• Nie Znaleziono Wyników

Teksty kultury popularnej w nauczaniu języka polskiego jako obcego

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Teksty kultury popularnej w nauczaniu języka polskiego jako obcego"

Copied!
5
0
0

Pełen tekst

(1)

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S

K S Z T A Ł C E N IE P O L O N IS T Y C Z N E C U D Z O Z IE M C Ó W 16, 2008

Piotr Kajak „ P o lon ic u m ”

U n iw ers ytet W arsz aw s ki

TEK S TY K ULTURY P O P U L A R N EJ

W N AU CZA N IU JĘZ Y K A P O L S K IE G O JA K O O B CE G O

Lekcja języka polskiego w polskim systemie edukacyjnym ma przygotować uczniów - młodych Polaków - do odbioru bardzo różnych tekstów kultury1. Dojrzały odbiorca, uczestnik i współtwórca kultury musi nie tylko umieć odbierać uznane arcydzieła, ale także musi wiedzieć, jak żyć w popkulturowym świecie (por. Janus-Sitarz 2004, s. 11-12). Cudzoziemcy, także ci uczący się języka polskiego i kultury polskiej (jako obcych - jpjo i kpjo), zostali przygotowani przez system edukacyjny swojego kraju do życia we współczesnej kulturze. Właśnie dlatego oczekują od nauczycieli jpjo wykorzystania na lektoracie nie tylko tekstów kultury popularnej, ale i treści popkulturowych, które współtworzą polską kulturę narodową2.

Teza o pedagogicznym charakterze współczesnej kultury popularnej została już obroniona (por. liczne prace Zbyszka Melosika i Tomasza Szkudlarka, np. 1998), nie ma więc potrzeby rozpisywania się na ten temat. Jeśli ludzkie doświadczenie jest zapośredniczone z mediów - np. elektronicznych, oraz jeśli to reklama i tzw. przemysł rozrywkowy mówią dziś ludziom najwięcej o ich świecie, trzeba się pogodzić z faktem, iż to kultura popularna przejęła rolę pedagogii konstruującej granice sensu ludzkiego życia (Melosik, Szkudlarek 1998, s. 97).

Pedagogika kultury uczy, że „człowiek staje się człowiekiem poprzez za-nurzenie w kulturze” (Melosik, Szkudlarek 1998, s. 100), oczywiście postrzeganej w kategoriach antropologicznych, wolnych od dyskryminujących ograniczeń.

1 A. J a n us -S ita rz w y m ien ia tek sty kultury „o d sz tuki słow a p rze z teatr, film , m alarstw o , fo tog rafię, m uz yk ę, aż po bu dz ąc e ko ntro w ers je a w an ga rdo w e ins ta la cje w e w s p ółcz es ny c h ga le riac h i teks ty k ultury m a s ow e j" (2004 , s. 9).

2 K ultura n arodo w a d efinio w an a w sp osób w s pó łc ze sn y nie b ędzie w ię c, z go dn ie z ok re śleniem P iotra G arnc a rk a , u po rc zy w ym u w ypu klaniem roli sp uś cizn y, trady cji i d ziejów , n ie zrozu m ia łym dla c ud zo z ie m c ó w (p rz e w aż nie) n ie pos ia da ją cyc h do sta te czn ej w ie dzy o p olskiej historii i m itologii (G a rn ca re k 2 00 6, s. 14).

(2)

Nauka języka obcego jest zanurzeniem w kulturze - dokonywanym dzięki wykorzystywaniu w procesie nauczania jpjo różnorodnych tekstów kultury popularnej, ale również treści popkulturowych. Oba wym ienione „instrumen-ty” nie są obce autorom podręczników i innych materiałów do nauki wiedzy 0 Polsce3, ale nadal można zaobserwować opisane przez Mirosława Jelon- kiew icza uleganie „m agicznej presji obowiązującego kanonu” (2004,

s . 43-44).

Wystarczy przyjrzeć się propozycjom programowym zawartym w tomie

Kultura w nauczaniu języka polskiego ja ko obcego pod red. W ładysława

T. Miodunki (2004a)4. Znajdują się tam m.in.: zarys programu kompetencji socjokulturowej w nauczaniu jpjo na poziomie progowym (Miodunka 2004b); program nauczania cudzoziemców realiów polskich (Gębal 2004); inwentarz tem atyczny i funkcjonalno-pojęciowy do nauczania jpjo w aspekcie kulturowym (Burzyńska, Dobesz 2004). Choć nigdzie nie mówi się wprost o tekstach kultury popularnej, czy też treściach popkulturowych, jasne jest, iż muszą one zostać uwzględnione przy przekładaniu punktów programowych na konkretne konspekty lekcji lub zawartość pomocy dydaktycznych. Przecież - jak już wspom niano - nauka języ ka obcego jest zanurzeniem w kulturze, także popularnej.

W wym ienionych wyżej propozycjach program ow ych A. Burzyńska 1 U. Dobesz piszą: „Sądzimy, że nauczając języka polskiego jako obcego w aspekcie kulturowym należy uwzględnić fakt, iż [...] polskość jest kategorią, której elementy kanoniczne, składowe podlegają stale zmieniającej się ocenie. Dlatego też inwentarz tematyczny obejmujący materiał językow y nacechowany kulturowo musi być poddawany nieustannej weryfikacji, uzupełniany po to, aby dotyczył zarówno tych obszarów, które są tradycyjnie w powszechnym odczuciu uznawane za charakterystyczne (typowe) dla polskiej kultury, jak i tych, które obecnie rzeczywiście funkcjonują w świadomości Polaków czy też są jedynie przez różnorodne grupy opiniotwórcze postulowane” (2004, s. 121). Co prawda, nie jest to powiedziane wprost, ale chodzi o zmiany zachodzące we współczesnej kulturze oraz o jej wpływ na formowanie (post)nowoczesnej tożsamości ludzi.

„Pew na nieśm iałość” we wprowadzaniu większej liczby treści i tekstów popkulturowych (albo w przyznawaniu, że to wprowadzanie jest potrzebne) jest

3 B ardzo cie ka w y program zaję ć po zaleklorato w ych, po św ię co nyc h ku lturze polskiej, prze dsta w ia z w ła s zc za U. D ob e sz - m ie sz c zą się w nim A ndrzej W ajda, W isław a S z ym b ors k a i L ech W ałęsa (o raz w artoś ci prz ez nich re prez en to w an e), ale ró w n ie ż zes pół Ich T ro je , dis co polo, pro gram y typu B ig B ro th er o ra z R adio M aryja (200 4, 508). Je śli ch od zi o p od rę czn iki do n auc za nia jpjo na jlepiej o sa dz o ne w te ks ta ch i treś ciach kultu ry popu larnej są na jp ra w do po do bn iej obie częś ci

H ur r a!!! P o p o ls k u (M ało le p sz a , S zy m kie w ic z 2005 o ra z B urkat, J a s iń s k a 20 05).

4 Z e w zg lęd u na b rak m iejsca , s pow o dow a ny z ale ce n ia m i red ak torów n iniejs ze g o tom u, autor a rty kułu nie m oż e p rz ed s taw ić d okładne j an alizy w ym ie nion yc h p rop oz yc ji p ro gram o w yc h. W ydaje s ię j e d na k , iż u o gó lnio n e o bs e rw a c je w tej s ytua cji w ys ta rcz ą.

(3)

konsekwencją przestarzałego, n i e a n t r o p o l o g i c z n e g o postrzegania (i de-finiowania) kultury, co przy wciąż dominującym podejściu komunikacyjnym skutkuje tym, co Jerzy Kowalewski nazwał „zbyt pochopnym ograniczeniem do nauki funkcjonowania ucznia/studenta w życiu codziennym ” (2006b, s. 45)5. Nie jest to - niestety - sposób na zyskanie możliwości uczestniczenia w kulturze danego języka obcego. Rację ma J. Kowalewski, pisząc, iż „język jest częścią kultury, na zajęciach służy pomocą w poznaniu kultury jako szerszej całości, ale jest tylko jednym z kodów, który może być uzupełniany przez inne: muzykę, ruch (np. taniec), śpiew, obraz, gesty, dźwięki" (2006a, s. 81). Funkcjonować w kulturze można nic tylko dzięki znajomości języka (por. Kowalewski 2006b, s. 54), choć trudno zaprzeczyć, że to język jest najlepszym nośnikiem - obrazem ważnych dla wszystkich Polaków wartości. Polska linguakultura narodowa - co stwierdza Grażyna Zarzycka - składa się nie tylko z głównego nurtu, wspo-magają ją bowiem nieustannie linguakultury środowiskowe, peryferyjne (Zarzycka 2004, s. 437), choć ciężko powiedzieć, że peryferyjną jest akurat współcześnie dominująca popularna.

Jak wiele jest tekstów kultury oraz jak ciężko jest nie nazwać ich tekstami kultury popularnej, przekonuje lektura publikacji poświęconych właśnie tekstom kultury. Na przykład autorzy artykułów zawartych w dwutomowym wydawnic-twie pt. Teksty kultury. Obliczu komunikacji XXI wieku pod red. Jana Mazura i Małgorzaty Rzeszutko-Iwan (2006) badają m.in.: wypowiedź egzaminacyjną, musical, tzw. prasę kobiecą, rozprawę sądową, tłumaczenie prawnicze, blog, e-mail, reklamę, kazanie, piosenkę religijną, ogłoszenia, internetowe listy dys-kusyjne, literaturę piękną, teksty prasowe, aforyzmy, fotografię, film, słowniki, akt notarialny, teksty publicystyczne, rozmowę radiową polityków, uczniowską wypowiedź maturalną, wypracowanie maturalne, komunikację internetową, hip hop, folklor, cmentarz.

Słownik pojęć i tekstów kultury pod red. Ewy Szczęsnej (2002) zawiera

niezbyt aktualną definicję tekstów kultury popularnej, zgodnie z którą teksty te przeznaczone są „dla szerokiego kręgu odbiorców, nastawione na zaspokojenie potrzeb przeciętnego uczestnika kultury. Współczesne teksty kultury popularnej

5 N a w et P rz e m y sław G ęb al, od w ołują c się do „p od s taw ow y ch k ateg orii a ntrop ologicz nyc h prz eję ty c h prz ez n ie m ie ck ie go g lo tto dyd aktyka G erharda N eu nera (2 004 , s. 135), de fin iują c te rm in „ re a lia ” na po trz eby glotto dy da kty ki polonistycz nej przy jm uje, że „ r e a lia ” w glo tto dyda ktyce „ oz n ac z ać b ę d ą z jaw is ka na le żąc e d o kultu ry życ ia co dz ien n eg o (ku ltura > n is ka< ). W op ozy cji do niej > ku ltura < zaś u toż s a m ia na bę dzie z a rty sty cz ną i u m y s ło w ą c zę ś c ią dz iałalno ś ci człow ie ka o ra z je j w y tw oram i, np. litera turą, filoz ofią, s ztuk ą (ku ltu ra „ w y s o k a ’) ” (2 006 , 206). A u tor ten na jw y ra źniej nie w idzi po trzeb y w yróż nian ia kultury pop ularnej w glo tto dy da ktyc e. U życ ie term inów c h a rak tery s tyc z ny c h dla p o p u l a r n e g o dys kurs u soc jolo gii ku ltury (p odz iał na ku lturę „w y s ok ą i „ n is k ą " ), dziś uw a ża ny ch za prz estarza łe , niezbyt przy staje do w sp ółc ze sne j refleks ji na tem at ku ltury . U ż yc ie term inu „ k u l tu ra ” ja k o oz nac ze nia treści c h ara kte ry sty cz ny c h (tylko) dla w yso kie go ka nonu je s t ko ntrow e rs y jn e; a rtys tyc zn a i um y sło w a dz ia łalno ś ć c zło w ie ka daje efekt ta kż e w postaci teks tó w k ultury po pu larne j, o dużym s to pniu z różn ico w an ia form y i es tetyki.

(4)

często wykorzystują media elektroniczne jako zdolne do zwielokrotnienia od-działywania na emocje [...]. Teksty kultury popularnej ukierunkowane są przede wszystkim na rozrywkę, likwidowanie barier społecznych, ekonom icznych, ko-m unikacyjnych” (2002, s. 307-308). Teksty popularne faktycznie adresuje się do szerokiego kręgu odbiorców, jednak i liczba odbiorców, i liczba tworzonych tekstów każą wątpić w ich zawartą w podtekście masowość. Nie wydaje się, aby istniał ktoś taki, jak „przeciętny uczestnik kultury” - co jest zresztą konsekwencją niesamowitego bogactwa i h e t e r o g e n i c z n o ś c i kultury po-pularnej. A zaspokajanie potrzeb i oddziaływanie na emocje towarzyszą wszyst-kim dziełom stworzonym przez człowieka.

Teksty kultury popularnej wymienione w Słowniku po jęć i tekstów kultury to: graffiti, horoskop, krzyżówka, quiz, rebus, sennik, skecz, teleturniej, wyli-czanka, zagadka, żart (Szczęsna 2002, s. 308-310) - bardzo ważne lecz, niestety, najbardziej typowe. W Słowniku literatury popularnej pod red. Tadeusza Zab- skiego (2006) znajduje się bardzo istotne spostrzeżenie: kultura popularna „nadal stale powiększa zbiór obiektów włączanych do kanonu popularnych uniwersaliów. Prócz tradycyjnych dziedzin (literatura, widowiska, podróże, ceremonie etc.) obejmuje teraz całokształt praktyk życiowycli i zachowań publicznych, sytuacje potoczne (np. >style prowadzenia samochodówc, scenariusze dokonywania za-kupów etc.), okazjonalną, płynną przestrzeń (rucli uliczny, pochody karnawa-łowe), ikonosferę i grafemikę (plakaty, reklamy, napisy, flagi), dźwięki (np. głosy miasta), zapachy i sm aki” (Żabski 2006, s. 292)ft. Tekstem kultury popularnej może być wszystko, co stanowi obiekt zainteresowania człowieka, czemu nadaje się znaczenie w kontekście s p o ł e c z n y m . Kultura popularna jest bowiem - według Johna Fiske’a - ciągłym procesem, w którym nic są ważne same kulturowe artekfakty, lecz to, co robią z nimi ludzie. Znaczenia tekstów zmieniają się już wtedy, gdy dany przekaz trafia w sferę kultury: w tym momencie rozpoczyna się nieustający proces jego reinterpretacji. Użyt-kownik kultury popularnej (czyli każdy z nas) nic jest więcej bezwolnym pionkiem m anipulowanym przez system (jak chcieli przedstawiciele szkoły frankfurckiej); staje się t w ó r c ą z n a c z e ń . Popkultura jest zatem kulturą wolnego wyboru, indywidualnego bądź zbiorowego uczestnictwa w różnorakich formach sztuki i rozrywki, zbiorem czynności kulturowych, przenikających do obyczaju i warunków codziennego życia (Fiske 1995).

‘ W s pó łc z es na ku ltura p op ularn a - kultura u cze stnictw a, k ultura ko nw erge ncji m ediów - to ta kże c o ra z to no w e w yz w an ia, którym m usi spros ta ć na uczyc iel >pjo. W s pó łcz e śn ie z m ie nia się ra dy ka ln ie kultu ra ko m u nik a cy jna na m a so w ą ska lę , a sy m p tom e m tej z m ian y j e s t - zdaniem E d w in a B c nd yk a - m alejąc a po pu la rn oś ć poczty elek tro nicz ne j. K om un ika to ry w y p ie ra ją c-m ail oraz roz m ow y telefon ic zn e. T w o rz ą się lok alne w irtua lno ści - fizy czn ie o gran icz o ne przes trze nie , w których ludzie k o m un iku ją się p op rz e z kom puter, tw orząc g ęs te siec i w s p ółp ra cy. N akłada się to na zd olno ś ć m ło dyc h lu dzi do m ultita sk ing u (w ieloz ad anio w oś c i) (2 007 , s. 18-20).

(5)

BIB LIO G RAF IA

B e n d у к E., 200 7, G adu-G adu , c zy li nalychm ia .il w s ie ci, „ N ie z bę d n ik Inte lig e nta ". B ezpłatny d od ate k ty go dn ik a „ P olity k a ” 39, s. 18-21.

B u r k a t A ., J a s i ń s k a A ., 200 5, H ur ra!!! P o p ols ku 2. P o dr ęc zn ik s tud e nia, K raków . B u r z y ń s k a A. B „ D o b e s z U „ 2004, Inw e ntar z te m a ty cz ny i fu n k c jo n a ln o -p o ję c io w y do

n au c za n ia j ę z y k a p o ls k ie g o j a k o o bce go w a sp ek cie k ulturo w ym , [w:] W . M i o d u n k a (red.), K ultur a w n au cz a n iu j ę z y k a p o ls k ie g o j a k o o bce go, K raków , s. 11 9-128 .

D o b e s z U ., 20 04, IV 3 0 god zin doo koła P ols ki. P r ogram z a ję ć k u ltu ro w y ch w Sz ko le Jęz yka

P o ls kie go i K ultury dla C udz o ziem có w U n iw er sytetu W roc ław skieg o, (w :] A. D ą b r o w s k a

(re d.), W ro cław sk a dys ku s ja o ję z y k u po lsk im ja k o obc ym , W roc ław , s. 5 05 -5 0 8 . F i s k e J., 1995, R ead in g the P o pular, L ond on and N ew Y ork.

G a r n c a r e k P., 2 006, P rz e strz e ń k ulturo w a w n au cz aniu j ę z y k a p o ls k ie go j a k o ob cego . W arsz aw a . G ę b a l P., 20 04, P r og r am n au cz an ia c ud z oz ie m có w r ea liów p ols k ic h, [w :] W. M i o d u n k a (red.),

K ultur a w na u cz a niu ję z y k a p ols k ie g o ja k o ob ce go, K raków , s. 129 -1 47.

G ę b a l P., 200 6, R e alia i ku ltu ra w na ucz an iu ję z y k a po ls k ie g o ja k o ob ce g o, |w :] E. L i p i ń s k a , A. S e r e t n y (red .), Z za ga d n ie ń d yd a kty ki ję z y k a p o ls k ie go j a k o ob ceg o, K rakó w , s. 2 05 -2 42 . J a n u s - S i t a r z A ., 20 04, M ięd zy słow em , obr az e m i dź w ię kiem , c z y li uc z eń w obe c różnych

tek stó w ku ltu ry , [w :] A. J a n u s - S i t a r z (red.), P r zy g otow an ie ucz nia d o od bior u ró tny ch tek stó w ku ltu ry , K ra ków , s. 9 -1 2 .

J c l o n k i c w i c z M „ 2004, W iedza o P ols ce ja k o e le m ent naucz ania cu dz o ziem có w ję z y k a polskiego.

P rz e glą d w y bra nyc h m ate ria łó w dy dak tycz n yc h i p om oc nic zy c h, [w :] W . M i o d u n k a (red.), K ultur a w n au cz a n iu ję z y k a p o ls k ie g o ja k o ob cego, K raków , s. 3 7 -5 2 .

K o w a l e w s k i J., 20 06 a, Idea p r o gr a m ó w k ulturo w yc h a n au cz an ie j ę z y k a p o lsk ie g o j a k o obcego, „ Ję zy ki O bc e w S z kole . O polsk im i P o ls c e” , nr sp e cjalny 6, s. 8 1 -8 7 .

K o w a l e w s k i J., 20 06b, M ick iew icz na A 2 ? G ra w liter atu rę na ję z y k u p o lsk im j a k o obcym , „J ę zyk i O b c e w S zkole. O polskim i P ols ce ” , nr sp ec ja lny 6, s. 4 5 -5 6 .

M a ł o l e p s z a M. , S z y m k i e w i c z A., 2Ш 5, H urr a!!! Po p olsk u 1. P odr ęcz nik stu den ta. K raków . M a z u r J., R z e s z u t k o - I w a n M. (red.), 2006, T e ks ty kultury. O blicz a k o m u n ika c ji X X I w ieku.

L u blin, t. I i U.

M e 10 S i k Z ., S z k u d I a r e к T ., 1998, K ultura, to żs am oś ć i ed uka cja - m igo ta nie znacz eń. K raków . M i o d u n k a W . (red.), 20 04a, K ultur a w nau cza niu ję z y k a p ols k ie g o ja k o obc eg o, K raków . M i o d u n k a W ., 20 04 b, K om pe tencja so cjo ku ltur ow a w n auc za niu ję z y k a p o lsk ie g o ja k o obcego.

Z a ry s p r og r a m u na ucz a nia, [w :| W. M i o d u n k a (red.), K u ltur a w n au cz a n iu ję z y k a po lsk ie g o j a k o o bc eg o, K rakó w , s. 9 7 -1 1 7 .

S z c z ę s n a E. (red.), 2002, Sło w nik p o ję ć i te ks tó w kultury. T e ry to ria sło w a . W arsza w a. Z a r z y c k a G ., 2004, L ing ua ku ltu ra - cz ym je s t, ja k j ą b a d a ć i ,,o tw ie r a ć " , [w :] A D ą b r o w s k a

(red .), W roc ław sk a dys ku s ja o ję z y k u po ls k im ja k o obc ym , W rocław , s. 4 3 5 -4 4 3 .

Ż a b s k i T . (red.), 2006, Sło w nik liter atu ry po pu la rn e j, W roclaw , s. 2 9 0 -2 9 3 , hasło: K ultura

Cytaty

Powiązane dokumenty

Zgodnie z Paktem państw a członkowskie strefy euro m uszą przedkładać każdego roku program y stabilizacji, które określają średnio­ okresowy cel polityki

Ustosunkowując się do tego typu nieprawidłowości trzeba stwierdzić, że or- ganizacja szkolenia i jego przebiegu stanowi ze strony administracji publicznej typową

W artykule omówiono wybrane aspekty naukowej i zawodowej aktywności bibliotekarzy dyplomowa- nych pracujących w Bibliotece Głównej i Ośrodku Informacji Naukowo-Technicznej

For example, Napier-Munn and Meyer (1999) showed that mineral processing plant performance data of daily metal recovery or concentrate grade followed a first order autoregressive

John in other literary monument of Old Church Slavonic (the Old Russian translation of the Byzantine Life of Andrew the Fool, written in the 11 th /12 th century)

the export demands of Pakistan and a negative relationship between export price variables, while there is a positive relationship between the nominal exchange rate and exports

46 Zakończenie I-go kursu prokuratorskiego Szkoły Prawniczej w Łodzi. Zaborski, Szkolenie „sędziów nowego typu” w Polsce Ludowej, cz.. Dyrektor Departamentu

Edward Assbury tak ocenił działalność prowadzoną przez Grycza od lipca 1940 roku do wybuchu powstania warszawskiego, której celem było zabezpieczenie warszawskich