Chabur Tell Djassa. Al-Gharbi Tell Abu Hafur

Maria Krogulska,Piotr

Bieliński,Franciszek Marek

Stępniowski,Dagmara

Wielgosz,Leszek Tlałko

Chabur Tell Djassa. Al-Gharbi Tell

Abu Hafur

Informator Archeologiczny : badania 22, 158-159

1 58

s z to Г K am iń sk i - a rc h ite k t. G rzegorz W yrzykow ski - fotograf. P ierw szy s e z o n p ra c (1 6 .0 4 . - 17.05.1987)

Na ob szarze położonym n a zach ó d od p iram idy D żosera 1 n a p o łu d n ie od grobow ca P tah h o te- p a przeprow dzono b a d a n ia geofizyczne, a n a s tę p n ie w ykonano trzy so n d aże w ielkości S m x Sm. W pierw szym z n ich . położonym n a o si piram idy, odsłonięto m u г o pro stej k o n stru k c ji, złożony z w ap ien n y ch ciosów nierów nej w ielkości, połączonych zaprawią m ułow ą, biegnący n a osi N - S rów nolegle do b o k u piram idy. J e s t to k o n stru k c ja w czesnego o k re s u dynastycznego, praw d o p o ­ d o b n ie koniec II lu b początek III d z n a stll. Na głębokości ok. 2 m po obydw u s tro n a c h m u ru n a tra fio n o n a calec w p o staci zniw elow anej skały. Po stro n ic w schodniej m u ru calec przykryw a g r u b a w a rstw a p la sk u , a po stro n ie zachodniej - u sy p isk o n ie d ek o ro w an y ch ciosów w a p ien n y ch .w ś r ó d k tó ry ch znaleziono fragm enty fajansow ych płytek koloru niebieskiego ■ Id entycznych Ja k te, kto ó re tw orzą dekorację ś c ia n w podziem nych p om ieszczeniach k o m p lek su grobow ego D żose­ ra. W ca lc u n a w sch ó d od m u r u odsłonięto pochów ek Ö k resu Późnego z dob rze zach o w an y m k a rto n a ż e m osoby płci żeńskiej niskiego w zrostu. G rób m a k sz ta łt an tro p o ld aln eg o w yżłobienia w sk ale, zn aczn ie w iększego niż złożony w n im k ar tonaż , przykrytego plecio n k ą l obłożonego k am ien iam i. Tw arz k a rto n ażu Je s t pozłacana, a cały k o rp u s pokryty w ielobarw nym m alow idłem . W g ó rn y ch w a rstw a c h so n d a ż u - p ro ste pochów ki zm um ifikow anych ciał z o k resu póżnodyna- stycznego o ra z z n a c z n a Ilość ceram iki S tareg o P ań stw a.

S o n d a ż n r H, położony w p ó łn o cn o - w sch o d n iej części b a d a n e g o te r e n u , pozw olił o d sło n ić tu ż p od p o w ie rz c h n ią ziem i w ejścia do d ziesięciu szybów grobow ych ró żn ej w ielk o ści I k s z ta łtu . W n a jw ię k sz y m z n tc h z o sta ł zn ale zio n y d re w n ia n y m odel lodzi,a n a Jego ś c ia n ie fra g m e n t fo rm u ły o fia rn e j z o k re s u S ta re g o P a ń stw a . In n y m a szereg rów noległych w yżłobień w d w u p rzeciw ległych ś c ia n a c h , co w sk a z u je n a Istn ien ie ta m niegdyś k o n s tru k c ji d re w n ia n e j o c h a ­ ra k te rz e d ra b in y , p ro w ad zącej głęb o k o w dół. W b o cznych ś c ia n a c h rozległego sz y b u położo­ n eg o w p o łu d n io w o - z a c h o d n im n a ro ż n ik u s o n d a ż u o d k ry liśm y w e jśc ia d o d w u p o d ziem n y ch g a le rii w y k u ty c h w s k a le I w y p ełnionych p la sk ie m do z n a c z n e j w y so k o ści. Na p o w ierzch n i p la s k u sty w lerd zo n o d u ż ą Ilość w tó rn y c h pochów ków p o ro zry w an y ch I częściow o p o p alo n y ch m u m ii, a ta k ż e fra g m e n ty ta k ic h s a m y c h k a rto n a ż y j a k k a rto n a ż z a c h o w a n y w cało ści w s o n ­ d a ż u n r I. T eren le n zaw iera w ięc podziem ne g ro b y z różn y ch o kresów , p rz e d e w sz y stk im S ta re g o P a ń s tw a I O k re s u Późnego.

W s o n d a ż u III. położonym w południow o * z a c h o d n ie j części b a d a n e g o te r e n u , o d k ry to w ejście do d u żeg o sz y b u grobow ego o k re s u S tareg o P a ń s tw a o p o d o b n ej k o n s tru k c jlja k szy b y przy g ro b le P ta h h o te p a . J e s t o n częściow o w yk u ty w sk a le , częściow o z a ś o b u d o w a n y blokam i k a m ie n n y m i.

B a d a n ia te pozw oliły s tw ie rd z ić , że w b rew d o ty c h c z a so w y m p rz y p u s z c z e n io m te r e n [w łożony n a zach ó d od p iram id y D żo sera Jest częścią n ek ro p o lii z a w ie ra ją c ą w iele grobów z ró ż n y c h o k re só w e p o k i farao ń sk lcj.

CHABUR TELL D JA SSA AL-GHARB1 TELL ABU HAFUR

B a d a n ia prow adzili: d r M arla K ro g u lsk a (kierow nik m isji), d r P iotr B ieliński, m gr F ra n c isz e k M arek S tę p n io w sk i, b rali w n ic h u d ział tak że s tu d c n c i: D ag m ara W ielgosz 1 L eszek T lałko (w szyscy z UW). Pierw szy sezo n rato w n iczy ch b a d a ń w yk o p alisk o w y ch n a Tell D Jassa a l-G h a rb l od 5 .0 4 do 9 .0 6 .1 9 8 8 n a Tell A bu lla f u r od 8 .0S do 9 .0 6 .1 9 8 8 ro k u .

1. TELL DJASSA AL-GIłARBI

Z ało żo n o Jed en w ykop o w y m ia ra c h 3 5 x 5 m, sc h o d z ą c y sto p n ia m i po s lo k u tellu . W w ykopie stw ierd zo n o o b e c n o ść c z te re c h w arstw k u ltu ro w y c h z o k re s u w czesn o d y n a s ty c z n e ­ go (III. ty s. p.n .e.).

W a rstw a I, n a k tó rą s k ła d a ły się dw a poziom y b u d o w lan e, z a w ie ra ła p o z o sta ło śc i budow li z cegły m ułow ej z zach o w an y m i, leżącym i Je d n a n a drugiej p o sa d z k a m i z glin y , u b itej ziem i l b itu m u I licznym i b a se n a m i, w ypraw ionym i g ip so w ą z a p ra w ą . W poziom ie w yższym zach o w ał się m u r g ru b o ś c i ok. 1 m . (dw a rzędy cegieł) o ra z dw a c ie ń sz e m u r y działow e, tw o rzące n iew ielk ie pom ieszczenie. O p is a n a b u d o w la p o w tarza p la n k o n s tru k c ji o d sło n ię ty c h w n iż ­ sz y m poziom ie. Z w a rstw y lej p o ch o d zą liczne z n ale zisk a c e ra m ic z n e (d zb an y I p u c h a ry ) 1 o d la n a z ołow iu fig u rk a nagiej kobiety.

W arstw a U zaw ierała tylko groby (ok. 1.4 m.) m u r z cegły su sz o n e j, bez Innych pozostałości a rc h i tek fonicznych.

W a rstw a III, o m iąższo śc i ok. 7 m .. zaw ierała p o zo stało ści budow li oficjalnej (re p re z e n ta c y j­ nej), sto ją c e j n a d w ó ch w y so k ich ta r a s a c h . D olna m lai 1.6 m . w y so k o ści 1 ok. 3 .9 m . s z e ro ­ k o śc i, z a ś g ó rn y był w ysoki n a 3 m. S z ero k o ść górn eg o ta r a s u od Jego k raw ęd zi do ze w n ę trz n e j ś c ia n y sto jąceg o n a n tm b u d y n k u w ynosiła 6 .3 m. O d sło n ię te fra g m e n ty m u ró w tej budow li m a ją ok. 2 m. sz ero k o ści, a le poza dw om a w ą sk im i (ok. 1.3 m .) p o m ieszczen iam i n ie u d a ło się

P o lsk a S ta c ja A rcheologii Ś ró d zlem - no m o rsk iej UW w K airze___________

Inform a tor A rc h e o lo g ia n y 1988

159

z re k o n s tru o w a ć je j p la n u . Położenie bud o w li n a ta ra so w e j p latfo rm ie a ta k ż e ry z a lit 1 fra g m e n t z a ch o w an ej n isz y w fa sa d z ie w sk a z u ją n a d u ż e zn a c z e n ie o d k ry teg o b u d y n k u .

W w a rstw ie [V o d k ry to d w a rów nolegle rn u ry z cegły m ułow ej 1 fra g m e n t k a m ie n n e j p o sa d z k i. K o n stru k c je tej w a rstw y były p o sad o w io n e b ezp o śred n io n a c a lc u , k tó ry o siąg n ięto n a poziom ie 14.91 m. poniżej najw yższego p u n k tu tellu .

2. TELL ABU HAFUR

Z ałożono J e d e n w ykop o w y m ia ra c h 10 x 10 m. n a sto su n k o w o p ła sk ie j p o w ierzch n i w po łu d n io w ej części te llu . O d k ry to dw ie w arstw y z o k re s u w czesn o d y n a s tycznego (III. lys, p .n .e,), a le c a lc a J a k d o ty c h c z a s nie o siąg n ięto .

W w arstw ie 1 od k ry ło tylko p o jed y n cz ą śc ia n ę z cegły m ułow ej, w zm o cn io n ą trz e m a p rz y p o ra m i 1, p rz y ty k a ją c ą do niej od południow ego z a c h o d u , p latfo rm ę z cegły m ułow ej.

W w arstw ie II. oddzielonej od w arstw y I w a rstw ą n ie m a l jałow ej zlcm l. o d k ry to dw a p o m ie sz c z e n ia o w y m ia ra c h o k. 3 .6 x 2 m . o raz p rz y ty k a ją c e do n ic h podw órze. W p o m ieszcze­ n ia c h zach o w ało się Ich w y p o sażen ie: ław y g lin ian e, n isz e w ś c ia n a c h I piece. O p isy w an a w a rs tw a z o sta ła o sią g n ię ta tylko w p d .-w sc h . części w ykopu.

B a d a n ia n a o b u s t a n o w i s k a c h b ę d ą k o n ty n u o w a n e .

D E K EL-BAHARI (1 9 8 8 )

Ś w ią ty n ia T o t m e ł a HI S ta c ja A rcheologii Ś ró d z ie m n o m o rs ­kiej UW w K airze PP P raco w n ie K on­ serw acji Z ab y tk ó w

P ra c a m i k iero w ała doc. d r h a b . J a d w ig a L ip iń sk a a w s k ła d m isji w chodzili - arc h e o lo d z y : m gr m gr J o a n n a A k sam it, M onika D olińska, J o a n n a W ie rc iń sk a (M uzeum N arodow e w W arszaw ie) M irosław B arw ik {Zakład A rcheologii Ś ró d ziem n o m o rsk iej PAN], a rc h ite k c i: d r h a b . lnż. a rc h . S ta n is ła w M cdeksza (P o litech n ik a W rocław ska) m gr lnż. a rc h . R afał C zcrn er, k o n serw ato rzy : p.p. Leon B a rtn ik , S te fa n M iszczak i E d ­ w a rd T ark o w sk i (w szyscy PKZ) o raz fo to g raf p. G rzegorz W yrzykow ski (UW). P race trw ały od 4 g ru d n ia 19 8 7 do 1S k w ie tn ia 1988.

P raco k o n c e n tro w a ły się n a trz e c h k lc r u n k a c h : i . s tu d ia arch eo lo g iczn e I d a ls z e o czy szcza­ n ie te r e n u św ią ty n i 2. re k o n s tru k c ja reliefowej d e k o racji ś c ia n św ią ty n i 3. r e k o n s tru k c ja e le m e n tó w a r c h ite k tu r y in situ .

P ra c e p rzy o czy szczan iu te r e n u k o n c e n tro w a ły się w południow ej części św iąty n i I p o z­ w oliły o d n a le ź ć w iele no w y ch frag m en tó w reliefów, często w zu p ełn ie n ieo cz ek iw an y ch m iej­ s c a c h (pod p ły ta m i p o sa d z k i czy blo k am i fu n d am en tó w ).

S tu d ia arc h e o lo g ic z n e dotyczyły głów nie re k o n s tru k c ji p rz e d s ta w ie ń zc ś c ia n s a li k o lu m n o ­ wej o raz sa lt n a b a rk ę a ta k ż e se e n o fia rn y c h z k ap licy z a c h o d n ie j. N ajbardziej z a a w a n so w a n e s ą p ra c e d o ty czą ce ś c ia n sa li kolu m n o w ej, gdzie d o k o n a n o pełnej re k o n s tru k c ji ś c ia n p ó ł­ n o c n e j i z a c h o d n ie j. D o k o n an o te ż u z u p e łn ie ń w cześniej z re k o n s tru o w a n y c h s c e n . P ra c e re k o n s tru k c y jn e ln s itu o b jęły 6 k o lu m n s a li hypostylow ej, czę ść p o sa d z k i k a m ie n n e j w tejże s a li, a ta k ż e trzy rozbite bloki ze ś c ia n głów nego s a n k tu a r iu m .

P r a c e b ę d ą k o n ty n u o w a n e w p rz y s z ły m s e z o n ie .

I

P olska S ta c ja A rcheologii Ś ró d z ie m ­ n o m o rsk ie j UW w K airze, PP P raco w ­ nic K o n serw acji Z ab y tk ó w O d d ział w K ielcach E g ip sk a O rg a n iz a c ja S t a ­ ro ż y tn o śc i__________________________

Ze s tro n y p o lsk iej u d ział b rali archeolodzy: m gr A ndrzej Leligdowicz. m gr A n n a P o łu d n i kie wicz, d r T o m asz Schol] ; an tro p o lo d zy : prof, d r h ab . T a d e u sz D zierżykray-R ogalski, ргоГ. d r h a b . E lżb ieta P ro m lń sk a , a r c h i­ tek ci : lnż. J a c e k B rzozow ski, m gr lnż. a rc h . A ndrzej Ju rk ie w ic z , m g r lnż. a rc h . Je rz y K ania, inż. L eszek S ło ń sk i. S tr o n ę E g ip sk ą re p re z e n ­ tow ali : M a d h a d E l M lnabbaw l, H c s h a m A bd El Latli, Y ehla Abd El F a ta h . S ezo n 1987 1 1988.

P ierw szy e ta p b a d a ń trw a ł od 28.1. do 14.V. 19 8 7 r. i o b ją ł dziedziniec z a c h o d n i q a s r u o raz re jo n n a z a c h ó d od m a u z o le u m i m a d ra sy . Na d zied z iń cu z a c h o d n im w y ek sp lo ato w an o 19 g robów z a w ierający ch 158 pochów ków .

W szystkie groby, z w yjątkiem Jednego s ą ty p u ziem nego d w u zasad n iczy ch typów: a -k o m o ra ziem n a z k a m ie n n ą n a d b u d o w ą z a m k n ię tą k am ien n y m i płytam i lu b belkam i, zaw ierająca dwie n isze grobow e z licznym i pochów kam i b-grób ziem ny sk ła d a ją c y się z szybu, z którego prow adzą otw ory do je d n e j lu b d w óch nisz. Pom im o typow ego m u zu łm ań sk ieg o o b rz ą d k u grzebalnego znaleziono nieliczne w yposażenie grobow e np. pierścionki. O kazało się także, że szereg szkieletów