Dyrektorowi
Generalnemu, długoterminowekontraktyzawierane zarównoz menadżerami jak i dziennikarzami,aprzede wszystkimdość wysokakwotabudżetów oddziałów terenowych świadczą o docenianiuroli regionalnej telewizji publicznej iprecy zyjnej strategii kierownictwa CT30.
* * *
Ten krótki przegląd dość interesującego podsystemu komunikacji masowej, ja
kimjestregionalna telewizja publiczna ilustrujetezę,iżbardzo trudno stworzyć
jest model,któregokomponenty mogą stanowić wspólny mianownik wramach europejskichsystemów medialnych. Konwergencja między ofertą repertuarową nadawców komercyjnych i publicznych jest zjawiskiem niekorzystnym dla mi
syjnychpostulatów,między innymi takichjak zaspakajanie potrzeb informacyj
nychspołeczności regionalnychi lokalnych. Przyczynąsą nie tylkokłopoty ze
ściąganiem abonamentu - słynne stwierdzenie RobertaKwiatkowego „tyle mi
sji ile abonamentu” kłóciło się nie tylkoz zapisamiwewnętrznymi TVP S.A. ale
równieżzustawą o radiofonii i telewizji - zmiana kultury komunikacyjnej, nie
precyzyjneokreśleniew doktrynie różnic międzytelewizjąpublicznąatelewizją
państwową (której to wzorzec istniał dolat osiemdziesiątych) i presja nadaw
